ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Güney ÇABUK İLKÖĞRETİM BİNALARININ RENK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ MİMARLIK ANABİLİM DALI ADANA, 2006

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM BİNALARININ RENK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Güney ÇABUK YÜKSEK LİSANS TEZİ MİMARLIK ANABİLİM DALI Bu tez 20/12/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Prof. Dr. Erkin ERTEN Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Mimarlık Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF2006YL10 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ İLKÖĞRETİM BİNALARININ RENK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Güney ÇABUK ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARLIK ANABİLİM DALI Danışman : Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Yıl : 2006 147s. Jüri : Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Prof. Dr. Erkin ERTEN Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Bu çalışmada görsel konfor öğelerinden rengin insan üzerindeki psikolojik etkilerinden yola çıkarak ilköğretim yapıları üzerindeki önemi irdelenmiş ve bu yapılara yönelik kullanıcı ve mekan performansını arttırma amaçlı çözüm önerileri getirilmiştir. Araştırma kapsamında yakın çevredeki örnekler karşılaştırmalı olarak incelenerek kullanım sonrası değerlendirme yöntemi ile değerlendirilmiş ve bu yöntemle rengin mimari planlama ve uygulama sürecinde ne kadar önemli bir kavram olduğu vurgulanmıştır. Anahtar kelimeler: Görsel konfor, renk, mekan psikolojisi, ilköğretim binaları, bina değerlendirme I

ABSTRACT MSc THESIS EVALUATION OF ELEMENTARY SCHOOL BUILDINGS IN TERMS OF COLOR Güney ÇABUK DEPARTMENT OF ARCHITECTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor : Assist. Prof. Dr. Mustafa YEĞİN Year : 2006 147s. Jury : Assist. Prof. Dr. Mustafa YEĞİN Prof. Dr. Erkin ERTEN Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN In this study, the importance of the elements of the visual comfort and color have been examined with the help of their physcological affects over the elementary school buildings and some solutions have been suggested which aim to enhance the performance of the user and the space in these buildings. Within the scope of the study, the examples have been researched comperatively and examined by using the method of evaluating after use and it has been emphasized that color is a considerable concept during the architectural design process. Key Words: Visual comfort, color, physcology of space, elementary school buildings, post occupancy evaluation. II

TEŞEKKÜR Öncelikle yüksek lisans tez konumun belirlenmesinde ve çalışmalarımda beni yönlendiren ve değerli yardımlarını, zamanını esirgemeyen ve bana her konuda destek olan danışman hocam sayın Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN e çok teşekkür ederim. Ayrıca çalışma süresince vermiş olduğu destek ve göstermiş olduğu sabrından dolayı değerli hocam sayın Prof. Dr. Erkin ERTEN e teşekkür ederim. Çalışmamda katkıları olan sayın sayın Öğr. Gör. Tolga UZUN a, Arş. Gör. Altay ÇOLAK a ve mimar Tolga KIRKIL a teşekkür ederim. Vermiş oldukları manevi destekle beni yalnız bırakmayan aileme ve nişanlım mimar İmge BERDAN a teşekkür ederim. III

İÇİNDEKİLER ÖZ I ABSTRACT II TEŞEKKÜR III İÇİNDEKİLER.. IV ÇİZELGELER DİZİNİ.. VIII ŞEKİLLER DİZİNİ I RESİMLER DİZİNİ.. II 1. GİRİŞ.. 1 1.1. Zorunlu Eğitim.. 2 1.2. İlköğretimin Amaçları.. 2 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR.... 4 3. MATERYAL METOD.. 7 4. BULGULAR VE TARTIŞMA.. 8 4.1. Çalışmanın Amacı... 8 4.2. Kullanıcı Gereksinimleri. 8 4.2.1. Fiziksel Gereksinimler.. 9 4.2.1.1. Boyutsal Gereksinimler. 10 4.2.1.2. Isısal (Termal) Gereksinimler... 11 4.2.1.3. İşitsel Gereksinimler 12 4.2.1.4. Görsel Gereksinimler 13 4.3.Renk... 14 4.3.1. Rengin Tanımı. 14 4.3.2. Renk Grupları.. 14 4.3.3. Renk Algısı 15 4.3.4. Renk Tercihini Etkileyen Faktörler. 17 4.3.5. Rengin Mimaride Kullanımı. 19 4.4. Renk Psikolojisi.. 20 4.4.1. Fizyolojik Etkiler... 20 4.4.2. Psikolojik Etkiler... 21 IV

4.5. Mekanda Rengin Algıya Etkisi 24 4.5.1. Isısal Etki 25 4.5.2. Kütlesel Etki 26 4.5.3. Zamana Etki 26 4.5.4. Mekansal Etki 27 4.5.5. İşitsel Etki 28 4.6. İlköğretim Binalarında Renk. 28 4.6.1. Mersin TED Koleji 32 4.6.1.1. İlköğretim Derslikleri 34 4.6.1.2. Ortak Kullanım Alanları 36 4.6.1.3. Sirkülasyon Alanları. 39 4.6.1.4. Mersin TED Kolejinde Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar. 41 4.6.2. Adana Başkent Okulları 47 4.6.2.1. İlköğretim Derslikleri 48 4.6.2.2. Ortak Kullanım Alanları 51 4.6.2.3. Sirkülasyon Alanları. 54 4.6.2.4. Adana Başkent Okullarında Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar. 56 4.6.3. Adana Burç Okulları 62 4.6.3.1. İlköğretim Derslikleri 63 4.6.3.2. Ortak Kullanım Alanları 66 4.6.3.3. Sirkülasyon Alanları. 69 4.6.3.4. Adana Burç Okullarında Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar 72 4.6.4. Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu 78 4.6.4.1. İlköğretim Derslikleri. 79 4.6.4.2. Ortak Kullanım Alanları. 82 4.6.4.3. Sirkülasyon Alanları.. 84 4.6.4.4. Adana Gazipaşa İlköğretim Okulunda Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar. 86 V

4.6.5. Mersin İleri İlköğretim Okulu. 91 4.6.5.1. İlköğretim Derslikleri 93 4.6.5.2. Ortak Kullanım Alanları 95 4.6.5.3. Sirkülasyon Alanları. 97 4.6.5.4. Mersin İleri İlköğretim Okulunda Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar.. 99 4.6.6. Adana Gündoğdu Koleji 104 4.6.6.1. İlköğretim Derslikleri..105 4.6.6.2. Ortak Kullanım Alanları. 109 4.6.6.3. Sirkülasyon Alanları... 112 4.6.6.4. Adana Gündoğdu Kolejinde Kişisel Kontrol Listeleri ile Yerinde Yapılan Saptamalar.. 113 4.7. Araştırma Yapılan Okullarda Uygulanan Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi.. 120 5. SONUÇLAR.... 142 KAYNAKLAR. 145 ÖZGEÇMİŞ.. 147 EK VI

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 4.1. Renklerin karakterle anlamsal bağlantıları.. 18 Çizelge 4.2 Çizelge 4.3 Çizelge 4.4. Çizelge 4.5. Çizelge 4.6 Çizelge 4.7. Çizelge 4.8. Çizelge 4.9 Çizelge 4.10 Çizelge 4.11 Çizelge 4.12 Çizelge 4.13 Çizelge 4.14 Renk türlerinin döşeme, tavan ve duvarda kullanımının birey üzerinde yarattığı etkiler. 24 Yapı elemanlarında kullanılan sıcak ve soğuk renklerin açıkkoyu değerlerinin bireyde uyandırdığı etkiler.. 25 Mersin TED Koleji nde derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi. 41 Mersin TED Koleji nde çok amaçlı salon bölümünde algırenk etkileşimi. 43 Mersin TED Koleji nde kütüphane bölümünde algı-renk etkileşimi 44 Mersin TED Koleji İlköğretim Bölümü sirkülasyon alanlarında algı-renk etkileşimi 45 Adana Başkent Okulları nda derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi 56 Adana Başkent Okulları nda çok amaçlı salon bölümünde algı-renk etkileşimi 58 Adana Başkent Okulları nda kütüphane bölümünde algı-renk etkileşimi 59 Adana Başkent Okulları sirkülasyon alanlarında algı-renk etkileşimi 60 Adana Burç Okulları nda derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi 72 Adana Burç Okulları nda çok amaçlı salon bölümünde algırenk etkileşimi 73 Adana Burç Okulları nda kütüphane bölümünde algı-renk etkileşimi 75 VII

Adana Burç Adana Burç Okulları nda sirkülasyon alanlarında algı-renk Çizelge 4.15 etkileşimi Çizelge 4.16. Çizelge 4.17. Çizelge 4.18 Çizelge 4.19 Çizelge 4.20 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu nda derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu nda çok amaçlı salon bölümünde algı-renk etkileşimi Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu nda sirkülasyon alanlarında algı-renk etkileşimi Mersin İleri İlköğretim Okulu nda derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi Mersin İleri İlköğretim Okulu nda çok amaçlı salon bölümünde algı-renk etkileşimi Çizelge Mersin 4.21 İleri İlköğretim Okulu nda sirkülasyon alanlarında algı-renk Çizelge 4.22 Çizelge 4.23 Çizelge 4.24 Çizelge 4.25 etkileşimi Adana Gündoğdu Koleji nde derslik hacimlerinde algı-renk etkileşimi Adana Gündoğdu Koleji nde çok amaçlı salon bölümünde algı-renk etkileşimi Adana Gündoğdu Koleji nde kütüphane bölümünde algırenk etkileşimi Adana Gündoğdu Koleji sirkülasyon alanlarında algı-renk etkileşimi 76 86 88 89 99 101 102 114 115 116 118 VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 4.1 Mersin TED Koleji Giriş Katı Plan Şeması 33 Şekil 4.2 Şekil 4.3 Şekil 4.4 Şekil 4.5 Şekil 4.6 Şekil 4.7 Mersin TED Koleji Son Kat Plan Şeması 33 Mersin TED Koleji ilköğretim derslikleri donatı ve çevreleyen yüzey renkleri. 34 Çok amaçlı salon ve kütüphane donatı ve çevreleyen yüzey renkleri. 36 İlköğretim bölümü ana sirkülasyon şeması 39 Adana Başkent Okulları İlköğretim Bölümü Derslik Katı Planı 48 Adana Başkent Okulları İlköğretim Bölümü Derslikleri donatı ve çevreleyen yüzey renkleri 49 Şekil 4.8 Başkent Okulları kütüphane bölümü donatı ve çevreleyen 51 yüzey renkleri Şekil 4.9 Başkent Okulları ana sirkülasyon şeması. 54 Şekil 4.10 Burç Okulları normal kat plan şeması 62 Şekil 4.11 Burç Okulları son kat plan şeması 63 Şekil 4.12 Burç Okulları ilköğretim derslikleri donatı ve çevreleyen yüzey renkleri 64 Şekil 4.13 Burç Okulları kütüphane-çok amaçlı salon şeması 66 Şekil 4.14 Burç Okulları ana sirkülasyon şeması. 69 Şekil 4.15. Gazipaşa İlköğretim Okulu normal kat plan şeması. 79 Şekil 4.16 Şekil 4.17 Gazipaşa İlköğretim derslikleri donatı ve çevreleyen yüzey renkleri Gazipaşa İlköğretim Okulu çok amaçlı salon donatı ve çevreleyen yüzey renkleri Şekil 4.18 Gazipaşa İlköğretim Okulu ana sirkülasyon şeması. 84 Şekil 4.19 İleri İlköğretim Okulu zemin kat plan şeması 92 80 82 I

Şekil 4.20 İleri İlköğretim Okulu birinci kat plan şeması 92 Şekil 4.21 İleri İlköğretim Okulu dersliği donatı ve çevreleyen yüzey 93 rengi. Şekil 4.22 İleri İlköğretim Okulu çok amaçlı salon plan şeması. 95 Şekil 4.23 İleri İlköğretim Okulu ana sirkülasyon şeması 97 Şekil 4.24. Gündoğdu Koleji İlköğretim Bölümü 1. Kademe Derslik Katı Planı 104 Şekil 4.25 Gündoğdu Koleji İlköğretim Bölümü 2. Kademe Derslik Katı Planı 105 Şekil 4.26 Gündoğdu Koleji İlköğretim Bölümü 2. Kademe Zemin Kat Planı 105 Şekil 4.27 Adana Gündoğdu Koleji İlköğretim Bölümü Derslikleri donatı ve çevreleyen yüzey renkleri 106 Şekil 4.28 Gündoğdu Koleji çok amaçlı salon plan şeması. 109 Şekil 4.29 Şekil 4.30 Şekil 4.31 Şekil 4.32 Şekil 4.33 Şekil 4.34 Şekil 4.35 Şekil 4.36 Şekil 4.37 Şekil 4.38 Şekil 4.39 Şekil 4.40 7. Sınıf Öğrencilerine Ait Derslik hacimlerinde rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi. 4. Sınıf Öğrencilerine Ait Derslik hacimlerinde rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi Sirkülasyon alanlarında rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Sirkülasyon alanlarında rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Kütüphane mekanlarında rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Kütüphane mekanlarında rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Çok amaçlı salonda rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Çok amaçlı salonda rengin ısısal performansa etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Derslik hacimlerinde rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Derslik hacimlerinde rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Sirkülasyon alanlarında rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Sirkülasyon alanlarında rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) 120 121 121 122 123 123 124 124 125 126 126 127

Şekil 4.41 Kütüphane bölümlerinde rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.42 Kütüphane bölümlerinde rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Şekil 4.43 Çok amaçlı salonlarda rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.44 Çok amaçlı salonlarda rengin mekansal-boyutsal etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Şekil 4.45 Derslik hacimlerinde rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.46 Derslik hacimlerinde rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (4 sınıflar) Şekil 4.47 Sirkülasyon alanlarında rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.48 Sirkülasyon alanlarında rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Şekil 4.49 Kütüphane bölümlerinde rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.50 Kütüphane bölümlerinde rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Şekil 4.51 Çok amaçlı salonlarda rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.52 Çok amaçlı salonlarda rengin davranışsal-psişik etkilerinin değerlendirilmesi (4. sınıflar) Şekil 4.53 Derslik hacimlerinde yüzey renklerinin eylem sürecinezamana etkileri ile ilgili değerlendirme (7. sınıf) Şekil 4.54 Derslik hacimlerinde yüzey renklerinin eylem sürecinezamana etkileri ile ilgili değerlendirme (4. sınıf) Şekil 4.55 Teneffüs saatlerinde tercih edilen eylem alanlarının değerlendirilmesi (7. sınıflar) Şekil 4.56 Derslik hacimlerinde yüzey renklerinin eylem sürecinezamana etkileri ile ilgili değerlendirme (4. sınıf) 128 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 139 140 141 I

RESİMLER DİZİNİ Sayfa Resim 4.1 Mersin TED Koleji Girişi.. 32 Resim 4.2 Mersin TED Koleji Duvar ve tavan yüzeyi. 35 Resim 4.3 Mersin TED Koleji Aydınlık düzeyi 35 Resim 4.4 Mersin TED Koleji Eyleme katılan öğrenciler.. 35 Resim 4.5 Mersin TED Koleji 7. sınıflar için yazı masası. 35 Resim 4.6 Yazı tahtası ve arka planı 35 Resim 4.7 Mersin TED Koleji 1. sınıflar için yazı masası 35 Resim 4.8 Mersin TED Koleji Sınıf kapısı... 35 Resim 4.9 Mersin TED Koleji nin kullanımı. 35 Resim 4.10 Mersin TED Koleji Çok amaçlı salon. 38 Resim 4.11 Mersin TED Koleji Kütüphane.. 38 Resim 4.12 Mersin TED Koleji Tavan ve zemin rengi.. 38 Resim 4.13 Mersin TED Koleji Zemin kaplaması. 38 Resim 4.14 Mersin TED Koleji Donatı renkleri. 38 Resim 4.15 Mersin TED Koleji Donatı renkleri 38 Resim 4.16 Mersin TED Koleji Giriş fuayesi. 39 Resim 4.17 Mersin TED Koleji İlköğretim bölümüne geçiş. 39 Resim 4.18 Mersin TED Koleji Giriş fuayesi 40 Resim 4.19 Mersin TED Koleji İlköğretim bölümüne geçiş.. 40 Resim 4.20 Mersin TED Koleji Zemin kaplaması 40 Resim 4.21 Mersin TED Koleji Aydınlatma ve duvar yüzeyi 40 Resim 4.22 Adana Başkent Okulları İlköğretim Bölümü Girişi 47 Resim 4.23 Adana Başkent Okulları İdari Bölüm. 47 Resim 4.24 Adana Başkent Okulları Derslikler. 47 Resim 4.25 Adana Başkent Okulları Avludan genel görünüş. 47 Resim 4.26 Adana Başkent Okulları Zemin ve duvar yüzeyi 49 II

Resim 4.27 Adana Başkent Okulları Duvar ve donatı renkleri.. 49 Resim 4.28 Adana Başkent Okulları Tavan yüzeyi ve aydınlatma 49 Resim 4.29 Adana Başkent Okulları Donatı renkleri. 49 Resim 4.30 Adana Başkent Okulları Donatı renkleri 50 Resim 4.31 Adana Başkent Okulları Eyleme katılan öğrenciler 50 Resim 4.32 Adana Başkent Okulları Zemin yüzeyi. 51 Resim 4.33 Adana Başkent Okulları Tavan yüzeyi.. 51 Resim 4.34 Adana Başkent Okulları. 51 Resim 4.35 Adana Başkent Okulları. 51 Resim 4.36 Adana Başkent Okulları Donatı rengi ve dokusu.. 52 Resim 4.37 Adana Başkent Okulları Tavan yüzeyi. 52 Resim 4.38 Adana Başkent Okulları Zemin kaplaması. 52 Resim 4.39 Adana Başkent Okulları Çevreleyen duvar yüzeyi 52 Resim 4.40 Adana Başkent Okulları Hakim renk etkisi.. 52 Resim 4.41 Adana Başkent Okulları.. 52 Resim 4.42 Adana Başkent Okulları Giriş fuayesi 54 Resim 4.43 Adana Başkent Okulları Zemin yüzeyi 54 Resim 4.44 Adana Başkent Okulları Kullanılan donatı renkleri. 55 Resim 4.45 Adana Başkent Okulları Yan duvar yüzeyleri.. 55 Resim 4.46 Adana Başkent Okulları Zemin dokusu... 55 Resim 4.47 Adana Başkent Okulları Doğal aydınlatma 55 Resim 4.48 Adana Burç Okulları Ana giriş. 62 Resim 4.49 Adana Burç Okulları İlköğretim bölümü. 62 Resim 4.50 Adana Burç Okulları 64 Resim 4.51 Adana Burç Okulları Zemin kaplaması 64 Resim 4.52 Adana Burç Okulları Tavan yüzeyi.. 64 Resim 4.53 Adana Burç Okulları Duvar yüzeyi.. 64 III

Resim 4.54 Adana Burç Okulları Donatı renkleri 65 Resim 4.55 Adana Burç Okulları Donatı renkleri. 65 Resim 4.56 Adana Burç Okulları Doğal aydınlık düzeyi. 65 Resim 4.57 Adana Burç Okulları Yazı tahtası arka planı... 65 Resim 4.58 Adana Burç Okulları Kütüphane donatı renkleri. 66 Resim 4.59 Adana Burç Okulları Salon donatı renkleri 66 Resim 4.60 Adana Burç Okulları Kütüphane zemin yüzeyi. 67 Resim 4.61 Adana Burç Okulları Salon duvar yüzeyleri. 67 Resim 4.62 Adana Burç Okulları Kütüphane duvar yüzeyi.. 67 Resim 4.63 Adana Burç Okulları Salon duvar yüzeyi 67 Resim 4.64 Adana Burç Okulları Kütüphane donatı renkleri. 67 Resim 4.65 Adana Burç Okulları Salon tavan yüzeyi.. 67 Resim 4.66 Adana Burç Okulları Ana fuaye. 69 Resim 4.67 Adana Burç Okulları Ana fuaye 69 Resim 4.68 Adana Burç Okulları 70 Resim 4.69 Adana Burç Okulları Tavan ve zemin yüzeyi. 70 Resim 4.70 Adana Burç Okulları Zemin kaplaması.. 70 Resim 4.71 Adana Burç Okulları Tavan ve zemin yüzeyi. 70 Resim 4.72 Adana Burç Okulları Ana fuaye duvar yüzeyleri. 70 Resim 4.73 Adana Burç Okulları Ana fuaye zemin yüzeyi.. 70 Resim 4.74 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Okul girişi 78 Resim 4.75 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu İç avludan görünüş.. 78 Resim 4.76 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Sokaktan görünüş 78 Resim 4.77 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Duvar yüzey renkleri.. 80 Resim 4.78 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Duvar yüzey renkleri.. 80 Resim 4.79 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Duvar yüzeyi 80 Resim 4.80 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Yazı tahtası arka planı. 80 IV

Resim 4.81 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Donatı renkleri 81 Resim 4.82 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Donatı renkleri 81 Resim 4.83 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Yazı tahtası arka planı 81 Resim 4.84 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Doğal aydınlık düzeyi 81 Resim 4.85 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Donatı renkleri. 82 Resim 4.86 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Aydınlık düzeyi 82 Resim 4.87 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu 83 Resim 4.88 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu 83 Resim 4.89 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Giriş fuayesi. 84 Resim 4.90 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Düşey sirkülasyon.. 84 Resim 4.91 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Ana fuaye. 85 Resim 4.92 Adana Gazipaşa İlköğretim Okulu Derslik koridorları.. 85 Resim 4.93 Adana Gazipaşa İlköğretim OkuluÇevreleyen yüzey renkleri 85 Resim 4.94 Adana Gazipaşa İlköğretim OkuluÇevreleyen yüzey renkleri 85 Resim 4.95 Mersin İleri İlköğretim Okulu Caddeden görünüş.. 91 Resim 4.96 Mersin İleri İlköğretim Okulu Caddeden görünüş. 91 Resim 4.97 Mersin İleri İlköğretim Okulu İç avludan görünüş 91 Resim 4.98 Mersin İleri İlköğretim Okulu İç avludan görünüş.. 91 Resim 4.99 Mersin İleri İlköğretim Okulu Duvar yüzeyi.. 94 Resim 4.100 Mersin İleri İlköğretim Okulu Tavan yüzeyi.. 94 Resim 4.101 Mersin İleri İlköğretim Okulu Duvar yüzeyi 94 Resim 4.102 Mersin İleri İlköğretim Okulu Eyleme katılan öğrenciler.. 94 Resim 4.103 Mersin İleri İlköğretim Okulu Yazı tahtası arka planı. 94 Resim 4.104 Mersin İleri İlköğretim Okulu Zemin yüzeyi.. 94 Resim 4.105 Mersin İleri İlköğretim Okulu Salon tavan yüzeyi.. 96 Resim 4.106 Mersin İleri İlköğretim Okulu Salon donatı renkleri... 96 Resim 4.107 Mersin İleri İlköğretim Okulu Salon duvar yüzeyi.. 96 V

Resim 4.108 Mersin İleri İlköğretim Okulu Salon zemin yüzeyi 96 Resim 4.109 Mersin İleri İlköğretim Okulu Eyleme katılan kullanıcılar. 96 Resim 4.110 Mersin İleri İlköğretim Okulu Çevreleyen yüzey renkleri. 96 Resim 4.111 Mersin İleri İlköğretim Okulu Zemin yüzeyi 98 Resim 4.112 Mersin İleri İlköğretim Okulu 98 Resim 4.113 Mersin İleri İlköğretim Okulu Tavan yüzeyi.. 98 Resim 4.114 Mersin İleri İlköğretim Okulu Zemin yüzeyi 98 Resim 4.115 Mersin İleri İlköğretim Okulu Yan duvar yüzeyleri.. 98 Resim 4.116 Mersin İleri İlköğretim Okulu Zemin detayı. 98 Resim 4.117 Adana Gündoğdu Koleji 1. kademe binası. 104 Resim 4.118 Adana Gündoğdu Koleji 2. kademe binası. 104 Resim 4.119 Adana Gündoğdu Koleji Donatı renkleri 106 Resim 4.120 Adana Gündoğdu Koleji Donatı renkleri 106 Resim 4.121 Adana Gündoğdu Koleji Arka duvar yüzeyi 107 Resim 4.122 Adana Gündoğdu Koleji Arka duvar yüzeyi.. 107 Resim 4.123 Adana Gündoğdu Koleji Tavan yüzeyi.. 107 Resim 4.124 Adana Gündoğdu Koleji Donatı renkleri. 107 Resim 4.125 Adana Gündoğdu Koleji Duvar yüzeyi 107 Resim 4.126 Adana Gündoğdu Koleji Zemin yüzeyi 107 Resim 4.127 Adana Gündoğdu Koleji Aydınlık düzeyi. 108 Resim 4.128 Adana Gündoğdu Koleji Duvar yüzeyi 108 Resim 4.129 Adana Gündoğdu Koleji Yazı tahtası arka planı 108 Resim 4.130 Adana Gündoğdu Koleji Yazı tahtası arka planı. 108 Resim 4.131 Adana Gündoğdu Koleji Donatı renkleri 109 Resim 4.132 Adana Gündoğdu Koleji Zemin kaplaması. 109 Resim 4.133 Adana Gündoğdu Koleji Salon tavan yüzeyi. 110 Resim 4.134 Adana Gündoğdu Koleji Salon duvar yüzeyi 110 VI

Resim 4.135 Adana Gündoğdu Koleji Kütüphane zemin yüzeyi 110 Resim 4.136 Adana Gündoğdu Koleji Kütüphane donatı renkleri... 110 Resim 4.137 Adana Gündoğdu Koleji Kütüphane zemin yüzeyi. 110 Resim 4.138 Adana Gündoğdu Koleji Kütüphane duvar yüzeyi.. 110 Resim 4.139 Adana Gündoğdu Koleji 2. kademe duvar yüzeyleri.. 112 Resim 4.140 Adana Gündoğdu Koleji 2. kademe zemin yüzeyi. 112 Resim 4.141 Adana Gündoğdu Koleji 1. kademe zemin yüzeyi 112 Resim 4.142 Adana Gündoğdu Koleji 1.kademe duvar yüzeyi.. 112 Resim 4.143 Adana Gündoğdu Koleji 2. kademe donatı renkleri 112 Resim 4.144 Adana Gündoğdu Koleji 1. kademe tavan yüzeyi.. 112 VII

1. GİRİŞ Güney ÇABUK 1. GİRİŞ Eğitim yapıları, bir ülkenin geleceğine yön verecek bireylerin yetiştirilmesini sağlayan ve toplumsal yapının temelini oluşturan birimlerdir. Zamanla daha lokal ve derinlemesine ilerleyen bir süreç olan eğitim sürecinin ilk etabını ilköğretim adı verilen ve ülkemizde sekiz yıl olarak öngörülen bir zaman dilimi oluşturur. Bu süreci eğitimde kişisel tercihlerin ortaya çıkmasını sağlayan ve uzmanlaşma öncesi bir geçiş dönemi olan liseler takip eder. Bu sebeple üniversiteye kadar olan eğitim süreci birey üzerinde kritik bir önem arzeder. Hiç şüphesiz ülkemizin her alanda, sağlıklı biçimde yetiştirilmiş uzman bireylere ihtiyacı vardır. Ülkemizde bu amaçla hizmet veren eğitim yapılarında mimari planlama açısından bir standartlaşma görülmektedir. Bu standartlaşmanın sebebi ekonomik olduğu kadar ihmalkarlıktır. Eğitim yapılarının, birincil kullanıcılar olan çocukların kullanıcı gereksinimlerini eksiksiz karşılamaları gerekmektedir. Bu gereksinimler fiziksel, psikolojik ve sosyolojiktir. Uzun yıllar boyunca günün önemsenecek uzunlukta bir bölümünü bu ortamda geçirecek birey için, oluşturulmuş iç ve dış mekanın fiziksel durumunun görsel ve psikolojik algısı birey üzerinde azımsanmayacak etkiler bırakır. Bu sebeple iç ve dış mekan oluşturulurken kullanılan, fiziksel çevreyi tamamlayan öğeler, aslında kullanıcıların performanslarında ve uzun vadede kişilikleri üzerinde etkili olan ciddi etkenlerdir. İç mekanda hem görsel konfor hem de zihinsel algıyı sağlayacak ve güçlendirecek olan renk, doku, malzeme ve mekan büyüklüğü gibi kavramlar bireyler üzerinde etkilidirler. Bu konuda özellikle devlet okullarında gözlemlenen yetersizlik kullanıcıların psikolojik gereksinimlerinin yeterince önemsenmediğini ya da görsel konfor kavramının kişisel gelişim üzerine etkisinden haberdar olunmadığını göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, eğitim yapılarında iç ve dış mekanı kurgularken, yani fiziksel çevreyi oluştururken kullanılacak olan eleman, donatı ve ekipmanlarda doğru 1

1. GİRİŞ Güney ÇABUK renk tercihlerini belirlemek ve bu tercihlerin kullanıcılar üzerindeki etkilerini ortaya saptamaktır. 1.1. Zorunlu Eğitim Eğitim, genel olarak bireyde davranış değiştirme süreci olarak tanımlanmaktadır. Her çocuk, genç ve yetişkin, kendi öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmış eğitim olanaklarından yararlanabilmelidir. Zorunlu eğitim, örgün eğitimin en fazla önem verilen bölümünü ifade eder, bireyin belli bir çağda belli bir sürede eğitim almasını öngörür. Zorunlu eğitim; bir yurttaşın belirtilen bir yaşa gelinceye kadar gösterilen eğitim kurumlarında belli bir süre öğrenim görmesini zorunlu kılan yasal bir deyimdir. 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Yasasında " İlköğretim her yurttaşın görmesi gereken temel eğitimdir." Biçiminde tanımlanmıştır. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Yasasında kullanılan "temel eğitim" kavramı "ilköğretim" olarak değiştirilmiş ve T.C Anayasasının 42. maddesinde "İlköğretim; kız, erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır" denilerek herkesin asgari ve temel seviyede eğitim almalarını zorunlu kılınmaktadır. 1.2. İlköğretimin Amaçları Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda hazırlanan ve 1997 yılında yürürlüğe giren "İlköğretim Kurumları Yönetmeliği"ne göre İlköğretim kurumlarının amaçları; Öğrencilerin ilgi, istek ve yeteneklerini geliştirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamak, Öğrenciye, Atatürk ilkelerine ve inkılâplarına, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na ve demokrasinin ilkelerine, insan hakları, çocuk hakları ile uluslararası sözleşmelere uygun olarak haklarını kullanma, görevlerini yapma ve sorumluluk yüklenebilme bilinci kazandırmak, 2

1. GİRİŞ Güney ÇABUK Öğrencilerin, millî ve evrensel kültür değerlerini tanımalarını, benimsemelerini ve geliştirmelerini sağlamak, Öğrencileri toplum içindeki rollerini yapan, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, işbirliği içinde çalışan, hoşgörü sahibi ve paylaşmayı bilen, çevresine uyum sağlayan, iyi ve mutlu bir vatandaş olarak yetiştirmek, Öğrencilerin, gerçekleştirecekleri sosyal, kültürel ve eğitsel etkinliklerle millî kültürün benimsenmesine ve yayılmasına yardımcı olmak, Öğrencilere, bireysel ve toplumsal sorunları tanıma ve bu sorunlara çözüm arama alışkanlığı kazandırmak, Öğrencilere, kendisi, ailesi ve toplumun sağlığı ile çevreyi koruma bilinci ve alışkanlıkları kazandırmak, Öğrencilerin becerilerini ve zihinsel çalışmalarını birleştirerek çok yönlü gelişmelerini sağlamak, Öğrencilerin araç - gereç kullanımlarını, sistemli düşünebilmelerini, özgüvenlerini geliştirmelerini, çalışma alışkanlığı kazanmalarını, estetik duygular ve yaratıcılık güçlerinin geliştirilmesini sağlamak, Öğrencinin ilgi alanlarını ve kişilik özelliklerinin ortaya çıkmasını sağlamak, meslekleri tanıtmak ve seçeceği mesleğe uygun okul ve kurumlara yöneltmek Öğrencileri ailesine ve topluma karşı sorumluluk duyan, üretken, verimli, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkıda bulunan bireyler olarak yetiştirmek, Öğrencilerin zamanlarını faydalı etkinliklerde, kişisel ve toplumsal araç - gereçler ile kaynakları verimli kullanmalarını, okuma zevk ve alışkanlığı kazanmalarını sağlamak (İlköğretim Genel Müdürlüğü,2006) 3

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Güney ÇABUK 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Araştırma kapsamında öncelikli olarak konu ile ilgili yapılmış çalışmalar incelenmiş, içerik ve yöntem hakkında bilgi toplanmıştır. Mimarlıkta Renk: Yapay Ortamların Renklendirilmesinde Renk Dinamikleri Doktora Tezi. URAL, S.E. Yapılan çalışmada öncelikli olarak rengin tanımı ve renk grupları açıklanmıştır. Rengin fizyolojik oluşumlarıyla birlikte ağırlıklı olarak mimarlık alanında kullanımı irdelenmiş ve renk seçimlerinin belirlenmesinde rol oynayan renklerin psikolojik etkileri üzerinde durulmuştur. Kentsel ölçekte bütüncül bir renksel planlama yapılmadığı savunularak, kenti oluşturan birimlerden başlayarak yapıların cephelerinde renk öğesi konu edilmiştir. Bu bağlamda yürütülen deneysel çalışmalar sonucu elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve bilimsel dayanaklarla birlikte öneriler sunulmuştur. Renk Psikolojisi Yüksek Lisans Tezi. YILMAZ, Ü. Yapılan bu çalışmada rengin tanımı yapılmış, renk algısı irdelenmiş ve renk grupları belirlenerek renklerin psikolojik etkileri üzerinde durulmuştur. Renklerin bireyler üzerindeki etkilerinin ötesinde toplumsal ve sembolik anlamları da çalışma kapsamına dahil edilmiş ve mevcut bir örnek üzerinde yapılan anket çalışması ile renk tercihlerinin oluşmasında sosyolojik etkenler ortaya konmuştur. Yaşanan Mimari RASMUSSEN, S.E. Mimari çevreyi algılama biçimleri üzerine hazırlanmış bu çalışmada mimar, anılarına ve gözlemlerine yer vermektedir. Mimaride renk bölümünde ise rengin tarihsel sürecine değinilmiş ve renk kullanımlarının oluşumundan söz edilmiştir. Mimar şahsi gözlemleriyle belli psikolojik etkileri mekan algısı içerisinde değerlendirmiş ve mimari biçimlerin renklendirilmesine öneriler getirmiştir. 4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Güney ÇABUK Renk ve Armoni Kuralları ÇAĞLARCA, S. Rengin kapsamlı bir tanımı yapılmış ve renk teorileri üzerinde durulmuştur. Renklerin birbirleriyle uyumları ve kontrastları incelenmiş, renk karışımlarının etkileri belirlenmiştir. Renk ahengi konusu üzerinde durulmuş ve resim sanatında kullanımlarından bahsedilmiştir. Farklı Fonksiyonlarda Renk Kullanımlarına İlişkin Yaklaşımların Değerlendirilmesi Yüksek Lisans Tezi. YAMANER, F. Rengin tanımı yapılarak renk grupları ve birliktelikleri ele alınmış, toplumumuzda renk kültürü ile birlikte mimaride rengin kullanımı anlatılmıştır. Renk birlikteliklerinin mekana etkileri ve mekan-renkfonksiyon birliktelikleri incelenmiş, farklı fonksiyonların özelliklerinin vr mekanın taşıması gereken unsurların saptanması hedeflenmiştir. Çağdaş Sanat Kuramı KLEE, P. Sanat ve yaratıcık üzerine felsefi bir anlatıma sahip olan çalışmada çağdaş sanata yaklaşma ve doğanın incelenmesinde çeşitli yollar anlatılmaktadır. Ağırlıklı olarak eğitici bir içeriğe sahip olan çalışmada renkler kuramı üzerine bir deneme ile doğada renk algısıyla ilgili saptamalar yer almaktadır. Yüzey Kaplama Malzemelerinin İç Mekan Algısına Anlamasal Boyutta Etkisi Üzerine Deneysel Bir Çalışma Yüksek Lisans Tezi. AYDINTAN, E. Çalışma kapsamında algılama konusu ve buna bağlı olarak iç mekan algılaması üzerinde durulmuş, iç mekan algılamasında, yüzeyin niteliğini oluşturan doku, renk ve ışığın işlevsel ve anlamsal boyutunun yüzey ve mekan algılamasındaki yeri ve önemi geniş bir çerçevede ele alınmıştır. Elde edilen bulgular, irdelemeler ve sonuçlar ışığında, yapılabilecek araştırmalar düzeyinde öneriler getirilmiştir. 5

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Güney ÇABUK İç Mekan Renk Düzenlemeleri Yüksek Lisans Tezi. ULAŞ, B.G. Bu çalışmada rengin ve görme olayının fiziksel tanımlamaları açıklanmış ve renk teorilerinden bahsedilmiştir. Renklerin birbirleriyle ve diğer öğelerle etkileşimleri irdelenmiş, rengin psikolojik etkileriyle birlikte mimaride rengin kullanımı üzerinde durulmuştur. Mekanın fonksiyonunun renk düzenine etkisi ve farklı fonksiyonlarda renk kullanımları ile ilgili bilimsel öneriler getirilmiştir. Geleceğin Okullarını Planlamak ve Tasarlamak, Çağdaş Yaklaşımlar, İlkeler KARABEY, H. Eğitim tesisleri için genel tasarım ilkelerin ibelirleyen çalışma kapsamında yapısal ilkeler ve yapıları biçimlendiren boyut ve şemalar üzerinde durulmuş, alt birimler tek tek irdelenmiştir. Çalışmada kullanılacak renklerle ilgili de bir takım öneriler sunulmuştur. İç Mekanlarda Renk Kullanımı Yüksek Lisans Tezi. ERDEM, S. Rengin tanımı yapılarak renk grupları irdelenmiş, renk-ışık ilişkisine yer verilmiştir. Mekanın görsel algılanması ve renk algısına ilişkin etkenler üzerinde durulmuş, insanlar üzerindeki psikolojik etkileri incelenmiştir. Renk tercihlerinin farklılaşmasının sebepleri ortaya konmuş ve mekanın bulunduğundan farklı algılanmasını sağlamak için renk yardımıyla neler yapılabileceği açıklanmıştır. İlk ve Orta Dereceli Okulların Ergonomik Açıdan İncelenmesi ve İyileştirme Önerileri Yüksek Lisans Tezi. ERDOĞAN, Z. Bu çalışmada okullardaki mevcut durum incelenerek ergonomi biliminin ölçütleri dahilinde değerlendirmeler yapılmıştır. Eğitimde amaçlanan en yüksek verime ulaşabilmek için bilimsel araştırma sonuçlarına dayanılarak bir takım öneriler sunulmuştur.öğrenci algılamasında etkili olan faktörler tek tek ele alınmış, renk öğesi de bu kapsamda incelenmiş ve öğrenme ortamlarının şekillendirilmesinde temel oluşturması amaçlanmıştır. 6

3. MATERYAL METOD Güney ÇABUK 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Araştırma konusunu Adana ve yakın çevresinden seçilen ilköğretim okulları oluşturmaktadır. Belirlenen okullar özel ve devlet okulları başlığı altında gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Çalışmada tespit edilen okulların kat planlarından ve vaziyet planlarından faydalanılmış ve tüm okullarda yapılan anket çalışmaları, yerinde gözlemler, sorun alanlarına ait fotoğraflar çalışmanın materyallerini oluşturmuştur. 3.2. Metod Çalışma kapsamında Bina Değerlendirme Yöntemi kullanılmış ve bunun sonucunda Adana ve yakın çevresindeki illerden seçilen ilköğretim yapılarında görsel konfor öğelerinden rengin kullanıcılar üzerindeki etkilerinin tespit edilmesi, renk tercihlerinin belirlenmesi ve bu konu alanında tasarım ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Yapılacak olan çalışma kapsamında öncelikli olarak mevcut örnekler üzerinde detaylı bir inceleme ve kullanım sonrası değerlendirme ile renk uygulamalarındaki olumsuzluklar saptanarak sorun alanları belirlenecektir. İncelenen örnekler çekilen fotoğraflarla belgelenip, mevcut fiziksel ortamlar tespit edilecek ve yapılacak olan alan çalışmalarıyla kullanıcılar üzerindeki etkileri belirlenecektir. Yapılacak olan anket çalışmaları ve dolaylı gözlem yöntemleriyle kullanıcıların beğenileri ve hoşnutsuzlukları ortaya çıkarılacaktır. Görsel konfor ve fiziksel çevrenin görsel özelliklerinin etkileri konularında çalışma, bu alanda mevcut olan bilgiler ve tasarım verileri ışığında oluşturulacak değerlendirme modeliyle eğitim yapıları değerlendirilecektir. 7

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Çalışmanın Amacı Üniversite ve sonrası için ciddi boyutta bir temel oluşturan eğitim sürecinde çocukların hem fiziksel hem de zihinsel açıdan sağlıklı olarak büyüyebilmelerini sağlamak için gerekli fiziksel ortamı oluşturmak ve sürekliliğini sağlamak gerekmektedir. Gerek ekonomik şartlar, gerekse de konunun öneminin yeterli derecede kavranılamaması, uygun mekansal koşulların oluşturulmasında kendiliğinden bir ihmalkarlık doğurmaktadır. Böylesi önemli bir süreçte fiziksel çevre oluşturulurken doğru tercihlerin yapılmasının ne derece önemli olduğu ve doğru tercihlerin yarattığı olumlu sonuçlar, bilimsel olarak delilleriyle birlikte ortaya konularak sorunun ekonomik olmayan bölümüne çözüm getirmek mümkündür. Farklı yaş gruplarının algısal tercihlerinin belirlenerek mekanların özelleştirilmelerinin sağlanması ve oluşturulan mekanların algıyı güçlendiren ve yardımcı olan mekanlara dönüşmesi hedeflenmektedir. Bu çalışmanın amacı, eğitim yapılarında mekanları kurgularken, eylem alanlarındaki ekipman ve donatıların uygun renk tercihlerini saptamak ve bu tercihlerin kullanıcılar üzerinde olumlu ve olumsuz etkilerini belirlemektir. Tercih edilen mekan ve donatı renklerinin iç kullanıcılar olan çocuklar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur. Çalışma kapsamında Adana ve yakın çevresindeki mevcut örnekler değerlendirmeye tabi tutularak hedeflenen sonuçlara ulaşılmıştır. 4.2. Kullanıcı Gereksinimleri İnsan gereksinmeleri, insanların fizyolojik, toplumsal ve psikolojik açılardan, rahatsızlık duymadan yasamalarını sürdürmeleri ve yaptığı islerde verimli olmalarına yardımcı olan tüm çevresel tüm çevresel ve toplumsal koşullardır. Bütün gereksinmelerin yeterli ölçüde karşılanması ile doyum gerçekleştirildiğinde, insanın is ve yasam hevesini ve verimliliğini artıracak düzeyde sağlanmış olacağı ileri sürülmektedir.(inceoğlu, 1982) 8

Erkman(1982), kullanıcı gereksinmelerini gözlenemeyen soyut bir kavram ve onun izlenebilen somut görünümü (insanın yaptığı davranışlar) seklinde tanımlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında kullanıcı gereksinmelerinin belirlenmesi için mekanı kullanan insanın davranışlarının gözlemlenmesi ve bu davranışları oluşturan nedenlerin bilinmesi, insan ve davranışları arasındaki ilişkilerin ortaya konması gerekmektedir. Kullanıcılar fiziksel çevrede yaşamlarını sürdürürlerken fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik açıdan belli bir konfor düzeyine ihtiyaç duyarlar. Kullanıcıların eylemlerini gerçekleştirebilmeleri için, fiziksel çevrenin sahip olması gereken minimum koşullar kullanıcı gereksinimleri olarak tanımlanabilir. Kullanıcı gereksinmeleri, insanın antropometrik, duyusal ve algısal boyutlarına bağlıdır. Bu bağlamda kullanıcı gereksinimi; insanın içinde bulunduğu ortamda, eylem ve eylemleri için gerekli, insanın antropometrik, duyusal ve algısal boyutlarına uygun şartlar olarak tanımlanmaktadır. Kullanıcı gereksinmeleri iki ana baslık altında toplanabilir. Bunlar; 1) Fiziksel gereksinimler 2) Psiko-sosyal gereksinimler 4.2.1. Fiziksel Gereksinimler Fiziksel kullanıcı gereksinimleri, eylem gerçekleştirilirken içinde bulunulan çevrenin sahip olması gereken fiziksel koşullardır. Kullanıcıların çevrenin olumsuz fiziksel koşullarına karşı korunmasına ve konfor içinde, sağlıklı ve güvenli biçimde yaşamını sürdürmesine yönelik gereksinimlerdir. Fiziksel gereksinimler, mekandaki kullanıcı sayısına, kullanılan donatı ve ekipmanlara, kullanıcının antropometrik, duyusal ve algısal boyutlarına ve bunların sonucunda ortaya çıkan gerekli mekan boyutlarına bağlı değişkenlerdir. Tasarımcının öncelikli amacı insana hizmet etmektir. Dolayısıyla yapılan tasarımların şekillenmesinde birincil veri insan olmalıdır. Kullanıcı eylemleri sonucu ortaya çıkan eylem alanı gereksinimleri, donatıların ölçü ve biçimleri tamamen insan ölçülerinden kaynaklanmaktadır. Tasarımcı tarafından ortaya çıkarılan ürünün 9

kullanılabilir veya yaşanabilir olması için kullanıcıda herhangi bir konforsuzluk hissi yaratmaması gerekir. Çalışma çevresindeki insanın ekipman büyüklükleri, eylem bağ ve sırasına bağlı olarak ekipmanların dizilişleri ve yerleştirme düzeni ekipmanların yapı ve malzemesi ile ilişkilerin belirlenmesi ve çalışma alanının insanın karakteristiklerine göre uygunlaştırılması gerekmektedir. (Aytuğ,1990) Fiziksel kullanıcı gereksinimlerini dört ana başlık altında toplayabiliriz: Boyutsal Gereksinimler: Kullanıcıların statik ve dinamik antropometrik boyutları, eylemleri ve eylemlerin yapılış biçimlerini kapsar. Isısal (Termal) Gereksinimler: Tanımlı eylem alanı içindeki iklimsel koşullarını (sıcaklık, nem, hava hareketi vb.) kapsar. İşitsel Gereksinimler: Mekandaki ses düzeyinin uygunluğu, kullanılan donatıların ses yansıtma ve dağıtma özelliklerini kapsar. Görsel Gereksinimler: Farklı eylemler ve eylem alanları için uygun renkler ve aydınlık düzeyleri ile kullanılan donatı ve ekipmanların dokularını kapsar. 4.2.1.1. Boyutsal Gereksinimler Kullanıcın boyutsal gereksinimleri bir eylemi tek başına ya da toplu olarak rahatça yapabilmesi için gerekli olan büyüklüklerden oluşmaktadır. Bu gereksinimler karşılandığı zaman kullanıcı, mekan boyutları açısından konfor içinde bulunmaktadır. Ergonomi ve antropometri, insanın psikolojik yeterlilikler, metabolik işlemler ve inşa edilmiş çevre arasındaki ilişkileri ile ilgilenmektedir. Antropometri, daha çok insanlar ve makineler üzerinde odaklanmaktadır. Antropometrik düzenlemeler, insan vücudunun ölçüleri ile iş sisteminin ölçülerinin uyumunu kapsamaktadır. (Ercan,1987) İnsanın vücut ölçülerine uygun araç-gereç kullanması insana rahatlık sağladığı gibi, sağlıklı vücut duruşu neden ile yorgunluğu azaltmaktadır. İnsanlar tarafından kullanılmak üzere tasarlanan araç ve donatım elemanlarının boyutları insan ölçüleri ile ilgilidir. İnsanla ilgili çevrenin düzenlenmesinde; insanın vücut yapısı, ölçü ve hareket sınırlarını bilmek 10

gerekmektedir. İnsanın vücudunun ortalama ölçüleri, o topluma ait antropometrik ölçüleri vardır. İnsan ölçüsü; Kişiden kişiye, Uluslar ve ırklar arası farklılıklara, Bölgeler arası farklılıklara, Meslek ve kültür gruplarına, Yas farklılıklarına, Cinsiyet farklılıklarına Göre değişim gösteren bir kavramdır.(toka,1978) İnsan faktörünün antropometrik, duygusal, algısal ve zihinsel boyutları ile çevrenin fiziksel, biyolojik, kimyasal, psiko-sosyal niteliklerinin uygun çevre koşullarının belirlenmesi açısından önemi büyüktür. Kendi boyutlarına uygun olmayan çevreye karsı insanın davranışları ergonomik is ve yasam çevresinin düzenlenmesi gereğini ortaya çıkarmaktadır. İnsan gereksinimlerini karşılamak amacıyla, düzenlenen mekanların insana uygun olup olmadığının anlaşılabilmesi için insan boyutlarının incelenmesi gerekmektedir. 4.2.1.2. Isısal (Termal) Gereksinimler Rahat bir mekan iklimi insanın sağlığı ve iş verimi gücünün sürdürülmesi için ön koşuldur. İnsan belirli konfor koşulları içinde yaşamını sürdürebilmektedir. Belirli bir sıcaklık, nem, hava hareketi ve yüzey sıcaklığı gerekmektedir. Isısal konforun ilk koşulu, ısı alışverişinin bir denge içinde olmasıdır. Isısal konfor koşullarını araştırırken tek tek etkenlerin sınırlarını değil, etkenlerin belirli sınırlar içindeki bileşimini aramak gerekmektedir. Böylece ilgili fiziksel büyüklükleri birleştiren yeni bir büyüklük oluşturmaktadır. Yeni bir değer oluşturma çabalarının sonucu olarak ortaya, en çok uygulama alanı bulunan birim etkin sıcaklık çıkmaktadır. 11

İnsanla çevresi arasındaki ısı alışverişini etkileyen insana ve çevreye dönük birçok etken vardır. Önem yönünden birinci dereceden etkenler; yapılan eylem, havanın ısısı, bağıl nem, hava hareketinin hızı, ortalama radyasyon ısısı ve giysi özellikleridir. İkinci derecede önemli olan etkenler ise; giysi ısısı, deri ısısı, terleme hızı, deri yüzeyinin nemi vb. Özellikle çalışma ortamlarında yapay iklimlendirme çalışma verimi açısından oldukça önemlidir. Genellikle çalışanlardan, yaz aylarında sıcaktan veya aşırı havalandırma yüzünden soğuktan, kış aylarında ise soğuktan veya aşırı ısıtma yüzünden sıcaktan şikayet edildiği görülmektedir. Gerekli ısısal konfor sağlanmadığı sürece çalışanlardan yaptıkları islerde çok verimli olmaları beklenmemelidir. Optimal iklim koşullarının sağlık ve performans için önemi büyüktür. Artan ısı ve buna karsı değişmeyen nem oranında performans düşmektedir. Düşük ısıda da organizmada hareket etme baskısı doğar, bu da dikkat ve konsantrasyonu azaltmaktadır. İnsanın kendini iyi hissettiği ısı, yaşama alışkanlıklarına, mevsime, cinsiyete, yaşa ve kişiye göre değişiklik göstermektedir. Yaz aylarında ise mekan ısısı, dış ısıyla birlikte değişmektedir. Böyle bir ayarlama, iç ve dış mekan arasındaki geliş ve gidişlerde, yorgunluk ve isteksizliğin önlenmesini sağlamaktadır. Isı ayarlaması gün boyunca uygulanmalıdır. Günün klimatik ritmine uyularak mekan ısısı, sabah ve akşamları, öğleye nazaran daha az olmalıdır. Böylece gün boyu eşdeğer ısının sebep olduğu yorgunluk önlenmektedir.(albayrak ve ark., 2005) 4.2.1.3. İşitsel Gereksinimler İşitsel konforun sağlanması için mekanda gürültüden arınmış, konuşma anlaşılabilirliğine olanak veren ve gerektiğinde işitsel gizliliği sağlayan koşulların elde edilmesi gerekmektedir. Akustik konforu belirleyen etkileri, sesin şiddeti, sesin düzeyi, yapılan eylem, sesin kaynağı, sese karsı olan alışkanlıklar ve yaş olarak sınırlanabilir. Buradan da anlaşıldığı gibi, sesten rahatsız olma sorunu oldukça özneldir. 12

Gürültü en yalın biçimiyle rahatsız edici ses olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım daha belirli biçime sokulup, gürültü yapılan eyleme ve eylemi yapan kişiye uygun düşmeyen ses olarak tanımlanabilmektedir. Gürültüden rahatsızlığı oluşturan etkenleri iki gruba ayırarak incelemek olanaklıdır. 1. Sesin şiddeti, sesin düzeyi gibi sesin nitelikleri ile ilgili olanlar ve yapılan eylem. 2.Sesin kaynağına karsı kişinin davranışı, belirli seslere karşı geçmişteki deneyimlerin etkisi, sesin belirli aralıklarla tekrarının etkisi, sese karşı alışkanlıkların etkisi, yaşın etkisi gibi insan ve yapılan eylemin nitelikleriyle ilgili olanlar. 4.2.1.4. Görsel Gereksinimler Kullanıcıların iş veriminin ve eylem performansının nicel ve nitel olarak artması için görsel konfor ihtiyaçlarının optimum düzeyde olması sağlanmalıdır. Gerekli görsel konfor koşullarının sağlanması için, aydınlatma yoğunluğu, çevredeki yüzeyler, aydınlatma araçları, parıltı, çevredeki egemen olan renkler gibi görsel çevre öğelerinin iyi irdelenmesi gerekmektedir. Yine kullanıcının yaşı, cinsiyeti, göz yapısı da bu konforu etkileyen diğer faktörlerdir. Görsel konforu oluşturan temel öğeleri şöyle sıralayabiliriz: Renk Doku Aydınlık düzeyi Görsel konforu oluşturan bu temel öğeler kullanıldıkları mekanda kullanıcıları hem fiziksel hem de psikolojik olarak etkileyen faktörlerdir. Doğru kullanıldıklarında motivasyonu ve verimliliği olumlu etkiledikleri düşünülmektedir. Tüm mekansal konfor koşulları sağlandığı halde görsel konfor düzeyindeki yetersizlikler, kullanıcılar üzerinde algısal ve davranışsal olumsuzluklara sebep olabilmekte ve kişilik bozukluklarına yol açabilmektedir. 13

4.3. Renk İnsanlarda renk bulma kaygısı tarih öncesi çağlarda başlamıştır. İnsanlar, topraktan çıkardıkları turuncu, kiremit kırmızısı ve siyah gibi renkleri açıklı koyulu tonlar halinde kullanarak mağara duvarlarını boyamışlardır.(çağlarca, 1993) Buradan yola çıkarak rengin ilkel insanlar için bir problem olmadığını, ortaya çıkan ürünün doğanın bir parçası olduğunu söyleyebiliriz. Sonraları insan, malzemeleri doğada olduğundan daha farklı yapmanın yollarını bulmuş ve böylece yeni renklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Toprağı fırınlayarak, güneşte kurutarak yapılan gri renkli tuğlalardan farklı olarak kırmızı ve sarı renklileri elde etmişlerdir. Ahşabı katranlayarak koyu siyah bir rengin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. (Rasmussen, 1962) 4.3.1. Rengin Tanımı Rengi tanımlamak için sadece fiziksel bir tanım yapmak yeterli olmayacaktır. Görme olayı psikolojik, fizyolojik ve fiziksel bir olaydır. Renk, göz ile anlaşılan bir ışık tesiridir. Işığın eşya üzerine çarpması ile yansıyan ışınlardan gözümüze gelen duyumların her birine renk denir. Renk anlamı, ışık, göz ve beyin vasıtasıyla kavranır. Bu suretle renk anlamı şu üç sistem içinde düşünülebilir: Psikolojik Sistemde Renk: Beynimizde uyanan bir duyumdur. Subjektifdir. Fizyolojik Sistemde Renk: Çeşitli ışık cinslerinin göz retinası üzerinde sinirler vasıtasıyla meydana getirdikleri fizyolojik olaylardır. Fiziksel Sistemde Renk: Ölçülerle, rakamlarla geniş olarak belirtilen bir olaydır. Işığın hangi dalga uzunluklarını hangi oranda bulundurduğu meselesidir. (Çağlarca, 1993) 4.3.2. Renk Grupları Renkleri, farklı parametreleri kullanarak gruplara ayırmak mümkündür. İnsanlar üzerinde bıraktığı etkiler göz önünde bulundurulduğunda sıcak ve soğuk 14

olmak üzere iki renk grubu ortaya çıkar. Bunun dışında renkler fiziksel olarak ana renkler ve ara renkler olarak da gruplandırılmıştır. Sıcak Renkler: Bilim adamları ve sanatçılar insan psikolojisinde sıcaklık ve canlılık uyandıran renkleri sıcak renkler olarak tanımlamışlardır. Genelde bu grubu oluşturan renkler sarı, kırmızı ve turuncudur. Bu renkler güneşin sonsuz enerjisini ve yanardağdan fırlayan lavların sıcaklığını yansıtır. Neşe, canlılık, hareket ve iştah telkin eder. Sıcak renklerin kırılma açıları daha az olduğu için gözde yakınlık hissi uyandırırlar. Sıcak renk grubunda en fazla sarı renk ortaya çıkar. (Yılmaz, 1991) Soğuk Renkler: Araştırmalara göre insan psikolojisinde durgunluk ya da serinlik etkisi yaratan renkler soğuk renkler olarak adlandırılmışlardır. Soğuk renkler donuk ve koyu olduklarından bu ismi almışlardır. Genelde bu grubu mavi, mor ve yeşil renkler oluşturur. Sükunet ve rahatlık telkin eder, insanı dinlendirirler. Bu renkler bulundukları yüzeyi olduklarından daha uzak gösterirler. (Yılmaz, 1991) Bir diğer parametreye göre gruplandırma yapacak olursak; Ana Renkler: Işığı oluşturan yedi renkten üçü hiçbir renk karışımından elde edilemez. Bu yüzden sarı, mavi ve kırmızıdan oluşan bu renk grubuna ana renkler denmektedir. Ara Renkler: En az iki ana rengin birbirleriyle karıştırılması sonucu oluşan yeni renklere ara renkler denir. Belli başlı üç ara renk vardır. Bunlar; sarı-mavi karışımından oluşan yeşil, kırmızı-mavi oluşumundan oluşan mor, sarı-kırmızı karışımından oluşan turuncudur. 4.3.3. Renk Algısı Renk algısı, fiziksel, fizyolojik ve psikolojik ortamların bir bileşkesinde; ışığa, nesneye ve gözlemcinin fizyolojik ve psikolojik özelliklerine bağlı olarak gerçekleşir. 15

Renk, tam anlamıyla nesnenin kendi doğasında varolan bir nitelik olmayıp, nesneyi aydınlatan ışığa bağlı olarak görülür. Bu nedenle güvenilir bir renk yargısından söz edebilmek için tam tayfa sahip bir ışık gerekmektedir. Rengin görülmesinde gerekli olan ışık, spektral karakteri doğrultusunda renk algısını da etkileyebilmektedir. Renk ısısı düşük bir ışık kaynağı altında nesnelerin turuncu-kırmızı özellikleri öne çıkarken mavi-yeşil özellikleri azalmaktadır. Renk ısısı yüksek kaynaktan yayılan ışık ise nesnelerin mavi-yeşil özelliklerini vurgulamaktadır. Farklı spektral karakterlere sahip ışık kaynaklarınca aydınlatıldıklarında, nesnelerde olduğu gibi mekanlarda da algılamada ve değerlendirmelerde farklılıklar oluştuğu bilinmektedir. Mekanlar farklı spektral karakterlere sahip ışık kaynakların tarafından aydınlatıldıklarında mekan büyüklüklerinin, geri plandaki gürültü düzeyinin, mekandaki ısının, mekanda geçirilen zamanın farklı algılandığı, algısal değerlendirilmelerde dikkate değer farklılıkların oluştuğu saptanmıştır. Nesnenin renk özelliği, nesneni yutacağı ve yansıtarak ya da süzerek ileteceği ışık parçasını belirleyen fiziksel ve kimyasal kompozisyonu olarak açıklanmaktadır. Gerçekte öznel bir duyum olan renk, bu nedenle fiziksel bir özellik olarak kabul edilmektedir. Rengin algılanmasında bir sonraki aşama nesneden yansıyan ışığın göz ve beyinde işlenmesidir. Bu organların görme olayındaki önemleri son derece açıktır. Bazı araştırmaların göz, bazılarının da beyin üzerinde yoğunlaşmalarıyla bu iki organın göreli önemleri arasında bir ayırım ortaya konmaktadır. Uykuda ya da gözler kapalı iken de çeşitli renk deneyimlerinin yaşanabilmesi ve op sanatının siyah-beyaz desenleri izlenirken çeşitli renklerde dalgalanmaların görülmesi göze ulaşan ışık mesajlarının beyne iletilene kadar renk deneyimleri olarak kabul edilmediği ve renklerin beyinde görüldüğü düşüncesini doğrulamaktadır. Renk duyumlarının ışık veya renkli bir nesne olmadan da beyin de gerçekleştiğini söyleyen bu düşünceye karşılık, bir takım araştırmalar da retinanın en duyarlı bölgesinde (fovea), renge duyarlı alıcıların varlığını ve bu alıcıların renklerin görülmesini sağladıklarını kanıtlamaktadır. (Ural, 1995) 16