9. Sınıf Biyoloji Öğretmen Kitabı Bu kitap Bilkent Universitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, CTE 504 Material Design dersi için, Elif Şengün, Hilal Şener ve Rükiye Altın tarafından 2010-2011 akademik yılı bahar döneminde hazırlanmıştır. Amacımız, öğrendiğimiz öğretim teknolojilerini, bilgisayar dışındaki diğer branşlarda nasıl kullanılabilirliğini göstermek. Hazırladığımız Öğrenci, Öğretmen ve Çalışma Kitapları için kullandığımız yazılı ve görsel kaynakların tümü Öğrenci Kitabının sonuna eklenmiştir. Bu kitap örnek olarak hazırlandığı için, telif haklarından dolayı çoğaltılması veya Yazarlar herhangi bir şekilde kullanılması yasaktır. Rükiye ALTIN Elif ŞENGÜN Hilal ŞENER Basım Yeri Kılavuz Kırtasiye, Tandoğan, ANKARA Basım Tarihi 9 Mayıs 2011 Kapak Tasarımı Rükiye ALTIN Elif ŞENGÜN Hilal ŞENER Bilkent Üniversitesi CTE503 Materyal Tasarımı ve Kullanımı dersi için yalnızca 1 adet olarak basılmıştır. Copyright CTE, Bilkent Üniversitesi 2
3
4
İçindekiler KONU: Hücre ile ilgili çalışmaların tarihsel gelişimi ve Hücre Teorisi... 7 Öğrenme-Öğretme Süreci... 7 Dikkat Çekme... 7 İşleniş... 7 Değerlendirme... 8 Makale : Hücre Konusundaki En Önemli Gelişme: Klonlama... 9 KONU: Hücrenin Temel Özellikleri ve İşlevleri... 11 Öğrenme-Öğretme Süreci... 11 Dikkat Çekme... 11 İşleniş... 11 Değerlendirme... 12 Quiz 1: Hücre... 13 KONU: Hücre Çeşitleri: Prokaryot Hücre... 14 Öğrenme-Öğretme Süreci... 14 Dikkat Çekme... 14 İşleniş... 14 Değerlendirme... 15 KONU: Ökaryot Hücre Tanımı ve Hücre Zarı... 16 Öğrenme-Öğretme Süreci... 16 Dikkat Çekme... 16 İşleniş... 16 5
Değerlendirme... 17 KONU: Hücre Zarı ve Hücre Çeperi... 18 Öğrenme-Öğretme Süreci... 18 Dikkat Çekme... 18 İşleniş... 18 Değerlendirme... 19 KONU: Stoplazma ve Hücre Organelleri... 20 Öğrenme-Öğretme Süreci... 20 Dikkat Çekme... 20 İşleniş... 20 Değerlendirme... 21 KONU: Hücre Organelleri: Ribozom, Sentrozom, Koful, Mitokondri... 22 Öğrenme-Öğretme Süreci... 22 Dikkat Çekme... 22 İşleniş... 22 Değerlendirme... 23 KONU: Çekirdek... 24 Öğrenme-Öğretme Süreci... 24 Dikkat Çekme... 24 İşleniş... 24 Değerlendirme... 25 Proje... 26 6
KONU: Hücre ile ilgili çalışmaların tarihsel gelişimi ve Hücre Teorisi Hedefler: Öğrencilerin hücrenin tarihsel gelişimini, tanımını ve hücre teorisinin özelliklerini kavramalarını sağlanır. Açıklama: Hücrenin Robert Hooke ile başlayan tarihsel gelişimini anlaşılır bir şeklide anlatıp, hücre konusunda bilinmesi gereken özellikleri günlük hayattan örnekler vererek açıklamalar yapılır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi Hücre Hücre Teorisi 2 ders saati Anlatım Sunu Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Ders başlangıcında Öğrenci Çalışma kitabının 6. sayfasında bulunan Aktivite 1 (BİÖ) etkinliğinin Neler Biliyorum, Neler Öğrenmek İstiyorum bölümlerini doldurmaları sağlanır, öğrenciler etkinliğin bu kısımlarını doldurduktan sonra bu sayfa öğrencilerden toplanır. Daha sonra projektör yardımı ile Robert Hooke un ve kullandığı mikroskopun resimlerini gösterip ve öğrencilere bu resimlerden nasıl bir çağrışım yaptıkları sorusu yöneltilerek dikkatleri çekilir. İşleniş Robert Hooke ile başlayıp Rudolf Virchow ile devam eden hücre çalışmalarının tarihsel 7
sürecinden bahsedilir. Öğrenci kitabının 9. sayfasında (Resim1 ve Resim2) bulunan mikroskop resimlerini öğrencilere gösteriniz ve günümüzde kullanılan mikroskoplardan farklı olup olmadıkları sorulur. Hücrenin tanımı, işlevi ve özellikleri üzerinde durulur. Öğrencilerin hücre konusundaki bilgilerini ölçme amaçlı hücre ile ilgili çalışmalar, hücrenin insan vücudundaki rolü ve hakkında basit sorular sorulur ve öğrencilerden gelen cevaplar doğrultusunda Hücre Teorisi konusuna geçiş yapılır. Bu bölümde öğrencilere hücre teorisi hakkında ne hatırladıklarını sorulur. Alınan cevaplar ışığında, yandaki resimleri tahtaya yansıtarak bütün canlıların hücrelerden meydana geldiği, hücrelerin bağımsız hareket ettikleri halde birlikte iş gördükleri ve bölünerek çoğaldıkları açıklanır. Değerlendirme Hücre konusunun en önemli gelişmesi klonlamayla ilgili bilgileri içeren Öğretmen kitabınızın 9. ve 10. sayfalarındaki makale gibi bir makale bulup öğrencilere dağıtılır ve değerlendirme amaçlı olarak öğrencileri iki kişilik gruplara ayırıp klonlama konusunda ilk örnek olan Dolly hakkında Internet araştırması yapmaları, ödev olarak bu konuda buldukları verileri hücre konusuyla entegre ederek rapor halinde yazmaları istenir. 8
Makale : Hücre Konusundaki En Önemli Gelişme: Klonlama Adından çok bahsedilen ve hayatımızı ne yönde etkileyeceği merakla beklenen bir bilimsel gelişme: klonlama. Son gelişmelere imzasını atan ekip, genlerin laboratuvar koşullarında biçimlendirilmesinin ardından gen transferi yöntemi ile koyun bedeninde, istenilen özelliklerdeki genlerin (DNA molekülü) üretilebilmesini olağan bir hale getirdi.söz konusu deneyde, ihtiyaç duyulan moleküllerin koyunun tüm hücrelerinde değil, sadece süt bezlerinde sentezlenmesini hedef alıyordu. Bu nedenle koyunun "ilaç fabrikası" olarak değerlendirilmesini beraberinde getirdi. Doğrusunu isterseniz Dolly başarısının en önemli noktası bu gerekçeye dayanmaktadır. Gen transfer yöntemi, ıslah çalışmaları sonucu elde edilen verimli ürünün niteliği değişmeksizin seri olarak üretilmesi amacındadır. Dr. Wilmut un gerçekleştirdiği deney; yetişkin bir dişi koyunun bedeninden alınan hücrenin (somatik bir hücrenin) çekirdeğinin, micron birimi inceliğindeki bir enjektör iğnesi yardımıyla vakumlanıp, başka bir erkek koyuna ait, çekirdeği alınmış bir yumurtaya enjekte edilip oluşturulan suni hücrenin, üçüncü bir dişi koyunun rahmine yerleştirilmesidir.üçüncü koyun, tüp bebek yönteminde olduğu gibi dış ortamda özel olarak üretilmiş hücrenin gelişimini sağlayabileceği biyolojik ortamdır. Adını, ünlü şarkıcı Dolly Parton dan alan kuzu Dolly, isim annesinin değilse de, DNA annesinin genetik ikizi. Dolly, sevimli görünüşüyle kamuoyunun sempatisini kazanmış ve tüm bu süreç ilginç bir bilimsel oyun olarak sunulmuşsa da, gerçekte deney oldukça iyi belirlenmiş bilimsel ve maddi hedefleri olan sabırlı bir çalışmanın ürünü.bu çalışmaların yankıları gerek günlük gazete ve magazin dergilerinde ilk sayfadan bizlere ulaştırılmış, basit şemalarla anlayışımıza sunulmuştu. İskoçyalı ekibin gerçekleştirdiği klonlama deneyinin, dünyanın pek çok bölgesine dağılmış sayısız standart biyoteknoloji laboratuvarında "kolayca" gerçekleştirilebileceği söyleniyordu. Yine de uygulanan yöntemin yeniden uygulanabilmesi pek de pratik ve kolay değil. Ekibin başarısı ve önceki sayısız benzeri deneylerin başarısızlığı, Wilmut un, verici koyundan alınan hücre çekirdeğiyle, kullanılan embriyonik hücrenin "frekanslarını" çok hassas biçimde çakıştırabilmesine dayanıyor. Bu yöntemle araştırmacılar, yetişkin çekirdeğin genetik saatini sıfırlamayı, tüm gelişim sürecini başa almayı becerebilmişlerdi. Milyarlarca sayıda hücreden oluşmuş bir bedenimiz var. Bu hücrelerin milyonlarcası her saniye bölünmeyi sürdürerek beden gelişimini devam ettiriyor. Bunun yanında yıpranmış hücreleri de yeniliyor. Somatik hücre adını verdiğimiz yapısal hücrelerde meydana gelen fizyolojik ve morfolojik değişimler, genetik intikal ile bir sonraki nesile aktarılamamaktadır. Dolayısıyla, biyolojik bedenimizde meydana gelebilecek mutasyonların etkileri populasyon havuzunda bir değişime neden olmaz. Ancak bu durum üreme hücrelerinde farklı bir seyirde ilerler. Gerçekleşebilecek mutasyonlar, daha sonraki frekanslarda etkisini gösterecektir. Koyun ve insan hücrelerinin de dahil olduğu gelişmiş hücreler (çekirdeği olan hücreler=ökaryotik hücreler), farklı gelişim evreleri ihtiva eden döngüyü takip etmektedirler. Bu döngüyü, interfaz evresi (bölünmenin olmadığı hazırlık evresi) ve belirgin biçimde bölünmenin gerçekleştiği mitoz evrelerine ayırmak mümkün. Hücre, yaşam döngüsünün %90 kadarını interfaz evresinde geçiriyor. Aslında, bu duraklama evresi göründüğü kadar sakin değil. Hücre, tüm bileşenlerini bölünmeye hazırlar. Hücrenin yaşam döngüsü üç ana evreye ayırabiliriz: G1 evresi, hücrenin DNA dışındaki tüm komponentlerinin (=organel) çoğaldığı bir dinlenme dönemi, S hücredeki birim DNA nın miktarının ikiye katlandığı (replikasyon) evre, 9
G2 ise, hücre içi gelişmenin tamamlanıp, hücrenin bir zar yardımıyla bölünüp, iki eşit miktardaki hücreleri oluşturduğu evredir.bu evre mitoz olarak da isimlendirilebilir. Hücrelerin hangi evreyi ne kadar sürede tamamlayacakları genetik program dahilindedir. Bu süre bir canlıdaki tüm hücreler için aynıdır.ani çevresel koşul değişiklikleri (besleyici maddelerin miktarı birden bire minimum düzeye düşürüldüğünde) hücreleri G1 evresinde belli bir kritik noktaya kadar indirgenebiliyor. Söz konusu kritik nokta aşılırsa, çevresel koşullar ne yönde gelişse de artık DNA replikasyonunun önü alınamıyor. Bu noktanın kontrol altına alınabilmesi, Wilmut ve ekibinin başarılı bir klonlama gerçekleştirebilmelerinin altın anahtarı olmuştur. Burada bir parantez açarak G1, S, G2 ve M evrelerinin denetim altına alınması, hücrenin yaşam döngüsünü olduğu kadar, özelleşmesini de dizginlemiştir.farklılaşma evresine giren hücreler gelişim evrelerinde, genetik programı gereğince beyin, kas gibi hücrelere dönüşürler. Wilmut ve ekibi Dolly i klonlayıncaya kadar bu sürecin irreversible (geriye dönüşümsüz) olduğu, bir başka deyişle, bir defa kas hücresi olmaya karar vermiş bir hücrenin yeniden programlanamayacağını düşünüyorlardı.işte bu deneyi başarılı kılan unsur, genetik saati sıfırlamak, yani farklılaşmanın önüne geçebilmektir. Diğer araştırıcıların bunu başaramamalarının nedeni, kullandıkları somatik hücrelerin çekirdeklerini, S veya G2 evrelerindeki konakçı hücrelerle füzyona uğratmalarıydı.eski teorik bilgilere göre, bu yöntemin işe yaraması gerekiyordu, çünkü çekirdeğin mitoza yaklaşmış olması avantaj olarak görülüyordu. Ancak bu denemelerde, işler bir türlü yolunda gitmedi. Kaynaştırmadan sonra, hücre fazladan bir parça daha mitoz geçiriyor ve yararsız, kopuk kromozom parçaları meydana geliyordu. Bu "korsan" genler, gelişimin normal seyrini sürdürmesi için ciddi bir engel oluşturuyordu. Wilmut gerçekleştirdiği deneyde; anneden ve babadan gelen gen setlerinin karışım evresi olan G0 (=zigot oluşma evresi) evresini askıya alıp, bu aşamadaki çekirdeği, füzyona uğrattı.füzyon sonucu oluşan yeni hücre, normal besin koşulları ve hafif bir elektrik şoku etkisiyle olağan çoğalma sürecine girmişti. Zigot, anne koyunun rahmine yerleştirilip, gerekli hormonlarla normal hamilelik süreci başlatıldı. Bu deney hakkında bilinenler, yukarıda kaba hatlarıyla anlatılanlarla sınırlı. Sürecin duyurulmayan kritik bir evresi varsa, bu ticari bir sır olarak kalacağa benziyor. Embriyolog Jonathan Slack, çok daha temel şüpheleri öne sürüyor: "Araştırmacılar, yumurta hücresindeki DNA ları tümüyle temizleyememiş olabilirler. Dolayısıyla Dolly, sıradan bir koyun olabilir." Slack, alınan meme hücresinin henüz tamamen özelleşmemiş olabileceğini, böyle vakalara meme hücrelerinde, bedenin diğer kısımlarına göre daha sık rastlanılabildiğini de ekliyor. Zaten Wilmut da, bedenin diğer kısımlarından alınan hücrelerin aynı sonucu verebileceğinden bizzat şüpheli. Örneğin, büyük olasılıkla kas veya beyin hücrelerinin asla bu amaçla kullanılamayacaklarını belirtiyor. Üstüne üstlük, koyun bu deneylerde kullanılabilecek canlılar arasında "ayrıcalıklı" bir örnek. Koyun embriyolarında hücresel farklılaşma süreci zigot ancak 8-16 hücreye bölündükten sonra başlıyor. Geleneksel laboratuvar canlısı farelerde aynı süreç ilk bölünmeden itibaren gözlenebiliyor. İnsanlarda ise ikinci bölünmeden itibaren... Bu durum, aynı deneyin fare ve insanlarda başarılı olamaması olasılığını beraberinde getiriyor. Dile getirilen açık noktalardan biri de, hücrelerde DNA içeren tek organelin çekirdek olmayışı. Kendi DNA sına sahip organellerden mitokondrinin özellikle önem taşıdığı düşünülüyor. Memeli hayvanlarda mitokondriyal DNA, embriyo gelişimi sırasında sadece anneden alınıyor. Her yumurta hücresi, farklı tipte DNA lara sahip yüzlerce mitokondriyle donatılmış durumda. Bu mitokondriler zigotun bölünmesinin ileri evrelerinde, embriyo hücrelerine dengeli bir biçimde dağılıyor.ancak, canlının daha ileri gelişim evrelerinde, bu denge belli tipteki DNA lara doğru kayabiliyor. Dolayısıyla birim hücredeki mitokondri DNA sı / çekirdek DNA sı oranındaki sapmalar Parkinson, Alzheimer gibi hastalıklara zemin hazırlar. Bazı araştırıcılarda, Dolly nin annesinden sadece çekirdek materyali transfer edilmesi Dolly nin ilerleyen yaşlarda sağlık problemleri yaşayabileceği düşüncesini yarattı. 10
KONU: Hücrenin Temel Özellikleri ve İşlevleri Hedefler: Öğrencilerin hücrenin temel özelliklerini ve işlevlerini kavramaları sağlanır. Açıklama: Tüm canlılar hücrelerden oluşmuştur ve canlıların çoğu hayata bir hücre ile başlar. Bu hücre tekrar tekrar bölünerek genellikle milyarlarca hücre içeren bir canlıyı oluşturur şeklinde açıklamalar yapılır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi Hücre zarı Sitoplazma DNA 2 ders saati Anlatım Sunu Örnekleme Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Ders başlangıcında projektör yardımı ile örnek bir hücre resmi gösterip, bir insan vücudunda yaklaşık 100 trilyon hücre bulunduğu bilgisini vererek derse odaklanmaları sağlanır. İşleniş Hücrenin canlılığını sürdürmesi hücre içinde yer alan özel yapılar sayesinde gerçekleşir bilgisi verilir. Öğrenci kitabında 11. sayfada bulunan hücre şekli gösterilerek hücre içindeki bu özel yapılar tanıtılır. Canlıların hücresel yapılarının farklılık gösterebileceği, ancak ortak 11
özellkilerinin de bulunduğu vurgulanır. Dersin bu noktasında öğrencilere tüm hücrelerin sahip oldukları ortak özelliklerin neler olabileceği sorusu yöneltilir. Öğrencilere 2-3 dakika süre verip, ikişer kişilik küçük gruplar halinde düşünmeleri ve sonrasında fikirlerini sınıf arkadaşlarıyla paylaşmaları sağlanır. Verilen cevaplar doğrultusunda, hücrezarı, sitoplazma ve DNA nın önemi ve özellikleri açıklanır. Daha sonra tahtaya DNA ve RNA karşılaştırması için bir tablo çizilir ve öğrencilerin DNA ve RNA yı bulundukları yer, zincir sayıları, görevleri ve çoğalmaları açısından karşılaştırmaları istenir ve öğrencilerin bu konuda bildikleri hatırlatılır. Değerlendirme Dersin sonuna doğru kitabın öğretmen kitabının 13. sayfasında bulunan quiz uygulanır. 12
Quiz 1: Hücre 1. Bütün canlı hücreler ile ilgili; I. Solunum II. Fotosentez III.Büyüme olaylarından hangıleri ortak olarak gerçekleşir? A) Yalnızl B)Yalnızlll C) 1-II D)I III E)II-III 3. Asağıdakilerden hangisi, hücre çeperi ile hücre zarının ortak özelliğidir? A) Yağ ve proteinden yapılması B) Tam geçirgen olması C) Madde geçisine izin vermesi D) Canlı olması E) Selülozdan yapılmıs olması 5. I. Karbondioksit ve su II. Amino asitler III. Madensel tuzlar IV. Glikoz Yukarıdaki maddelerden hangileri hücre zarından aktif tasımayla alınmazlar? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve IV E) III ve IV 7. Sitoplazmik DNA hayvan hücrelerindeki hangi organelde bulunur? A) Lizozom B) Sentrozom C) Mitokondri D) E. retikulum E) Ribozom 9. Maddelerin özellikleri ve hücre zarından geçisleriyle ilgili olarak, asağıda verilen açıklamalardan hangisi yanlıstır? A) Proteinler, lipidler ve polisakkaritler hidroliz olmadan zardan geçemezler B) Đyonlar, nötr olan küçük moleküllerden daha zor geçer C) Yağda çözünen moleküller zardan daha kolay geçer D)Glikoz, amino asit, vitamin ve gliserol gibi organik moleküller difüzyonla geçebilir E)Nükleik asitler nükleotitlerine hidroliz edilerek zardan geçebilir 2. I. Kloroplast II. Mitokondri III. Sentrozom IV. Çekirdek Yukarıda verilen hücre organellerinin hangilerinde DNA bulunur? A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV 4. Sitoplazma hücrenin ekvator bölgesinden dıstan içe doğru boğumlanarak bölünen bir hücrede asağıdaki hangi organel bulunmaz? A) Kloroplast B) Mitokondri C) Sentrozom D) Hücre zarı E) Çekirdek 6. Hücre zarının yapısındaki özel karbonhidratları sentezleyen organel asağıdakilerden hangisidir? A) Golgi B) Ribozom C) Kloroplast D) Vakuol E) Mitokondri 8. I. Hücreye besin, gaz ve su giris çıkısını düzenler II. Hücrenin uyarılması ve uyarının iletilmesini sağlar III Hücreyi dıs ortamdan ayırır ve bir çok dıs etkiden korur IV. Hücre bölünmesini ayarlar ve düzenler Yukarıda verilenlerden hangileri hücre zarının görevlerinden değildir? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II D) I ve III E) II ve IV 10. Çekirdek zarı ve hücre zarı arasındaki sıvı ortam aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır? A) Sitoplazma B) Hücre zarı C) Ribozom D) Mitokondri E) Koful 13
KONU: Hücre Çeşitleri: Prokaryot Hücre Hedefler: Öğrencilerin iki farklı hücre tipi olduğunu bilmeleri, prokaryot hücrenin özellikleri ve yapılarını kavramaları sağlanır. Açıklama: Kalıtım maddesi zarla çevrili olmayan hücreler prokaryot hücre, kalıtım maddesi zarla çevrili olan hücrelerin ökaryot olduğu bilgisi verilir. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi Prokaryot Ökaryot Organel Ribozom 2 ders saati Anlatım Sunu Örnekleme Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Dersin başında ilk 10-15 dakika için sınıfı iki gruba ayırarak, bir gruba prokaryot diğer gruba ökaryot ismi verilir. Bu grupların kendilerini prokaryot ve ökaryot hücre özelliklerinden yararlanarak tanıtmaları sağlanır. Böylece, hem tüm sınıfın derse odaklanması sağlanmış, hem de öğrencilere eski bilgilerini hatırlamaları için fırsat verilmiş olur. İşleniş Derse giriş aktivitesinden sonra, Prokaryot ve Ökaryot hücre yapısını içeren aşağıdaki resim gösterilir ve 14
öğrencilerden aradaki farkları örnek vererek arkadaşları ile paylaşmaları istenir. Daha sonra, prokaryot hücrelerin zar ve sitoplazmaya sahip oldukları ve organel sayılarının az olduğu vurgulanır. Doğada prokaryot hücre yapısına sahip canlıların mavi yeşil algler ile bakteriler olduğu bilgisi verilir. Öğrenci kitabının 13. sayfasında bulunan prokaryot hücre resmi kullanılarak prokaryot hücrenin yapısı ve organelleri açıklanır. Hemen her ortamda yaşayabilen bakterilerin; yüksek sıcaklık, aşırı tuzluluk gibi zor koşulları olan ortamlarda yaşayan arkelerin prokaryot hücre yapısına sahip canlılar oldukları belirtilir. Değerlendirme Öğrencilerin prokaryot hücrenin organellerini ve yapısını öğrenip öğrenmediklerini değerlendirmek için Öğrenci Çalışma Kitabı nın 16. sayfasında bulunan Aktivite 5 Bitki Hücresini Renklendirelim isimli etkinliği yapmaları istenir. Amaçlarının boyama yapmak değil, organelleri tanımak olduğu vurgulanır. 15
KONU: Ökaryot Hücre Tanımı ve Hücre Zarı Hedefler: Öğrencilerin, ökaryot hücrenin özelliklerini ve prokaryot hücreden farklarını kavranması sağlanır. Açıklama: Ökaryot hücrenin özellikleri, göstererek açıklamalar yapılır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi Ökaryot hücre Hücre zarı 2 ders saati Anlatım Sunu Örnekleme Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Derste ilk ökaryot hücrenin 2 milyar önce ortaya çıktığını ve ökaryotların prokaryotlara göre 10 kat daha büyük olduğunu söyleyerek dikkat çekmeye çalışılır. Projector yardımı ile prokaryot ve ökaryot hücrenin resimleri tahtaya yansıtılıp, arasındaki farkların bulunması öğrencilerden istenir. Hücre zarının mucizelerini gösteren video izletilir. İşleniş Prokaryot hücre ile ilgili bildikleri sorularak geçmiş bilgiler hatırlatılır. Ökaryot hücre ve prokaryot hücrenin resimleri gösterilip, benzerliklerinin 16
sınıfta tartışılıp, paylaşmaları istenir. Ökaryot hücrenin kısımları açıklanır, ve resimleri tahtadan gösterilir. Ökaryot hücrenin kısımlarından olan hücre zarına giriş yapılır. Hücre zarının mucizevi görevlerini anlatan video izletilip, tartıştırılır. Görevlerini yazmaları istenir. Değerlendirme: Öğrencilerin prokaryot hücre ve ökaryot hücre özelliklerini kavrama derecelerini değerlendirebilmek için Öğrenci kitabının 26. sayfasında bulunan Öğrendiklerimizi Pekiştirelim etkinliğini yapmaları sağlanır. 17
KONU: Hücre Zarı ve Hücre Çeperi Hedefler: Öğrencilerin hücre zarının ve hücre çeperinin görevlerini bilmesi sağlanır. Hücre zarındaki glikoproteinlerin görevlerin kavranması sağlanır. Soğan zarı hücresini inceleyerek, farklı ücrelerden oluştuğunu kavrar. Açıklama: Hücre zarının yapısı açıklanır, hücre çeperinin görevleri anlatılır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime bilgisi: Hücre Çeperi 2 ders saati Anlatım Sunu Soru-Cevap İnceleme Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Derste hücre zarının görevleri hatırlatılır. Bitkilerdeki farka geçmek için, hücre çeperinin resmi gösterilir. Mikroskop ile hücre zarı ve hücre yapısı incelemek için soğan zarı ile öğrencilere aktivite yaptırılarak dikkat çekilir. İşleniş Dersin başlangıcında öğrencilere hücre zarının görevlerinin ne olduğu hatırlatılır. Öğrencilerin cevapları doğrultusunda, bitkilerde aynı görevi yapan birimin ne olduğu sorulur. Öğrencilere hücre çeperinin resmi gösterilip, görevleri açıklandıktan sonra aktivite açıklanır. Activite için soğan zarı hücresi getirilerek, mikroskopla öğrencilerden incelemeleri istenir. 18
Bu deneyde öğrencilerden soğan zarını üç parçaya ayırıp, her birini ayrı lam üzerine koyup, damlalık yardımıyla 1. lama bir damla su, 2. lama 1 damla siyah mürekkep, 3. lama 1 damla yeşil gıda boyası veya metilen mavisi damlatarak üzerlerini lamel ile kapatacaksınız ve hazırladığınız preparatı mikroskopta incelemeleri sağlanır. Öğrencilerden gözlem sonuçlarının tabloya doldurmaları istenir. Gözlem sonuçlarını bir tablo üzerine kaydedip ve şekilleri aşağıdaki tabloya çizmeleri sağlanır. Deney sonunda sizce tüm canlıların yapısı gördüğünüz şekilde mıdır diyerek tartışma başlatılır. Böylece bir sonraki ders hücre organellerine giriş yapılabilir. Deneydeki gözlem sonuçları Deneydeki şekiller Değerlendirme: Öğrencilerin tabloda yazdıkları gözlem sonuçları değerlendirilir. 19
KONU: Stoplazma ve Hücre Organelleri Hedefler: Öğrencilerin stoplazmanın yapısını, hücre organellerinden golgi aygıtı, endoplazmik retikulum, lizozom un görevlerini kavraması sağlanır. Açıklama: Stoplazmanın yapısı, golgi aygıtının, endoplazmik retikulum un, lizozom un yapısı ve görevleri günlük hayattan örnek verilerek açıklanır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi Stoplazma Endoplazmik Retikulum Lizozom 2 ders saati Anlatım Sunu Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Ders başlangıcında bir önceki derste yapılan deneyin sonuçları hatırlatılır. Öğrenciler 3 er kişilik küçük gruplar haline getirilir. Her bir gruba değişik organelleri açıklama görevi verilerek, öğrenci kitabından okuyup, görevlerini facebook hesabında yazarak, paylaşmaları istenir. Her bir organel için Facebook grubu oluşturulur. Böylece derse ilgi artırılır. İşleniş Dersin başlangıcında deneyin sonuçları hatırlatılır. Öğrenciler 3 erli gruplara ayrılır ve öğrenci kitabındaki 19, 20 ve 21. sayfaları çalışmaları istenir. Facebook 20
hesabında organeller için grup oluşturulur, öğrencilerin organellerin altına grupca hazırladıklarını paylaşmaları sağlanır. Günlük hayattan örnekler vererek açıklamalar yapılır. Dersin sonuna doğru genel bir özet yapılır ve öğrencilerin yazdıkları bilgiler doğrultusunda eksik noktalar açıklanır ve geribildirim verilir. Dersin sonunda öğrencileri ikişer kişilik gruplara ayırıp, ökaryot veya prokaryot hücre organelleri ile ilgili Facebook hesaplarında birer şiir yazmaları istenir. Bu noktada, öğrencilere bu etkinliğin aralarında yapacakları küçük bir yarışma olacağı bilgisi verilir, ve her grubun yazdığı şiirleri diğer grupların Facebook ortamında beğenmesi ve yorum yazmaları beklenir. Değerlendirme aşamasında, en çok beğenilen ve olumlu yorum alan grubun şiiri birinci seçilir. Değerlendirme: Öğrencilerin Facebook hesabında oluşturdukları şiirler içerik ve amaca uygunluklarına ve ayrıca beğenilme derecelerine göre değerlendirilir. Ayrıca dersin sonlarına doğru öğrenci çalışma kitabının 14. sayfasında bulunan Aktivite 3 Organel Bulmaca etkinliğini yapmaları sağlanır ve öğrenciler çalışma performanslarına göre değerlendirilirler. 21
KONU: Hücre Organelleri: Ribozom, Sentrozom, Koful, Mitokondri Hedefler: Öğrencilerin hayvan hücresi organellerinin özelliklerini ve görevlerini kavraması sağlanır. Bitki ve hayvan organallerini tanıması ve karşılaştırma yapması sağlanır. Açıklama: Ribozom, sentrozom, mitikondri, koful gibi organellere günlük hayattan örnekler verilerek açıklanır. Bitki ve hayvan hücrelerini ayırt edebilmelerini sağlamak için aktivite yaptırılır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi: Ribozom Sentrozom Mitokondri 2 ders saati Anlatım Sunu Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Ders başlangıcında organeller kısaca öğrencilere sorulur. Sentrozom, ribozom, ve ribozom un görevleri ve yapıları açıklanıp, resimleri gösterilir. Etkinlikte öğrencilere orgenellerin resimleri çizdirilerek derse dikkatleri çekilir. İşleniş Dersin başlangıcında soru-cevap yöntemi ile organellerin görevleri hatırlatılır. Resimler gösterilip, arasındaki farklar tartıştırılır. Etkinliğin açıklaması yapılarak, öğrencilere 22
derste etkinlik yaptırılır. Ders sonunda öğrencilere konu değerlendirme soruları yaptırılır. Değerlendirme: Öğrencilerden çalışma kitaplarının 15. sayfasındaki Aktivite 4 Hayvan Hücresindeki Organelleri Pekiştirelim etkinliğini yapmaları sağlanır. Öğrencilerin derste yaptıkları etkinlikler organellerin görevleri incenerek değerlendirilir. Konu içerisindeki değelendirme sorularına verdikleri cevaplara göre değerlendirilir. 23
KONU: Çekirdek Hedefler: Öğrencilerin çekirdeğin yapısını kavramaları, prokaryot ile ökaryot hücreleri arasındaki farkları ayırt edebilmeleri sağlanmalıdır. Açıklama: Çekirdeğin yapısı, kısımları ve görevleri açıklanır. Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri Kelime Bilgisi: Çekirdek 2 ders saati Anlatım Sunu Soru-Cevap Öğrenme-Öğretme Süreci Dikkat Çekme Derste bu ünitedeki en ilginç buldukları şeyi paylaşmaları istenir. Öğrenci kitabındaki bunları biliyor muydunuz kısmından örnekler verilerek tartışma yönlendirilir ve derse ilgi artırılır. İşleniş Dersin başlangıcında ilginç buldukları konuyu paylaşmalarını sağlayıp, tartışma yaptırılır. Çekirdeğin görevleri ve yapısı açıklandıktan sonra öğrenci kitabının 26. sayfasındaki prokaryot ile ökaryot hücre arasındaki farklar ile ilgili olan etkinlik öğrencilere yaptırılır. Dersin sonuna doğru öğrencilere yapacakları proje açıklanır ve bu proje ile ilgili beklentileri açıklayan öğretmen kitabının 26. sayfasındaki kağıt 24
dağıtılır. Dersin sonunda ünite ile ilgili anlamadıkları konular olup olmadığını sorarak ders sonlandırılır. Değerlendirme: Ünitenin başında öğrencilerin iki bölümünü doldurdukları BİÖ aktivite kağıtları ünite sonunda neler öğrendiklerini yazmaları için öğrencilere tekrar dağıtılır. Ayrıca dersin son 25 dakikasında öğrencilere Öğrenci Çalışma kitabının 17. sayfasında bulunan Aktivite 6 Hücre Hikayem isimli aktivite yaptırılır. 25
Proje Sınıf ikişer veya üçer kişilik küçük gruplara ayırılır. Prokaryot ve ökaryot hücre organelleri her grup bir organelden sorumlu olacak şekilde paylaştırılır. Grup olarak verilen organel ile ilgili bu organelin özelliklerini, yapısını, işlev ve görevlerini içeren bir poster hazırlamaları istenir, aşağıdaki değerlendirme kriterlerine göre değerlendirilir. Posterler hazırlandıktan sonra her grubun kendi ürettikleri posteri sınıf içinde sunmaları sağlanır. 26