İDARE HUKUKU
Anayasa ve İdare Türk idare teşkilatı Anayasal bir kurumdur. 1982 Anayasası belli başlıklar altında idari teşkilatlanmayı düzenlemiştir. Bu düzenlemede yer alan ilkeler şunlardır; - Hukuk Devleti ilkesi, - Merkezden ve Yerinden yönetim ilkeleri, - İdarenin bütünlüğü ilkeleridir.
Hukuk Devleti İlkesi Hukuk Devleti ilkelerinin unsurları şunlardır; - Temel Hak ve Hürriyetlerin güvence altına alınmış olması, - Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi, - Kanuni İdare = Yasal Yönetim İlkesi dir.
İdarenin Yargısal Denetimi Anayasanın 125. maddesine göre; idarenin her türlü eylem işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. UYARI: Aşağıdaki işlemlere karşı yargı yolu kapalıdır; - Cumhurbaşkanının tek başına yapığı idari işlemler, - YAŞ kararlarına karşı idari işlemler, - TSK mensuplarına karşı disiplin cezaları, - HSYK nın hakim ve savcıların özlük işleri ile ilgili aldığı tüm kararlar.
UYARI: Devlet memurlarına verilen uyarma ve kınama cezaları 2010 anayasa değişikliği ile yargısal denetime açılmıştır.
Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakim Güvencesi; Kuvvetler ayrılığı ilkesinin bir gereği olarak mahkemeler bağımsızdır. Vermiş oldukları kararlar kanunların öngörmüş olduğu şekilde olmak zorundadır. İdarenin Mali Sorumluluğu: İdare sadece işlemlerinde hukuka uygun davranmakla kalmaz aynı zamanda yönetilenlere vermiş olduğu maddi ve manevi zararları da gidermek zorundadır. Kusurlu ve kusursuz sorumluluk söz konusudur.
MERKEZDEN VE YERİNDEN YÖNETİM İLKESİ Merkezden Yönetim: Karar alma ve sorumluluğun merkeze ait olduğu, kamu hizmetlerinin tek elde toplandığı yönetim modelidir. Merkezi idareler aynı zamanda tüm yurda dağılan taşra örgütlerine ( il, ilçe, Bucak, Bölge ) sahiptir.
Yetki Genişliği İlkesi Taşra örgütlerinin temel görevi, merkezin emirlerini yerine getirmek ve merkezin görevlerini bulundukları coğrafyada uygulamaktır. Ancak illere bu durumun dışında özel bir yetki verilmiştir. İllerde valiler bazı durumlarda merkeze sormadan ve danışmadan il sınırları içinde karar alma ve uygulama yetkisine sahiptir. Yetki genişliği ilkesi sadece illerde uygulanır.
Yerinden Yönetim Merkezin üstlenmediği bazı kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla ortaya çıkan örgütlenme yapısıdır. Anayasaya göre mahalli idareler, il, belediye ve köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları gene kanunla gösterilen seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisidir.
İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESİ Anayasaya göre; idare, teşkilat ve görevlileriyle bir bütündür, ve kanuna dayanır. İdari teşkilat üniter devlet gereğine bir uyum ve bütünlük içinde çalışmalıdır. Bu uyum ve bütünlük iki hukuki araçla sağlanır. - Hiyerarşi, - İdari vesayet,
Hiyerarşi: Hem hukuka uygunluk hem de yerindelik denetiminin yapıldığı merkezi otoritenin kendi içindeki işleyişi şekillendirdiği idarenin bütünlüğünü koruma faaliyetidir. Hiyerarşik Makamlar: merkezi idarede en üst hiyerarşik amir Bakandır. Ayrıca her bir kurum kendi içinde hiyerarşik bir ilişki içindedir. İdari vesayet: merkezi yönetimin mahalli idareler üzerindeki denetim aracıdır. Vesayet Makamları: vesayet makamları merkezin çeşitli birimleridir. Özellikle iç işleri Bakanı, vali ve kaymakam temel vesayet makamlarıdır.
İdarenin Mal Edinme Yetkisi: İdare ihtiyaç duyduğu menkul ve gayrı menkulleri kamu hizmetinin bir gereği olarak zorla ele geçirme yetkisine sahiptir. Zorla mal edinmek dört şekilde olur. - Kamulaştırma: Kamu yararının gerektirdiği hallerde karşılığı peşin ödemek kaydıyla, gayrı menkullerin zorla ele geçirilmesidir. - İstimval: sadece olağan üstü hal durumunda menkullerin zorla ele alınması durumundadır.
-Devletleştirme:Kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla özel mülkiyete ait işletmelere zorla el konulmasıdır. -Geçici İşgal: bir bayındırlık hizmetinin görülmesi esnasında devletin gereksinim duyduğu özel mülkiyette bulunan taşınamaza el koymasıdır. Geçici işgalin konusu arsa ve araziler olup, konut veya eklentiler geçici işgale konu olmaz.
KAMU GÖREVLİLERİ ( Devlet Memurları ) İdare, kamu hizmetlerini görürken gerekli insan kaynağını devlet memurları ve diğer kamu görevlileri ile oluşturur. 657. devlet memurları kanununda kamu görevlileri kavramı dört temel kategoride ele alınmıştır. 1- Memurlar: bir kamu hizmetini bir idari organa bağlı olarak asli ve sürekli olarak yürüten kimsedir.
2- Sözleşmeli Personel: özellikle teknik bilgi ve uzmanlık isteyen konularda bir kimsenin kamu hizmetine alınmasıdır. Sözleşmeli personel, devlet personel başkanlığı ve maliyetinin görüşü alınarak bakanlar kurulu kararı ile istihdam edilirler. 3- Geçici Personel: Bir yıldan az süreli veya mevsimlik işlerde sözleşme ile çalıştırılan ve işçi niteliği taşımayan personeldir. 4- İşçiler: Kamu işçileri, bir hizmet akdine dayalı olarak ve özel hukuk hükümlerine tabi bir biçimde çalışırlar.
Memurluğa giriş koşulları 1- Türk vatandaşı olmak, 2- yaş, 3- öğrenim durumu, 4- mahkumiyet; taksirli suçlar hariç 1 yıl hapis ceza alanlar ile ağır hapis cezası alanlar memur olamazlar. 5- askerlik, 6- sağlık,
Göreve Başlama: memur bulunduğu yere atanmışsa tebligattan bir sonraki gün bir başka yere atanmışsa 15 gün içinde görevine başlamak zorundadır. Memurların görevleri: - anayasa ve kanunlara sadakat, - hizmeti bizzat ve kesintisiz yürütmek, - hiyerarşik üste bağlılık, - mal bildirme, - davranışlarında itina - ikamet yükümlülüğü - resmi belge araç ve gereçleri iade,
Memurlara Uygulanan Yasaklar: - Başka bir görev alma yasağı, - Zanaat ve ticaretle uğraşma yasağı, - siyasi faaliyette bulunma ve siyasi partilere girme yasağı, - Dernek kurma ve derneğe girme yasağı, - toplu hareket yasağı, - Grev yasağı, - hediye ve çıkar sağlama yasağı
Memurlara Uygulanan Disiplin Cezaları 1- Uyarma: Memura daha dikkatli olması gerektiğinin yazılı olarak,bildirilmesidir. Göreve geç gelme, erken ayrılma, kılık kıyafet hükümlerine aykırılık vs. 2- Kınama: Memura kusurlu olduğunun yazılı olarak bildirilmesidir. Amirine saygısızlık, emirlere itiraz, diğer memurlara sataşma vs. 3- Aylıktan Kesme: Memurun bürüt aylığından 1/30 ila 1/8 arasında kesinti yapmaktır. Resmi araçları kullanıp menfaat ağlama, bir veya iki gün işe gelmemek, il sınırlarını izinsiz terketmek
4- Kademe ilerlemesinin durdurulması: Memura bulunduğu kademedeki ilerlemesinin 1 ile 3 yıl durdurulmasıdır. Göreve sarhoş gelmek, iş yerinde alkol almak, 3 9 gün işe gelmemek vs. 5- Çıkarma: memurun bir daha devlet memurluğuna alınmamak üzere çıkarılmasıdır. 1 yılda 20 gün işe gitmemek, amire fiili tecavüz, gizli belgeleri açıklamak vs
Türkiye nin idari teşkilat yapısı Merkez Başkent Teşkilatı: Merkezi idarenin başkent teşkilatı, Başbakan, Bakanlar Kurulu ve Bakanlıklar ile yardımcı kuruluşlardan oluşur. Merkeze Yardımcı Kuruluşlar: 1- Danıştay: Anayasaya göre hem yüksek mahkeme hem de merkezi idarenin en yüksek danışma ve inceleme merciidir. Danıştay 12 dava dairesi ve 1 idari daire olmak üzere 13 daireden oluşmaktadır.
Danıştay ın İdari Görevleri: - kanun tasarısı veya teklifleri ile ilgili görüş bildirmek, - Tüzük tasarılarını incelemek, - imtiyaz şartname ve sözleşmeleri ile ilgili görüş bildirmek, - Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak, - Cumhurbaşkanı veya Başbakanca gönderilen işler hakkında görüş bildirmektir.
Sayıştay: Anayasaya göre genel ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve malların TBMM adına denetleyen organdır. Sorumlulukların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlar. Milli Güvenlik Kurulu: İlk defa 1961 anayasası ile birlikte kurulmuştur. Devletin milli güvenlik siyasetinin tayini konusunda Bakanlar Kuruluna yardımcı olur. Milli Güvenlik kavramı ham iç, hem dış tehdidi oluşturur. MGK kararları bağlayıcı değildir. MGK sekreteri bakanlar kurulunca atanır. 2 ayda 1 kez olağan veya olağan üstü toplanır. Toplantı kapalı yapılır. Ve gündemi Cumhurbaşkanı belirler.
Devlet Planlama Teşkilatı: Görevleri: - Ülkenin beşeri, ekonomik, kültürel kaynaklarını tespit etmek, - Kalkınma planları ile yıllık programları hazırlamak, - Bölgesel ve sektörel gelişme planları yapmak, - Çalışmalarıyla özel sektöre yardımcı olmak,
Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı Merkezi idarenin başkent dışındaki teşkilatlarına taşra teşkilatı adı verilir. Taşra teşkilatı; İller, İlçeler, Bucaklar ve Bölge idarelerinden oluşur.
İl İdaresi 1- İl Genel İdaresinin Organları: A) Vali: İl idaresinin en yüksek amiridir. Yetki Genişliği İlkesini kullanma hakkı vardır. Vali Hükümetin ve Bakanlıkların idari ve siyasi yürütme organıdır. Her Bakana karşı sorumludurlar. Valiye Bakanlar emir verebilir.
Valinin Görevleri: - İlde kanun, Tüzük, Yönetmelik, ve Bakanlık emirlerini uygulamak, - Genel emirler çıkartmak, - Kolluk güçlerini kullanarak kamu düzenini sağlamak, - ilde bazı devlet memurlarını atamak, bazı atamalarda görüş bildirmek, bazı memurların görev yerini değiştirmek, - memurlar üzerinde hiyerarşi yetkilerini kullanmak, Resmi törenlere başkanlık etmek, İlçe, bucak ve köyleri denetlemek ve yerinden yönetimler üzerinde vesayet kurmak,
b) İl İdare Şube Başkanları: Bakanlıkların ildeki teşkilatlarına başında bulunan görevliler il idare şube başkanı olarak adlandırılırlar. Hukuk işleri müdürü, İl Milli Eğitim Müdürü, İl Sağlık Müdürü vs. c) İl İdare Kurulu: İl İdare kurulunun görevi il yönetiminde valiye danışmanlık yapmaktır.
İlçe İdaresi İlçe İdaresi üç bölümden oluşur. Bunlar; Kaymakam, İlçe İdare Şube Başkanları ve ilçe idare kuruludur. A) Kaymakam: İlçe idaresinin başı, ilçede devletin değil, hükümetin temsilcisidir. Hukuk, siyasal ve İİBF mezunlarından 29 yaşını aşmamış kişiler arasından seçilirler.
Kaymakamın Görevleri - İlçede merkez kuruluş ve personeli üzerinde hiyerarşi yetkilerini kullanmak, - Kolluk güçlerini kullanarak kamu düzenini sağlamak, - İlçede kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarını uygulamak, - Yerinden yönetim üzerinde vesayet yetkilerini kullanmaktır.
b)ilçe İdare Şube Başkanları: Bakanlıkların ilçelerdeki servisleri olup ilçe müdürleridir. Kaymakama karşı sorumludurlar. c) İlçe İdare Kurulu: Kaymakam başkanlığında, Yazı işleri Müdürü, Sağlık Ocağı Hekimi, İlçe Milli Eğitim Müdürü, Tarım ve Köy İşleri Müdürüdür. Bucak İdaresi: Bucaklar ekonomi, Güvenlik ve mahalli hizmetler ile coğrafi açıdan aralarında ilişki kurulmuş kasaba ve köylerden oluşur. Bucaklar iç işleri bakanlığının hazırladığı kararname ile kurulur. Bucak idaresi üç bölümden oluşur. Bucak Müdürü, Bucak Meclisi ve Bucak Komisyonudur.
Bölge İdaresi: Kamu hizmetlerinde verim ve uyum sağlamak amacıyla birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilatlarının kurulabileceği öngörülmüştür. Olağanüstü hal bölgesi, GAP bölgesi, Serbest Bölgeler vs.
Yerinden Yönetim Kuruluşları Mahalli İdareler ( Yerinden Yönetimler ): İl, Belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunla gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. NOT: Mahalli idare seçimleri 5 yılda bir yapılır. Mahalli idarelerin idari denetimi yargı yolu ile olur. Yargı denetimi Danıştay a aittir.
Yerel Yönetim Birimleri: İl Özel İdaresi, Belediye ve Köy İdaresinden oluşur. Yerel Yönetimlerin Özellikleri: - Özerk bütçeleri vardır. - Kamu Tüzel Kişilikleri vardır. - İdari vesayet denetimine tabidirler. - Karar organları seçmenler tarafından oluşturulur.
İl Özel İdaresi İl halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresinin Organları: - İl Genel Meclisi, - İl Encümeni, - Vali dir.
1- İl Genel Meclisi: İl Özel İdaresinin karar alma organıdır. Kanunda gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilen kişilerden oluşur. Gündem Meclis Başkanı tarafından belirlenir. Valinin önerdiği hususlar gündeme alınır.
2- İl Encümeni: Her yıl il genel meclisinin kendi içinden 1 yıllığına gizli oyla seçilirler. Beş kişiden oluşmaktadır. Başkanlığını vali yapmaktadır. Encümenin Görevleri: a- Yıllık çalışma programı ile kesin bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek, b- Ceza kararı vermek, c- Kamulaştırma kararı almak, 3- Vali: İl Özel İdaresinin başkanı ve kamu tüzel kişiliğinin temsilcisidir.