Eskişehir Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Hazırlayan: Doç. Dr. Nil ARAS, 2019

Eskişehir Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Hazırlayan: Doç. Dr. Nil ARAS, 2019

2 Firma performansı temel finansal ölçümlerinin tanımlanması Hedef, tedarik zinciri performansı ile firma performansının temel finansal ölçümleri arasında ilişki kurmaktır. Tedarik zincirinin temel amacı Önceliğimiz, hangi tesislerde tedarik zinciri üyelerinin finansal performansında gelişme olduğunun belirlenmesi, böylece tedarik zinciri karlılığının büyümeye izin vermesidir. Bu bölümde, tedarik zinciri performansını etkileyen önemli finansal ölçümleri tanımlayacağız.

3 Bilanço tablosu? Bir işletmenin belli bir dönemdeki varlıklarını ve bu varlıkların kaynaklarını gösteren muhasebe tablosu. Aktifler İşletmenin varlıklarını gösteren bilanço bölümü / Bilançonun alacaklı yanı. Pasifler Bir işletmenin borçlar ve sermaye gibi kaynaklarını gösteren bilanço bölümü.

4 ÖZSERMAYE KÂRLILIK ORANI(ÖKO) İngilizce karşılığı = Return on Equity (ROE) Diğer isimler Özsermaye kârlılığı Özsermaye getiri oranı Özsermaye kâr marjı ÖKO = Net Gelir (vergiden sonraki) Ortalama Özsermaye «Net gelir» yerine «Net kar» ifadesi de kullanılır.

5 Özsermaye? Özkaynak İngilizce karşılığı = Equity Hissedarların sermaye olarak işletmeye yatırdıkları varlıklar ile işletmenin dağıtılmayan karları toplamından oluşan sermaye, diğer bir deyişle şirket varlıkları toplam değerinden borçların düşürülmesiyle hesaplanan net varlıklar. (TDK, Büyük Türkçe Sözlük) İşletmenin varlık değerleri üzerindeki ortaklık haklarının tutarı / İşletme sahibi ya da ortaklarının işletme üzerindeki mülkiyet hakkı toplamı.

6 Varlıklar? Aktifler İngilizce karşılığı = Assets Gerçek veya tüzel bir kişinin sahip olduğu maddi değer taşıyan mal ya da gayri maddi haklar (TDK, Büyük Türkçe Sözlük) Sabit varlıklar, cari varlıklar, reel varlıklar Bir şirketin bir şekilde kullanımlarından istifade etmek için sahip olduğu veya kontrol ettiği şeyler.

7 ÖKO = Net Gelir (vergiden sonraki) Ortalama Özsermaye İşletme ortaklarının koydukları sermaye karşılığında ne kadar kar elde ettiklerini, yani her 1 birim sermaye karşılığında kaç birim kâr elde edildiğini gösterir. Önemli bir kârlılık göstergesi. Aynı zamanda bir yönetim performans göstergesi. Şirketin kâr yaratmadaki etkinliğini gösterir.

8 ÖKO = Net Gelir (vergiden sonraki) Ortalama Özsermaye Özsermaye = Toplam varlıklar Toplam borçlar Ortalamalar iki yöntemle hesaplanabilir ; 1. Dönemlerin ortalaması 2. Dönem başı ve sonunun ortalaması

9 ÖKO yüksek olmalı ÖKO nun pozitif ve yüksek olması, işletme kaynaklarının verimli kullanıldığını gösterir. Bir başka deyişle, işletmeye sermaye sağlayanların yüksek getiriler elde ettiği anlamına gelir. ÖKO nun sektöre göre düşük olması, işletme sahiplerinin koydukları sermayeden yeterince kar elde edemediklerini gösterir. Oranın düşük olup gittikçe düşmesi ise bir uyarı olarak değerlendirilmelidir. İşletmeden çok, işletme ortaklarını ilgilendiren bir veri. Şirkete ortak olan yatırımcılar, katılımcıların getirisini görmek için kullanır. Yatırımcılar genellikle ÖKO su yüksek olan şirketleri tercih ederler.

TABLO 3.1. (42. sayfa) 10 Amazon.com Nordstrom Inc. Dönem sonu 31 Aralık 2013 2 Şubat 2013 Toplam gelirler 74,452,000 12,148,000 Satılan malların maliyeti 54,181,000 7,432,000 Brüt kar 20,271,000 4,716,000 Satış, genel ve yönetim 19,526,000 3,371,000 İşletme geliri veya zararı 745,000 1,345,000 Toplam diğer net gelir / gider -98,000 - Faiz ve vergi öncesi kazançlar 647,000 1,345,000 Faiz giderleri 141,000 160,000 Vergi öncesi gelir 506,000 1,185,000 Gelir vergisi gideri 161,000 450,000 Azınlık payı - - Net gelir 274,000 613,000

TABLO 3.1. (42. sayfa) 11 Amazon.com Nordstrom Inc. 31 Aralık 2013 2 Şubat 2013 Varlıklar (Aktifler) Nakit ve nakit benzerleri 8,658,000 1,285,000 Kısa vadeli yatırımlar 3,789,000 - Net alacaklar 4,767,000 2,356,000 Stoklar 7,411,000 1,360,000 Diğer cari dönen varlıklar - 80,000 Toplam dönen varlıklar 24,625,000 5,081,000 Maddi duran varlıklar 10,949,000 2,579,000 Şerefiye (Ticari itibar) 2,655,000 175,000 Diğer varlıklar 1,930,000 254,000 Aktif toplam 40,159,000 8,089,000

TABLO 3.1. (42. sayfa) 12 Borçlar ve öz sermaye Amazon.com Nordstrom Inc. 31 Aralık 2013 2 Şubat 2013 Ticari borçlar 21,821,000 1,415,000 Kısa vadeli borçlar - 7,000 Diğer cari borçlar 1,159,000 804,000 Uzun vadeli borçlar 3,191,000 3,124,000 Diğer borçlar 4,242,000 341,000 Ertelenmiş uzun vadeli borçların maliyeti - 485,000 Toplam borçlar 30,413,000 6,176,000 Toplam özsermaye 9,746,000 1,913,000

13 ÖRNEK: Amazon ve Nordstrom, 2013 yılı ÖKO = Net Kar Ortalama Özsermaye Amazon ÖKO = 274,000 9,746,000 = % 2.81 Nordstrom ÖKO = 613,000 1,913,000 = % 32.04

14 ÖRNEK: Amazon.com Inc. ÖKO verileri 31 Aralık 2017 31 Aralık 2016 31 Aralık 2015 31 Aralık 2014 31 Aralık 2013 Milyon $ Net gelir 3,033 2,371 596 (241) 274 Toplam özsermaye 27,709 19,285 13,384 10,741 9,746 ÖKO % 10.95 % 12.29 % 4.45 % -2.24 % 2.81 Kaynak: https://www.stock-analysis-on.net/

Kıyaslama (ÖKO) Amazon.com Inc. İşletmeler 2017 2016 2015 2014 2013 Amazon.com Inc. 10.95 12.29 4.45-2.24 2.81 Costco 24,86 19,46 22,39 16,73 18,82 ebay -12,60 68,94 26,23 0,23 12,08 Home Depot 183,64 110,97 68,06 43,00 25,51 Netflix 15,60 6,97 5,52 14,36 8,43 Walmart 17,54 18,24 20,10 21,01 22,27 Sektör Perakende sektörü 22,69 26,90 20,30 18,04 19,38 Endüstri Tüketici Hizmetleri 25,44 22,38 22,07 18,07 20,74 15 Kaynak: https://www.stock-analysis-on.net/

ÖRNEK: Kıyaslama (ÖKO) Alphabet Inc. 16 Kaynak: https://www.stock-analysis-on.net/

ÖRNEK: Alibaba (ÖKO) verileri 17 Net gelir Özsermaye ÖKO Kaynak: https://www.macrotrends.net/stocks/charts/baba/alibaba/roe

18 AKTİF KÂRLILIK ORANI (AKO) İngilizce karşılığı = Return on Assets (ROA) Diğer isimler: Aktif kârlılığı Aktif getiri oranı Aktif kâr marjı Faiz öncesi kazanç AKO = Net Gelir Ortalama toplam varlıklar AKO = Toplam gelir + [Faiz gideri 1 Vergi oranı ] Ortalama toplam varlıklar

19 AKO = Toplam gelir + [Faiz gideri 1 Vergi oranı ] Ortalama toplam varlıklar Varlıkların kazanma gücü Firma aktiflerinin ne derecede etkin ve başarılı kullanıldığını gösterir. İşletmenin toplam varlıklarının her 1 birimi karşılığında kaç birim kâr elde edildiğini gösterir. AKO nun pozitif ve yüksek olması, işletmenin varlıklarını en olumlu şekilde kullanarak (doğru yatırımlar yaparak, doğru borçlanma politikalarını izleyerek vb.) faaliyetlerinden yüksek kar elde etmiş olduğu anlamına gelir.

20 ÖRNEK: Tablo 3.1 AKO = Toplam gelir + [Faiz gideri 1 Vergi oranı ] Ortalama toplam varlıklar Amazon AKO = 274,000 + 141,000 (1 0.35) 40,159,000 = % 0.91 Nordstrom AKO = 613,000 + 160,000 (1 0.35) 8,089,000 = % 8.86

21 Aktif karlılık, iki oranın çarpımı (kâr oranı, aktif devir hızı) olarak da yazılabilir. Dolayısıyla bir firma aktif karlılığını, kâr oranını arttırarak ve/veya aktif devir hızını yükselterek arttırabilir. AKO = Net Kar Ortalama toplam varlıklar AKO = Net kar marjı Aktif devir hızı AKO = Net Kar Satışlar Satışlar Aktifler toplamı

ÖRNEK: Alibaba AKO verileri 22 Net gelir Toplam varlıklar AKO Kaynak: https://www.macrotrends.net/stocks/charts/baba/alibaba/roe

ÖRNEK: Salesforce.com 23 https://www.stock-analysis-on.net/nyse/company/salesforcecom-inc/long- Term-Trends/ROA

27 ÖKO ve AKO arasındaki ilişki Hiçbir göstergeyi tek başına değerlendirmemeli ve diğerleri ile birlikte düşünmeliyiz. Yüksek bir ÖKO aynı şekilde yüksek bir AKO ile desteklenmiyorsa bunun sebebi şirketin borçlu olması olabilir. Eğer şirketin herhangi bir yükümlülüğü olmasaydı, özsermayesi aktif toplamına eşit olurdu. (ÖKO=AKO)

28 BORÇ DEVİR HIZI (BDH) İngilizce karşılığı = Accounts Payable Turnover Diğer isimler: Ticari borçlar devir hızı Borç devir hızı (BDH) = Satılan malların maliyeti Ortalama ticari borçlar

29 Borç devir hızı Şirketlerin bir yılda hangi sıklıkla ticari borç ödemesi yaptığını gösterir. Bu oran daha çok şirkete kredi verenler ve kredili satış yapanlar için önem taşır. BDH nin düşük olması, şirketin ticari borçlarını geri ödemede rahat olduğunu ortaya koyar. Oranın zamanla yükselme eğiliminde olması ise, şirketin faaliyetlerini yürütürken (aynı hacimde olmak koşuluyla) gitgide daha fazla işletme sermayesine gereksinim duyacağını gösterir.

30 Borç devir hızı Amazon.com BDH = 54,181,000 21,821,000 = 2.48 Nordstrom BDH = 7,432,000 1,415,000 = 5.25 Amazon kendi operasyonlarını yaklaşık 52/2.48 = 20.97 hafta verimli bir şekilde kendi tedarikçilerinin parasıyla finanse etmiştir.

32 Ticari borçları ödeme süresi İngilizce karşılığı = Days payments in accounts payables Bu süre, bir yıl içinde kaç kez ödendiği belirlenen ticari borçların ödeme süresinin ortalama olarak kaç güne karşılık geldiğini veya kaç günde bir olduğunu saptamaya yarar. Sürenin uzun olması, şirketin ticari borçlarını geri ödemede rahat olduğunu ortaya koyar. Sürenin zamanla kısalma eğiliminde olması, şirketin faaliyetlerini yürütürken gitgide daha fazla işletme sermayesine gereksinim duyacağını anlamamızı sağlar.

33 Ticari borçları ödeme süresi Birim gün iken: Borç ödeme süresi (BÖS) = 365 1 BDH Borç ödeme süresi (BÖS) = 365 Ortalama ticari borçlar Satılan malların maliyeti NOT: 365 yerine bazı kaynaklarda 360 ile çarpılır.

34 Ticari borçları ödeme süresi Birim hafta ise: Borç ödeme süresi (BÖS) = 52 1 BDH Borç ödeme süresi (BÖS) = 52 Ortalama ticari borçlar Satılan malların maliyeti

36 ÖRNEK: BDH = 2.58 iken: Borç ödeme süresi BÖS = 365 1 2.58 = 141.47 gün Borç ödeme süresi BÖS = 52 1 2.58 = 20.18 hafta

37 Bu oran bir yıl içinde kaç kez ödendiği belirlenen ticari borçların ödeme süresinin ortalama olarak kaç güne karşılık geldiğini veya kaç günde bir olduğunu saptamaya yarar. Belirlenen süre daha çok şirkete kredi verenler ve kredili satış yapanlar için önem arz etmektedir.

38 ALACAK DEVİR HIZI (ADH) İngilizce karşılığı = Accounts Receivable Turnover Diğer isimler: Ticari alacaklar devir hızı Alacak devir hızı (ADH) = Net satışlar Ortalama ticari alacaklar

39 Alacak devir hızı (ADH) = Net satışlar Ortalama ticari alacaklar Pay kısmında, tüm satışlar değil, ticari alacakların oluşmasına sebep veren kredili/vadeli satışların konulmasına (mümkünse) dikkat edilmelidir.

40 Şirketlerin ticari alacaklarını tahsil etme kabiliyetini ölçen ve şirketlerin bir yıl süresince alacaklarını satışları ile kaç devir ettiklerini gösteren orandır. Bir şirket alacaklarını hızlı bir şekilde tahsil edebiliyorsa (Devir hızının yüksek olması) likitidesi yüksek kabul edilebilir ve şirket bu sayede nakit sıkıntısı içine girmez.

41 ÖRNEK: Yıl sonunda alacaklar = 20 000 TL Brüt kredili satış geliri = 75 000 TL Peşin satışlar = 25 000 TL Bir önceki yılın bilançosunda görünen alacaklar = 10 000 TL ADH = 75000 25000 (10000 + 20000) 0.5 = 3.33 Bir yılda 3.33 defa alacaklar tahsil edilmektedir. Ticari alacaklar yılda 3.33 kere satışlara dönüşmektedir.

42 ÖRNEK: Amazon.com ADH = 74,452,000 4,767,000 = 15.62 Nordstrom ADH = 12,148,000 2,356,000 = 5.16 Amazon, satış yaptıktan sonra nispeten hızlı bir şekilde satış paralarını toplamıştır. 2013 yılında, haftalık ortalama 52/15.62=3.33 Nordstrom da ise bu süre daha fazla sürmüştür (yaklaşık 10 hafta).

44 Alacakları tahsil etme süresi Birim gün iken: Alacak tahsil etme süresi (ATS) = 365 1 ADH Alacak tahsil etme süresi (ATS) = 52 1 ATS NOT: 365 yerine bazı kaynaklarda 360 ile çarpılır.

45 Örnek: ADH = 3.33 ise: Alacak tahsil etme süresi ATS = 365 1 3.33 = 109.61 gün Yaklaşık her 110 günde bir alacaklar tahsil edilmektedir. Bir satış yapıldıktan yaklaşık 110 gün sonra, satış geliri nakit olarak kasaya girmektedir. Hesaplanan alacak tahsil süresi, işletmenin vadeli satışlarının ortalama süresine uyuyorsa işletme alacaklarını vadesinde tahsil ediyor demektir.

47 ÖRNEK: Wal-mart ADH(2008) = 374526 2840 + 3654 0.5 = 115.3 ATS(2008) = 365 1 115.3 = 3.2 gün

48 DURAN VARLIKLAR DEVİR HIZI (DDH) İngilizce karşılığı Property, Plant, and Equipment Turnover (PPET) Fixed assets turnover (FAT) Diğer isimler: Mülk, tesis ve ekipman devir hızı Sabit varlıklar devir hızı Net satışlar Duran varlıklar devir hızı (DDH) = Ortalama duran varlıklar

49 Dönen varlıklar / Duran varlıklar Dönen varlıklar Firmanın bir yıl veya daha kısa sürede nakde çevrilebilecek varlıkları. Stoklar, kısa vadeli alacaklar, banka hesapları gibi likit varlıklar Duran varlıklar Firmanın uzun süreler için işletme faaliyetlerinde kullanacağı, kısa sürede (genelde bir yıldan kısa sürede) nakde çevirmeyi, tüketmeyi düşünmediği ya da kısa sürede nakde döndürülme niteliği taşımayan işletme varlıkları. Makine parkı, fabrika binası, arsa vb. taşınmaz mallar, başka şirketlerdeki hisseler, bir yıldan uzun süreli alacaklar

50 İşletmenin duran varlıklarının verimliliğini ölçmek için kullanılır. Şirketlerin faaliyetlerini yürütebilmeleri için yaptıkları maddi yatırımlar ile hangi ölçüde satış hacmi başarısı gösterdiklerini ölçen bir orandır. Genellikle bu oran ne kadar yüksekse o kadar iyidir. Bu oranın standart bir sonucu yoktur. Oranın yüksek olması, işletmenin duran varlıklarının kapasitelerinin üzerinde kullanıldığını, oranın düşük olması ise işletmenin duran varlıkları yeterince kullanmadığını gösterebilir.

51 ÖRNEK: Net satışlar Duran varlıklar devir hızı (DDH) = Ortalama duran varlıklar Amazon.com MTEDH = 74,452,000 10,949,000 = 6,80 Nordstrom MTEDH = 12,148,000 2,579,000 = 4,71 Amazon.com da maddi duran varlıklar için yatırılan her bir dolar için, 2013 yılındaki satışlarda yaklaşık 6.80 doları satış oluşmuştur.