çindekiler Bölüm 1: Hücre: Yap ve levin Temeli (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 5 Bölüm 2: Vücudun Organizasyonu (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 15 Bölüm 3: Embriyoloji (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 21 Bölüm 4: skelet ve Eklemler (Prof. Dr. Tuncay VAROL)... 31 Bölüm 5: Beden, Kaslar ve Spor (Prof. Dr. Tuncay VAROL)... 81 Bölüm 6: Dola m Sistemi (Prof. Dr. Z. Asl AKTAN K Z)... 143 Bölüm 7: Solunum Sistemi (Prof. Dr. Z. Asl AKTAN K Z)... 153 Bölüm 8: Sindirim Sistemi (Prof. Dr. Z. Asl AKTAN K Z)... 163 Bölüm 9: Üriner Sistemi (Prof. Dr. Z. Asl AKTAN K Z)... 181 Bölüm 10: Genital Sistemi (Prof. Dr. Z. Asl AKTAN K Z)... 185 Bölüm 11: Sinir Sistemi (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 197 Bölüm 12: Duyu organlar (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 343 Bölüm 13: Endokrin Sistemi (Prof. Dr. Lokman ÖZTÜRK)... 351
ekil 1.6: Mayoz Bölünme ile Spermatogenesis ve Oogenesis AM TOZ BÖLÜNME: Basit bir hücre bölünmesidir. Bölünmenin ba lang c nda Hücrenin nükleusu bo- umlan r. Daha sonra sitoplazma da bo umlanarak bölünmeye kat l r. Bo untular n ilerleyip ayr lmalar ile iki yeni hücre olu ur ( ekil 1.7). ekil 1.7: Amitoz Bölünme 12
Bölüm 2: VÜCUDUN ORGAN ZASYONU: Dokular, Organlar ve Sistemler Tek hücreli canl larda hücre ile ilgili bütün i levler, hücrenin kendi organelleri taraf ndan yürütülür. Bu canl larda her bir hücre organeli hücrenin ihtiyac n gideren bir sistem olarak çal r. Çok hücreli canl larda (multisellüler) ise hücreler aras nda bir görev bölümü olmaktad r. Bu nedenle ayn i levi görecek olan ve ekil bak m ndan birbirine benzeyen hücreler biraraya gelerek dokular meydana getirmektedir. ekil ve görev bak m ndan birbirine benzerlikleri olan hücrelerin bir dokuyu olu turabilmeleri için hücreleri yap t r c özelli i olan bir madde ile bir arada tutulmalar gerekir. Hücreler aras madde hücreler taraf ndan sentezlenir. Sentezlendikten sonra ise hücreler aras bo luklara verilir. Doku tipine özgü olarak hücreler aras bo luklarda bulunan maddenin miktar az veya çok olabilir. Hücreler aras maddenin fazla, hücrelerin az nl kta oldu u doku tipi ise ba dokusudur. nsan vücudu yap, görünü ve fonksiyon bak m ndan birbirinden farkl 4 tip dokudan yap lm t r. Dokular n çal mas ve onlar n organlar nas l te kil ettikleri histolojinin (doku bilimi) konusudur. 15
A- EP TEL DOKUSU: Epitel dokusu birbirine biti ik epitel hücrelerinden yap lm t r. Hücreler aras madde çok azd r. Epitel dokusu damar içermeyen bir doku oldu u için, beslenmesi üzerine oturdu u ba dokusu içindeyer alan kapillerlerden d ar ya s zan besleyici s v n n epitel hücrelerine diffüzyonu ile sa lan r. Sinir sonlanmalar ise epitel hücreleri aras na kadar girerler. Epitel dokusunun ba l ca fonksiyonlar yüzeyleri örtmek ve dö emek (örne in deri), emilim (örne in ba rsaklarda), salg lama (örne in tükrük bezlerinde), duyu al m (örne in dildeki tat alma cisimcikleri, gözün retina tabakas ndaki koni ve basil hücreleri) dir ( ekil 2.1). ekil 2.1: Epitel dokusu çe itleri B- DESTEK DOKUSU: Bu doku organizmada çok yayg n bulunan doku türüdür. Destek dokusu da di er dokular gibi, cans z olan hücreler aras madde ile canl hücrelerden olu mu tur. Esas görevleri ba lay c l k yapmak ve metabolizmada rol oynamakt r. Destek dokusunun, ba lay c l k ve metabolizma i levleri hücreleraras madde taraf ndan yerine getirilirken, organizmay hücresel (fagositoz) ve humoral (antikorlar) yolla savunmak da destek dokusu hücrelerinin görevidir. Destek i levi daha fazla oldu u zaman, metabolizmadaki rolü azd r, bunun aksi de geçerlidir. Epitel hücrelerinin ço unun en az bir yüzleri destek dokusu ile temas halindedir. Kas dokular nda ise kas hücrelerinin aralar n tamamen destek dokusu doldurmu tur. Destek dokusunun di er bir özelli i ise kan damarlar n ta makt r. Böylece epitel ve kas dokular ndaki hücrelerin beslenmelerine sa larlar. Kan damarlar sinir dokusuna da destek dokusu ile sar l olarak girerler. Destek dokusunun dört esas tipi mevcuttur ( ekil 2.2): 16
Göbek kordonu Amniotik sıvı Cervix Uterus Fetus Placenta Vagina ekil 3.6: Fötal Devre Embriyonun geli ti i ilk sekiz hafta içinde geli menin ilk olaylar olan bölünme, farkl la ma, göç etme ve büyüme gerçekle ir. Zigot olu tuktan sonra insan ya am ba lam olur. Zigotun ard ard na bölünmeleriyle hücrelerin say s giderek artar. Böylece zigot hücre topu meydana getirir. Buna MORULA (dut) denir. Bu olaylar s ras nda (geli menin ilk yedi gününde) döllenmenin gerçekle ti i döllenme tüplerinden (tuba uterina lardan) rahime (uterus a) do ru bir göç de gerçekle ir. Embriyonun bunu izleyen günlerde uterus duvar içerisine gömülmesi gözlenir (implantasyon). Gömülme onikinci günde bitirilmi olur. Geli menin ikinci yedi günü içinde y nt eklindeki hücre kitlesi geçirdi i de i ikliklerle endoderm ve ektoderm ad verilen yapraklar olu turur. Sonralar bu iki yaprak aras nda mezoderm yapra olu ur. Ektoderm den olu an organlar en az iki, bazen üç yapra n kat lmas olu urlar. Fakat bir organ n veya sistemin yap s na en çok kat lan embriyonal yaprak o organ n karakterini belirler. Bu olay izleyen birinci ay boyunca sinir sisteminin, ilk göz taslaklar n n, kalp-damar sisteminin, barsaklar n biçimleri ortaya ç kar. Çene yap s n n k vr mlar olu maya ba lar. Tiroid ve karaci er tasla belirir. Solunum sistemi tasla, kol ve bacaklar n ön tomurcuklar görülmeye ba lar. Bu ay n sonunda embriyonun boyu sadece 3-5 mm. olup, görünümü minik bir dikensiz denizkestanesine benzer. 27
Os parietale (Çeper kemik): Cranium'un üst k sm nda orta bölümde yer alan bir çift kemiktir. Os parietale yass, dört kö eli ve iki yüzü olan bir kemiktir. Os occipitale (Ense kemi i): Cranium'un arka ve alt k sm n n bir bölümünü kapat r. ç yüzü beyin ve beyincikle kom uluk yapar. Squama occipitalis, pars basilaris ve partes laterales olmak üzere üç bölümü vard r. Kemi in bölümleri alt k s mda bulunan içinden medulla spinalis (omurilik), önemli damar ve sinirlerin geçti i foramen magnum adl deli i çevreler. Os sphenoidale (Kanats kemik): Cranium'un kaidesinde bulunan, kanatlar aç k ku a benzeyen bir kemiktir. Ortada yer alan gövde bölümünde bir bölme ile ikiye ayr lm bo luk sinus sphenoidalis olarak adland r l r ( ekil 4.35). Bu sinüs burun bo lu unun arka bölümü ile irtibatl d r. Gövdenin üst k sm nda bulunan çukura fossa hypophysialis ad verilir ve bu çukurda glandula hypophysialis (hipofiz bezi) bulunur. Os temporale ( akak kemi i): Cranium'un k smen yan, k smen alt bölümünün yap s na kat l r. çinde i itme ve denge ile ilgili yap lar ihtiva etmesi nedeniyle komplike bir yap ya sahiptir. D kulak yolunun kemik parças bu kemi in d yüzünde bulunur. Kemi in pars petrosa, pars tympanica, pars squamosa ve pars mastoidea olmak üzere dört bölümü vard r. Pars mastoidea'da bulunan mukoza ile dö enmi, hava içeren, birbiriyle irtibatl küçük bo luklara cellulae mastoideae ad verilir (bu bo luklardan en büyü ü antrum mastoideum ad n al r). Os ethmoidale (Kalbursu kemik): Burun bo lu unun (cavum nasi) üst ve yan duvarlar n n yap s na kat l r, os frontale ile os sphenoidale aras nda bulunur. Kemi in lamina perpendicularis denen bölümü burun kemik bölmesinin (septum nasi osseum) yap s na kat l r. Lamina orbitalis'leri göz çukurunun iç duvar n n büyük k sm n olu turur. Kemi in üst bölümünde yer alan lamina cribrosa'da bulunan deliklerden koku duyusunu ileten sinir lifleri geçer. Kemi in içinde celluleae ethmoidales ad verilen mukoza ile dö eli hava bo luklar bulunur ( ekil 4.35). Bu yap lar da burun bo lu u ile irtibatl olduklar için paranazal sinüsler içinde de erlendirilir. ekil 4.34: Cranium, yandan görünü. 56
ekil 4.41: Art. humeri; radyografik görüntü. Omuz eklemi günlük ya am, çal ma ve sportif aktivitelerde bütünle tirici bir rol oynar. Özellikle yüzme, tenis, voleybol, atma sporlar, su topu gibi sporlarda omuz eklemi oldukça hareketlidir. Bu sporla u ra- anlarda omuz ikayetleri daha s k görülmektedir. Üst ekstremitelerin ba üzerindeki aktivitelerinde omuz ekleminin dinamik ve statik yap lar na a r yük binmektedir. Bu tip sporlarla u ra anlarda bu yükü azaltmak için, omuz eklemini etkileyen kaslar n (m. trapezius, m. serratus anterior, mm. Rhomboidei gibi) özel olarak antrene edilmesi gereklidir. Bunun yan nda, fizyolojik hareket geni li inin üst limitlerinde yap lan egzersizlerde, eklem çevresinde yer alan dinamik ve statik yap lar n zarar görmemesi için, eklem üzerinde dolayl olarak etkili olan di er kas gruplar n n çal t r lmas da gereklidir. Pars Libera Membri Superioris (Üst Ekstremite Serbest K s m Kemikleri); Serbest k s mlar proksimalden distale do ru; humerus (kol kemi i), radius ve ulna (önkol kemikleri) ile ossa manus (el kemikleri) dan olu maktad r Ossa manus ossa carpi (el bile i kemikleri), ossa metacarpi (el tara kemikleri) ve ossa digitorum (phalanges-parmak kemikleri) olmak üzere üç bölümde incelenir. Humerus (Kol kemi i): Üst ekstremitenin en uzun ve kal n kemi idir. Üst ucu caput humeri ad n al r ve art. humeri yap s na kat l r. Caput humeri'nin hemen d taraf ndaki kabart ya tuberculum majus ad verilir ve kola d rotasyon yapt ran kaslar bu kabart ya tutunur. Bu kabart n n iç-alt taraf nda kalan daha küçük kabart ise tuberculum minus ad n al r ve bu kabart ya kola iç rotasyon yapt ran kaslar tutunur. Bu iki kabart aras ndan m. biceps brachii caput longum kiri inin geçti i oluk (sulcus intertubercularis) bulunur ( ekil 4.41). 67
ekil 5.1. Cimnastik yapan çocuklar Anatomik avantajlar sadece boy ve kilo ile s n rl de ildir. Örne in maraton ko ucular, bisiklet yar ç lar ve kürekçiler daha geli mi akci ere sahiptirler. Bu sayede belirli bir sürede normal bir insan n tüketebilece i oksijenin 2 kat n kullanabilmeleri mümkün olmaktad r. Yine özellikle uzun mesafe ko ucular n n kalp at m ritmi, normal insanlara göre daha yava t r ve bu sayede yar esnas nda performanslar n daha fazla yükseltmeleri mümkün olmaktad r. Sonuç olarak, anatomik farkl l klar baz spor dallar için ampiyonluk yolunda önemli bir avantaj olurken, di er spor dallar için dezavantaj olabilmektedir. Günümüzde ampiyon olmak, rekor k rabilmek için o sporun gerektirdi i farkl anatomik yap ya sahip olman n önemi herkesçe kabul edilmektedir. Ancak anatomik yap + uygun spor kural n n istisnalar da yok de ildir. Bu istisnalar gözard edilirse, anatomik avantajlar insanüstü bir antreman süreciyle de erlendirilirse, ampiyonlar n ç kmamas için hiçbir sebep yoktur. Anatomik yap s belli bir spor dal için uygun olmayan bir ki iye uygulanacak yo un antreman ve egzersiz, o ki iyi ampiyonlu a götürmeye yetmeyecektir. Çünkü ortaya ç kan de i iklikler, o organizman n iç dinamiklerinin izin verdi i ölçüde gerçekle ir. Beden Tipleri (Somatotip) Olgun ça da olan insan vücudunun nornal ekil ve yap s incelenirse, vücudun biçimine ve fiziksel tipine göre s n flamalar yap labilir. Sheldon un (William H. Sheldon, 1898-1977) geli tirdi i sistemde insanlar, vücutlar n n belirgin yap s na göre üç grupta toplanm t r: 1- Endomorfik tip (yuvarlak, i man tip): Vücut çizgileri yuvarlak olan insan tipidir. En belirgin endomorflar n vücudu olabildi ince yuvarlakt r; ba yuvarlak ve vücuduna göre biraz irice, boyun k sa ve kal n, gö üs kafesi k sa, kal n ve yuvarlak, kar n geni ve yuvarlak, iç organlar vücut boyutlar na göre büyük, alt ve üst ekstremiteler oldukça k sa, kollar ve uyluklar i man, el ve ayak bilekleri ince, el ayas 82
B- Omurga kaslar Omurlar birbirleri ile eklemler, ba lar ve discus intervertebralis' ler vas tas ile birle erek, omurgay (columna vertebralis) olu tururlar. Omurgan n kendisinde eklemlerin, ba lar n ve intervertebral diskuslar n verdi i bir stabilite olmas na kar n, mevcut mekanik stabilitenin büyük bir k sm, iyi geli mi dinamik kas yap lar na ve merkezi sinir sistemine ba l d r. Omurga kanal nda (canalis vertebralis) omurilik (medulla spinalis) bulunur. Omurga, ba ve gövdenin a rl n pelvise iletir. Omurga, ba, boyun ve gövdenin aras nda, fizyolojik hareketlerde gerekli bütünselli i sa lar. Omurga belirli bir postürde gövdeye stabilite sa lamak ve normal fizyolojik aktiviteyi sürdürmek için sinir-kas ba lant s ndan olu an karma k bir kontrol sistemi gerektirir. yi bir postür enerjik, sa lam ve dengeli bir vücudun ilk i aretidir. Ba dik, gö sü ileride, omuzlar geride ve karn çekik vaziyette tutan bir postür, ideal bir postür olarak de erlendirilir. Bu postür estetik ve enerjik bir görünüm yan nda, vücut k s mlar n n birbirlerine göre konumunu belirleyerek, organ ve ekstremitelerin fonksiyonlar n en kolay ekilde yerine getirmesini sa layan bir duru tur. Normal insan postürünü etkileyen iki önemli bölgenin omurga ve pelvis oldu u unutulmamal d r. Bu nedenle omurgan n durumunu, ki inin postürüne bakarak kestirebiliriz. Yorgunluk, uykusuzluk, kötü beslenme, ruhsal depresyon kötü postüre neden olabilece i gibi, ligamentleri sa lam olmas na kar n güçlü kaslardan yoksun olan omurgada da postür bozuklu u geli ebilmektedir. Kötü postürde dizler fleksiyonda, kar n sark k, gö üs düz, ba ve boyun öne do ru e ik, yandan bak ld - nda vücut "S" eklindedir. Postürü kontrol edebilecek tek faktör sa l kl kaslard r. Kaslar n uygun tonus, kas lma ve gev eme e güdümünün geli tirilmesi ile postürün kontrolu mümkündür. Atletlerin, sanatç lar n, dansç lar n ve i çilerin herhangi bir harekete ba lamadan önce, vücudun bölümlerini veya bütününü en kolay ve en etkili ekilde kullanmak için haz r tutmalar na "dinamik postür" ad verilmektedir. Kararl l k, yumu akl k, zamanlama, ritim ve e güdüm iyi bir dinamik postürün bile enleridir. Temel dinamik pozisyondaki bir ki i, hafif e ilmi bir durumda, kalça, diz ve ayak bile i fleksiyonda, gövde ve ba öne do ru yer de i tirmi, gövde hafif fleksiyonda, kollar gev ek bir durumdad r. Penalt y kurtarmaya haz rlanan bir kalecinin durumu, temel dinamik pozisyona örnek gösterilebilir. Temel dinamik pozisyon futbol, tenis ve kayakta s kl kla kullan l r. Normal postüre sahip bir ki ide; vücudun a rl k merkezi oksipitoservikal, servikotorakal, torakolomber ve lumbosakral omurga bile kelerinden veya bunlara yak n yerlerden geçer. Omurgadaki boyun, gö üs ve bel bölgesindeki e rilikler de dahi, omurlar a rl k ekseninden çok uzakta de ildir. Böyle sa l kl bir postüre sahip bir insanda vücudun dengesel kararl l çok az bir enerji ile sa lan r. Ki i kendi a rl k eksenini yerçekimine paralel tutarak bunu ba ar r. Normal bir postüre sahip ki ide, omurga çevresinde yer alan ligamentlerin bütünü, omurgan n fizyolojik s n rlar içerisindeki hareketlerine minimum direnç gösterir. Hareket fizyolojik s n rlar zorlad nda ise, söz konusu ligamentler medulla spinalis' i korumak için güçlü bir direnç gösterirler. Omurlar birbirleriyle birle tiren bu ligamentlerin di er bir önemli fonksiyonu da, minimum bir enerji harcanarak gövdenin dik tutulmas na yard mc olmakt r. Gö üs kafesi omurga yap s n n bir parças oldu undan, omurgay önden ve yandan gelen travmalara kar korur. Kostovertebral eklemler (articulationes costovertebrales) omurga stabilitesine katk da bulunan ek ligament yap lar sa larlar. Yine de unutulmamal d r ki, güçlü kaslardan yoksun bir omurga modeli son derece dengesiz bir yap d r. Özellikle omurgan n tek parça bir sütun olmay p, oynar eklemlerle birbirine ba lanm omurlardan yap ld n dü ünürsek, omurga kaslar n n önemini kavrayabiliriz. Omurgaya tutunan çe itli uzunluktaki kaslar birbirine kar gerginliklerini de i tirerek, gövdenin hareketlerine olanak sa larlar 103
Gergin gö üs (m.pectoralis major) ve kalça ekstensor kaslar na ba l olarak omurga postürü bozularak kifoz olu abilir, hatta yap sal karakter kazanabilir. Sonuç kronik s rt ve bel a r s d r. Bu durumda dengeleyici yeni postürel deformiteler ortaya ç kar. Birtak m egzersizlerle ba lang çta olumsuz etkiler önlenebilirse de, egzersiz her zaman yeterli olmaz. C- Gö üs kaslar Gö üs kaslar n n esas görevi solunum ile ilgilidir. Bu kaslar n belli ba l lar mm. intercostales externi, mm. intercostales interni ve diaphragma' d r. Kaburgalar aras nda bulunan interkostal kaslardan mm. intercostales externi kas ld klar nda kaburgalar yükselterek gö üs bo lu unun geni lemesine ve dolay s yla nefes almaya (inspirasyon) yard m ederler. Mm. intercostales interni kas ld klar nda kaburgalar a a do ru çekerek nefes vermeye (ekspirasyon) yard mc olurlar ( ekil 5.12). Kaburgalar aras n dolduran bu kaslar gö üs bo lu unun hava geçirmez (hermetik) bir aral k olarak tutulmas na hizmet ederler. Di er bir ifade ile, gö üs içi bas nca oranla daha fazla olan atmosfer bas nc na kar koyarlar. Bas nç de i- ikliklerinde gerginliklerini de i tirerek dengeyi sa larlar. Normalde atmosfer bas nc n n etkisiyle interkostal kaslar, bir miktar içe çökmü haldedirler ve bu durum kaburgalar aras nda hafif oluklar eklinde d ar dan görülebilir. ekil 5.12: Thorax üzerinde yer alan solunum ile ilgili kaslar. Diaphragma, gö üs bo lu unu alttan kapatan ve kar n bo lu undan ay ran kas ve zarlardan yap lm (muskulo-aponeurotik) bir bölmedir. Diaphragma' n n kas dokusu gö üs kafesinin alt s n rlar (apertura thoracis inferior) çerçevesi üzerine tutunmu tur. Gö üs bo lu unda negatif bas nç olmas dolay s yla, diaphragma kubbe eklinde yukar do ru yükselmi haldedir. Kubbe eklindeki tavan n üst orta bölümü kas dokusundan de il, ba dokusundan (centrum tendineum) yap lm t r. Diaphragma' n n gö üs kafesinin alt s n rlar üzerine yap an kas fibrilleri kas ld zaman, diaphragma kubbesi alçal r. Böylece gö- üs içi hacim artm ve akci erlerin geni lemesi için bir alan yarat lm olur. Bu olay her nefes al pvermede tekrarlan r. Bu nedenle solunum kas olan diaphragma, kalp kas ndan sonra insan n en fazla çal an kas d r. ö üs bo lu undaki negatif bas nc n korunmas nda önemli görevler yüklenen diaphragma' n n solunum i inden ba ka, kan dola m nda da önemli rolü vard r. 107
Aya a fleksiyon yapt ran baca n derin fleksor kaslar : Üç tanedir ( ekil 5.40): M. flexor hallucis longus M. flexor digitorum longus M. tibialis posterior Derin plan kaslar ayak parmaklar na ve aya a fleksiyon, supinasyon ve adduksiyon hareketleri yapt r rlar. Bu kaslar n kiri leri iç malleolun (malleolus medialis) arkas ndan doland ktan sonra aya n iç kenar na gelirler. Daha sonra aya n iç kemerini destekleyerek tabana yönelir. M. tibialis posterior ayak bilek kemiklerinde, m. flexor hallucis longus ayak ba parma nda, m. flexor digitorum longus di er parmak kemiklerinde sonlan r. M. tibialis anterior, m. tibialis posterior, m. peroneus longus ve m. flexor hallucis longus ayak kubbesinin korunmas nda birlikte görev yaparlar. M. flexor hallucis longus derin fleksor kaslar aras nda en kuvvetli olan d r. Bu kas m. triceps surae ile birlikte çal arak yürüyü lerde ve ko ma esnas nda gövdenin öne itilmesinde önemli rol oynar. M. flexor hallucis longus' un statik rolü de çok önemlidir. Bu kas n kiri i aya n iç taraf ndaki kemerin (arcus longitudinalis medialis pedis) çok kuvvetli ve aktif bir destekçisidir. Bu bak mdan rolü, ayn görev ile ilgili olan m. tibialis posterior' dan daha önemlidir. M. flexor digitorum longus yürüyü esnas nda m. flexor hallucis longus' a yard mc olur. Fakat kuvvet bak m ndan m. flexor hallucis longus, m. flexor digitorum longus' a nazaran çok daha üstündür. ekil 5.40. Baca n derin fleksör kaslar (sol bacak arkadan görünü ). Yürüyü te aya n yerden ayr lmas, gövde a rl na kar koyma ve gövdenin öne do ru itilmesi bak m ndan m. flexor hallucis longus daha önemlidir. Bu kas güçsüz ise, ba parmak ekstensor kas n deneti- 135
25 günlük 35 günlük 40 günlük 50 günlük 100 günlük 5 aylık 6 aylık 7 aylık 8 aylık 9 aylık ekil 11.11: Anne karn nda beynin geli imi ve do umda beyin BEY N A IRLI I Do um öncesi 20-24 haftal k: 100 gr. Do umda: 350-400 gr. 18 Ayl k: 800-900 gr. 3 ya : 1100 gr. Eri kin: 1300-1400 gr 209
Medulas spinalis Motor duyu aksonları Duyu aksonları M. biceps brachi Kas igciği Golgi tendon organı ekil 11.6: Kas kas lmas ve Proprioceptörler Kom u iki nöron veya nöron ile effektör yap lar (kas, bez, organ) aras ndaki uyar n n geçi bölgelerine sinaps denir. Aksondaki elektriksel uyar sinaptik aral a nörotransmitterlerin dökülmesini sa lar. Nörotransmitterler uyar n n kimyasal olarak bir sonraki yap ya aktar lmas i ini yürütür ( ekil 11.7). 204
TALAMUS Hipotalamus Epifiz bezi Ön hipofiz Arka hipofiz meme PRL adrenal ACTH tiroid TSH kemik GH over testis LH ve FSH böbrek ADH rahim aksitosin ekil 11.17: Hypothalamus, Hypophysis (Pituitary) ve Neurohemal Organlar Truncus cerebri (Beyin Sap ) Truncus cerebri; mesencephalon, pons ve bulbus denilen beyin bölümlerinden olu ur. Beyin sap küçük olmakla birlikte, beyin ile vücudun geri kalan k sm aras ndaki bütün sinir ba lant s buradan geçti inden hayati öneme sahip bir bölgedir. Beyin sap, ayn zamanda kalp ve solunum sisteminin çal mas n n düzenlenmesinde de önemli rol oynar. Kranial sinirlerin ilk ikisi (N. Olfactorius ve N. Opticus) hariç, geriye kalan 10 tanesin n çekirdekleri (Nucleus lar ) beyin sap ndad r ( ekil 11.18). 216
Merkel diskleri : Dokunma duyusunu alg lar. Meissner cisimci i: Dokunma duyusunu alg lar. Paccini cisimci i : Mekanik de i imleri (Bas nç, gerilim) alg lar. Krause cisimci i : So ukluk (Vücut s s ndan daha dü ük s y ) duyusunu alg lar. Ruffini cisimci i : S cakl k (Vücut s s ndan daha yüksek s y ) duyusunu alg lar. Serbest sinir uçlar : A r, dokunma, bas nç ve s duyusunu al rlar. T rnak (unguis), k l, ter, ya ve meme bezleri derinin eklentileri olarak bilinir. GÖRME ORGANI (ORGANUM V SUS, GÖZ) Göz anatomisi iki bölümde incelenir: 1- Bulbus oculi(göz küresi) 2- Organa oculi accessoria(gözün yard mc organlar ) Göz küresi, orbita(göz çukuru) içerisindeki ya kitlesinin(corpus adiposum orbitae) içinde bulunur. 7-9 gram a rl nda olan bu organ üç tabakadan olu ur. Bu tabakalar n d tan içe do ru s ralan u ekildedir ( ekil 12.2) : ekil 12.2: Göz yuvarla n olu turan tabakalar. 245