MARMARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ MEZUNİYET SONRASI EĞİTİM UZMANLIK ÇERCEVE EĞİTİM PROGRAMI Aralık 2011
Mezuniyet Snrası Uzmanlık Çerçeve Eğitim Prgramı 24 Kasım 2011 tarihinde Fakülte Kurulu nda görüşülmüş ve uygun lduğuna y birliğe ile karar verilmiştir (Karar tarihi / sayısı: 24.11.2011 / 2011-06). Kapak resmi MÜTF 4. sınıf öğrencisi Str. Dr. Furkan TATAR tarafından çekilmiş lup hem kendisinden hem de ftğraftaki öğrencimiz Str. Dr. Burçak BİLGİN den izin alınarak kullanılmıştır. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ TIP EĞİTİMİNİ DEĞERLENDİRME ve GELİŞTİRME ÜST KURULU ve MEZUNİYET SONRASI KOORDİNATÖRLER KURULU İletişim Adresi: Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbiye Cd 34668 Haydarpaşa Kampusü, Üsküdar, İSTANBUL Tel: 0.216.3363205 E-psta: medicalschl@marmara.edu.tr Web: http://tip.marmara.edu.tr/ Aralık 2011 ii
TEŞEKKÜR Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mezuniyet Snrası Çerçeve Eğitim Prgramı, eğitim kurullarında görev alan öğretim üyeleri ve öğrenciler ile yapılan bir dizi tplantı ve atölye çalışmaları snucunda rtaya çıkmıştır. Aşağıda isimleri yazılı öğretim üyelerine ve öğrencilere bu süreçte verdikleri katkılardan dlayı teşekkür ederiz. DEKANLIK PROGRAMIN HAZIRLANMASINA KATKI SAĞLAYANLAR Tıp Eğitimini Değerlendirme ve Geliştirme Üst Kurulu Üyeleri: Dr. Hasan Batırel (Göğüs Cerrahisi), Dr. M. Ali Gülpınar (Tıp Eğitimi), Dr. Pamir Atagündüz (İç Hastalıkları), Dr. Berrak Ç. Yeğen (Fizylji), Dr. Sibel Kalaça (Halk Sağlığı), Dr. Haner Direskeneli (İç Hastalıkları), Dr. Serhan Tuğlular (İç Hastalıkları), Dr. Gncagül Haklar (Biykimya), Dr. Fazilet Karakç (Çcuk Sağ. ve Hast.), Dr. Zeynep Eti (Anestezi ve Rean.), Dr. Kemal Kuşçu (Ruh Sağlığı ve Hast), Dr. Özlem Sarıkaya (Tıp Eğitimi), Dr. Pemra Ünalan (Aile Hekimliği), Dr. Bahadır Güllüğlu (Genel Cerrahi), Dr. Akif İnanıcı (Adli Tıp), Dr. Tlga DAĞLI (Çcuk Cerrahisi), Dr. İhsan Turan (Mezuniyet snrası tıp eğitimi öğrencisi temsilcisi), Pınar Kuru (Mezuniyet öncesi tıp eğitimi öğrencisi temsilcisi), Dr. Zerrin KURŞUN (İstanbul Tabip Odası Temsilcisi) Mezuniyet Snrası Krdinatörler Kurulu Üyeleri: Eğiticiler: Dr. Hasan Batırel (Göğüs Cerrahisi), Dr. M. Ali Gülpınar (Tıp Eğitimi), Dr. Pamir Atagündüz (İç Hastalıkları), Dr. Sibel Kalaça (Halk Sağlığı), Dr. Tlga DAĞLI (Çcuk Cerrahisi), Dr. Akif İnanıcı (Adli Tıp), Dr. Asım Cinci (Genel Cerrahi), Dr. Serap Çifçili (Aile Hekimliği), Dr. Hızır Kurtel (Fizylji), Dr. Ayşegül Karahasan (Mikrbiylji), Dr. Kayıhan Uluç (Nörlji), Dr. Cafer Adıgüzel (İç Hastalıkları), Dr. Halil Tuğtepe ( Çcuk Cerrahisi), Dr. Özlem Yenice (Göz), Dr. Işıl Maral (Halk Sağlığı), Dr. Arzu Denizbaşı (Acil), Dr. Kemal Kuşçu (Ruh Sağlığı ve Hast), Uzmanlık öğrencisi temsilcileri: Dr. Fetullah Gerin (Biykimya), Dr. Abdurrahman Sarmış (Mikrbiylji), Dr. Nükhet Dağbaşı (Histlji & Embriylji), Dr. Gresa Kzva (Çcuk Psikiyatrisi), Dr. İhsan Turan (Çcuk Sağlığı ve Hast.), Dr. Nazila Arasteh (Radylji), Dr. Duygu Altınk (Genel Cerrahi), Dr. Murat Akgül (Ürlji), Dr Esra Asfurğlu (Göz Hast.) Aralık 2011 iii
İÇİNDEKİLER UZMANLIK EĞİTİMİ ÇERÇEVE PROGRAMI... 1 1. EĞİTİM YAKLAŞIMI... 1 1.A. EĞİTİM MİSYONU... 1 1.B. EĞİTİM SİSTEMİ... 1 1.C. EĞİTİM ÇIKTILARI VE YETERLİK ALANLARI... 3 1.D. ÇEKİRDEK GÖREV LİSTESİ... 8 2. EĞİTİM İÇERİĞİ, ÖĞRENİM DENEYİMLERİ ve YÖNTEMLER... 8 2.A. EĞİTİMİN İÇERİĞİ ve DÜZENLENMESİ... 9 2.B. ÖĞRENİM YÖNTEM ve TEKNİKLERİ...10 3. ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SİSTEMİ...19 3.A. ÖLÇME-DEĞERLENDİRMENİN AMAÇ VE HEDEFLERİ...19 3.B. ÖLÇME-DEĞERLENDİRME ALANLARI ve YÖNTEMLERİ...19 3.C. DEĞERLENDİRME FORMLARI...24 4. EĞİTİM SÜRECİ...24 4.A. EĞİTİM DÖNEMLERİ VE DÜZEYLER...24 4.B. BLOKLAR ve ROTASYONLAR...28 4.C. MODİFİYE ASİSTAN KARNESİ UYGULAMASI...28 4.D. İLERİ UZMANLIK EĞİTİM PROGRAMI ve ASİSTAN GELİŞİM DOSYASI UYGULAMASI...29 4.E. AYLIK TAKVİM...30 4.F. DÖRT VEYA BEŞ YILLIK ANA ÇERCEVE...32 5. EĞİTİM ORTAMI...34 5.A. EĞİTİM ve HİZMET ALT YAPISI NİTELİĞİNİN İYİLEŞTİRMESİ ve KALİTENİN SÜRDÜRÜLMESİ...34 5.B. UZMANLIK ÖĞRENCİLERİNİN NİTELİKLERİ, SORUMLULUKLARI ve HAKLARI 35 5.C. EĞİTİCİLERİN NİTELİKLERİ SORUMLULUKLARI ve HAKLARI...35 5.D. SÜRECE / UYGULAMAYA YÖNELİK İŞLEYİŞ ve YÖNETİM (İLKELER, KURALLAR, PROSEDÜRLER, ÇALIŞMA ŞARTLARI)...36 5.E. PROFESYONEL GELİŞİM VE EĞİTİM DANIŞMANLIĞI...36 6. EĞİTİM PROGRAMININ ve EĞİTİM SÜRECİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ve İYİLEŞTİRME...37 6.A. EĞİTİM PROGRAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ ve İYİLEŞTİRİLMESİ...37 6.B. EĞİTİM ORTAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ ve İYİLEŞTİRİLMESİ...37 7. ÖĞRENİM MATERYALLERİ ve KAYNAKLAR...38 EKLER...39 iv
GİRİŞ Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi klinik ve temel bilimlerde verdiği uzmanlık eğitiminin kalitesiyle ülkemizde yeni mezun hekimlerin üst sıralarda tercih ettiği bir eğitim kurumudur. Uzmanlık eğitiminin değişik safhalarını düzenleyenler arasında T.C. Sağlık Bakanlığı, ilgili uzmanlık dernekleri ve anabilim dalları lması nedeniyle, uzmanlık eğitimi fakültelerin çk etkin lamadıkları bir alandır. Fakültemizin mezuniyet snrası eğitim kmisynu bu knuda önemli gayretler sarfetmiş ve çeşitli branşlardan öğretim üyelerimizin değerli katkılarıyla, uzmanlık eğitiminin verilme şekli, kanun ve yönetmeliklere uygunluğunun takibi, fakülte ve anabilim dalı düzeyinde uzmanlık eğitiminin izlenmesi gibi knularda önemli çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalar sayesinde anabilim dallarının kendi hazırladıkları uzmanlık eğitim prgramlarını nasıl uyguladıkları standartları belli bazı usüllerle takip edilecek, uzmanlık eğitimi alan hekimlerin karşılaştıkları srunlar daha hızlı bir şekilde çözülecek ve Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinden yüksek standartlarda bir mezuniyet snrası eğitim alarak ayrılmaları sağlanacaktır. Bu çerçeve eğitim prgramı anabilim dallarındaki mezuniyet snrası eğitimden srumlu kişiye ldukça yğun bir işyükü getirmektedir. Bununla beraber uzmanlık eğitimi kalitesinin tüm anabilim dallarında artması, her branşta en yüksek puan alan tıp dktrlarının bizi tercih etmesini sağlayacaktır. Bu da Fakültemizin akademik kalite ve üretkenlik açısından en önemli itici gücü lacaktır. Bu rehberin hazırlanmasında emeği geçen herkese Fakültemiz adına çk teşekkür ediyruz. Prf. Dr. Hasan F. BATIREL Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı v
MARMARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ (MÜTF) UZMANLIK EĞİTİMİ ve İLGİLİ EĞİTİM KURULLARI Bu dküman (Uzmanlık Eğitimi Çerçeve Prgramı, Uz-ÇerEP) Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi nde uygulanmakta lan uzmanlık ve yandal uzmanlık eğitimlerinde belirli bir standardizasyn sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Bununla aynı zamanda, uzmanlık ve yandal uzmanlık eğitimi veren bölümlere, kendi eğitim prgramlarını geliştirirken ve uygularken kullanabilecekleri genel bir çercevenin sunulması amaçlanmıştır. Tplam 6 başlıktan luşan Uz-ÇerEP, uzmanlık eğitimini krdine eden eğitim kurullarının dayandığı ana metinlerden birisidir. Şekil 1 de görüldüğü gibi MÜTF de uzmanlık eğitimi, luşturulan eğitim kurulları ile krdine edilmektedir. Temel, dahili ve cerrahi bölümlerden öğretim üyeleri ve öğrencilerden luşan bu kurullar şunlardır: 1. TIP EĞİTİMİNİ DEĞERLENDİRME VE GELİŞTİRME ÜST KURULU (TEGEK) Mezuniyet öncesi ve snrası eğitimi planlama, geliştirme, uygulama ve değerlendirme çalışmalarını krdine etmek için, Fakülte Kurulunun nayı ile Fakülte bünyesinde luşturulan üst kuruldur. Bu Kurulun çalışmaları, mezuniyet öncesi ve mezuniyet snrası eğitimden srumlu başkan veya eş başkanlar tarafından krdine edilir. Eğitimde sürekliliği sağlamak için başkanlar ve üyeler en az dört yıllığına dekan tarafından görevlendirilir. Eğitim Üst Kurulu; Dekan ve Dekan Yardımcıları, Başkan veya Eş-Başkanlar, Başkrdinatörler, Dahili, Cerrahi ve Temel Bölümlerden öğretim üyeleri, Tıp Eğitimi Anabilim Dalı temsilcisi, Mezuniyet öncesi ve snrası öğrenci temsilcileri ve tplum temsilcilerinden luşur. Eğitim Üst Kurulunun görevleri: 1. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi mezuniyet öncesi ve mezuniyet snrası eğitimine yönelik larak, Fakültenin eğitim plitikalarına, eğitim hedeflerine ve bu hedefler dğrultusunda kısa ve uzun vadeli planlamalarına yönelik çalışmalar yaparak hazırladığını raprları Fakülte Kuruluna sunar. 2. Mezuniyet öncesi ve snrası eğitimle ilgili değerlendirme, geliştirme ve uygulama süreçlerine yönelik çalışmalarla ilgili planlar hazırlayarak Fakülte Kuruluna sunar. Bu planlamalar dğrultusunda, bünyesinde luşturduğu müfredat çalışma kurulları ile gerekli çalışmaları yapar ve çalışmalar snrasında rtaya çıkan snuçları Fakülte Kurulunun nayına sunar. 3. Temel ilkeleri, yaklaşımları, hedefleri ve ana yapıları ile birlikte mezuniyet öncesi ve snrası eğitim ile ilgili Çerçeve Eğitim Prgram larını luşturarak Fakülte Kurulunun nayına sunar. 4. Mezuniyet öncesi ve snrası eğitim prgramlarında yapılan değişikliklerle paralellik gösterecek şekilde, Fakültenin kurumsal gelişimi ile ilgili planlamalar hazırlayarak Fakülte vi
Kuruluna sunar. Fakültenin sürekli gelişimi bağlamında öğretim elamanlarına yönelik eğitici gelişimine ve sürekli mesleki gelişime yönelik prgramlar tasarlar. Fakülte Kurulunca naylanan bu prgramlarının yürütülmesini krdine eder. 2. MEZUNİYET SONRASI KOORDİNATÖRLER KURULU (MSKK) Mezuniyet snrası eğitim prgramlarıyla ilgili uygulama süreçlerini krdine etmek amacıyla TEGEK bünyesinde luşturulan kuruldur. Krdinatörler Kurulu; Dekan, Dekan Yardımcıları, TEGEK Başkanı, Başkrdinatör ve Yardımcıları, Temel, Dahili ve Cerrahi Tıp Bilimleri'nden öğretim üyeleri ve uzmanlık öğrencileri, Tıp Eğitimi Anabilim Dalı temsilcisi ve MSKK Uzmanlık / Yandal Uzmanlık Eğitimi Uygulamaları Krdinasyn Rehberinde belirtilen diğer üyelerden luşur. Kurul üyeleri Dekan tarafından 3 yıl süreyle görevlendirilir. Krdinatörler Kurulu, Fakültede, Dekanlık adına, uzmanlık ve yandal uzmanlık, eğitici gelişimi ve sürekli mesleki gelişim prgramları kapsamında yürütülen öğretim, araştırma, değerlendirme ve danışmanlığa ilişkin tüm uygulamalarının yıllık planlamalarını yapar, krdinasynunu sağlar ve yürütülmesini denetler. Krdinatörler Kurulu nun görevleri şunlardır: 1. Tıpta Uzmanlık Kurulunca hazırlanmış Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği ve Fakültemiz eğitim kurulları tarafından hazırlanmış lan Mezuniyet Snrası Uzmanlık Çerçeve Eğitim Prgramı dğrultusunda, bölümler tarafından geliştirilen ve yürütülen uzmanlık / yan dal uzmanlık eğitimlerini krdine eder. 2. Mezuniyet snrası öğretim, değerlendirme, araştırma ve danışmanlık uygulamalarına yönelik tüm süreçlerin açıkça tanımlandığı MSKK Uzmanlık / Yandal Uzmanlık Eğitimi Uygulamaları Krdinasyn Rehberi ni hazırlar. Bu Rehber dğrultusunda anabilim / bilim dalları tarafından yürütülen uygulamaları krdine eder, izler ve değerlendirir. 3. Belirli bir eğitim-öğretim yılındaki uygulamalara ait krdinatörlerin hazırladığı raprları değerlendirir ve değerlendirme snuçlarına göre değişiklik önerileri hazırlayarak TEGEK e sunar. 4. Uzmanlık öğrencilerinin eğitime ilişkin tüm işlerini krdine eder. 5. Tüm uzmanlık öğrencileri için rtak lan mesleki yeterliklere, prfesynel davranış ve değerlere yönelik sürekli, disiplinlerarası seminerler, paneller, kurslar vb düzenler. 6. Öğretim üyelerine yönelik eğitici gelişimi ve sürekli mesleki gelişim prgramlarını / kurslarını yürütür ve / veya yürütülen prgramları krdine eder. 7. Mezuniyet Snrası Eğitim Destek Biriminin sekretarya işlerini krdine eder. 8. Mezuniyet snrası eğitimin niteliğini artırmak amacıyla TEGEK ve anabilim/ bilim dalları ile birlikte çalışır. vii
3. UZMANLIK ÖĞRENCİSİ EĞİTİM KURULU Uzmanlık Öğrencisi Eğitim Kurulu temel, dahili ve cerrahi bölüm uzmanlık öğrencilerinin kendi aralarından seçtikleri 9 üyeden luşur. Üyeler bu kurula 2 yıl için seçilirler; süresi dlan öğrenci kurula ikinci defa seçilebilir. Kurul üyeleri mezuniyet snrası eğitiminin krdinasynunda krdinatörler ile birlikte çalışır. Aynı zamanda Kurul kendi içinden bir uzmanlık öğrencisini belirleyerk TEGEK te temsilci larak gönderir. Uzmanlık öğrencisi eğitim kurulunun görevleri şunlardır: 1. Uzmanlık eğitim prgramlarının geliştirilmesine ve iyileştirilmesine yönelik çalışmalara katılır. 2. Uzmanlık eğitimi uygulamalarının yürütülmesinde Krdinatörler Kurulu na destek sağlar. 3. Uzmanlık eğitimiyle ilgili uygulamaları ve yaşanan deneyimleri değerlendirmek için düzenli larak tplantılar yapar ve tplantı raprlarını Krdinatörler Kuruluna sunar. 4. Eğitim ile ilgili kurullara (Eğitim Üst Kurulu, müfredat çalışma kurulları v.b) kendi aralarından veya diğer öğrenciler arasından üyeler seçer. viii
DEKAN DEKAN YARDIMCISI TIP EĞİTİMİNİ DEĞERLENDİRME VE GELİŞTİRME ÜST KURULU (TEGEK) Mezuniyet Snrası Eğitimden Srumlu Eş Başkan: MEZUNİYET SONRASI TIP EĞİTİMİ (MSTE) KOORDİNASYON KURULU BAŞKOORDİNATÖR BAŞKOORDİNATÖR YARDIMCILARI Uzmanlık Eğitimi Bölüm Prgramları Disiplinlerarası Eğitim Prgramları & Sürekli Mesleki Gelişim UZMANLIK EĞİTİMİ BÖLÜM KOORDİNATÖRLERİ: Temel Bilimler Krdinatörleri: Öğretim üyeleri: Uzmanlık öğrencileri: Dahili Bilimler Krdinatörleri: Öğretim üyeleri: Uzmanlık öğrencileri: Cerrahi Bilimler Krdinatörleri: Öğretim üyeleri: Uzmanlık öğrencileri: UZMANLIK ÖĞR. DİSİP. EĞİT. PROGRAMLARI ve ÖĞRENCİ İŞLERİ KOORDİNATÖRLERİ Öğretim üyeleri: Uzmanlık öğrencileri: SMG ve EĞİTİCİ GELİŞİMİ ROGRAMLARI KOORDİNATÖRLERİ Öğretim üyeleri: Uzmanlık öğrencileri: UZMANLIK EĞİTİMİ ANABİLİM DALI SORUMLULARI UZMANLIK ÖĞRENCİSİ EĞİTİM KURULU Şekil 1. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mezuniyet Snrası Eğitim Organizasyn Şeması
UZMANLIK ÖĞRENCİSİ EĞİTİM KURULU ve UZMANLIK EĞİTİMİNDE ÖĞRENCİLERİN TEMSİLİ Oluşturulan Uzmanlık Öğrencisi Eğitim Kurulu ile uzmanlık öğrencileri ve öğretim üyeleri tek bir çatı altında tplantılar yaparak, uzmanlık eğitiminde mevcut srunları tespit edip çözüm önerilerini hep birlikte arıyr ve mezuniyet snrası eğitimi Fakültemizde belli standartlar çerçevesinde geliştirmeye çalışıyr. Bu fikir alışverişi sayesinde luşturacağımız prgramların ileriki yıllarda sadece Fakültemizdeki eğitim kalitesini artırmakla kalmayıp, uzmanlık eğitimi veren diğer kurumlara da ışık tutacağı inancındayız. Uzmanlık eğitimi adına her hangi bir srun veya çözüm önerisi lan her meslektaşımızı aramıza davet ediyr ve bizlerle iletişime geçmelerini talep ediyruz. Şu anki eğitim düzeninde çk büyük aksaklıklar lduğu tartışılmaz bir gerçek. Kısa vadede çk klay çözülebilecek srunlar lduğu gibi; tam anlamda istenilen seviyeye ancak biz mezun lduktan snra ulaşılabileceğinin farkındayız. Ancak bu prgramı bir bayrak yarışı larak değerlendiriyr; kendini tıp eğitimine adamış bizleri ve bizlerden sağlık hizmeti alacak insanları önemseyen, bizleri sabırla dinleyen, önemli lduğumuzu hissetiren kurul üyesi öğretim üyelerine teşekkürlerimizi sunuyruz. UZMANLIK ÖĞRENCİSİ EĞİTİM KURULU
UZMANLIK EĞİTİMİ ÇERÇEVE PROGRAMI 1. EĞİTİM YAKLAŞIMI Bu başlık altında MÜTF nin mezuniyet snrası eğitim yaklaşımı, misynu, eğitim sistemi, yeterlilik alanları ve çekirdek görev listesi ile açıklanmıştır. 1.A. EĞİTİM MİSYONU Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinin mezuniyet snrası tıp eğitimine yönelik misynu şu şekilde sıralanmıştır: Tplum yönelimli eğitim ve hizmet anlayışı Eğitim, hizmet ve araştırmada bütünlük; eğitim, araştrıma ve hizmet faaliyetleri arasında ptimum denge arayışı ve bunların birbirini besleyecek şekilde içiçe yürütülmesi Eğitim, hizmet ve araştırmada disiplinlerarası yaklaşım Sağlık hizmeti sunumunda ve uzmanlık eğitiminde kanıta dayalı tıp ve kanıta dayalı tıp eğitimi Eğitiminde mesleki ve bireysel gelişime daklılık Bireysel ve ssykültürel bağlama duyarlı sağlık hizmeti ve eğitim anlayışı Nitelikli sağlık hizmeti sunmak ve bu yönde eğitim vermek için tüm eğitim sürecini uluslararası düzeyde belirlenmiş yeterlik alanları üzerinde temellendirme Hem hizmette hem de eğitimde prfesynel (bireysel ve mesleki) değerlere ve davranışlara duyarlılık Sürekli mesleki / kurumsal gelişim anlayışıyla eğitici yeterlikleri de dahil lmak üzere prfesynel yetkinliklerini iyileştiren gelişime açık eğiticiler ve gelişime açık fakülte anlayışı 1.B. EĞİTİM SİSTEMİ Odağına mesleki ve bireysel gelişim i alan MÜTF uzmanlık eğitiminde, hem çıktıya hem de sürece yönelik bir eğitim yaklaşımı benimsemiştir. Yine, göreve dayalı eğitim yaklaşımıyla, uzmanlık eğitiminde öncelikle uzmanlık alanlarının ana görevleri ve çekirdek görev listesi luşturulması daha snra, eğitim içeriklerinin bu görevler üzerinden belirlenmesi yönünde bir anlayış benimsenmiştir. Bu yaklaşımla paralellik gösterecek şekilde uzmanlık eğitim süreci ağırlıklı larak, belirlenmiş yeterlikler üzerinden yürüyen gelişimsel ve süreç yönelimli öğrenim stratejileri (öğrenme ve ölçme-değerlendirme mdel ve teknikleri) kullanılarak yapılandırılmıştır. Gelişimsel ve süreç yönelimli bir eğitim yaklaşımıyla ağırlıklı larak iş başında öğrenme ve ölçme-değerlendirme mdellerinin kullanıldığı bu uzmanlık eğitiminde genel anlayış, hizmet ve eğitimin birbirlerini besleyecek şekilde iç içe yürütülmesidir. Bu anlayış çerçevesinde eğitim, zengin klinik deneyimler üzerinden yürütülür; bir dizi yapılandırma ile hizmet rtamları 1
aynı zamanda etkin birer öğrenme ve değerlendirme rtamları haline dönüştürülür. Bu şekilde planlanan ve yürütülen bir eğitim, aynı zamanda, sağlık hizmeti sunumda kalitenin ve hasta memnuniyetinin artması ve tıbbi hataların en aza inmesi yönünde önemli katkılar sağlar. Yaşantısal öğrenme ve iş başında öğrenme mdelinde, öğrenmenin / gelişimin merkezinde zengin klinik deneyimler ile yaşanan smut deneyimler üzerinde derinlemesine düşünme ve değerlendirme (refleksiyn, reflective practice) vardır. Öğrenme, deneyimlerden hareketle başlar ve sürer. Klinik deneyim ve öğrenme / gelişim sürecinde öğrenene, andaki yeterlik düzeyine uygun yönlendirme sağlanması esastır. Bununla hem hasta hem de uzmanlık öğrencisi için daha güvenli ve lumlu bir hizmet ve öğrenme rtamı luşturulur. Bir diğer ifadeyle, bu mdelde sadece bilmek, gözlemek ve / veya yapmak üzerinden giden eğitim etkinlikleri yeterli değildir. Bunlar yerine, tüm eğitim sürecinde sistematik ve düzenli larak; Öğrenen tarafından yaşanacak deneyimlerin önceden belirlenmiş yeterlikler dğrultusunda planlı ve yapılandırılmış lması, mevcut bilgilere / kanıtlara dayanması; smut gözlemler snrasında verilen yapıcı ve düzenli geribildirimlerle deneyimlerin reflekte edilmesi (reflectin n & in), yeni deneyimler ışığında mevcut yeterliklerin yeniden yapılandırılarak geliştirilmesi / rafine edilmesi ve sn larak, belirlenen eksiklikler dğrultusunda öğrenenin prfesynel gelişiminin eğitici ile birlikte planlanması ve bu planlamaya uygun bağımsız araştırma ve öğrenme etkinlikleriyle gelişimin iyileştirilmesi gerekir (Şekil 2). Şekil 2. İş başında öğrenme mdeli 2
Şekil 2 de görüldüğü gibi öğrenme ve gelişimi döngüsel / sarmal bir süreç larak gören bu mdele göre herhangi bir öğrenme süreci genel larak aşağıdaki adımlardan luşur. Reflektif ve Yönlendirilmiş Deneyim, Öğrenme ve Gelişim: Altı adım yaklaşımı 1. Hazırlık/ Planlama: Deneyim öncesinde öğrenen ve eğiticiler hazırlanır, deneyimle ilgili planlamalar yapar. a. Öğrenen: Ön kumalarla gerekli bilgilere (temel bilgilere) ulaşma, deneyime yönelik bireysel planlamaları yapma b. Eğitici: Yaşanacak lan deneyimi, eğitim etkinliğini ve eğitim rtamını planlanma ve hazırlanma. Oturumu yapılandırma, amacı netleştirme, hedefleri belirlenme, daklanacak yeterlikleri gözden geçirme, öğrenenlere yönetilecek sruları hazırlanma 2. Yapılandırılmış deneyim: Bu adımda öğrenen zengin ve gerçekçi, fakat yapılandırılmış deneyimler yaşarken, eğitici daha önce belirlenmiş yeterlikler dğrultusunda hazırlanan gözlem / değerlendirme frmu ile öğrenenin perfrmansını gözler. 3. Refleksiyn: Bireysel veya grup refleksiynu şeklinde labilir. Smut ve gözlenen deneyimle ilgili önce öğrenen ve arkadaşları, daha snra eğitici refleksiynda bulunur. Eğitici refleksiynunu, gözlem sırasında dldurduğu değerlendirme frmu üzerinden yapar. 4. Yeterliklerin yeniden yapılandırılması: Bu adımda, öğrenenin reflekte edilmiş deneyimi ışığında mevcut bilgi, beceri ve tutumları gözden geçirilerek, derinleştirilererek ve yeniden düzenlerek mesleki ve bireysel yeterlikleri geliştirilir. 5. Bireysel gelişim planının luşturulması: Bu adıma kadar öğrenenin güçlü lduğu yönler kadar geliştirmesi gereken yönleri de rtaya çıkar. Bu adımda öğrenende geliştirilmesi gereken yönler dikkate alınarak, tamamlanması veya iyileştirilmesi gereken yeterlikler üzerinden öğrenenin bireysel gelişim planı luşturulur. 6. Bireysel gelişim planının uygulanması: Hazırlanan gelişim planı dğrultusunda, öğrenen kendi kendine yaptığı araştırma ve öğrenme etkinlikleri ile yeterliklerini geliştirir. 1.C. EĞİTİM ÇIKTILARI VE YETERLİK ALANLARI Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinin, Temel, Dahili ve Cerrahi Bölümlerde verilen uzmanlık eğitimi için belirlediği yeterlikler aşağıda sıralanmıştır. Bölümler, uzmanlık ve yandal eğitimlerini, bu yeterlikleri temel alarak kendi amaç, gereksinim ve hedeflerine göre geliştirir ve uygularlar. Uzmanlık eğitiminde hedef, öğrencilerin eğitim süreçlerinde belirlenen yeterlikler dğrultusunda mesleki ve bireysel gelişimlerini tamamlamaları ve bu yeterlikleri bölümlerin belirlendiği standartlarda kazanarak mezun lmalarıdır. 3
Reflektif uygulama ve sürekli gelişim İnsani, tplumsal, kültürel değer ve srumluklar Etik ve mesleki değerler ve srumluluklar Kişilerarası ilişkiler ve ekip çalışması Prfesynel davranışlar ve değerler Sağlık sistemleri, yönetim ve tplum yönelimli hekimlik Eğitim ve danışmanlık Mesleki ve insani değerler bağlamında, eleştirel düşünme ve reflektif uygulama ile sağlık alanında bütüncül yaklaşım sergileyen yetkin HEKİM İletişim becerileri, etkin iletişim Bilimsel yöntemler ve araştırma becerileri Temel klinik beceriler Hastalık sürecinin yönetimi Bilgilerin entegrasynu, eleştirel düşünme, kanıta dayalı karar verme Sağlık bakımı sürecinin yönetimi Sağlığın krunması ve iyileştirilmesi Bilgiye ulaşma ve yönetme Hekimlik uygulamaları: Nitelikli hasta bakımı ve tplum yönemli sağlık hizmeti sunma Tıbbi bilgi ve kanıta dayalı tıp Şekil 3. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mezuniyet Snrası Eğitim Çıktıları A. Hekimlik Uygulamaları: Nitelikli Hasta Bakımı ve Tplum Yönelimli Sağlık Hizmeti Sunma 1. Temel klinik beceriler a. Öykü alma ve fizik muayene ile ilgili bilgi ve becerileri uygulama b. Öykü ve muayenede elde edilen verileri yrumlayarak ve değerlendirerek prblemleri tanımlama, lası tanıları belirleme ve akılcı tetkik isteme de dahil lmak üzere eylem planını luşturma 2. Hasta ve hastalık sürecinin rganizasynu ve yönetimi a. Genel tanısal işlemleri uygulama, snuçları değerlendirme ve raprlama b. Uzmanlık alanına özgü teknik/ girişimsel tanısal işlemleri uygulama ve/veya snuçları değerlendirme ve raprlama c. Tanı kyma / tanıya ulaşma d. Her türlü tedavi, sevk, knsültasyn, kntrl ve izlem süreçlerini planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme e. Hasta ve hasta yakınlarını bilgilendirme ve karar süreçlerine aktif katılımlarını sağlama 4
3. Sağlık bakımı sürecinin rganizasynu ve yönetimi a. Sağlık sisteminin farklı basamaklarında yürütülen klinik, pliklinik ve girişim (küçük girişimler, cerrahi girişimler vb) süreçlerini etkili bir şekilde rganize etme ve yürütme b. Meslektaşları ve diğer sağlık çalışanları ile birlikte çalışma ve karar verme c. Tüm hekimlik uygulamaları sürecinde hastanın, kendisinin ve sağlık çalışanları için güvenli sağlık rtamları luşturma ve sürdürme; tıbbi yetersizliklerin en aza indirilmesi için gerekli önlemleri alma 4. Sağlığın krunması ve iyileştirilmesi a. Disiplinlerarası yaklaşımla, uzmanlık alanı ile ilgili bireysel, tplumsal ve küresel sağlık risklerinin ve tehditlerinin belirlenmesi ve bunların çevresel, kültürel, davranışsal, vs tüm byutları ile analiz edilmesi sürecine katılma b. Disiplinlerarası yaklaşımla, sağlığın krunması ve iyileştirilmesine yönelik uygun stratejilerin belirlenmesine, planlamaların yapılmasına, uygulanmasına ve değerlendirilmesine katılma B. Tıbbi Bilgi ve Kanıta Dayalı Tıp 5. Bilgiye ulaşma ve yönetme a. Bilgi teknljilerini de kullanarak bilgiye ulaşma, değer biçme, bilgiyi bağlamına uygun larak kullanma, raprlama ve dsyalama b. Bireysel ve mesleki gelişim süreçleri ile ilgili kendi kayıtlarını luşturma, raprlama ve dsyalama 6. Bilgilerin entegrasynu, eleştirel düşünme ve kanıta dayalı karar verme a. Uzmanlık alanına temel luşturan biymedikal ve klinik bilgileri kavrama/ anlama i. Sağlık ve hastalık süreçlerini (nrmal yapı ve işlevler, yaşam döngüsü, patgenez, patfizyljik ve patljik süreçler, tanı, tedavi ve izlem süreçleri) anlama b. Sağlık ve hastalık süreçlerini etkileyen/ belirleyen davranışsal, ssyal ve kültürel bilgileri anlama i. Sağlık ve hastalık süreçlerinin çevresel, mesleksel, tplumsal ve kültürel belirleyicilerini anlama ii. Bireysel ve tplumsal sağlık durumlarını/ düzeylerini belirleme; sağlığın krunması ve iyileştirilmesine yönelik yaklaşımları anlama ve değerlendirme. iii. Sağlık sistemlerini, plitikalarını ve yaklaşımlarını irdeleme c. Bu bilgileri entegre ederek sağlık ve hastalık süreçlerinde karşılaşılan prblemleri/ durumları çözümleme, uygun kararlar verme, eleştirel düşünme ve değerlendirme; tüm bu süreçlerde karşılaşılan belirsizlikleri yönetme 5
d. Sağlık/ hastalıkla ilgili tüm uygulamaları biymedikal, klinik ve/veya ssyal-davranışsal bilgiler üzerinde temellendirme, tüm sağlık hizmeti sürecini kanıta dayalı tıp ilkeleri dğrultusunda planlama, uygulama ve değerlendirme 7. Bilimsel yöntemler, araştırma becerileri a. Uzmanlık alanı ile ilgili literatürü takip etme, kanıtları anlama, eleştirel larak değerlendirme ve kendi pratiğine yansıtma b. Uzmanlık alanı ile ilgili hastalıkların yükünü (mrbitide ve mrtalite) kavrama ve değerlendirme c. Araştırma metdljisini ve ilkelerini anlama; sağlık alanında bir araştırmayı planlama, uygulama, snuçlarını değerlendirme, raprlama ve sunma C. Prfesynel Davranış ve Değerler 8. İletişim becerileri ve hasta/ hasta yakınları ile etkin iletişim a. Hasta hekim iletişimi sırasında hasta ve hasta yakınlarının perspektifini ön planda tutma b. İletişim ilkelerini gözeterek hasta ve hasta yakınları ile etkin ve etkili iletişim kurma, hasta ve hasta yakınlarını bilgilendirme ve karar verme süreçlerine katma c. Kötü haber verme gibi zr durumlarda etkili iletişim sergileme, iletişim sürecini yönetme d. Hastayı, sağlık hizmeti sunumu ile ilgili uygun kaynaklara yönlendirme 9. Kişilerarası ilişkiler ve ekip çalışması a. Sağlık ekibinde yer alan diğer kişilerin duygularının farkında lma, rllerine, düşüncelerine saygı gösterme ve etkin iletişim kurma b. Sağlık hizmeti sunumunda ekip içinde üzerine düşen srumlulukları üstlenme, hesap verebilme ve rtak karar almaya açık lma c. Katıldığı meslek gruplarında işbirliğine açık lma ve yapıcı rl üstlenme, sahip lduğu yetenekleri ve deneyimleri grubun rtak amaçlarına katkıda bulunmak için kullanma d. Ekip çalışmaları sırasında iletişimi engelleyecek riskleri ve çatışma alanlarını belirleyerek etkin bir şekilde yönetme 10. Etik ve mesleki değerler, srumluluklar a. Yasal, etik, mral srumluluklar ve değerler: Sağlık hizmeti ve / veya araştırma sırasında birey haklarını, etik ve yasal ilkeleri, araştırma etiğini/ deney hayvanları etiğini gözetme ve savunma b. Mesleki farkındalık ve hesap verebilme: Kendi alanının ve birlikte çalıştığı diğer alanların sınırlarını anlama, saygı gösterme ve gerektiğinde uygun alanlardan yardım isteme; hekimlerin ve diğer sağlık çalışanlarının haklarını ve yasal srumluluklarını anlama ve sağlık uygulamaları sırasında bu hakları gözetme 6
c. Mesleksel uygulamalar ve / veya araştırma uygulamaları sırasında yaşanan çıkar çatışmalarını fark etme ve etik / mesleki değerlere uygun davranma 11. İnsani, tplumsal ve kültürel değerler ve srumluluklar a. Dğru, dürüst ve açık davranma, srumluluk sahibi lma, bireye saygı duyma gibi insani değerleri gözetme ve savunma b. Tplumsal ve kültürel farklılıklara duyarlı davranma; tplumsal srumluluk çerçevesinde, alanı ile ilgili çeşitli sağlık etkinliklerini / prjelerini planlama, yürütme ve değerlendirme c. Sağlık hizmeti sunumunda hasta ve tplum yararını ön planda tutma ve savunma d. Sağlık hizmeti planlarken ve sunarken eşitsizlik yaratan durumları dikkate alma ve gerekli düzenlemeleri yapma 12. Reflektif uygulama ve sürekli gelişim a. Bireysel yeterliklerinin farkında lma ve bireysel gelişime açık lma i. Kendi düşünce ve duygularının farkında lma, değerlendirme ve düzenleme ii. Öğrenme, araştırma ve gelişime yönelik bireysel ilgisini ve merakını en uygun düzeyde tutma ve sürdürme b. Refleksiyn becerileri ve reflektif uygulamalar: Mesleki perfrmansının farkında lma, değerlendirme ve geliştirme c. Bireysel ve mesleki yeterliklerini belirli bir düzeyde tutmak ve iyileştirmek için yaşam byu sürekli gelişimine yönelik planlamalar yapma, bu planları uygulama ve değerlendirme 13. Sağlık sistemleri, yönetim ve tplum yönelimli hekimlik a. Uluslararası, ulusal ve kurumsal sağlık sistemlerini ve plitikalarını anlama ve eleştirel değerlendirme ile sağlık uygulamaları sırasında hasta ve tplum yararını ön planda tutma b. Sağlık sistemlerinin ve plitikalarının iyileştirilmesi ve değiştirilmesi süreçlerine aktif larak katılma; bu süreçte tüm kesimlere açık lma, birlikte karar alma c. Sistem içinde luşan tıbbi yetersizlikleri / eksiklikleri analiz etme ve yönetme; tıbbi yetersizliklerin azaltılması yönünde gerekli düzenlemeleri yapma d. Tüm kaynakları (insangücü, eknmik, teknljik) akılcı kullanma ve yönetme e. Sağlık hizmeti verdiği birimi / kliniği / labratuvarı yönetme 14. Eğitim ve danışmanlık a. Öğrenme, öğretme, değerlendirme, geribildirim verme ve danışmanlık ile ilgili temel bilgi ve becerileri kavrama ve uygulama b. Uygun yöntem ve araçları kullanarak hasta / hasta yakınlarına ve tpluma yönelik, uzmanlık alanı ile ilgili bilgilendirme tplantıları, eğitimler vs planlama, uygulama ve değerlendirme 7
c. Uzmanlık alanı ile ilgili larak farklı grupların sürekli mesleki gelişimine yönelik eğitimler / hizmet içi eğitimler planlama, uygulama ve değerlendirme 1.D. ÇEKİRDEK GÖREV LİSTESİ Fakültemizde uzmanlık eğitiminde, eğitimin içeriği açısından göreve dayalı eğitim yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşımda eğitimin içeriği, bölüm tarafından belirenen çekirdek görevlere göre luşturulur ve düzenlenir. Bu nedenle, kendi uzmanlık eğitim prgramlarını geliştirirken bölümlerin ilk yapacağı işlerden birisi uzmanlık alanlarıyla ilgili görev gruplarını (hizmet, araştırma, eğitim, yönetim vs) belirlemesidir. Daha snra mezun lan rtalama bir uzmanın yerine getirmesi gereken görevler (çekirdek görev listesi) sıralanarak, her bir görevi yerine getirirken sergilemesi gereken yeterlikler, yeterlik standartları / ölçütleri ile birlikte tanımlanır. Belirlenen bu görevler, yeterlikler ve standartlar mezun lan her bir öğrenciden beklenen asgari niteliklere işaret etmektedir. Bu nedenle bölümler bu tanımlamaları yaparken sağlık hizmetinin kalitesinin krunmasını ve sürdürülmesini güvence altına alacak şekilde davranmalıdır. 2. EĞİTİM İÇERİĞİ, ÖĞRENİM DENEYİMLERİ ve YÖNTEMLER Bölümün belirlediği çekirdek görevleri, tanımlanmış yeterlikler dğrultusunda yerine getirebilecek nitelikte uzmanların yetişebilmesi için uzmanlık eğitiminin şu 3 ana kapsam çercevesinde geliştirilmesi gerekir: 1. Hekimlik uygulamaları ve beceri eğitimi 2. Uzmanlık eğitimine temel luşturan bilimler ve bilgi eğitimi 3. Prfesynel tutum ve davranışlar ve prfesynellik eğitimi Şekil 3 de görülen uzmanlık eğitiminin bu üç ana byutu, gerek eğitim içeriğinin belirlenmesi ve düzenlenmesi, gerekse öğrenme ve ölçme-değerlendirme yöntem ve tekniklerinin seçilmesi ve Şekil 4. Tıp Eğitiminde İçerik ve Eğitim Alanları yapılandırılması sürecinde göz önünde bulundurulur. Prgram geliştirme ve uygulama sürecinde bu üç byutun birbirlerini besleyecek şekilde, içi içe ve bütünlüklü larak ele alınması ve kuşatılması önemlidir. Bu byutların sadece bir veya ikisi üzerinden geliştirilen ve yürütülen eğitim, hedeflenen yeterliklerin kazanılması için yeterli lmayacaktır. 8
2.A. EĞİTİMİN İÇERİĞİ ve DÜZENLENMESİ Uzmanlık eğitimde içerik, aşağıda sıralanan üç ana alan kapsanacak şekilde belirlenir ve entegre bir şekilde düzenlenir. Bu alanlardan birisinin zayıf lması ve / veya içeriklerin birbirinden kpuk ele alınması, eğitim snunda, hedeflenen tüm yeterliklere istenilen düzeyde ulaşılamaması ile snuçlanacaktır. Bu çerçevede, bölümlerin kendi eğitim prgramlarını geliştirirken belirlemesi gereken nktalar şunlardır: a) Hekimlik Uygulamaları ve Beceri Eğitimi Bu başlık altında bölümler uzmanlık eğitimi süresinde öğrencinin yeterlik kazanması gereken tüm hekimlik uygulamalarını (temel hekimlik becerileri, girişimsel beceriler, kruyucu hekimlik becerileri vs) belirler, eğitim dönemlerine göre düzenler ve düzeylendirir. b) Uzmanlık Alanına Temel Oluşturan Bilgiler ve Bilgiye Yönelik Eğitim Kanıta dayalı tıbbi uygulamalar ve nitelikli sağlık hizmeti sunumu için hekimlik uygulamalarının bilmsel araştırma ve değerlendirmelerinin sıkı süzgeçinden geçmiş bigiler üzerinde temellenmesi gerekir. Bu bilimsel temel hekimliğin teknisyenlik byutuna indirgenmesini önler. Bu nedenle bölümlerin bu başlık altında kendi uzmanlık eğitimlerine temel luşturacak alanları ve bu alanlara yönelik eğitim içeriklerini belirlemeleri ve içeriği eğitim dönemlerine göre düzenlemeleri gerekmektedir. Genel larak uzmanlık eğitimin temelleri ve içerikleri şu üç başlık altında tplanır: a. Temel Bilimler: Uzmanlık eğitiminin dayandığı temel bilimler (genetik, anatmi, embriylji, fizylji, biykimya vb) ve içerikleri b. Klinik Bilimler: Uzmanlık eğitiminde ele alınacak klinik bilimler (patlji, klinik farmaklji, epidemiylji, klinik mikrbiylji/ enfeksiyn kntrlü, immünlji vb) ve içerikleri c. Davranış Bilimleri ve Ssyal Bilimler: Uzmanlık alanının üçüncü ana temeli (araştırma planlama ve biyistatistik, halk sağlığı, kruyucu hekimlik, klinik etik, klinik psiklji, klinik ssylji, antrplji vs) ve bu kapsamda ele alınacak içerikler c) Prfesynel Tutum ve Davranışlar ve Prfesynellik Eğitimi Nitelikli bir uzmanlık eğitimin üçüncü ana byutu prfesynelliktir. Prfesynelliğin byutları aşağıda sıralanmıştır. Bölümlerden, sıralanan bu byutlar çercevesinde prfesynellikle ilgili eğitim içeriklerini belirlemesi ve eğitim dönemlerine göre düzenlemesi beklenir. Prfesynelik eğitiminin 6 byutu şunlardır: 1. İnsani, etik ve mral değerler 2. İletişim ve disiplinlerarası çalışma 3. Mesleki byutu: Mesleki yeterlik, farkındalık ve sürekli mesleki gelişim 4. Bireysel byutu: Bireysel farkındalık ve sürekli bireysel gelişim 9
5. Sağlık sistemleri byutu: Sağlık sistemlerini ve plitikalarını değerlendirme, insani ve tplumsal faydayı gözetme, kaynakları rasynel kullanma 6. Tplumsal byutu: Tplumsal ve kültürel farklılıklara duyarlılık, tplumsal srumluluk 2.B. ÖĞRENİM YÖNTEM ve TEKNİKLERİ Uzmanlık eğitiminde amaç bilgi, hekimlik uygulamaları ve prfesynel tutum ve davranışlarda yeterlik kazanmaktır. Bu nedenle bu alanlara yönelik öğrenme etkinliklerinin uygun seçimleri, birbirlerini destekleyecek şekilde iç içe ve bütünlüklü larak düzenlenmeleri ve yürütülmeleri önerilmektedir. Uzmanlık Eğitiminde Kullanılabilecek Öğrenme Etkinlikleri ve Yöntemleri Bölümlerin eğitimler sırasında kullanılabileceği yöntem ve teknikler şunlardır: a) Terik ders ve seminer: Uzmanlık alanı ile ilgili bilgilere (temel, klinik, ssyal ve davranışsal bilim bilgileri) yönelik eğitimde kullanılır. Bu derslerin bilginin üst seviyelerine (bilgiyi uygulama, lgu çözümlemesi, değerlendirme) daklanılarak planlanması ve yürütülmesi gerekir. Burada amaç bilgilerin entegre bir şekilde derinlemesine kavranılmasını ve prblem çözme, karar verme, planlama, izleme ve değerlendirme gibi bilişsel ve metabilişsel stratejileri geliştirmektir. Öğrenim yöntem ve teknikleri: İnteraktif sunum, prbleme dayalı öğrenme, ekip çalışmasına dayalı öğrenme etkinlikleri, lguya dayalı küçük grup tartışmaları, örnek lay çözümlemeleri vb kullanılabilir. Sunum / Amfi Dersi: İnteraktif sunum: Knuyla ilgili yaklaşımların, temel kavramların ve ilkelerin aktarıldığı kısa eğitici sunumlarının, grup tartışmaları, alıştırmalar, lgu çözümlemeleri, yunlaştırmalar vb gibi interaktif etkinlikler ile zenginleştirildiği 1-3 saatlik turumlardır. Bu turumlarda öğrenim hedefleri, bilme ve kavrama gibi daha alt bilgi düzeyleri yerine uygulama, analiz, değerlendirme gibi daha üst düzeylerde belirlenir ve öğrenme etkinlikleri, üst düzey hedeflere ulaşmak için gerçekleştirilir. Gruplarla Yürütülen İnteraktif Eğitim Etkinlikleri: Prbleme-dayalı öğrenme (PDÖ): Eğitim yönlendiricisinin rehberliğinde, 6-8 kişilik öğrenci gruplarıyla yürütülen (birlikte öğrenme) interaktif öğrenme etkinlikleridir. Biymedikal, klinik ve ssyal-davranışsal bilgilerin gerçekçi lgular üzerinden ele alındığı (bağlamsal öğrenme) PDÖ turumlarında hedef, üst düzey bilgi ve becerilerin kazanılması ve entegrasynudur. Bu mdelde genel larak amaç, bilgide derinleşme, bilişsel ve metabilşsel becerilerde yetkinleşmedir. Bununla aynı zamanda, kendi öğrenme süreçlerini bağımsız larak düzenleyebilen ve yürütebilen öğrenenler 10
yetişmesi amaçlanır. Karmaşık ve gerçekçi prblemlerle başlayan ve bu prblemler dğrultusunda yürütülen turumlarda, her biri net larak tanımlanmış ve sıralanmış adımlardan luşan sistematik prblem çözme/ öğrenme stratejileri kullanılır. Ekip çalışmasına dayalı (team-based) öğrenme: Büyük gruplarla, 1-2 eğiticinin yönlendirmesi ile yürütülen, 2-3 saatlik interaktif eğitim turumlarıdır. Bireysel hazırlık, hazır bulunuşluluk ve uygulamaya yönelik etkinlikler lmak üzere 3 ana bölümden luşur. Oturumun amaç ve hedefleri 2-3 gün önce öğrencilerle paylaşılarak, öğrencilerin turumlara, çalışarak, hazırlıklı gelmeleri beklenir. Hazır bulunuşluluk aşaması larak tanımlanan turumların ilk 20-30 dakikalık bölümünde Bireysel Hazır Bulunuşluk Testi (IRAT) ve Grup (6-7 kişilik) Hazır Bulunuşluk Testi (GIRAT) ile öğrencilerin bilgileri değerlendirilir ve varsa eksiklikleri tamamlanarak tüm sınıf, bir snraki aşamaya (uygulama aşamasına) hazır hale getirilir. Oturumun ikinci aşamasında, önce 6-7 kişilik küçük gruplarla, daha snra tüm gruplarla uygulamaya yönelik interaktif öğrenme etkinlikleri gerçekleştirilir. Bu aşamada daha karmaşık, gerçekçi prblemler kullanılır. b) Labratuar Uygulamaları, beceri labratuvarları, simulasyn merkezleri: Labratuar uygulamaları, terik derslerde işlenen bilgilerin pekiştirildiği ve bu bilgilere yönelik uygulamaların / deneylerin yapıldığı öğrenme etkinlikleridir. Beceri labratuvarlarında ise mdeller ve simüle hastalarla öğrencilerin hekimlik becerilerini kazanmasına ve geliştirmesine yönelik öğrenme etkinlikleri yapılır. c) Bağımsız öğrenme/hazırlık: Öğrencilerin kendi kendilerine yaptıkları bireysel öğrenme etkinliklerini ve hazırlıklarını kapsar. Bu etkinlikler için öğrencilerinin iş yükü ve çalışma saatlerinde gerekli düzenlemelerin yapılması, prgramda bunun için yeterince zaman ayrılması önemlidir. d) Disiplinlerarası öğrenim etkinlikleri: İlgili disiplinlerin eğiticileri ve öğrencileri ile birlikte yapılan rtak etkinliklerdir (seminer, panel, lgu tartışması, tplantılar, knseyler vs). Davetli knuşmacılar, eğiticiler ve / veya öğrenciler tarafından planlanır ve yürütülür. Öğrenim yöntem ve teknikleri: İnteraktif sunum, seminer, panel, knferans, lgu sunumu (mültidisipliner lgular) ve tartışması, kngrelerde daklı / temalı çalıştaylar. e) Makale saatleri: Eğiticilerin ve öğrencilerin katılımıyla makale sunumları ve tartışmaları yapılır. Bu turumlarda amaç, hem alanla ilgili kanıtlara ulaşmak ve tartışmak hem de araştırma planlama, istatistiksel analiz ve makale / rapr yazmaya yönelik bilgi ve becerileri geliştirmektir. Makale saatlerine 3-4 ayda bir uzman (Biyistatistik uzmanı, Epidemiylg vs) davet edilerek, seçilen 2-3 makale üzerinden araştırma becerilerine yönelik dak tartışmalar 11
(araştırma tasarımı, istatistik, klinik ve deneysel çalışmalarda etik srunlar, raprlama, makale değerlendirme / hakemlik vs) yapılabilir. f) E-öğrenme: Çeşitli alanlarda, farklı amaçlarla hazırlanmış çk sayıda eğitim seti bulunmaktadır. Bu setler frmal öğrenme etkinliklerinin içinde ve / veya öğrenenlerin bireysel çalışmaları sırasında, daha çk yardımcı eğitim materyalleri larak kullanılmaktadır. g) Refleksiyn turumları: Refleksiyn turumları, grup veya bireysel larak yapılabilir. Uzmanlık öğrencileri ve en az bir eğiticinin katılımıyla gerçekleşir. Bu turumlarda amaç hafta içinde bölümde (pliklinik, servis, acil, girişim daları, ameliyathane vb) yaşanan klinik deneyimlerin ve öğrencilerin sergiledikleri perfrmansların geriye dönük larak değerlendirilmesidir (reflectin n). Bununla, bir taraftan öğrencilerin reflektif becerilerinde yeterlik kazanlıırken, aynı zamanda yapılan bölümde verilen hizmetin niteliği de artacaktır. İhtiyaca ve bölümün iş yüküne göre haftada 1-2 saatlik, 1 veya 2 turum halinde yürütülebilir. Bu turumlar, 2-3 ayda bir, arşivlerden seçilmiş hasta dsyaları kullanılarak da yürütülebilir. Refleksiyn turumları için bir öğrenim stratejisi önerisi: Yedi Adımda Refleksiyn Aşağıda refleksiyn turumları için Yedi Adımda Refleksiyn adıyla yeni bir öğrenim stratejisi önerilmiştir. Bu öneride, turum öncesinde öğrencinin veya grubun getirdiği lgular bir ön değerlendirmeden geçirilir ve tartışılacak lgular seçilir. Oturum sırası ile, aşağıda sıralanan adımlarla yürütülür: i. Olgunun kısa sunumu: Pliklinik, servis, acil, girişim dasında bakılan lgular öğrenci tarafından kısaca özetlenir (Olgu bana nasıl geldi? Nasıl karşılaştım?) ii. Öğrenci refleksiynu-1: Öğrenci yaşadığı klinik deneyimi özetler, neler düşündüğünü, neleri düşünerek nasıl bir plan yaptığını ve neleri uygulamaya kyduğunu gerekçeleri ile birlikte aktarır (yüksek sesle düşündüklerini ifade etme) ve bu süreçte kendi perfrmansını reflekte eder. Bu adımda aynı zamanda, öğrencinin klinik perfrmansı sırasında dayandığı bilgi temeli rtaya çıkarılmış lur. iii. Öğrenci refleksiynu-2: Öğrenci, gruba lgu ile ilgili çözümünü aradığı prblemlerini, cevabını aradığı sruları yöneltir. iv. Grup refleksiynu: Grup üyeleri öğrenenin yaşadığı klinik deneyimi ve bu deneyimde sergilediği perfrmansı reflekte eder ve varsa lgu ile ilgili kendi srularını yöneltir. v. Ön tartışma: Grubun çözümlemeleri: Grubun sunulan lgu ve belirlenen prblemle ilgili açıklamaları, çözüm önerileri tartışılır (Ne düşünüyruz, neden böyle 12
düşünüyruz?). Burada grup, mevcut bilgilerini kullanarak lgu üzerinden bilgiye yönelik ön tartışmayı gerçekleştirir. Eğiticinin sruları: Grubun yaptığı ön tartışma sırasında eğitici, yönlendirici, açıcı, yanlışını bulmaya, önemli bir nktanın altını çizmeye yönelik veya kavram ve ilkeyi başka bir bağlama taşımaya yönelik (eğer..?) çeşitli srular yöneltir. Eğitici bu süreçte bilgi vermekten, açıklamalardan mümkün lduğu kadar kaçınır. vi. Öğrenmeyi / gelişimi planlama (Neler yapmalıyız?): Grup hep beraber, tartışılan lgular üzerinden, bu lgulara daha iyi cevaplar bulma, daha nitelikli hizmet sunma ve kanıta dayalı karar verme knusunda neler yapmalıyız, neler öğrenmeliyiz, hangi yeterlikleri geliştirmeliyiz srularına karar verir ve gelişim süreçleriyle ilgili bir eylem planı hazırlar. Bu süreçte eğitici, öğrencilere ihtiyaç duydukları yönlendirmeyi sağlar. vii. Bağımsız öğrenme ve gelişim: Hazırlanan gelişim planı dğrultusunda öğrenciler, bireysel veya grup larak kendi bağımsız öğrenme süreçlerini yaşar ve değerlendirirler. Bu süreçte gerektiğinde eğiticilerden yardım alırlar. h) Yapılandırılmış daklı hasta viziti/hastabaşı eğitimi: Serviste yatan hastalarla, nay alınarak, hasta başında yapılan öğrenme etkinlikleridir. Hasta viziti ve vizit snrası değerlendirme lmak üzere 2 bölümden luşur. Hastanın kliniği ile ilgili detaylı tartışmanın vizit snrasında ayrı bir yerde yapılması önemlidir. Bu etkinlikler, 2-3 uzmanlık öğrencisinin ve bir eğiticinin katıldığı daklı (her biri tanısal süreçler ve snuçların yrumlanması, patfizyljik süreçler ve tanı-ayrıcı tanı, tedavi planı luşturma, hasta ve hasta yakını eğitimi, izlem planı luşturma ve uygulama, kntrl planı luşturma ve taburcu etme vs gibi belirli 1-2 yeterliğe daklanmış) yapılandırılmış hastabaşı öğrenme etkinlikleridir. Eğiticinin ele alınacak temayı ve yeterlikleri, bunlara uygun hastaları ve turum sırasında yöneltilecek sruları önceden hazırlamaları, öğrencilerin ise tartışılacak tema ile ilgili hazırlıklı gelmeleri gerekir. i) Kritik durum tartışmaları: Bölümde karşılaşılan gerçek lgular, öğrenenlerin kendi deneyimledikleri kritik durumlar veya dışardan örnekler üzerinden etik, iletişim / zr durumlarda iletişim, prfesynel ve prfesynel lmayan davranışlar, tıbbi yetersizlik / eksiklik, kanıta dayalı tıp vb gibi prfesynelliğe yönelik tartışmaların yapıldığı eğitim etkinlikleridir. Bu etkinliklerle, uzmanlık öğrencilerinin temel eğitim kurslarında edindiği bilgileri uygulama lanağı bulması ve klinikte karşılaştığı lgular üzerinden prfesynellikle ilgili yeterliklerde gelişmesi amaçlanır. Bu turumlarda, öğrencilerin perfrmansları hazırlanan değerlendirme 13
frmu 1 ile değerlendirilerek, snuçlar Mdifiye Asistan Karnesine (MdAK) veya Asistan Gelişim Dsyası (AGD) na işlenir. Bu knularda her bir öğrenci için bir yılda en az 3-4 değerlendirme yapılması önerilir. Öğrenme yöntem ve teknikleri: İnteraktif sunum, küçük grup tartışması, medya haberleri üzerinden grup tartışmaları, yapılandırılmış lgu tartışması, çalıştaylar, lgu sunumu, karmaşık/ ikilemli lgu örnekleri (case vignettes), filmler veya filmlerden bölümler, simule hasta, etik kmiteler. Prfesynel Davranış ve Değerlere Yönelik Refleksiyn Oturumları İçin Bir Mdel Önerisi: Altı adımda Farklı Bağlamlar, Farklı Anlamlar, Farklı Yllar yaklaşımı: Bu yaklaşımda, uzmanlık öğrencisinin klinik rtamlarda yaşadığı prfesynel değerlere yönelik ikilemler, sistematik larak, aşağıda sıralanan yedi adım dğrultusunda değerlendirilir: 1. Adım - Olgu sunumu: Bu adımda uzmanlık öğrencisi karşı karşıya lduğu durumu kısaca anlatır, durumla ilgili elindeki tüm verileri (klinik, bireysel, tplumsal, kültürel) aktarır. 2. Adım - Bireysel refleksiyn: İkinci adımda karşılaştığı durumla ilgili neler düşündüğü, neler hissettiğini ve neler yaptığını anlatır. Daha snra yaşadığı srunu / srunları, ikilemleri, belirsizlikleri sıralar ve bunlarla ilgili labilecek temel prfesynel ilkeleri / değerleri belirler (Örnek zararı en aza indirme mi yksa hasta tnmisine saygı mı?). 3. Adım - Grup refleksiynu: Farklı bağlamlar, farklı değerler, farklı anlamlar Bu adımda grup hep birlikte, hasta ve hasta yakınının, hekimin, sağlık kurumunun, tplumun vb perspektifinden ikilemli durumu anlamaya çalışır. Olguda geçerli labilecek, diğer prfesynel ilke ve değerleri belirler ve bu değerleri kendi aralarında önceliklendirmeye çalışır (çk yönlü, çk perspektifli anlama çabası) 4. Adım - Grup tartışması (Çözümleme): Dördüncü adımda grup ilk larak lguda geçerli lan ikileme / belirsizliğe yönelik hiptezini luşturur veya cevabını aradığı ana sruyu frmüle eder. Dah snra, luşturulan hiptezi / sruyu, dördüncü adımda belirlenen prfesynel ilke ve değerler açısından analiz eder ve değerlendirir. 5. Adım - Grup tartışması (Farklı yllar, farklı çözümler): Grup bu adımda, ikilemin / belirsizliğin çözümüne yönelik farklı arayışlar içine girer, ikilemi aşacak / azaltacak 1 Bu amaçla eğitim kurullarınca hazırlanan CbD benzeri değerlendirme frmu kullanılır. 14
alternatifler luşturmaya çalışır. Ortaya çıkan alternatifleri çeşitli açılardan değerlendirir. 6. Adım - Gelişim sürecinin planlanması: Uzmanlık öğrencileri sn adımda grup tartışması snrasında aşılamayan / devam eden ikilemleri sıralar. Bu ikilemler / belirsizlikler için varsa eksik verileri araştırır, yeni bilgilere ulaşır. Bu yönde ileri gelişime yönelik kendi planlarını yapar. j) Yapılandırılmış lgu tartışması: İçinde belirsizlikleri ve sru işaretlerini içeren çk byutlu karmaşık lguların tartışıldığı öğrenme etkinlikleridir. Ön tartışma ve planlama (Yap OT- ÖnTP) ve grup tartışması (Yap OT-GT) lmak üzere iki turum halinde yürütülür. Bir saat süren ÖnTP turumunda öğrenci, klinkte karşılaştığı ve zihninde sru işaretleri luşturan karmaşık, çk byutlu bir lguyu sunar, ön değerlendirmesini yapar ve eğiticinin de desteği ile lgunun çözümü için öğrenmesi / araştırması gereken nktaları belirler. Snrasında bunlar üzerinde gerekli araştırmayı ve hazırlığı yapar. Grup tartışmasının yapıldığı ve 1-2 saat süren 2. turumda (GT) ise, lguyu bu kez çözüm önerileri ile birlikte sunarak diğer öğrencilerin ve eğiticilerin değerlendirmelerini alır. Eğitici, öğrencinin perfrmansını hazırlanmış lan değerlendirme frmunu (CbD sırasında kullanılan frmlar için bkz Ek 1) kullanarak değerlendirir, bu frmda kısaca yazılı görüşlerini belirtir. Öğrenci ise bu süreçle ilgili kendi bireysel kısa geribildirim raprunu hazırlar. Her iki rapr MdAK ne veya AGD na eklenir. Bu etkinliğin ve değerlendirmenin her bir öğrenci için yılda 3-4 tane yapılması önerilir. k) İşbaşında yapılandırılmış öğrenim / iş başında gözlem ve değerlendirme: Fakültemiz eğitim kurullarınca, belirlenen yeterlik alanları üzerinden, iş başında gözlem ve değerlendirme (Mini- CEX, DOPS, P-MEX, PBA vb) sırasında kullanılmak üzere çeşitli değerlendirme frmları hazırlanmıştır (bu frmlar için bkz Ek 2-4). Eğitici öğrenciyi gerçek klinik deneyimler (pliklinik, servis, acil, girişim dası veya ameliyathanede vb.) sırasında gözler (yapılandırılmış gözlem) ve snrasında, dldurduğu değerlendirme frmu ile, öğrenciye geribildirimde bulunur. Bu etkinlikler için prgramda ayda en az 1-3 saatlik, iki turum ayrılır. Bu turumlarda her bir öğrencinin, çekirdek lgular listesi nden seçilmiş (dengeli bir şekilde dağılacak şekilde) farklı lgular üzerinden çeşitli klinik rtamlardaki perfrmansları gözlenir ve değerlendirilir. Gözlem ve geribildirim snrasında eğitici değerlendirme frmuna kısa bir yazılı değerlendirme de ekler. Öğrenci de bu süreçle ilgili kendi bireysel kısa geribildirim raprunu hazırlar ve her iki rapr MdAK veya AGD na eklenir. Her yıl her bir öğrenci için her bir değerlendirmenin (Mini- CEX, DOPS, P-MEX, PBA) 6-8 kez yapılması önerilir. İş başında öğrenim için bir öğrenim stratejisi önerisi: Beş Adımda İş Başında Gözlem ve Değerlendirme İş başında gözlem ve değerlendirme için önerilen bu mdel, kendi içinde mdifiye edilerek, Yapılandırılmış daklı hasta başı eğitimi ve İş başında yapılandırılmış 15
öğrenim etkinlikleri nde kullanılabilir. Beş adım halinde yürütülen bu mdelde adımlar sırası ile aşağıdaki gibidir: 1. Ön Hazırlık: Öğrenci: Uzmanlık öğrencisi klinik deneyim öncesinde, yaşayacağı klinik deneyim ile ilgili temel ve klinik bilgileri (anatmi, patlji, genetik, fizylji vs) çalışır. Eğitici: Klinik deneyimi / eğitim rtamını hazırlar, planlamalarını yapar. Oturumla ilgili hedefleri belirler ve turum sırasında yönetilecek sruları hazırlar. 2. Deneyim: İş başında, uzmanlık öğrencisinin seviyesine göre yardımla yaptığı veya gözlem altında tek başına yaptığı gerçek klinik deneyimlerdir. Bu deneyim sırasında eğitici, elindeki değerlendirme frmu (Mini-CEX, DOPS, PBA vb. sırasında kullanılan değerlendirme frmları) ile, öğrenenin perfrmansını gözler ve değerlendirir. 3. Refleksiyn: Önce uzmanlık öğrencisinden kendi perfrmansı ile ilgili refleksiynda bulunması istenir. Snra dldurulan değerlendirme frmu ile eğitici refleksiynda bulunur. Bu değerlendirme sırasında öğrencinin, klinik deneyimi sırasında kullandığı, uygulamasını dayandırdığı/ temellendirdiği bilgiler de tartışılır. 4. Gelişimi planlama: Öğrenci: Önce uzmanlık öğrencisine gelişimini artırmak için neler yapılabileceği srulur ve kendi gelişimini planlaması istenir. Daha snra eğitici, öğrencinin hazırladığı taslak plan üzerinden giderek, öğrencinin hazırladığı eylem planını geliştirmesi sağlar. Eğitici: Eğitici planladığı ve uyguladığı bu öğrenim etkinliği üzerinden kendi eğiticilik perfrmansını değerlendirerek, bir snraki uygulama için planlamalar yapar. 5. Gelişimin değerlendirilmesi: Uzmanlık öğrencisi ve eğitici (eğitim danışmanı) belirli aralıklarla (2-3 ayda bir) bir araya gelerek, yapılan gelişim / eylem planları snrasında öğrencinin yaşadığı süreci ve çıktıları, nedenleri ile birlikte, değerlendirir. Hedeflenen nkta ile ulaşılan nkta değerlendirilerek, ulaşılan nkta beklentileri karşılamıyrsa bu durum, nedenleri ile birlikte analiz edilir. Gerekirse ek planlamalar yapılır. l) Mrbitide ve mrtalite tplantısı: Bölümlerin ihtiyacına göre düzenlenen bu tplantılar bölüm içi tplantılar şeklinde yapılabileceği gibi, ilgili bölümlerin katılımıyla displinlerarası tplantılar larak da düzenlenebilmektedir. 16