Brusellozla Mücadelede Tarım Bakanlığı nın Bulduğu Çözüm

Brusellozla Mücadelede Tarım Bakanlığı nın Bulduğu Çözüm Veteriner Hekimlerin Dr. Mustafa Altuntaş Türk Veteriner Hekimleri Birliği Merkez Konseyi Başkanı İnfeksiyon Dünyası, ülkemizde yaygın olarak görülen ve sağlık problemleri içerisinde ciddi bir öneme sahip olan hayvan brusellozunu, onunla mücadelenin esaslarını, brusellozun hayvanlarda nasıl kontrol altına alınabileceğini ve ülkemizde neler yapıldığını veya daha doğru bir ifadeyle neler yapılması gerektiğini Türk Veteriner Hekimleri Birliği Merkezi Konseyi Başkanı Dr. Mustafa Altuntaş ile görüştü. Bruselloz ülkemizde yaygın olarak görülen bir zoonoz. Hastalık çok farklı klinik tablolarla ve komplikasyonlarla seyrediyor. Sadece bu konuda Türkiye den yapılan uluslararası yayınlara bakılsa bile, hastalığın boyutunun ülkemizde ne kadar ciddi olduğu ile ilgili tahminde bulunulabilir. Hastalık; orşitten spondilite, nörobrusellozdan endokardite kadar pek çok komplikasyon ve ağır formla İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanlarının karşısına gelebiliyor. Pek çok vaka da maalesef sağlık sistemi içerisinde atlanıyor ve teşhis edilinceye kadar gereksiz ve yanlış tedaviler alıyor. Tabii ki bunlar sağlık kurumlarına başvuranlar için sözkonusu. Anadolu yu ve kırsal kesimi bilenler veya endemik bölgelerde hizmet veren hekimler çok iyi anımsayacaktır, pek çok köyde insanlar brusellozla içiçe yaşıyorlar. Kronik bruselloza ait belirti ve bulgular bu insanlar için yaşamın bir parçası haline gelmiş durumda. Hayvan brusellozu, 1986 yılında çıkarılan 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ile bildirimi zorunlu hastalık kapsamına alınmış durumda. Bu kanuna göre veteriner hekimler tarafından bruselloz teşhisi konulan hayvanların itlaf edilmesi ve üreticiye tazminatının ödenmesi gerekiyor. Fakat bugüne kadar teoride geçerli olan bu kanunun pratikte uygulanma şansının çok fazla olmadığı görülüyor. İnfeksiyon Dünyası olarak bu hastalıkla mücadelenin esaslarını, hastalığı kontrol altına almak için neler yapılması gerektiğini, brusellozun hayvanlarda nasıl kontrol altına alınabileceğini ve ülkemizde neler yapıldığını veya daha doğru bir ifadeyle neler yapılması gerektiğini Türk Veteriner Hekimleri Birliği Merkez Konseyi Başkanı Dr. Mustafa Altuntaş ile konuştuk. Aldığımız cevaplar gerçekten çok enteresandı. Bir veteriner hekim, bir hayvana laboratuvar olarak doğrulanmış bir bruselloz teşhisi koyarsa hayvanın itlaf edilmesi ve tazminatının devlet tarafından yetiştiriciye ödenmesi gerekiyordu. Ancak bütçede bu iş için ayrılmış yeterli ödenek olmadığı için veterinerlerin bruselloz teşhisi koyması fiilen yasaktı. Bu gerçekleri hastalığın insanlardaki ciddi sonuçları ile uğraşan İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji alanında hizmet veren hekimlerle paylaşmak istedik. İşte hayvanlarda brusellozun kontrol altına alınamamasının gerçek nedenleri... Ülkemizdeki hayvanlarda ve buna bağlı olarak da insanlarda Bruselloz çok yaygın. Hayvan brusellozu ile mücadelede sorunlar nelerdir? Türkiye neden hay- 16

Bruselloz Teşhisi Koyması Yasak van brusellozunu elimine edemiyor, kontrol altına alamıyor? Bruselloz ve zoonoz hastalıklar Türkiye nin sağlık problemleri içerisinde ciddi öneme sahiptir. Artık bunun hayvan sağlığı problemini aşıp, ciddi boyutta insan sağlığı problemi haline geldiğini biliyoruz. 1980 li yılların başında bruselloz ile ilgili ciddi bir boyut oluştuğu belirlendiğinde yapılan bir çalışma vardı. O proje çalışmasının hazırlık aşamasında bir tespiti ifade etmek istiyorum. Rusya da Hayvan Adası ndaki bruselloz miktarı %7 noktasına geldiği zaman Rusya, brusellozla ilgili mücadelede seferberlik ilan etmişti. Türkiye de 1980 li yılların başında hayvanları bırakın, insanlardaki brusellozun yayılma durumu %2.5 düzeyindeydi. Dolayısıyla bu insan sağlığı açısından çok ciddi ve korkunç bir rakam. Bu tespitlerden sonra o dönemde bir proje başlatıldı. Hayvanlardaki brusellozun eradikasyonu ile ilgili ortaya konan projenin mali bilançosu çok büyük çıktı. Ki o zamanki hükümet Bülent Ulusu hükümetiydi. Hakikaten ortaya çıkan rakam, Türkiye nin bütçesinin kaldıramayacağı bir boyutta idi. Bunun üzerine ne yapılabilir konusunda yürütülen çalışma sonucunda projenin yeni versiyonu hazırlandı. Bu yeni versiyon şunu içeriyordu: Bruselloz ile mücadele programı başlatılacak. Bu program çerçevesinde birinci kademede pilot illerden başlanmak üzere, akabinde tüm Türkiye de yenidoğan tüm dişi buzağılar aşılanacak. 10 yıl bu kesintisiz devam edecek. Dolayısıyla sığırların (aynı şey koyunlar içinde geçerli, ki koyunlarda daha kısa bir ömür sözkonusu olduğundan netice almak daha kolay) bu süre içerisinde büyük bir kısmı bruselloza karşı aşılanmış olacak. Büyük çoğunluğu brusellozsuz, aşılanmış hayvan popülasyonu oluşturduktan sonra geniş bir tarama yapılacak. Tüm popülasyonda test uygulanacak ve bruselloz pozitif çıkan hayvanlar gerekli tazminatları ödendikten sonra ortadan kaldırılacak ve zincir kopacak. Proje bu şekilde başlamıştı. Hakikaten güzel bir proje olarak çalışmaya başlandı. Ciddi mesafe alındığını biliyoruz bu konuda. Veteriner Teşkilatı Çökertildi Ancak bu projenin devam edebilirliği için birkaç şartın yerine getirilmesi gerekiyordu. Herşeyden önce bu projeyi yürütecek olan Tarım Bakanlığı nın teşkilat yapısı içerisinde Veteriner Kontrol ve Hizmet Sistemi nin etkin olması gerkiyordu. Ne yazık ki, Veteriner Kontrol Sistemi veya Veteriner Teşkilatı yalnız bu dönemde ciddi bir şekilde çökertildi. Tarım Bakanlığı nın Merkez ve Taşra Teşkilatı nın 1984 te yapılan üye organizasyonuyla merkezde Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü, taşrada Veteriner İşleri Müdürlükleri kaldırıldı ve fonksiyonel bir yapılanma adı altında etle ot, buğday ile koyun hepsi birbirine karıştırıldı. Aslında tamamen farklı alanlar olmasına rağmen, bitkinin sağlığından sorumlu olan kişi ile hayvanın sağlığından sorumlu olan kişi aynı kişi oldu. Böyle bir yapılanmaya gidince hizmetlerin yürütülebilmesi mümkün olmaz hale geldi. Bu birimlerin başında da büyük ölçüde veteriner hekim dışında insanlar görev alınca hayvan sağlığı hizmetleri tamamen ikinci plana atılmış oldu. Dolayısıyla Tarım Bakanlığı nın aşağı-yukarı 25 yıla yaklaşan teşkilat yapısı içerisinde hayvan sağlığı ve gıda güvenliği hizmetlerini etkin şekilde yürütme şansı ortadan kaldırıldı. Yeterli Bütçe Ayrılmadı Diğer bir faktör de, bu tür mücadeleler herşeyden önce bütçe isteyen mücadeleler, ciddi bütçe isteyen konular. Bu mentalite ile ortaya konan bütçelerde hayvan hastalıkları ile mücadele için ayrılan bütçe tek kalemde ortaya kondu. Dolayısıyla bruselloz gibi, tüberküloz gibi diğer zoonozlar başta olmak üzere çok hızlı yayılan şap gibi hastalıklarla ilgili ayrı bütçeler tanzim edilmedi. Topyekün konan bütçedeki ödenekler bu hastalıklardan sadece bir tanesiyle, sadece bruselloz ile mücadeleye bile yetecek ödenekler değildi. 17

Şu an resmi olarak veteriner hekimlerin bruselloz teşhisi koyması yasak. Bu bir iddia değil, bilenen bir gerçek. Hayvanlarda bruselloz için test uygulanabilmesi için, Tarım Bakanlığı nın onayının alınması gerekiyor. Bu onaya bağlı bir teşhis mekanizması. Bu konuda Tarım Bakanlığı nın yazılı iç genelgesi var. Kamuda çalışan veterinerlerin, Tarım Bakanlığı nda çalışan veteriner hekimlerin bu genelgeye uymama gibi bir şansı yok. Hasbelkader serbest çalışan bir veteriner hekim böyle bir teşhis koyduğu zamanda çeşitli şekillerde cezalara çarptırılıyor. Hatta kliniğinin kapatılmasıyla bile karşı karşıya kalması sözkonusu. Dolayısıyla yeterli kaynak ayırmayınca bruselloz, tüberküloz ve şap başta olmak üzere hayvan hastalıklarıyla ilgili mücadele hem organizasyon itibariyle, hem de ortaya konan bütçe itibariyle fiilen yapılamaz hale getirildi. Bunun sonucunda da sorun ciddi bir insan sağlığı sorunu haline geldi. Her ne kadar Sağlık Bakanlığı şu anda yılda 20 bin civarında bruselloz tedavisi gören insan olduğunu söylese de bu rakamın insan brusellozu olarak çok daha yüksek olduğunu tahmin ediyoruz. Veteriner Hekimin Bruselloz Teşhisi Koyması Yasak! Hayvanlar açısından olaya bakacak olursak, bruselloz tazminatlı bir hastalık. Yani siz veteriner hekim olarak bir hayvanda bruselloz teşhisini koyarsanız, bunu laboratuvar testleriyle teyit ederseniz; brusellozlu olduğu kesinleştiği taktirde bu hayvanın itlaf edilmesi gerekiyor ve devlet tarafından tazminatının ödenmesi gerekiyor. Tabii, devlet bu iş için ödenek ayırmayınca bu işin fiili olarak yapılabilirliği kalmıyor. Bu defa devlet kendisini savunmak için, vatandaşa karşı sorumlu olmamak için kendine göre çözüm arıyor. Bir, bu işi yönetenler kendisini kurtarma açısından arkasında da kurumsal olarak devletin vatandaşa karşı hukuki sorumluluğundan kaçmak için bir yol buluyor. O da veteriner hekimlere kesin olarak talimat veriyor. Bruselloz teşhisi yapamazsınız. Şu an resmi olarak veteriner hekimlerin bruselloz teşhisi koyması yasak. Bu bir iddia değil, bilenen bir gerçek. Hayvanlarda bruselloz için test uygulanabilmesi için, Tarım Bakanlığı nın onayının alınması gerekiyor. Bu onaya bağlı bir teşhis mekanizması. Bu konuda Tarım Bakanlığı nın yazılı iç genelgesi var. Kamuda çalışan veterinerlerin, Tarım Bakanlığı nda çalışan veteriner hekimlerin bu genelgeye uymama gibi bir şansı yok. Hasbelkader serbest çalışan bir veteriner hekim böyle bir iş yaptığı zaman da çeşitli şekillerde cezalara çarptırılıyor. Hatta kliniğinin kapatılmasıyla bile karşı karşıya kalması sözkonusu. Ancak bu iş şu anda sadece Trakya da (Trakya hayvan hastalıklarından ari bölge ilan edildi) yapılabilir hale geldi. Tüberküloz ve bruselloz ile ilgili teşhis serbest hale geldi o bölgede. Tarım Bakanlığı tarafından pilot bölge olarak seçildi. Yani o bölgede hayvanlara böyle bir teşhis konduğunda o hayvanlar itlaf ediliyor ve Tarım Bakanlığı tazminatını ödüyor. Ama bu uygulama geçtiğimiz yıl başlamasına rağmen yine bütçe sıkıntısıyla karşı karşıya. Bu sene konuyu biraz daha genişlettiler. O bölge dışında, o bölgeye sınır olan bölgelerde hastalıktan ari işletmeler gündeme gelince sağlıklı ürünler elde etmek için hastalıklı ari işletme projesine dahil olan işletmeler de bu kapsam içerisine alındı. Bu da iyi bir gelişme, önemli bir 18

kanına sahip değil. Ancak üçüncü ağızdan aldığı bilgilerle icraat yapılıyor. Bu şekilde yapılan icraatın, yapılan hizmetin kalitesi ve sonucu da insanlara yansıyor. İşte bu kadar sayıda, sayısı bile belli olmayan miktarda insan brusellozu. Bunların önemli bir kısmı romatizma tedavisi görüyor. O da başka bir problem. Ama sonuçta insanımızın sağlığı ciddi tehdit altında. Ciddi ekonomik kayıplar sözkonusu. Gelecek nesilleri tehdit eden, aile yaşantısını tehdit eden sonuçlarla karşı karşıyayız. gelişme, atılan ciddi bir adım. Ama şu anki yapılan bütün içerisinde neticeyi alacak, problemi çözecek bir çalışma olarak ifade etmek mümkün değil. Neden mümkün değil? Birincisi Tarım Bakanlığı nın şu anda teşkilat yapısında veteriner hizmetleri pasifize konumda. Yani etkin bir veteriner hizmet organizasyonu yok. İkinci olarak bu işleri yapacak Tarım Bakanlığı bünyesinde yeterince veteriner hekim yok. Üçüncü olarak bu sistem içerisinde karar mekanizmasında veteriner hekim yok. Nihayetinde bu iş sahada olan, sahada gelişen bir olay. Şu an 81 Tarım İl Müdürü nün tamamına yakını veteriner hekim değil. Birkaç istisnası var. 7-8 il müdürü dışında veteriner hekim olan tarım il müdürü yok. O olmadığı gibi birkaç ilde Hayvan Sağlığı Şube Müdürleri de veteriner hekim değil. Bu idari mekanizma içerisinde konunun ciddiye alınarak hastalıklarla mücadele edilmesini beklemek abes olur. Bunun en tipik örneklerini kuş gribi vakasında yaşadığımız örneklerde gördük. Vali kendi kafasından karar veriyor. Bakanlık 3 km lik bir karantina bölgesi belirlemiş orada itlaf yapılacak diyor; vali kafasından bunu 30 km ye çıkartıyor. Oradaki hayvan sağlığı şube müdürüne soruyoruz: Nedir bu diye? O da benim bilgim dışında alınan bir karar diyor. Tarım il müdürü ile vali kafa kafaya vermiş böyle olsun demiş ve öyle yapmış. Bunun çok örnekleri var. Şimdi bakıyorsunuz veteriner hekim olmayan bir tarım il müdürü, gitmiş il genel meclisinde kuş gribi hastalığının ne olduğunu, virüsün özelliklerinden hastalıkla ilgili detaylara kadar kuş gribi anlatmaya kalkıyor. Herhangi bir bilgisi, eğitimi sözkonusu değil. Elindeki kağıttan okuyarak anlatmaya çalışıyor... bu kabul edilebilir, netice alınabilir veya hizmete katkı sağlayabilir bir olay değil. Hayvan sağlığıyla ilgili olarak ilde en üst düzeyde yetkili olan hayvan sağlığı şube müdürü. Onun üzerinde tarım il müdür yardımcısı var; o da veteriner hekim değil, il müdürü de veteriner hekim değil. Vali muavini ile valiyle alınan kararlar var. İdari mekanizma, konuyu bilen kişilerle temas etme im- Vatandaş Hayvanına Bruselloz Teşhisi Konulmasını İstemiyor Tarım bakanlığının şu anda pratik olarak teşhis konmasını serbest bırakması da bir anlam taşımıyor. Teşhis koyduğunuz zaman bunun gereğini yapmanız lazım. İl müdürlüğüne bildirmeniz lazım. İl müdürlüğünün yapacağı iş hemen hayvanın itlafını sağlamak. Para ödeyemeyeceği için de vatandaş mağdur durumda kalacak. Parasını alamayacak. Böyle bir durumu bildiği zaman da vatandaş hayvanına bruselloz teşhisinin konmasını istemiyor. Ancak sessiz sedasız bilirse, onu bir başkasına satma, elinde çıkarma şeklinde kendisine göre bir çözüm buluyor. O da hastalığın bir noktadan bir başka noktaya taşınmasına katkı sağlayacak bir olay. Dolayısıyla öncelikle devletin bunu ciddi şekilde ele alması, mücadele programına sahip çıkması ve gerekli bütçeyi ayırması lazım. Esasında devlete külfet açısından baktığımız zaman herhalde brusellozlu insan- 19

ların tedavi giderlerinden dolayı devlete getirdiği yük, brusellozun hayvanlardaki mücadelesine harcanacak paradan daha az değil. Ama bu organizasyon ve tercih meselesi. Ülkeyi yönetenlerin bunun farkına varması ve o tercihi yapmasına bağlı. Ya siz yabancı ilaç sektörünü destekleyeceksiniz ya da kendi insanınızın sağlıklı kalmasını sağlayacaksınız. Bruselloz tedavisi de 3-5 günde olabilecek kolay bir tedavi değil. Bu tamamen ülke yönetimlerinin yapacakları tercihe bağlı. Bir veteriner hekimin vatandaşın hayvanında bruselloz teşhis etmesinin önünde uygulamadaki zorluklardan bahsettiniz, konuyu biraz daha açar mısınız? Hayvan sağlığı ve zabıtası kanunu var. Bruselloz bu kanuna göre ihbarı mecburi tazminatlı hastalıklar grubunda yer alıyor. Bildirimi (?) Zorunlu Hastalık! Bunun anlamı şu: bir veteriner hekim, ister kamuda çalışan veteriner hekim olsun isterse de serbest çalışan veteriner hekim olsun hayvanda bruselloz teşhis ettiği zaman, bruselloz gördüğü zaman yapacağı iş öncelikle devletin resmi makamlarına ihbar etmek. Yani bu hayvanda bruselloz vardır; gereğinin yapılması... şeklinde resmi ihbarda bulunmak ve işlemi başlatmak. İkinci olarak da devlet açısından yapılacak iş bruselloz tespit edilen hayvan itlaf edilecek ve bedeli de hayvan sahibine ödenecek. Bu iş tazminatlı hastalık olmasının gereği olarak yapılacak. Devletin bu işe ayırdığı para olmayınca, ödeyeceği tazminat ortada olmayınca tazminat ödeyemez bir konumda. Dolayısıyla tazminat ödeyemeyince hastalığın ortaya çıkartılmasının bir anlamı kalmıyor. Bu durumda siz teşhis koysanız bile vatandaşın ciddi zararı sözkonusu olacak. Bu sefer de bunu vatandaş gizleyecek. Devlette buna en uygun yol olarak diyor ki; En iyisi veteriner hekimler teşhisi hiç koymasın, teşhis kesinleştirmesin, ancak veteriner hekimin böyle bir düşüncesi varsa Tarım Bakanlığı ndan müsaade istesin, müsaade alsın. Günümüzde ancak bu şekilde bruselloz teşhisine gidilebiliyor. Zaten kesin teşhis için de büyük çoğunlukla laboratuvar teyidi gerekiyor. Şu anda teşhisi yapacak olan laboratuvarlar da devletin laboratuvarları olduğu için, bu laboratuvarların serbest veteriner hekimin gönderdiği marazi maddeyi bruselloz yönüyle teşhis etmesi ortadan kalkıyor. Yani önce devletin bu işin teşhisine ve mücadelesine karar vermesi lazım. Yoksa bırakın pratiği, şu anda bruselloz teşhisi koymak, veteriner hekim açısından suç teşkil ediyor. Bu iddia değil, ülkenin acı bir gerçeği. Bununla ilgili olarak yazışmalar da var. Veteriner hekimin bu konuda yapacağı herhangi bir şey yok. Şu anda Tarım Bakanı bile, buna gücü yetecek pozisyonda değil. Maliye Bakanı ve Başbakan ın buna karar vermesi lazım. Dediğim gibi ya insanları hasta yaparak uluslararası ilaç piyasasını zengin edeceğiz ya da hayvanlarda gerekli mücadele programını uygulayarak hayvanların ve insanların sağlıklı olmasını sağlayacağız. Bruselloza yakalanan bir insanın sağlıklı bir hayat Zoonoz hastalıklarla mücadele, sadece bütünün bir parçasını dikkate alarak netice alınacak işler değil. Bu işin kaynağı hayvanlar. Hayvanlarda gerekli sağlık tedbirlerini almazsanız, hayvanların sağlığını koruyamazsanız sağlıklı gıda üretemezsiniz, sağlıklı gıda yiyemeyen insanlarında sağlığını koruma şansına sahip değilsiniz. sürdürmesi de kolay bir iş değil. Ama hayvanlarda bu işi önlemek çok daha kolay ve çok daha ucuz. İnsana geçmeden önce, hayvanda hastalık oluşmadan önce bunun önüne geçilmesi lazım. Hayvanların aşılanması zor bir hadise değil. Bu iş için düzenli bütçe ayrılacak, doğan hayvanlar gereken 20

uygun yaşlarda bruselloza karşı aşılanacak, hayvanlar bağışıklanacak. Ondan sonra da popülasyonda büyük ölçüde bağışıklık sağlanınca da ne kadar brusellozlu hayvan varsa teste tabi tutulup brusellozlular ortadan kaldırılacak ve zincir koparılacak. Bunun alt faktörleri var zincirin koparılması için. Suni tohumlama hizmetlerinin etkin hale getirilmesi, veteriner kontrolünün etkinliği, merkez ve taşra birimleriyle bakanlık yapısı. Bunların hepsi küçük bir adımla büyük bir şekilde karşılığı alınacak çalışmalar. Sadece vatandaşın çiğ sütten peynir ve süt mamülleri yapmamasını gözetebilirseniz bile zincirin önemli bir kısmının kopmasına olanak sağlayabilirsiniz. Ancak bu şekilde sadece günü kurtarabilirsiniz. Tekrar ifade ediyorum; şu an insanların bruselloz tedavisinde kullandıkları ilaçların maliyetini siz yıllık olarak hayvanlarda bruselloz mücadelesine ayırdığınız zaman problemi yakın zamanda çözersiniz. Bruselloz Bizde Meslek Hastalığı Bu aslında mesleğimiz açısından da en büyük handikaplardan bir tanesi. Çünkü şu anda serbest çalışan veteriner hekimler arasında çok ciddi şekilde bruselloz tedavisi gören hekim arkadaşlarımız var. Bruselloz bizde meslek hastalığı pozisyonuna gelen bir hastalık. Bazı bölgelerde brusellozlu veteriner hekim oranı %50 nin üzerinde. Hastalık meslektaşlarımıza atık vakalarındaki, yavru atma vakalarındaki müdahale esnasında bulaşıyor. Birebir temas durumunda olduğu için veteriner hekim hayvanlarla. Meslek açısından en büyük sağlık riski. Ülkemiz sizce hayvanlarda brusellozu eradike edecek bir programı hayata geçirebilir mi? Cevabınız evet ise bu neden yapılamıyor? Zor bir şey değil aslında. Daha önce hayata geçirildi. Belli sürede ciddi mesafe de alındı. Önce buna niyet olması lazım. Hükümetin böyle bir problemin varlığını ciddiye alıp çözüme niyetlenmesi lazım. Bunu ülkenin en ciddi sağlık problemlerinden birisi olarak tanımlaması lazım. Daha sonra bunu çözmeye niyetlenmesi lazım. Bu ikisi olduktan sonra, arkası zor bir hadise değil. 1980 li yıllarda başlanan projenin arkası gelseydi şu anda Türkiye nin bruselloz problemi olmayacaktı. Sadece hayvan kaçakçılığının önlenememesinden kaynaklanan bir problem olarak devam edecekti. Ki o da hastalığın ülkemize yayılmasında en önemli problemlerden bir tanesi. Yoksa bu iş şimdiye bitmiş ve neticesini almış olacaktık. Bruselloz konusunda gelişmiş ülkelerde durum nasıl? Gelişmiş dünyada zoonozlarla ilgili programlar belli. İnsanlarda hastalığın tedavisi, bulaşmasıyla ilgili önlem almak zaten sözkonusu değil. O sadece sonuç kısmı. Onlarda esas çalışma hayvanlarda hastalığın yok edilmesi olduğu için, gelişmiş dünyanın tamamında zoonozlar yönüyle ciddi mesafeler alınmış durumda. Brusellozdan ziyade tüberkülozla mücadele çok daha zor olmasına rağmen tüberkülozda bile bunu ciddi olarak takip ediyorlar. Gelişmiş dünyada tüberküloz açısından düşündüğümüz zaman hayvanlardan insanlara hastalığın geçmesinden ziyade, insanlardan hayvanlara hastalığın geçmesinin kontrolü için çaba sarfediliyor. Çünkü hayvanlara geçince hızlı bir yayılma arzetmesi sözkonusu. Onlar artık işin son noktasına gelmiş ve herşey kontrol altında. Bizim gibi itlaf diye bir düşüncesi yok zaten. Tüm hayvanları kayıt altında. Testler düzenli şekilde istisnasız yapılıyor. Gereken neyse yerine getiriliyor. Hayvanlar aşılı olduğu için hastalık kapma diye bir problemleri de yok. Islah çalışmalarında büyük ölçüde suni tohumlama yapılıyor. Dolayısıyla boğalar yoluyla bulaşmada ortadan kalkmış oluyor. Zoonozlar büyük ölçüde geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerin problemi olarak devam ediyor. En ciddi probleme sahip olan ülkelerden bir tanesi de maalesef Türkiye. Üreticilerin hayvanlarda düşüğe neden olduğu için bu aşıları yaptırmadıklarına dair iddialar var. Bu konuda neler söylemek istersiniz? Aşılanma programında ileri yaşlardaki hayvanlara aşı yapılmıyor. Genç yaşlarda gerek kuzularda gerekse buzağılarda erken dönemde damızlık vasfı kazanmadan aşılama yapılıyor. Dolayısıyla gebelik hadisesi olmadığı için öyle bir riski de yok. Canlı aşılar kullanıldığı için bir tek riski var. Onu uygulayan insanlar açısından bilhassa veteriner hekimler açısından, yardımcı personel açısından bir riski var. Eğer aşılamada ciddi hata yaparsanız ve gerekli önlemleri almazsanız aşılama esnasında uygulayanın infeksiyon kapması sözkonusu olabilir. Sadece öyle bir riski var. Yoksa yetiştirici açısından herhangi bir risk sözkonusu değil. Bu konuda sizin eklemek istediğiniz bir husus var mı? Bruselloz başta olmak üzere tüberküloz ve diğer zoonoz hastalıklar toplumun en ciddi sağlık problemlerinin başında geliyor. Bu hastalıkların ülkeye ve insanlarımıza maliyeti büyük. Zoonoz hastalıklarla mücadele, sadece bütünün bir parçasını dikkate alarak netice alınacak işler değil. Bu işin kaynağı hayvanlar. Hayvanlarda gerekli sağlık tedbirlerini almazsanız, hayvanların sağlığını koruyamazsanız birincisi sağlıklı gıda üretemezsiniz, sağlıklı gıda yiyemeyen insanların da sağlığını koruma şansına sahip değilsiniz. Son 25 yılda Türkiye de veteriner hekim denetleme hizmetleri by-pass edilmiş ve devreden çıkartılmıştır. Bunun çok ciddi makro sebepleri ve makro sonuçları vardır. Artık Türkiye kendisine gelmek durumundadır. Zoonoz hastalıklar önümüzdeki süreçte Türkiye nin en ciddi sağlık problemi olacaktır. 21