T.C. Bak rköy Kaymakaml Bak rköy Rehberlik ve Araflt rma Merkezi Müdürlü ü ÜSTÜN ZEKÂLILIK. VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR

T.C. Bak rköy Kaymakaml Bak rköy Rehberlik ve Araflt rma Merkezi Müdürlü ü ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR 1

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M 1 aeüueaü 2

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ T.C. Bak rköy Kaymakaml Bak rköy Rehberlik ve Araflt rma Merkezi Müdürlü ü ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR Haz rlayan Mehmet Hilmi EREN nceleme Komisyonu Hüseyin fiah N Nuran SONKUR 1 aeüueaü Hac KARAKAfi 3

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ÜSTÜN ZEKÂNIN TANIMI VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR 1 aeüueaü 4

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ JENER K ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR / MEHMET H LM EREN Kaynak gösterilmeksizin k smen veya tamamen al nt yap lamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, ço alt lamaz ve yay mlanamaz. YAYINCI: ----------- KAPAK TASARIMI: ------------ ÇDÜZEN: ---------- BASIM: ---------- ISBN: ------------------- 1 aeüueaü 5

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ÖNSÖZ Bugün, yirmi birinci yüzy l olarak adland r lan ça da, bilim-teknik, güzel sanatlar, düflünce ve benzeri alanlarda eriflilen düzeyi ve uygarl, büyük ölçüde bütün olumlu ve olumsuz yanlar ile yarat c ve üstün yetene e sahip insanlara borçluyuz. Binlerce kuflak boyunca, insanl bugünkü uygarl k düzeyine getiren kiflilerin, ortalama bir zekâ ve yetenek düzeyinin üzerinde oldu u bilinmektedir. Üstün yetenekli bireylerin tarih boyunca var olduklar ve toplumlar n kalk nmalar nda önemli roller üstlendikleri kabul edilen bir gerçektir. Ülkemizin kalk nmas ve gelece in dünyas nda söz sahibi olmas da bu özel bireylerin bilgi ve becerileri do rultusunda toplumun yarar na yöneltilmesine, üretken k l nmas na, sa l kl yetifltirilerek iyi e itilmesine ba l d r. 1 aeüueaü De iflen ve geliflen dünyada, e itim yoluyla her bireyin, performans n en üst düzeye ç karmas için f rsatlar tan nmas toplumun en önemli görevlerindendir. Üstün yetenekli çocuklar n gereksinim duyduk- 6

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ lar e itim imkanlar ndan faydaland r lmalar, yeteneklerini en üst düzeyde kullanan, kendini gerçeklefltirmifl, mutlu bireyler olmalar hem onlar n hem de ülkemizin yarar na olacakt r. Baflar l insanlar n ortak özelli i; kendisi, ülkesi ve insanl k için faydal ifller yapmay arzulamalar ve do ru çal flma metoduyla hareket etmeleridir. E itimcilerimiz ve ailelerimiz de bu özel çocuklar m za e itimleri için gerekli rehberli i yapabilecek donan mda olmal d rlar. Elinizdeki eserin bu çocuklara yönelik yap lacak çal flmalarda rehber niteli i tafl yaca n düflünüyor, eme i geçenleri kutluyorum. Dursun Ali fiah N Bak rköy Kaymakam 1 aeüueaü 7

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ÖNSÖZ Milletlerin en büyük güç kaynaklar ndan birisi de yetiflmifl nitelikli insan gücüdür. Ülkelerin kalk nmas nda fen, edebiyat, sanat, ekonomi, ticaret, politika vb. alanlarda önderlik edecek liderler, üstün zekal ve yetenekli çocuklar aras ndan ç kmaktad r. Üstün yetenekli ve zekal çocuklar n tespit edilerek mevcut kapasitelerini en üst seviyede kullanmalar na imkan sa lamak, ülkemizin gelece i aç s ndan hayati öneme sahiptir. Üstün zekal ve yetenekli çocuklar n erken tespiti ve e itimlerine erken bafllanmas büyük önem tafl maktad r. Üstün zekal l n gere ince ve zaman nda fark edilememesi, en uygun e itimin sa lanamamas gibi sebepler yüzünden, böylesine önemli nitelikte olan bir yetene in ortalama yetenekler içerisinde kaybolmas toplumumuz için büyük bir kay p olacakt r. Bu olumsuz ihtimali önlemek için de bu durumdaki çocuklar en gü- aeüueaü yollardan küçük yafllarda teflhis etmek ve durumlar na en uygun 1venilir olan e itim ortam içinde yetifltirmek bugün toplumumuzun en önemli sorunlar ndan birisidir. 8

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ Müdürlü ümüze ba l olan Rehberlik ve Araflt rma Merkezimiz de üstün zekal ve yetenekli oldu u düflünülen ö rencilerin tespit edilmesi aflamas nda gerekli testleri yaparak hizmet vermektedir. Üstün zekal ve yetenekli çocuklar n beceri, ilgi ve kapasitelerini en üst düzeyde kullanabilmeleri için öncelikle aile ve ö retmenlerin bu çocuklar n geliflim ve karakteristik özellikleri hakk nda kapsaml olarak bilgilendirilmeleri oldukça önemlidir. Üstün zeka ve yeteneklilik konusunda hem erken teflhis, hem de do ru yönlendirme cihetinden aile ve ö retmenleri sa l kl flekilde bilgilendirmeye yönelik bu eseri haz rlamada eme i geçen Bak rköy Rehberlik ve Araflt rma Merkezi personelini tebrik ediyor, eserin konuya olan duyarl l - art rmas n temenni ediyorum. Hüseyin ÖZCAN Bak rköy lçe Milli E itim Müdürü 1 aeüueaü 9

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ÖZET ÜSTÜN ZEKÂNIN TANIMI VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M LE LG L YAPILAN ÇALIfiMALAR Bu araflt rma, üstün zekâl ö rencilere sunulan e itim hizmetlerini araflt rarak konuya olan ilgi ve duyarl l art rmak, gelifltirilecek e itim programlar na katk da bulunmak amac yla yap lm flt r. Araflt rma ile ilgili veriler konu ile ilgili yaz lan kitap, makale, doktora ve yüksek lisans tezi ile internet ve dergilerden toplanm flt r. Araflt rma üç bölümden oluflmaktad r. Araflt rman n birinci bölümünde zekâ ve üstün zekâ tan m na yer verilmifl zekân n ölçülmesi ve zekâ testlerine de inilmifltir. Araflt rman n ikinci bölümünde üstün zekâl lar n e itim tarihine geçmiflten günümüze sunulan e itim ortamlar na de inilmifltir. Araflt rman n üçüncü bölümünde üstün zekâl lara sunulan e itim hizmetlerine ve ilgili araflt rmalara yer verilmifltir. Araflt rma ile elde edilecek bilgilerle, özellikle: üstün zekâl lar üzerinde düflünme, tart flma ve araflt rma olanaklar sa layaca ; var olan e itim uygulamalar hakk nda do ru ve gelece e yönelik de erlendirmeler yap lmas na olanak sa layaca ; de erlendirme ve gelifltirme çal flmalar nda, burada belirtilen ayr nt lardan yararlan lm flt r. 1 aeüueaü Mehmet Hilmi EREN Psikolojik Dan flman ve Rehber Ö retmen 10

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ çindekiler: I. BÖLÜM ÜSTÜN ZEKA, TAR HÇES VE YAPILMIfi ÇALIfiMALAR....... 17 1. 1. Ülkemizdeki üstün özellikli ö rencilerin e itiminin tarihçesi....................................................... 18 1.1.1.Enderun Okulu........................................ 18 1.2.Cumhuriyet Dönemi.................................... 21 1.2.1. nanç Lisesi........................................... 23 1.2.2.Fen ve Sosyal Bilimler Lisele......................... 23 1.2.3. Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri..................... 24 1.2.5. Bilim Sanat Merkezi (B LSEM)....................... 24 1.2.5.1.E itim programlar.................................. 30 1.2.5.1.1.Uyum.............................................. 30 1.2.5.1.2.Destek e itimi..................................... 31 1.2.5.1.3.BYF ( Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Program). 31 1.2.5.1.4.Özel Yetenekleri Gelifltirme Program............. 32 1.2.5.1.5.Proje Üretimi ve Haz rlama Program............. 32 1.2.6. Tüyçev............................................... 35 1.2.7.Üstün Zekal ve Yetenekli Çocuklar Derne i (ÜZYEÇDE) 36 1.2.8. Bilim nsan Destekleme Daire Baflkanl (B DEP).. 37 1.2.9.Rehberlik ve Araflt rma Merkezleri................... 38 II. BÖLÜM ZEKÂ VE ÜSTÜN ZEKÂ...41 2. 1. Zekâ................................................... 41 2. 2. Zekâ y Etkileyen Faktörler........................... 42 2. 3. Zekâ n n Ölçülmesi................................... 44 2. 4. Baz Zekâ Testleri ve Özelli i......................... 47 1 2.4.1. Tablo 1. Baz Zekâ Testleri........................... 49 aeüueaü 2.5. Grup Olarak Uygulanan Zekâ Testleri................. 53 2.6. Zekâ Testlerinin Elefltirisi............................. 54 11

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M 2.7. Zekâ Testlerinin Geçerli i............................ 55 2.8. Zekâ Testleri Neden Önemlidir?....................... 56 2.9. Zekâ Testleri Ne Zaman Gerekir?..................... 57 2.10. Zekâ Testleri Nerelerde Yap l r?...................... 58 2.11. Zekâ Testi Sonuçlar Anne-babalar Nas l Etkiler?.... 58 2.12. Zekân n S n fland r lmas............................. 59 2.13. Çoklu Zekâ........................................... 60 2.14. Üstün Zekâ ve Yetene in Tan m...................... 63 fiekil 1: Zekâ Bölümlerinin Popülâsyonda Da l m........ 64 2.15. Neden Erken Tan Gereklidir?........................ 65 2.16. Üstün Zekâl Çocuklar n Özellikleri................... 66 2.17. Kaynaflt rma ve Üstün Zekâ.......................... 71 2.18. Üstün Zekâl lar n Tan lanmas........................ 72 2.19.1. Tablo 2: Parlak Çocuk ile Üstün Zekâl Çocu un karfl - laflt r lmas.................................................. 74 III: BÖLÜM ÜSTÜN ZEKÂLILARA SUNULAN E T M UYGULAMALARI VE YÖNTEM... 77 3.1. Üstün Zekâl lar n Özel E itimin Gereklili i............ 77 3.1.1. H zland rma.......................................... 79 3.1.2. Gruplama............................................ 80 3.1.3. Zenginlefltirme....................................... 80 3.1.4. Zenginlefltirmifl Normal S n f........................ 81 3.1.5. Ayr (Farkl laflt r lm fl) E itim........................ 82 3.1.5.1.Özel Okul............................................ 82 3.1.5.2. Özel S n f........................................... 83 3.1.6. Bireysel E itim...................................... 84 3.1.7. Kaynak Merkezleri................................... 85 1 aeüueaü 3.1.8. Ev Okulu............................................. 85 3.1.9.Üstün Zekâl Ö rencilerin S n f Ö retmeninde Bulunmas Gereken Özellikler........................................... 87 12

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ 3.1.10.Üstün Zekâl Çocuklar n Ö retmenine Öneriler...... 88 3.1.11.Üstün Zekâl Çocuklar n Ailelerine Öneriler......... 92 3.1.12 Üstün Zekal ve Yetenekli Çocuklar çin Filmler..... 94 3.13. Baz Ülkelerde Üstün Zekâl Çocuklar n E itimi...... 98 3.14. lgili Araflt rmalar.................................... 101 4.Sonuç Öneriler........................................... 108 4.1.Sonuçlar........................................... 108 4.2.Öneriler............................................ 113 4.2.1.Uygulay c lara........................................ 113 4.2.2. Araflt rmac lara...................................... 117 Dipnotlar................................................... 118 Kaynakça.................................................. 128 KISALTMALAR a. g. e. Ad geçen eser a.g.m. Ad geçen makale a.g.md. Ad geçen madde bkz. Bak n z haz. Haz rlayan B LSEM Bilim Sanat Merkezi ktp. Kütüphanesi M.E.B. Millî E itim Bakanl nr. Numara s. Sayfa vb. Ve benzeri vd. Ve devam vs. Ve saire yay. Yay nlayan, yay nlar 1 aeüueaü 13

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M Eflit olmayan insanlara eflit davranmaktan daha büyük eflitsizlik olamaz. Thomos Jefferson G R fi Ça dafl bilimsel anlay fla göre e itim; bireyin bedensel, duygusal, düflünsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplum için en uygun flekilde geliflmesi oluflumudur. K saca bireyin her yönüyle bir bütün olarak kendisi ve toplum için en uygun düzeyde gelifltirilmesi sürecidir. 1 nsan her özelli inin tan nd ve ona göre e itim verildi i, davran fl ve yetenekleri gelifltirildi i zaman toplum içinde uyumlu, yararl ve mutlu bir birey olarak yaflar. Mutlu ve kapasitesi keflf edilmifl bireylerse topluma yararl olabilirler. Toplumlar herkesin kendi beceri alanlar ve çabalar yla ortaya koydu u katk larla geliflme sürecinde yol al rlar. Ö rencisiz ö retmenin, iflçisiz patronlar n, halks z liderlerin, bir önemi kalmayaca gibi iflyerindeki genel müdürün sa layaca katk n n yan nda elektrik tesisatç s n n verece- i katk da az msanmamal d r. Birlik, beraberlik ve ahenk, kurumlarda ve milletlerde kalk nmay sa layacak en önemli unsurlardan birisidir. Afla - da belirtece imiz sebeplerden dolay da üstün özelliklere sahip üstün zekâl 1 aeüueaü ve özel yetenekli bireylerinse o ahenkli ve uyumlu birlikteli e h z kazand raca düflünülebilir. Toplumlar n içerisinde o toplumu yönetecek, sosyal, insani, eko- 14

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ nomik, siyasi ve güzel sanatlar alan nda yükseltecek belirli say da üstün özellikli insan vard r. Bu insanlar n erken tan nmalar, uygun bir flekilde e itilmeleri ve yöneltilmeleri, o toplum için büyük yararlar sa lar. Geçmiflte de toplumlar ve insanl yönlendirmede Leonardo Da Vinci, Fatih Sultan Mehmet, Newton, Mimar Sinan gibi üstün zekâl lar n etkilili i bilinmektedir. Yaflad m z zaman diliminde üstün zekâl lar iyi bir biçimde belirlenip e itilirse, hem toplumu hem de gelece i iyi yönlendirecek bireyler haline getirilebilirler. Topluma coflku ve h z verecek olanlar nsa öncelikle kendi içlerinde ahenkli ve uyumlu, kendileriyle bar fl k bireyler olmalar gerekecektir. Yani üstünlü ünden yapt katk yla kendi tükenen de il, vererek, ö reterek, faydal olarak kendisi de zenginleflen mutlu olan bireylere ihtiyaç vard r. Enç e 2 göre, milletlerin en büyük güç kayna, yetiflmifl ve nitelikli insan birikimidir. Geçmiflten günümüze toplumlar n yüzy llara yay - lan geliflimi incelendi inde, onlara yön verenlerin, hatta ça lar aç p kapayanlar n pasif ço unluk de il; aktif az nl k denilen ve liderlik, üretkenlik ve verimlilik gibi özelliklere sahip üstün veya özel yetenekli kifliler oldu u görülmektedir. Ayn flekilde, ülkelerin geliflmifllik sürecinde; fen bilimleri, edebiyat, sanat, ekonomi ve siyaset gibi alanlarda öne ç kan kiflilerin de yine üstün veya özel yetenekli çocuklar aras ndan ç kt gözlenmifltir. Üstün zekâl lar n e itimindeki esaslardan biri bu çocuklar n yeteneklerinin fark na var p gelifltirerek yarat c l klar n ortaya koymalar n sa lamakt r. Böylece bireyin toplumla daha uyumlu hale gelmesi de sa lanabilecektir. Bu noktadan hareketle üstün veya özel yetenekli çocuklar n yeteneklerini gelifltirerek, kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalar n sa lamak, ülkelerin bugünü ve gelece i aç s ndan büyük önem tafl maktad r. 3 Bu çal flmada ise üstün özelliklerden özellikle zekâ alan na a rl k verilecek ve üstün zekân n tan m na, üstün zekâl lar için haz rlanan e itim ortamlar na, uygulanan e itim program ve yöntemlerine de inilecektir. 1 aeüueaü Genel olarak f rsat eflitli i kavram, kaynaklara ulaflabilme ya da onlardan yararlanma eflitli idir. E itimde f rsat eflitli i kavram ise, e i- 15

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M timsel kaynaklara ulaflabilme ya da onlardan yararlanma eflitli ini ifade eder. Bir baflka deyiflle, özellikle demokratik toplumlarda, hiçbir ayr m yapmaks z n herkesin kendi yetenek ve potansiyelini en uygun biçimde gelifltirmede e itim hizmetlerinden eflit ölçüde yararlanma flans na sahip olmas d r. 4 E itim felsefesinin temel ilkelerinden Tüm bireylere, ihtiyaçlar na uygun e itimin verilmesi düflüncesi kapsam nda bireylerin yetenek ve özelliklerinin bilinmesi büyük önem tafl r. E itimde f rsat eflitli i kavram önceleri tüm bireylere ayn okuldaki ayn programa devam etme flans n n sunulmas iken, bireysel farkl l klar n fark na var lmas ile farkl bireylerin farkl programlarda, eflit flartlarda e itim almas olarak geliflmifltir. Üstün zekâl lar n e itimi özel e itim içinde yer almaktad r. Beden, zihin, duygusal ve sosyal geliflim özellikleri yönünden çocuklar n e itim ve ö retim ifllerini kapsayan çal flmalar Özel E itim olarak tan mlanmaktad r ve bu anlam yla da özel e itim, genel e itimin ayr lmaz bir parças d r. 5 Bireysel farkl l klar, özel e itime muhtaç çocuklarda yo un olarak göze çarpmaktad r. Özel e ime muhtaç çocuklar kavram, genellikle ak llara farkl alanlarda engellere sahip çocuklar getirmektedir. Oysaki üstün zekâl çocuklar da özel e itime muhtaç çocuklar aras ndad r. Bunun yan nda, üstün zekâl çocuklar özel e itime muhtaç çocuklar aras nda e itim ihtiyaçlar uzun zaman ihmal edilmifl olanlard r. Çünkü toplumda, üstün zekâl çocuklar n her koflulda geliflimlerini sürdürebilecekleri, kendi yollar n bulacaklar gibi yanl fl düflünceler bulunmaktad r. Bu çocuklar n da di- erleri gibi, geliflimlerini en üst düzeye ç kartabilmeleri için farkl e itim programlar na ihtiyaçlar vard r. Bu durumda da, farkl e itim program na ihtiyac olan üstün zekâl çocuklar n belirlenmesi meselesi ortaya ç kmaktad r. Tan koyma ifllemi, en genel olarak, zekâ testleri kullan larak yap l r. Zekâ testlerinin kullan m günümüzde oldukça yayg nlaflm flt r. Bunda, çok ve çeflitli zekâ testlerinin gelifltirilmifl olmas da etkili olmufltur. Zeka 1testlerin aeüueaü kullan lmas ile, k sa zamanda bireyi tan mak ve ayr nt l bir profil ç kart lmak mümkün olmaktad r. Böylece de, bireyi tan mak için gerekecek uzun zamandan ve emekten tasarruf sa lanmaktad r. Bunun yan n- 16

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ da, uygulanan her testin ölçtü ü özelliklerin farkl l ve s n rl l bak m ndan, her kullan lan testin bireyin güçlü ve güçsüz yönlerini tam olarak aç - a ç kartamayaca da bilinmektedir. Üstün zekâl lar n e itimi konusunda as l çal flmalar XX. yy n bafllar ndan itibaren bafllam fl. 1960 l y llardan itibaren yayg nlaflm flt r. Dünya da srail, Rusya, ABD ve Çin önemli çal flmalar yapmaktad r. Üstün yetenekliler e itiminin tarihinde ülkemizin ayr bir yeri vard r. Dünyan n belki de ilk sistemli ve en uzun süreli üstün yetenekliler e itimini Osmanl mparatorlu u Enderun okuluyla gerçeklefltirmifltir. Cumhuriyet döneminde 1948 ve 1956 da üstün zekâl ve yeteneklilerin e itimiyle ilgili yasal düzenlemeler yap lm fl. 1960 l y llarda okullarda de iflik e itim modelleri denenmifltir. 1990 l y llardan itibaren konu yeniden ele al nm fl ve çeflitli uygulamalar denenmifltir. fiu anda üstün zekâl lar n e itimiyle ilgili en yayg n uygulama Bilim ve Sanat Merkezleridir. Bu araflt rma üç bölümden oluflmaktad r. Araflt rman n birinci bölümünde üstün zekâ, tarihçe ve yap lm fl çal flmalara, Enderun Okulu ve Cumhuriyet dönemi uygulamalar na yer verilmifltir. Araflt rman n ikinci bölümünde zekâ ve üstün zekân n tan m na, zekân n ölçülmesi ve üstün zekân n tan lanmas na de inilmifltir. Araflt rman n üçüncü bölümünde üstün zekâl lara sunulan e itim uygulama ve yöntemleri ile ilgili araflt rmalara yer verilmifltir. Bu çal flmada üstün zekâl ö rencilere geçmiflten günümüze sunulan e itim uygulamalar n n araflt r lmas ve günümüzde uygulanan e itim yöntemlerinin de erlendirilmesi amaçlanmaktad r. Araflt rma ile elde edilecek bilgilerle, özellikle: üstün zekâl lar üzerinde düflünme, tart flma ve araflt rma olanaklar sa layaca ; var olan e itim uygulamalar hakk nda 1do ru aeüueaü ve gelece e yönelik de erlendirmeler yap lmas na olanak sa layaca- ; de erlendirme ve gelifltirme çal flmalar nda, burada belirtilen ayr nt lardan yararlan laca umulmaktad r. 17

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M Bir insan n zekâs, verece i cevaplardan de il soraca sorulardan anlafl l r. De Levis I. BÖLÜM ÜSTÜN ZEKÂ, TAR HÇES VE YAPILMIfi ÇALIfiMALAR Üstün zekâl larla ilgili e itim faaliyetlerinin bafllang c antik ça da Platon a (Eflatun) kadar götürülebilir. Platon Devlet adl eserinde üstün zekâl lar alt n çocuklar olarak adland rm fl ve e itim kurumlar n n birinci hedefinin devleti yönetecek mayas alt ndan olan üstün zekâl lar n ad m ad m seçilip yetifltirilmesi oldu unu belirtir. Platon a göre böyle kiflilerin zengin yada fakir olmas n n önemi yoktur. Önemli olan yüksek ahlak ve bilgeli e sahip kiflilerin yönetime gelmesidir. 6 Enç e göre, Avrupa da Ayd nlanma Ça ndan itibaren kurulan okullar bu görüfllerin etkisinde kalm flt r. Ancak bu okullara varl kl ailelerin çocuklar gidiyordu. Bu okullar Fransa ve Almanya gibi ülkelerde Lyceom, Gymnasium, Gramar School gibi adlarla an lm fllar ve bu okullarda baflar s z olanlar daha 3.-4. s n ftan itibaren ayr lm fllar. Daha sonra- 1ki aeüueaü dönemlerde ayr okullara al nm fllard r. 7 (Yine Enç e göre bu okullarda bir çeflit üstün yetenekliler e itimi yap l yordu. Üstün yetenekliler e itimine yönelik as l çal flmalar XX. yy bafllar ndan iti- 18

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ baren yap lan denemelerle bafllam flt r. Bu konuda öncülük Almanya ve ABD de olmufltur. Konuyla ilgili olarak 1913 y l nda Almanya da anne baban n sosyo-ekonomik durumu ve oturdu u bölge dikkate al nmadan üstün yeteneklilere özel s n f uygulamas denenmifl, 1917 de yetenekliler okulu aç lm flt r. ABD nin de iflik eyaletlerinde deneysel olarak farkl çal flmalar yap lm flt r. 8 Üstün yetenekliler e itiminde 1957 y l önemli bir tarihtir. Bu tarihte SSCB uzaya ilk yapay uyduyu göndermifltir. Bat l ülkeler bu durumun ard ndaki nedenleri sorgulay nca, bu ülkenin üstün yetenekliler e itimine büyük önem verdi i gerçe iyle karfl laflm fllard r. Bu tarihten sonra da üstün yetenekliler e itiminde kurumsal, e itim programlar ve tan lama boyutlar nda h zla yeni uygulamalara geçilmifl ve bunun sonucunda gerek ayr gerekse birlikte e itim fleklinde (özellikle ABD de) tüm üstün yeteneklilere ulaflacak bir e itim yap s oluflmufltur. 9 1. 1. Ülkemizdeki Üstün Özellikli Ö rencilerin E itiminin Tarihçesi Üstün yetenekliler e itiminin tarihinde ülkemizin ayr bir yeri vard r. Dünyan n belki de ilk sistemli ve en uzun süreli üstün yetenekliler e itimini Osmanl mparatorlu u Enderun okuluyla gerçeklefltirmifltir. 10 1.1.1.Enderun Okulu II. Murat döneminde kurulup, Fatih Sultan Mehmet döneminde gelifltirilen saray okulu Enderun özellikle yükselme döneminde imparatorlu- un üst düzey yönetiminin ve idari mekanizmas n n ifllemesini sa layacak yöneticileri yetifltirmeye yönelik bir kurumdur. Enderun, Farsça bir kelime olup bir fleyin içi, dâhili ve kalbi anlamlar na gelmektedir. 11 Enderun, Osmanl da ise daha çok saray ve mabeyn karfl l ola- 1 aeüueaü rak kullan lm fl ve Enderun- Hümâyûn fleklinde de ifade edilmifltir. 12 19

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M Osmanl Devleti nde Enderun, idarî ve askerî kadronun yetifltirilmesi için teflkil edilmifl bir saray e itim kurumudur. Enderun, XV. yüzy l ortalar ndan itibaren medrese28 d fl nda en önemli resmî e itim kurumu olma özelli i tafl r. Bu yönüyle Osmanl da, devletin ana kurumlar n n iflleyiflinde çok önemli bir fonksiyonu haizdir. Böyle bir teflkilat oluflturmadaki gaye de; farkl din, dil ve kültürlerden oluflan yap y idare edebilecek güvenilir ve iyi yetiflmifl yönetici kadrolar yetifltirmektir. Osmanl Devleti nin çok farkl rklardan oluflan bir sosyal yap olmas sebebiyle böyle bir e itim kurumu için kan ba yerine kültür ve disiplin temel prensip olarak benimsenmifl, kadrolar da bu anlay fl içerisinde yetifltirilmifltir. 13 Enderun un E itim programlar medreselerden farkl d r. Enderun a al nacak ö rencilerde temel esas devflirme usulüyle daha çok Balkanlar daki H ristiyan ailelerden toplanarak gelen acemi o lanlar içinde en zeki, güzel ve yetenekli görülenlerin saraya al n p, Enderun daki acemi o lanlar ko ufluna yerlefltirilmesi ve en basitten bafllayarak çeflitli hizmetlerde görevlendirilmesi ve e itilmesiydi. 14 Terman Enderun Okullar na al nacak al nan talebeler ile ilgili olarak, Zeka ölçmek, test usulünü kullanmak ilk olarak Osmanl larda Enderuna seçilen ö rencilerde bafllad. demektedir. 15 Enderun un, II. Murat (1421 1444; 1446 1451) ve Fatih Sultan Mehmet (1444 1446; 1451 1481) zaman nda kuruldu una dair iki ayr görüfl olmakla birlikte II. Murat zaman nda Edirne Saray nda kuruldu u, fakat esas teflkilat na Fatih Sultan Mehmet zaman nda kavufltu u söylenebilir.30 Fatih Sultan Mehmet in bizzat kat ld Belgrat ve Bo dan seferlerinde Enderun talebelerinin k l ç çekerek flehit olmalar üzerine Padiflah n kendileri hakk ndaki teveccühleri ziyadesiyle artm flt r. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet, Enderun dan devletin ihtiyaç duydu u her çeflit me- 1murun aeüueaü yetifltirilmesini emretmifltir. 16 Edirne Saray ndaki teflkilat daha da gelifltirerek Topkap Saray nda tatbik etmifltir. Mektep gerçek flahsiyetine, Fatih Sultan Mehmet in Topkap Saray 'n yapt rmas yla kavufltu. Bu 20

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ tarihten sonra devflirme mektebi olmaktan ç karak devletin idaresi için gerekli mülki ve idarî kadronun e itimi ile yetiflmesine a rl k verildi. Devrin en meflhur ilim adamlar sarayda toplanarak bu mektepte ders vermekle görevlendirildi. 17 Çeflitli konularda üstün yetenekli oldu u tespit edilenler Enderun mektebine ö renci yetifltiren ve befl yerde bulunan orta dereceli saray mekteplerine gönderilirdi. Orta dereceli olan saray mektepleri, Galata Saray, Eski Saray (Beyaz t ta), brahim Pafla Saray (Sultanahmet te), skender Çelebi Saray (Küçükçekmece'de) ve Edirne Saray idi. Enderun Mektebinde e itim gören çocuklar ilgilendikleri alanlarda sarayda görevli bilginlere veya sarayda bulunan mesle inde ehil sanat erbab üstatlar na devam ederlerdi. Bunlar için hükümetçe zaman n en büyük sanatkâr ve bilim adamlar görevlendirilir, saray- hümayun hocalar unvan n alan bu üstatlar, haftada bir defa Enderun mektebine gelirler, ö renciler taraf ndan karfl land ktan sonra da o günkü konuyu ifllemeye bafllarlard. ço lanlar, ald klar bu dersle yetinmezler, kendilerinden eski olan oda k demlilerinin çevrelerinde dört-alt kiflilik gruplar meydana getirerek, kendi kendilerine küme çal flmalar na devam ederlerdi. Böylece yedi-sekiz y ll k bir e itim ve ö retimi bitiren delikanl lar ya bir üst s n fa geçerler ya bir saray görevine tayin edilirler veya uygun bir subayl kla saray d fl na verilirlerdi. Daha sonra s ras yla Kiler ve Hazine odas nda e itim gören g lâmân- enderûn en son has oda denilen bölüme gelirlerdi. 18 Günümüz e itim kurumlar na benzer bir s n f usulü yoktu. Bireysel kabiliyetler esas olup bireysel e itim verilirdi. Kimi ö renci ö renme h - z na göre bir y lda birkaç basamak yükselebilirdi. Daha çok kitap takibi fleklinde devam eden e itim pratik beceri dersleriyle takviye edilirdi. Has 1odadakiler aeüueaü Enderun mektebinin elit (en yüksek) k sm idiler. Defalarca seçimden geçerler bundan sonra da bizzat padiflaha takdim edilirlerdi. Genç olmalar na ra men büyük bir mevkie sahip olurlard. Burada bulunanla- 21

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ra devrin en yüksek e itimi ve ö retimi verilirdi. Buradaki e itimin ana hedefi ö rencileri idarecilik yönünden yetifltirmekti. 19 Birçok ilkokulda musiki de ö retiliyor, istidat gösterenler ayr ca himaye ediliyordu. En büyük bestekârlardan olan ve k saca "Dede Efendi" diye an lan Hammâmîzâde smail Dede, böyle ilkokul talebesi iken musiki e itimine al nm flt. Meflhur bestekârlar m z aras nda böyle birçok örnek daha vard r. En büyük flark bestekâr olan Hac Arif Bey de ilkokulda "keflfedilerek" musiki e itimine tâbi tutulmufltur. Ancak 17. yy dan itibaren imparatorlu un tüm kurumlar gibi Enderun da bozulmaya bafllam flt r. Buna ra men kurum etkinli ini 19. yy bafl na kadar sürdürmüfltür. II. Mahmut tan itibaren önemini kaybetmifl 1909 y l nda tamamen kald r lm flt r. Birçok bat l kaynakta, Osmanl Devleti nin alt yüzy l boyunca devam etmesinin temel nedenini üstün yetenekli çocuklar Enderun a devflirme yöntemiyle seçip orada e itim verdikten sonra ülke yönetimini bu kiflilere emanet etmesi olarak gösterilmektedir. 20 1.2.Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyet döneminde 1948 y l nda dil Biret Suna Kan Yasas olarak üstünlerin e itimini yasal güvence alt na almada yine di er ülkelere örnek oluflturacak bir düzenleme haline gelmifltir. Leman Bret in an lar ndan dil Biret flöyle anlat lmaktad r. 21 dil'i dinleyen her kifli istisnas z flu suali sorard : "Çocu un istidad n ne zaman ve nas l keflfettiniz?" Bu sualin cevab hem kolay hem de güç; zira biz de bunu tam zaman nda tespit etmifl de iliz. Onu ancak iki buçuk yafl nda sesleri ezbere tan d ve tek parmakla melodiler çalmaya bafllad zaman hayretle karfl lam flt k. Hâlbuki daha üç ayl kken hatta daha evvel 1huysuzland aeüueaü akflamlar büyükannesi piyanoda çald ninnilerle onu sustururdu. Piyano durunca o tekrar a lar, bafllay nca susard. Bir yafl nda iken henüz konuflam yordu ama radyoda çal nan marfl veya çocuk flark la- 22

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ r ndan birinin ritmini parmaklar m zla masaya vurdu umuz zaman bunun hangisine ait oldu unu derhal bulur ve melodisini dilinin döndü ü kadar m r ldan rd. Daha sonra orkestra konserlerini tercih etmeye bafllam flt. Bunlar dinledikten sonra esas melodiyi hemen ay rt eder ve tek parma yla piyanoda çalard. Dört yafl na do ru iki elinin de ifltirakiyle bunlar en do ru armonileriyle piyanoda çalard. Büyüklerin bile zamanla çal flarak ezberledikleri Bach prelüdlerini (Clavecin Bien Tempéré'den), bir iki dinleyiflte derhal ezberler ve piyanoya ilk oturuflta bunlar en küçük bir hata bile yapmadan gramafon gibi tekrarlard. Cumhurbaflkan n n önünde çald günden sonra T.B.M.M.'nin ilk celsesinde derhal görüflmeler yap lm fl, çocu un en iyi flekilde yetiflmesini sa lamak üzere laz m gelen her fleyin haz rlanmas karar alt na al nm flt. Bu bak mdan gerek d flar da gerek içeride mevcut müzik otoritelerinin fikirlerine müracaat sonunda edinilen kanaate göre çocu un bir ecnebi memlekete gönderilmesi muvaf k görülmüfl ve bu gaye için ( dil kanunu) diye isimlendirilen bir yasan n ç kar lmas karar alt na al nm flt. Söz konusu yasa 1956 da 6660 Say l Müzik ve Plastik Sanatlarda Ola anüstü Yetenek gösteren Çocuklar Hakk nda Kanun olarak yürürlü e konmufltur. Bu kanun halen yürürlüktedir. Ancak 1978 den sonra, kanun kapsam na hiç kimsenin al nmad gözlemlenmektedir. 1948 den 1978 e kadar ki sürede hemen hepsi Dünya çap nda ünlü olan 20 ye yak n sanatç devlet himayesinde yetifltirilmifltir. 22 Okullar konusunda ilk uygulama 1960 y l nda Ankara ilkokullar nda denenen özel s n f ve türdefl yetenek s n flar uygulamas d r. Bu programda birkaç okuldan seçilen üstün yetenekli çocuklar grubu özel bir programla yetifltirilmifl, ikinci olarak 1964 65 ö retim y l nda da üst özel 1s n f aeüueaü aç lmas gerçeklefltirilmifltir. Bu uygulama Ankara, stanbul, zmir, Bursa ve Eskiflehir de de gerçeklefltirilmifltir. Ancak her iki uygulamaya MEB son vermifltir. Ankara da türdefl s n f uygulamas ndan mezun olan 23

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M çocuklar okullar n devam olmad gerekçesiyle Maarif Koleji ne (TED Koleji) al nm flt r. 23 1.2.1. nanç Lisesi 1990 da Sezai Türkefl, ailesinin maddi gücü onlar okutmaya yetmeyecek üstün yetenekli çocuklar yetifltirmek amac yla müteveffa eflinin ad na tamamen yat l ve paras z bir okul kurmak üzere nanç Vakf n kurmufltur. nanç Lisesi nin ilk 30 ö rencisi 1993 y l nda Bayramo lu ndaki geçici tesislerde ö retime bafllam fl, daha sonra 1994 te Gebze deki nanç Ö renme Köyü ne tafl nm flt r. 24 Gebze de bulunan Türkiye nin ilk ve tek özel yetenekli çocuklar okulu, yap lan yöneltmelerle 8. s n f bitiren çocuklardan ö renci seçiyor. Ayr ca üç aflamal s nav yap l yor. Her ilin nüfusuna göre bir seçim yap l - yor. Örne in stanbul'dan 12 kifliyse, Hakkâri den 3 kifli seçiliyor. Türkiye genelinde seçilen 300 ö renciye yetene e ve alg lamaya yönelik bir s - nav yap l yor. Bu s nav zekâ ölçme ve yetenek belirleme s nav olarak alg - lanabilir. Bu s navda baflar l olan ilk 60 kifli yaz kamp na al n yor. Bu çocuklardan 30'u her y l okula al n yor. Kampta uzmanlar bu çocuklara hem test uyguluyor hem de bu çocuklar izliyor. 1.2.2.Fen ve Sosyal Bilimler Liseleri 1964 y l nda Ankara Fen Lisesi fen ve matematik alan nda üstün yetenekli çocuklar, ülkenin gereksinme duydu u bilim adam ve araflt r c olarak yetifltirmek üzere kurulmufltur. Ankara Fen Lisesi ve daha sonra aç - lan di er fen liseleri, gerek kadrolar gerek ö renci seçim sisteminin de iflmesi gerekse donan mlar ndaki eksiklerden dolay kurulufllar ndaki bilim adam ve araflt rmac yetifltirme özellikleri yok oldu undan, üstün zekâl ço- aeüueaü e itim veren kurumlar olma özellikleri tart fl labilir konuma gel- 1cuklara mifltir. 25 Bu okullar seçilmifl ö rencilere, normal liselere k yasla birkaç ek matematik ve fen dersi vermenin ötesinde bireysellefltirilmifl ya da ö ren- 24

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ cinin h z na, ilgisine, ö renme biçimine göre farkl laflt r lm fl ve yarat c l - n ortaya ç karmas na f rsat veren bir e itim yerine fen ve matematikte tekdüze e itim veren okullar halinde e itimlerini sürdürmektedirler. 26 1.2.3. Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri ise ö rencilerin güzel sanatlar alan nda ilgi ve yetenekleri do rultusunda e itim-ö retim görmelerini sa layan kurumlard r. lk kez,1989-1990 ö retim y l nda stanbul da aç lm flt r. Ö retim süresi dört y ld r. Ö rencilerini yetenek s nav ile al r. 2008-2009 Ö retim Y l itibar yla say lar 57 ye ulaflm fl durumdad r. 28 1.2.4. Beyaz t lkö retim Okulu Uygulamas 2002 y l nda MEB ile stanbul Üniversitesi nin ortak çal flmas olan Üstün Zekâl lar n E itimi Projesi için stanbul da Beyaz t ÖO pilot okul seçilmifltir. Bu okulda farkl - laflt r lm fl bir program uygulanmas ile üstün zekal çocuklar yafl tlar ndan ayr lmadan bir arada e itim görmektedirler. Okulun her flubesindeki ö rencilerin yar s zekâ testinden geçen yar s da normal ö rencilerden oluflur. Uygulamada müfredat zenginlefltirmeleriyle ö rencilerin yarat c l klar gelifltirilmeye çal fl lmakta, ayr ca ö rencilerin bir bütün olarak geliflmeleri hedeflenerek duygusal ve sosyal yönden geliflmelerini sa layacak etkinlikler müfredatla bütünlefltirilmektedir. Üstün yetenekli çocuklarla normal ö renme kapasitesindeki çocuklar bir s n fta ö renim görmesi üstün yetenekli çocuklar n sosyalleflme süreci için önemli bir role sahip oldu unu vurgulanmaktad r. 1.2.5. Bilim Sanat Merkezi (B LSEM) 1 fiu anda ülkemizde üstün yetenekliler e itimiyle ilgili olarak yap - aeüueaü lan resmi uygulamalar n en yayg n Bilim ve Sanat Merkezleridir. Bilim ve Sanat Merkezleri (B LSEM), üstün yetenekli ilkö retim çocuklar n n ilgi 25

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M ve yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri amac yla 1993 y l nda M.E.B. Özel E itim, Rehberlik ve Dan flma Hizmetleri Genel Müdürlü ü bünyesinde üstün yeteneklilerin e itimleri flubesine ba l olarak kurulmufltur. 2009-2010 E itim dönemi itibariyle ülkemizdeki Bilim ve Sanat Merkezlerinde 109 yönetici 664 ü ö retmen olmak üzere 773 e itimci görev yapmaktad r. 57 B LSEM de toplam 6.942 ö rencimiz hizmet almaktad r. Bilsem yönergesinde merkez flöyle tan mlanm flt r. 29 Bilim ve Sanat Merkezi, okul öncesi, ilkö retim ve orta ö retim kurumlar na devam eden üstün veya özel yetenekli ö rencilerin örgün e itim kurumlar ndaki e itimlerini aksatmayacak flekilde bireysel yeteneklerinin bilincinde olmalar n ve kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde kullanmalar n sa lamak amac yla aç lm fl olan ba ms z özel e itim kurumudur. lk olarak, Ankara'da 17.09.1995 tarihinde Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezi aç lm fl ve 1995 1996 ö retim y l nda 45 ö renciye hizmet verilmifltir. Bu süreçte kazan lan deneyimlerin de de erlendirilmesi suretiyle, özel yetenekli ilkö retim ça çocuklar n n e itiminin gelifltirilmesi amac yla Milli E itim Bakanl Özel E itim Rehberlik ve Dan flma Hizmetleri Genel Müdürlü ü taraf ndan B LSEM projesi haz rlanm fl ve çal flmalar bafllat lm flt r. B LSEM'in, özel yetenekleri aç s ndan yarat c, akranlar ndan daha h zl, farkl, kal c ve derin ö renen ö rencilerle, kapasitesini daha çok gelifltirmek ya da kullanmak isteyenlerin gereksinimlerine cevap vermesi planlanm flt r. B LSEM e devam edecek ö rencilerin örgün e itim kurumlar ndaki e itiminin aksamayaca ve alternatif oluflturmayaca bir planlama içinde olunmas düflünülmüfl, giderlerin ise, devlet, gönüllü kurulufllar ve ö renci velileri taraf ndan karfl lanmas hedeflenmifltir. Merkez e ö renci al m n n ise, ilkokulda s n f ö retmenlerinin, ortaokulda ise s n f ö retmenler kurulunun aday gösterdi i ö rencilerden ol- aeüueaü belirlenmifltir. MEB'n n bu projeye bak fl aç s, özel yetenekli ö ren- 1mas cileri toplum içinde birlikte yaflama bilinciyle kazanmak üzere, kapasitelerini gelifltirici ve destekleyici bir e itime almak yönündedir. Bu süreçte ka- 26

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ zan lan deneyimlerin bu flekilde de erlendirilmesiyle, özel yetenekli ilkö retim ça ö rencilerinin e itimlerinin gelifltirilmesi amac ile haz rlanan proje 1997 y l nda uygulanmaya bafllanm flt r. lk uygulamalar befl pilot ilde (Ankara, stanbul, zmir, Denizli ve Bayburt) bafllat lm flt r. 30 Milli E itim Bakanl Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 2. bölümünün 6. maddesinde merkezlerin amac afla daki gibi s ralan yor: 31 Atatürk ilke ve ink lâplar n benimsetme; Türkiye Cumhuriyeti Anayasas na ve demokrasinin ilkelerine, insan haklar, çocuk haklar ve uluslararas sözleflmelere uygun olarak haklar n kullanma, baflkalar n n haklar na sayg duyma, görevini yapma ve sorumluluk yüklenebilen birey olma bilincinin kazand r lmas, Ulusal ve evrensel de erleri tan malar, benimsemeleri, gelifltirmeleri ve bu de erlere sayg duymalar, liderlik, yarat c ve üretici düflünce yeteneklerini ulusal ve toplumsal bir anlay flla ülke kalk nmas na katk da bulunacak flekilde gelifltirmeleri, Yetenek alan /alanlar n n gelifltirilmesinin yan s ra, sosyal ve duygusal geliflimlerinin de sa lanarak bütünlük içinde de erlendirilmeleri, Yeteneklerinin ve yarat c l klar n n erken yaflta fark edilerek gelifltirilmesi, Bireysel yeteneklerinin fark nda olmalar n ve kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde kullanmalar, Bilimsel düflünce ve davran fllarla estetik de erleri birlefltiren, üretken, sorun çözen kendini gerçeklefltirmifl bireyler olarak yetiflmeleri, fl alanlar ndaki ihtiyaca yönelik yeni düflünceler önerebilmelerini, teknik bulufl ve ça dafl araçlar gelifltirebilmeleri, Üstün yetenekleri do rultusunda bilimsel çal flma disiplini edinmelerine imkân sa layan flartlar n, ortam ve f rsatlar n oluflturularak disiplinler aras çal flmalardaki kazan mlarla sorunlar çözmeye ya da ihtiyac karfl lamaya yönelik çeflitli projeler gerçeklefltirmek. 1 aeüueaü Yaflam projelerini gerçeklefltirme f rsat ve imkânlar n n verilmesini sa lamak, olarak ortaya koyuyor. Ayn yönergenin 7. maddesinde ise merkezlerdeki e itim-ö retim etkinlik- 27

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M leri afla da belirtilen ilkelere uygun olarak düzenlenip ve yürütüldü ü belirtiliyor: 32 a) Bireysel e itim-ö retim yap lmas ve çocuk/ö rencilerin ihtiyac na göre haz rlanm fl Bireysellefltirilmifl E itim Programlar n n gelifltirilmesine çal - fl l r. b) Üstün yetenekli çocuk/ö rencilerin e itim-ö retiminde biliflsel, duyuflsal, deviniflsel ve sosyal geliflimleri bir bütünlük içerisinde ele al n r. c) E itim-ö retim etkinlikleri, çocuk/ö rencilerin devam ettikleri örgün e itim kurumlar ile bütünlük oluflturacak flekilde plânlan r ve yürütülür. ç) Çocuk/ö rencilerin örgün e itim kurumlar nda izledikleri programlar ile merkezlerde yapacaklar çal flmalar aras nda iflbirli i sa lan r. d) Çocuk/ö rencilere benlik alg s ve iletiflim becerileri kazand r l r. e) E itim-ö retim etkinlikleri, çocuk/ö rencileri d fltan yönelimli ve yönetimli bir disiplin ve denetim yerine, içten odakl disiplin ve denetim anlay fl n gelifltirmeye yönelik olarak düzenlenir. f) Çocuk/ö rencilerin gelece e yönelik düflünmeleri, tahminlerde bulunmalar ve bunlar tart flarak çal flmalar na yans tmalar sa lan r. g) Çocuk/ö rencilerin, Türkçe yi do ru, güzel ve etkin kullanan bireyler olarak yetiflmeleri sa lan r. ) E itim-ö retim sürecinin; çocuk/ö renci, örgün e itim kurumu, veli ve merkez ile ifl birli inde devam ettirilmesine çal fl l r. Yönergenin üçüncü bölümü tan lama ve yerlefltirme ile ilgili detaylara yer veriyor : 33 Merkezlerin hedef kitlesini; okul öncesi, ilkö retim ve ortaö retim ça ndaki üstün yetenekli çocuk/ö renciler oluflturmakta oldu undan merkezlere, üstün yetenekli çocuk/ö rencileri belirlemek amac yla okul öncesi e itimi ça ndaki çocuklar için veliler veya okul öncesi e itim kurumlar ö retmenlerince, ilkö retim ça ö rencileri için ilkö retim kurumu s n f ve flube rehber ö retmenlerince, ortaö retim ö ren- aeüueaü için s n f rehber ö retmenler kurulunca aday gösterilir. Aday gösteri- 1cileri lecek okul öncesi, ilkö retim ve ortaö retim ça ndaki çocuk/ö renciler için, her ö retim y l n n ekim ay içinde Bakanl kça haz rlanan Gözlem 28

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ Formlar, il ve ilçelerde bulunan okul öncesi, ilkö retim ve ortaö retim kurumlar na, merkez taraf ndan gönderilir. Bu gözlem formlar ; Okul öncesi e itimi ça nda olup herhangi bir okul öncesi kurumuna devam edemeyen 3-6 yafl grubu çocuklar n velilerince, Okul öncesi e itim kurumlar na devam eden 3-6 yafl grubu çocuklar için okul öncesi ö retmenleri veya velilerince, lkö retim kurumlar nda 1 5 s n flar için s n f ö retmenleri; 6 8 s n flar için flube ö retmenler kurulunca, Ortaö retim kurumlar nda s n f rehber ö retmenler kurulunca doldurulur. Ö retmenler, kurullar veya veliler üstün yetene e sahip olduklar n gözlemledikleri çocuk/ö rencileri aday gösterirler ve bu çocuk/ö rencilerden, örgün e itim kurumlar na devam edenler için okul müdürlüklerince foto rafl ö renci belgesi haz rlan r. Aday gösterilen ö rencilerin listeleri, gözlem formlar, ö renci belgeleri en geç flubat ay n n sonuna kadar ilgili merkeze gönderilir. Merkezler gerekli incelemeleri yapt ktan sonra nisan ve may s aylar nda belirledikleri tarihlerde tan lama ifllemini gerçeklefltirir. 34 Herhangi bir nedenle tan lama takvimi içerisinde yer alamayan ve üstün yetenekli oldu u düflünülen çocuk/ö rencilerin baflvurular veliler, ö retmenler ve kurullarca ilgili merkeze yap l r. Baflvurular merkez yürütme kurulunca de erlendirmeye al n r. Merkez yürütme kurulunca tan lamas yap lmas uygun görülen çocuk/ö renciler, tan lama komisyonunca ön de erlendirmeye al n r. Örgün e itim kurumlar nca veya velisi taraf ndan aday gösterilen çocuklar n gözlem formlar, tan lama komisyonunca de erlendirilir. De erlendirme sonucuna göre, grup taramas na al nacaklar n listeleri okula veya veliye bildirilir. 35 Ön de erlendirme/madde 10-(1) Örgün e itim kurumlar nca ve- aeüueaü 1ya velisi taraf ndan aday gösterilen çocuk/ö rencilerin gözlem formlar, tan lama komisyonunca de erlendirilir. (2) De erlendirme sonucuna göre grup taramas na al nacak çocuk/ö renci listeleri okullar na veya velisine 29

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M bildirilir. 36 Grup tarama/madde 11 (1) Ön de erlendirme sonucunda grup taramas na kat lmas uygun görülen çocuk/ö renciler, merkez yürütme kurulunun belirleyece i tarihlerde, üst dan flma kurulunca belirlenen ölçme araçlar ve ölçütleri do rultusunda grup taramas na al n r. 37 Bireysel inceleme/madde 12 (1) Grup taramas nda yeterli performans gösteren çocuk/ö renciler ile okul öncesi örgün e itim kurumlar nca veya velisi taraf ndan aday gösterilen çocuklardan tan lama komisyonunca bireysel incelemeye al nmalar uygun görülenler, üstün yeteneklilerin bireysel incelemesinde kullan lacak objektif ve ba l ölçme araçlar n n uygulanmas nda rehberlik ve araflt rma merkezinde veya di er örgün e itim, yayg n e itim, üniversiteler ile benzeri di er kurumlarda görevli ve tan lama komisyonunca uygun görülen psikolojik dan flmanlarca merkezlerde bireysel incelemeye al n rlar. 38 Kay t ve yerlefltirme/madde 13 (1) Bireysel inceleme ve de erlendirme sonuçlar na göre s ralanan ö renci listesi Genel Müdürlü e gönderilir.(2) Genel Müdürlükçe yap lacak de erlendirme sonucunda uygun bulunan liste onayland ktan sonra ilgili merkeze gönderilir. Listede yer alan ö rencilerin kay t ifllemi için; kay t formu, veli muvafakat belgesi, nüfus cüzdan örne i ve 4 adet foto raf, çocuk/ö renci velisi taraf ndan haz rlanarak merkeze teslim edilir. Çocuk/ö rencinin kay t ve yerlefltirme ifllemi sonuçland r l r. 39 B LSEM modelinde, üstün yetenekli ö renciler merkeze okullar - n n d fl nda kalan saatlerde devam ederek gereksinim duyduklar özel e itimi almaktad rlar. Merkezde Dil Sanatlar, Matematik, Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Resim, Müzik ana birimleri ile Yabanc Dil ve Bilgisayar des- aeüueaü birimleri üstün yetenekli ö rencilere hizmet vermektedir. Merkeze ö - 1tek renciler üç alandan kabul edilmektedir: Genel Zihinsel Yetenek(GZY), Resim ve Müzik. 40 30

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ B LSEM in e itim program befl dönem olarak düzenlenmifltir. Bu dönemlerin süreleri ö rencilerin kapasitelerine ve ilgilerine göre tespit edilerek gerekli makamlar n da onay al nd ktan sonra uygulanmaktad r. Bu e itim dönemleri flunlard r: 41 A Uyum Dönemi B Destek Dönemi C Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Dönem D Özel Yetenekleri Gelifltirici Dönem E Proje Dönemi Merkezin ö renci tan lamas ndaki görevlerini daha önce aç klam flt k. Burada k saca uygulanan e itim program n özüne de inilecektir. Bilsem lerde yap lan etkinliklerin temelinde proje üretme ve gelifltirme çal flmalar yatar. Yöntem olarak ö retmenlerin ö renciye ö retmesi yerine, ö rencilerin kendi belirleyecekleri projeler içinde kendi çözümlerini uygulamalar ve süreç içinde ilgili konuyu ö renmeleri modeli uygulan r. 42 1.2.5.1.E itim programlar 1.2.5.1.1.Uyum Oryantasyon, bireyin yeni durumlara al flt r lmas d r. Hayat n her döneminde bireyin karfl laflt yeni durumlar vard r. lk defa okula bafllama, ilk ifle girme, ilk kez bir semte veya flehre tafl nma, evlenme vs. örnek olarak verilebilir. Bireyin, al fl k oldu unun d fl nda yeni bir yaflama, sürece girmesi o kiflide ister istemez bir gerginlik hissi oluflturur. Oryantasyon bir çeflit gerginli i azaltma, yeni duruma daha kolay uyum sa lamay gerçeklefltirme hizmetidir. 43 Kiflinin yeni durumlara, bulundu u çevreye sa l kl bir flekilde 1uyum sa lamas o çevreyi ve özelliklerini çok iyi tan mas yla mümkündür. aeüueaü Duruma al flt rma oryantasyon (uyum), e itim-ö retim döneminin bafllamas ile kurumlar n aç ld ilk haftalarda yap l r, süresi on hafta ile s n r- 31

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M l d r. Oryantasyon hizmetleri program önceden haz rlan r, görev da l m ve ifl bölümleri yap l r. Oryantasyon hizmeti, sadece ö rencilere yönelik de- il, kurumun bünyesinde yer alan, aile-veli, kurum çal flanlar ve ö retmenlere yönelik olarak da haz rlanmaktad r. 44 1.2.5.1.2.Destek e itimi Milli E itim Bakanl Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi nin 4. bölümünün 16. maddesinde belirtildi i üzere uyum program n takip eden destek e itimi program, 8 alt bafll k içermektedir : 45 letiflim Becerileri Grupla Çal flma Teknikleri Ö renme Yöntemleri Problem Çözme Teknikleri Bilimsel Araflt rma Teknikleri Yabanc Dil Bilgisayar Sosyal Etkinlikler 1.2.5.1.3.BYF ( Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Program) Çocuk/ö rencilerin biliflsel, duyuflsal, sosyal ve deviniflsel kapasiteleri dikkate al narak uyum ve destek e itimi program nda yap lan gözlemler ve al nan geri bildirimler sonucu belirlenen bireysel yetenek alan /alanlar do rultusunda ö renci gruplar oluflturulur. Çocuk/ö rencilerin sahip olduklar bireysel yeteneklerini fark ettirebilmek amac yla akademik bilgilere dayal olarak yarat c l klar n öne ç karan ve bireysel farkl l klar yla ilgili disiplinlere yönelik programlar haz rlan r ve uygulan r. Ö renme ortamlar, yarat c düflünmeyi daha çok destekleyen ça dafl 1 aeüueaü e itim araç ve gereciyle donat l r. Programlar, çocuk/ö renci merkezli e itim anlay fl na göre disiplinler aras iliflkiler dikkate al narak modüler yap da haz rlan r. 32

BAKIRKÖY REHBERL K VE ARAfiTIRMA MERKEZ Bireysel yetenekleri fark ettirici dönemde disiplinler aras iliflkiler dikkate al narak proje üretim çal flmalar devam ettirilir ve projeler destek e itimi program na göre daha kapsaml haz rlan r. Bireysel yetenekleri fark ettirici programlar sonunda, çocuk/ö renciler hakk nda yap lan bütün gözlemler ve al nan geri bildirimler, ö retmenler kurulunda de erlendirilerek çocuk/ö rencinin ilgi ve yetenek alan /alanlar belirlenir. 46 1.2.5.1.4.Özel Yetenekleri Gelifltirme Program 47 Özel yetenekleri gelifltirici programlar, çocuk/ö renci merkezli e itim anlay fl na uygun olarak disiplinler aras modüler yap da olur. Özel yetenekleri gelifltirici programlarda çocuk/ö rencilere disiplinler ve disiplinler aras iliflkiler dikkate al narak herhangi bir disiplinde derinlemesine veya ileri düzeyde bilgi, beceri ve davran fl kazanmalar sa lan r. Çocuk/ö rencilerin bireysel ilgi ve yeteneklerinin fark nda olmalar n, kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde kullanmalar n sa layacak e itim bu dönemde verilir. Çocuk/ö rencilerce bu dönemde, daha çok özel yetenek alan /alanlar na yönelik proje üretim çal flmalar yap l r. 1.2.5.1.5.Proje Üretimi ve Haz rlama Program 48 Merkezlerdeki bütün etkinliklerin temelinde proje üretme ve gelifltirme çal flmalar esas al n r. Proje haz rlama ve gelifltirme konular nda bilgi ve beceri kazan- aeüueaü 1d rmak üzere kurumdaki lider ve/veya dan flman ö retmenler arac l yla gerekli ön ö renmeler sa lan r ve proje yönergeleri haz rlan p örnekler sunulur. 33

ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E T M Çocuk/ö rencilerce lider ve/veya dan flman ö retmenlerin rehberli inde proje konular belirler. Yöntem olarak ö retmenlerin çocuk/ö rencilere bilgi aktarmas ndan çok, kendi seçecekleri projeler do rultusunda çal flmalar, gelifltirdikleri çözüm uygulamalar ve bu süreç içerisinde ö renmeleri temel al n r. Çocuk/ö renciler ilgi, yetenek ve tercihlerine göre 3 5 kifliden oluflan proje gruplar na ayr l r ve kendi seçtikleri proje üzerinde çal flarak gerekti inde bireysel proje üretme çal flmalar da yap l r. Proje konular n n belirlenmesi, seçilmesi ve sonuçlar n n de erlendirilip gelifltirilmesinde çevredeki ifl yeri, yerel yönetimler, gönüllü kurum ve kurulufllar ve üniversitelerden yararlan l r. Projeler ilgili kurum ve kurulufllarda gelifltirilebilece i gibi, gerekti inde uzman kiflilerden de destek sa lan r. Projelerin konusu ve seçiminde herhangi bir s n rlama yap lmaz. Her türlü üretim, hizmet, bilimsel çal flma ve sanat etkinlikleri projelendirilir. Projeler, disiplinler aras çal flma ve farkl becerilerin sentezini gerçeklefltirmeye yönelik haz rlan r. Çocuk/ö rencilerin, lider ve/veya dan flman ö retmenler rehberli inde planlama, uygulama ve de erlendirme aflamalar n yaparak, yaflayarak, ö renen; üreten, sorun çözen, yarat c düflünebilen, çevresi ile iletiflim kurabilen, bilimsel araflt rma ve bulufl yapabilen bireyler olarak yetifltirilmeleri sa lan r. Proje üretimi yap l rken e itim-ö retim ortamlar, her türlü çev- 1re aeüueaü flartlar na aç k, çok amaçl, sosyal ve psikolojik yönden ifl birli ine aç k ve motive edici olacak flekilde düzenlenir. 34