Tıp Araştırmaları Dergisi: 2009 : 7 (2) :87-94 T AD ARAŞTIRMA Madde kullanımı ve suç ilişkisi: kesitsel bir araştırma Durdu Altuner 1, Nalan Engin 2, Cüneyt Gürer 3, İlkay Akyay 4, Arif Akgül 3 1 Polis Akademisi Polikliniği 2 İstanbul Bağcılar Belediyesi Sağlık İşleri Müdürlüğü 3 Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM) 4 Türkiye Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi Özet Amaç: Amerika ve Avrupa da yapılan birçok araştırma, madde bağımlılığı ile suç / şiddet davranışı arasındaki ilişkiyi incelemiş ayrıca konuya ilişkin birçok teorik çalışma ortaya konulmuştur. Ne var ki ülkemizde söz konusu ilişkiyi inceleyen alan araştırması ve anket çalışması oldukça azdır. Bu çalışmada, kesitsel olarak madde kullanımı ile suç arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: İstanbul ili Bağcılar ilçesinde 10. sınıf öğrencileri arasından rastlantısal yöntemle belirlenmiş olan 2627 kişiye uygulanan bir anket çalışması doğrultusunda Tanımlayıcı istatistik testlerinin yanında ki-kare, Mann-Withney U, korelasyon ve regresyon analizleri uygulanmıştır. Bulgular: Uyuşturucu kullanımı ile suç işleme arasında pozitif bir korelasyon ilişkisi olduğu tespit edilmiştir (r = 0.403, p<0.001). Siddet davranışı açısından ise, madde kullanımı ile öfke durumu (r = 0.171, p<0.001), ve çeşitli şiddet davranışları gösterme (r = 0.280, p<0.001), arasında da anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Mann-Whitney U analizinde ise madde kullanan ve kullanmayan gruplarda suç işleme, öfke durumu, çeşitli şiddet davranışları gösterme, yönünden anlamlı bir farklılık bulunmuştur (). Yapılan regresyon analizi neticesinde ise araştırmacılar suç davranışına neden olan en önemli etkenlerin sırasıyla suç işleyen arkadaş grubuna sahip olma (0,368, Yazışma Adresi: Dr. Durdu Altuner Polis Akademisi Başkanlığı, Gölbaşı /Ankara 06830 e-mail: durdualtuner@hotmail.com ) suça götüren sapkın davranış (0,293 ) ve psikoaktif madde kullanımı (0,169 ) olduğunu tespit etmişlerdir. Sonuç: Söz konusu çalışmanın, Türkiye de suçluluğun ve madde bağımlılığının önlenmesi ve kontrol altına alınması konusunda oluşturulacak kamusal politikalar açısından önemli olduğu değerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Uyuşturucu bağımlılığı, madde kullanımı, suç, şiddet Substance use and crime: the results of a survey research Objective: Several researches have been conducted to analyze the relationship between crime/violence and drug addiction, and also theoretical studies for this subject have been carried out in the US and Europe. However, little scientific research has been conducted for that purpose in Turkey. The aim of this study was to investigate the statistical relation between drug use and crime/violence as a survey research. Methods: The researchers, at the present study, which was conducted to 2627 randomly selected 10 th grade high school students in Bagcilar, Istanbul, statistically analyzed the relationship between drug use and crime in Turkey. Descriptive statistics as well as chi-square, Mann-Whitney U, correlation and regression analysis were used in this research. Results: It is found that there is a significant and a positive correlation between drug use and crime (r = 0.403, p<0.001). In terms of violent behavior, there is a significant relationship between drug use and anger behavior (r = 0.171, p<0.001) and different violent behavior (r = 0.280, p<0.001). With using Mann-Whitney U test, there is a significant difference between the groups drug users and non
88 Altuner ve ark. users in terms of criminal behavior, anger behavior and different violent behavior (). In regression analysis, the researchers found that the most important elements for the cause of criminal behavior are delinquent peer support (0,368, ) deviant behavior that leads to crime (0,293 ) and psychoactive drug use (0,169 ) respectively. Conclusion: This study is considered as an important element for the developing public policies in terms of prevention and the control of crime and drug addiction in Turkey. Key Words: Drug Addiction, substance use, crime, violence İlaçların, özellikle hekim tavsiyesi olmaksızın kişinin kendi isteği veya yetkisiz kişilerin tavsiyesi ile tıbbi endikasyon dışında kullanılması ilaç suistimali olarak adlandırılmaktadır (1). Madde tanımı, kötüye kullanım ve bağımlılığa yol açabilecek, değişik yollarla alınabilen, duygu durum, algılama, biliş ve diğer beyin işlevlerinde değişikliğe yol açan her türlü kimyasal ı kapsamaktadır (2). Madde bağımlılığı; alınmakta olan maddenin kişinin yaşamında merkezi bir rol oynuyor oluşunu, bireyin madde alımı üzerindeki kontrolü kaybetmiş olmasını ve maddeye bağlı bedensel ve psikolojik sorunların varlığını göz önünde tutan geniş bir kavramdır. Bunun yanında maddenin kötüye kullanımı ise, bir yıllık bir süre içinde, tekrarlayan biçimde, olası sosyal, yasal sorunlarla veya fiziksel tehlikeye yol açacak düzeyde madde kullanımı olarak tanımlanmaktadır (2). Madde kullanımı bireyleri kural tanımama, kendine ve çevreye zarar verme gibi davranışlara itmekte ve suça neden olmaktadır. Bazen de suç işleme esnasında bilincin kontrol mekanizmasını zayıflatmak için madde kullanılmaktadır. Bağımlı olduğu maddeyi almak için gereken paranın temini amacıyla gasp, hırsızlık, cinayet, fuhuş ve diğer suçların işlenmesi de söz konusu olmaktadır. Burada suç kavramı Ceza Kanunu nun ihlali ile ortaya çıkan ve devletin mahkemeleri tarafından belirli bir biçimde cezalandırılan fiilleri veya davranışları kapsamaktadır (3). Uyuşturucu maddeler sadece suça neden olmazlar. Şiddet davranışının önde gelen kaynaklarından birisi uyuşturucu madde kullanımıdır. Alkol ve madde kullanımıyla, saldırganlık ve şiddet eylemlerinin birbirini tırmandırdığı tespit edilmiştir (4). Amfetaminler, kokain ve hallüsinojenler, kimyasal etkileriyle saldırgan davranışların, şiddet eylemlerinin ortaya çıkmasında doğrudan rol oynar (5). Bu maddelerin insan beyni üzerinde kontrol mekanizmalarını zayıflatması veya yoğun enerji halinin ortaya çıkması neticesi, şahıslar daha saldırgan ve kontrolsüz davranış içerisinde olabilmektedirler (6). Madde kullanımı ile suç arasındaki ilişkiyi araştıran birçok araştırma yapılmış ve uyuşturucu kullanımı ile suç arasında bir ilişkinin olduğu ortaya konulmuştur (5,7,8). Günümüze kadar bu ilişki bağlamında yayınlanmış 30 araştırmanın dâhil edildiği sistematik bir çalışmaya göre suç işleme ihtimali uyuşturucu kullanan kişilerde kullanmayanlara oranla 3 ila 4 kat oranında yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu anlamlı ilişki birçok suç türünü içine alacak şekilde geniştir (9). Suç ve uyuşturucu kullanımı konusunda nedensellik bağı çerçevesinde genel olarak üç farklı teoriden bahsedilebilir. Birinci teoriye göre madde kullanımı suça neden olmakta ya da suç madde kullanımına sebep olmaktadır(8). Madde kullanımının suça sebep olduğu tezi üç değişik modelle açıklanmaktadır. Bunlar; psikofarmakolojik model, ekonomik gereksinim modeli ve sistemsel modeldir (10). Psikofarmakolojik modele göre, kullanılan maddenin psikoaktif etkisi; heyecan, irrasyonel davranış ve bilincin kontrol mekanizmasında zayıflamaya sebep olmakta ve madde kullananlar suça meyletmektedirler. Ekonomik gereksinim modeline göre, bağımlılar maddeyi temin edebilmek için yasal olmayan yollara başvurmakta ve parasal kaynak elde etmek için suç işlemektedirler. Sistemsel modelde ise uyuşturucu maddenin üretimi, trafiği ve ticaretinin doğasından kaynaklanan sert ve acımasız kurallar sebebiyle şiddet suçları işlenmektedir (10). Suç, madde kullanımına sebep olur tezini savunanlar ise, suç dünyası içerisinde bulunan sapkın karakterlerin, normal insanlara kıyasla, uyuşturucu madde kullanılan sosyal ortamlara ve alt kültüre daha yatkın olduğunu ve bu yüzden suç işlemenin madde kullanımına sebep olduğunu öne sürmektedirler. Uyuşturucu maddenin temini ve dağıtımı da suç dünyası içinde gerçekleştiğinden, bu dünya ile kurulan sıkı ilişkiler madde kullanımına yol açmaktadır (14). İkinci teori; sosyolojik, çevresel ve psikolojik etkenler gibi farklı değişkenlerin hem suça hem de uyuşturucu kullanımına sebep olmasıdır. Örneğin düşük içsel kontrolün suça ve uyuşturucu kullanımına sebep olduğu ifade edilmektedir (15). Üçüncü teoride ise uyuşturucu kullanımı ve suç sebep sonuç ilişkisi olarak değil, daha çok iki
Madde kullanımı ve suç ilişkisi 89 Tablo 1 Bazı maddelerin geçmişte ve halen kullanım sıklık ve oranları Kullanılan madde Geçmişte kullanım Halen kullanım Sıklık (n) Yüzde (%) Sıklık (n) Yüzde (%) Sigara 1058 43,2 372 15,2 Tütün çiğnemek 127 5,2 109 4,5 Enfiye 112 4,7 109 4,5 Alkol 580 23,7 308 12,7 Tablo 2 Psikoaktif madde kullananların kullandıkları maddelere göre sıklık ve oranları Kullanılan madde Sıklık (n) Yüzde oranı (%) Sakinleştirici ilaç 123 5,1 Esrar 134 5,6 Amfetamin 102 4,3 LSD 105 4,4 Ecstasy 116 4,8 Kokain 108 4,5 Relevin 97 4 Sihirli mantar 99 4,2 Uçucu madde 121 5,1 Anabolik steroid 95 4 farklı nitelikte davranış bozukluğu olarak açıklanmaktadır. Buna göre madde kullanımı ya da suç işleme toplumun genel normlarından sapmış bir yaşam biçimidir ve bu durum bir alt kültür olarak gelişmiştir. Sosyal bozukluğun ya da çözülmenin hem suça hem de uyuşturucu kullanımına dolaylı olarak yol açtığı belirtmektedir (4). Antisosyal kişilik, genetik bozukluklar, alkolik ebeveynler, ebeveynlerle zayıf ve sağlıksız ilişki gibi her iki olguya neden olan bazı etkenler bulunmaktadır. (16). Madde bağımlılığı ve suç arasında yapılan her türlü çalışma kamu politikalarının oluşturulması ve buna ilişkin yapılacak düzenlemeler açısından oldukça önem taşımaktadır. Bu makalede, İstanbul ili Bağcılar ilçesinde yapılan bir anket çalışması doğrultusunda Türkiye açısından madde kullanımı ile suç arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Bu araştırma İstanbul ili Bağcılar ilçesindeki lise ve dengi okullarda öğrenim gören toplam 22.075 öğrenciden, 5543 10. sınıf öğrencisi içinden rastlantısal yöntemle belirlenmiş olan 2627 kişiye uygulanan kesitsel bir anket çalışmasıdır. Örneklem büyüklüğü 2800 olarak hesaplanmış ve Bağcılarda bulunan lise ve dengi okulların isimleri ve şube adları önceden tespit edilmiş, sınıf mevcutları da kağıtlara yazılarak kapatılmış ve bir torbadan rastgele 2800 civarında bir örneklem grup sayısı elde edilinceye kadar çekiliş yapılmıştır. Rastgele olarak 2898 öğrenci belirlenmiş, bunlardan 2740 öğrenci anket formunu doldurmuş, 2627 form geçerli kabul edilmiştir. Öğrencilere sigara, alkol ve diğer psikoaktif maddelerin kullanımı, şiddet eğilimi, suç potansiyeli ile sosyo-kültürel
90 Altuner ve ark. 6 5,6 psikoaktif madde kullanım yüzdeleri 5,1 5,1 5 4,8 4 4,3 4,4 4,5 4 4,2 4 Yüzde (%) oranları 3 2 1 0 ilaç Esrar Amfetamin LSD Ecstasy Kokain Relevin Sihirli mantar Uçucu madde Anabolik steroid Kullanılan maddeler Şekil 1 Kullanılan çeşitli psikoaktif maddelerin yüzde oranları grafiği özelliklerini belirlemeye yönelik sorular sorulmuştur. Sigara, alkol ve bazı psikoaktif maddelerin kullanımını belirlemeye yönelik olmak üzere; bu maddeleri geçmişte ve halen ne sıklık ve sürede kullandıkları, hangi ortamlarda kullandıkları ve hangi maddeleri kullandıkları ile ilgili daha önceki bazı çalışmalarda (19) kullanılan ve İzlanda Sosyal Araştırmalar ve Analiz Merkezi (ICSRA: Icelandic Centre for Social Research and Analysis) tarafından geliştirilen sorular kullanılmıştır. Bireylerin şiddet eğilimi ve suç kapasitelerini belirlemek için; gençlikte yaygın olan suçlar, fiziksel şiddet uygulama, şiddete maruz kalma, bir grubun şiddetine maruz kalma veya şiddet uygulayan gruba katılma gibi ICSRA tarafından geliştirilen sorular kullanılmıştır (20). Kişisel değerler ve düşünceleri belirlemeye yönelik olarak; şiddeti onaylama, olumlu düşünme, toplumsal kurallara uyum, öfke belirtileri, kendini tanımlama, olumsuz davranışlarla arkadaş saygısını kazanma konularında ICSRA tarafından geliştirilen sorular kullanılmıştır (21,22). Elde edilen veriler SPSS 11.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiş olup, çalışma grubunun tamamına temel tanımlayıcı istatistik yöntemleri uygulanmıştır. Sigara alkol ve esrarı ilk defa kullanma yaşı ile madde kullanımı arasındaki ilişki ki-kare ve spearman korelasyon testleri ile analiz edilmiştir. Madde kullanımı ile Tablo 3 Kullanılan madde sayısı Kullanılan madde sayısı Madde kullanımının suç ve şiddet eğilimiyle olan bağıntısı ve sebep sonuç ilişkileri korelasyon ve regresyon analiz yöntemleriyle belirlenmiştir. Yapılan analizlerde p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir. Bulgular Sıklık (n) Yüzde oranı (%) Hiç kullanmayan 2168 92,3 Sadece 1 madde 65 2,8 2 madde 17 0,7 3 ve daha fazla 98 4,2 Çalışmaya katılan %47.3 ü erkek ve %52.7 si kız olmak üzere toplam 2627 kişinin tamamı 10. sınıf öğrencisi olup yaş ortalamaları 16.39±0.69 du. Bunlardan %90.2 si annesi ve babasıyla, %4.2 si sadece annesiyle, %0.2 si sadece babasıyla, %1.1 i üvey anne veya babayla, %0.1 i tek başına, %1.1 i akraba yanında, %0.5 i büyükanne veya büyük babayla, %0.8 i yurt ve
Madde kullanımı ve suç ilişkisi 91 Tablo 4 İlk defa sigara alkol ve esrar kullanma yaşı ile psikoaktif madde kullanımı arasındaki ilişkiler İlk kullanmay a başlanılan madde Sigara Alkol Esrar * :, Psikoaktif madde kullanımı a : likelihood ratio Sigara,alkol ve esrarın ilk kullanma yaşı (n) Hiç 11 yaş ve altı 12 yaş 13 yaş 14 yaş 15 yaş ve üstü Kullanmayan 1560 95 47 43 11 190 7 Kullanan 43 33 12 19 20 39 Kullanmayan 1708 41 44 35 89 154 Kullanan 68 27 8 10 16 37 Kullanmayan 2053 6 3 0 3 8 Kullanan 87 17 11 3 5 42 Kikare ( P ) Spearman korelasyonu ( r ) 0,277 * 0,257 * a 0,592 * pansiyonda, %1.7 si ise bunların dışında bir yerde yaşamaktaydı. Anne ve babalarının eğitim durumu sorusuna sırasıyla %87.9 ve %88.4 ilköğretim-lise mezunu %2.8 ve %7.2 üniversite mezunu %9.3 ve %3.42 bilmiyorum cevabı verilmişti. Ankette sorulan sorular içerisinde sigara, tütün çiğneme, enfiye ve alkol kullanımının geçmişte ve halen kullanım sıklıkları ve oranları tablo 1 de gösterilmiştir. Diğer psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili sorularda deneklere; doktor tavsiyesi olmaksızın reçetesiz satılan uyku ilaçları ve sakinleştiriciler, esrar, amfetamin, LSD, ecstasy, kokain, relevin, sihirli mantar, bali ve tiner benzeri uçucuları kullanıp kullanmadığı soruldu. Bu psikoaktif maddelerin kullanım sıklık ve oranları tablo 2 de ve şekil 1 de özetlenmiştir. Anket sorularına verilen cevaplardan bazı kişilerin birden fazla madde kullandıkları belirlenmiştir. Kullandıkları madde sayısına göre araştırmaya katılan bireylerin sıklık ve yüzde oranları tablo 3 te gösterilmiştir. Ki-kare ve spearman korelasyon testleri ile analiz sonucu elde edilen; sigara, alkol ve esrarı ilk defa kullanma yaşı ile madde kullanımı arasındaki ilişki tablo 4 te gösterilmiştir. Psikoaktif madde kullanan ve kullanmayan gruplar son bir yıl içerisinde fiziksel şiddet uygulama ya da fiziksel şiddete maruz kalma; düşünce olarak başkalarına vurmayı ve dövmeyi onaylama ile belirlenen şiddet eğilimi; birini yumruklamak, vurarak devirmek, tekmelemek, tokatlamak, boğazından tutmak, şiddet kullanarak tehdit etmek, cinsel yakınlığa girmesi için zorlamak gibi çeşitli şiddet davranışları gösterme; son bir hafta içerisinde yaşanan kolayca sinirlenme ve öfkelenme, kontrol edilemeyen öfke nöbetleri, eşyaları kırma ya da ezme isteği, biriyle kavga etme veya bağırarak birşeyler fırlatma gibi kriterlerle belirlenen öfke hali ve son bir yıl içerisinde yapılan değersiz veya değerli bir şeyi çalmak, hırsızlık yapmak için fiziksel şiddet kullanmak, hırsızlık yapmak için bina veya arabaya zorla girmek, başkasına ait bir şeye hasar vermek ve benzeri suç davranışlarını işleme yönünden karşılaştırılarak elde edilen sonuçlar tablo 5 te gösterilmiştir. Yapılan korelasyon analizinde, psikoaktif madde kullanımı ile son bir yıl içerisinde yapılan değersiz veya değerli bir şeyi çalmak, hırsızlık yapmak için fiziksel şiddet kullanmak, hırsızlık yapmak için bina veya arabaya zorla girmek, başkasına ait bir şeye hasar vermek ve benzeri suç davranışlarını işleme arasında pozitif bir korelasyon ilişkisi olduğu tespit edilmiştir (r = 0.403, p<0.001). Bir suç nedeniyle kolluk kuvvetleri tarafından hakkında işlem yapılma ile madde kullanımı arasında ilişki bulunmuştur (r = 0.373, p<0.001). Bir diğer ifadeyle madde kullanımı ve suç bir biriyle yüksek oranda ilişkilidir. Ayrıca madde kullanımı ile öfke durumu (r = 0.171, p<0.001), fiziksel şiddete maruziyet (r = 0.281, p<0.001), fiziksel şiddet uygulama (r = 0.199, p<0.001), çeşitli şiddet davranışları gösterme (r = 0.280, p<0.001), arasında ilişki bulunmuştur. Suç davranışının gençlerde daha çok bir grup davranışı olduğunu ifade eden bir ilişki olan kendileri suç işleyen kişilerin aynı zamanda arkadaşlarının da aynı suçları işledikleri arasında pozitif korelasyon olduğu tespit edilmiştir (r = 0.559, p<0.001).
92 Altuner ve ark. Tablo 5 Psikoaktif madde kullanan ve kullanmayanların şiddet uygulama, şiddete maruz kalma, şiddet eğilimi,çeşitli şiddet davranışları gösterme, öfke ve suç yönünden karşılaştırılması Psikoaktif madde kullanımı kullanmayan Kullanan n % n % Ki-kare (P) Son 1 yıl içinde fiziksel siddet uygulama Son 1 yıl içinde fiziksel siddete maruz kalma şiddet davranışlarını onaylama (şiddet eğilimi) Son 1 yılda gösterilen çeşitli şiddet davranışları Öfke davranışlarını onaylama Değersiz bir şey çalma, hırsızlık, hasar verme ve gasp gibi suçlar işleme Yok 1853 %94,3 112 %5,7 Az 173 %83,6 34 %16,4 Orta 15 %65,2 8 %34,8 Fazla 10 %50 10 %50 Yok 1685 %96,1 68 %3,9 Az 283 %85,8 47 %14,2 Orta 44 %68,8 20 %31,3 Fazla 37 %56,9 28 %43,1 Yok 160 %80,4 39 %19,6 Az 525 %91 32 %9 Orta 761 %92,1 65 %7,9 Fazla 659 %97,6 16 %2,4 Yok 1216 %97,4 33 %2,6 Az 670 %91,4 63 %8,6 Orta 52 %61,9 32 %38,1 Fazla 21 %47,7 23 %52,3 Yok 222 %98,2 4 %1,8 Az 1028 %95,3 51 %4,7 Orta 601 %90,8 61 %9,2 Fazla 246 %82,6 52 %17,4 Yok 1938 %95,7 88 %4,3 Az 101 %71,6 41 %28,9 Orta 6 %26,1 17 %73,9 Fazla 2 %11,8 15 %88,2 Erken yaşlarda esrar kullanımı, daha sonraki dönemlerde madde kullanımıyla anlamlı pozitif bir ilişki içerisindedir (r =0.475, p<0.001). Erken yaşlarda esrar kullanımı aynı zamanda suça karışma ve suçlu bir arkadaş çevresi edinmeyle de ilişkilidir (r=0,351, ). Başkaları tarafından şiddete maruz kalınması ile şiddet uygulama arasında da pozitif korelasyon tespit edilmiştir (r=0.467, ). Anne ve babanın eğitim durumu ve ailenin ekonomik durumu ile suç ve madde kullanımı arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır (p>0,05). Mann-Whitney U testi ile yapılan bağımsız iki grubun karşılaştırılması analizinde psikoaktif madde kullanan ve kullanmayan gruplarda suç işleme, öfke durumu, fiziksel şiddete maruz kalma, fiziksel şiddet uygulama, çeşitli şiddet davranışları gösterme, ve şiddet eğilimi yönünden anlamlı bir farklılık bulunmuştur (). Regresyon analizi birden fazla bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde bir etkisinin olup olmadığını, varsa etkinin hangi yönde (pozitif ya da negatif) olduğunu ve anlamlı değişkenler içerisinde bağımlı değişken üzerinde en fazla etkili olan değişkenin belirlenmesini sağlamaktadır. Regresyon analiz sonuçlarına göre suç davranışı ile psikoaktif madde kullanımı, bir grubun saldırısına maruz kalmak, suç işleyen arkadaşının olması, suça iten sapkın davranış, fiziksel şiddete maruz kalma arasında pozitif bir
Madde kullanımı ve suç ilişkisi 93 Tablo 6 Suç işleme davranışına etki eden değişkenler. Standardize olmayan katsayılar Standart katsayı Anlamlılık B Std hata Beta P Psikoaktif madde kullanımı 0,082 0,011 0,169 0,001 Grup şiddetine maruz kalma 0,110 0,031 0,073 0,001 Suç işleyen arkadaş grubu 0,667 0,041 0,368 0,001 Suça iten sapkın davranış 0,359 0,027 0,293 0,001 Fiziksel şiddete maruziyet 0,238 0,059 0,080 0,001 Öfke ve hiddetlenme -0,017 0,009-0,036 0,066 Olumlu düşünce -0,049 0,016-0,058 0,002 Not: Backward Eliminasyon Metodu ile anlamlı olmayan değişkenler herbir aşamada elimine edilerek suça sebep olan davranışları gösteren bu tablo elde edilmiştir. ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Bu değişkenler arasında Beta değeri en fazla olan aynı zamanda bağımlı değişken üzerinde en fazla etkisi olan bağımsız değişkeni nitelemektedir. Bu kapsamda suç işleyen arkadaş grubuna sahip olma, suça götüren sapkın davranış ve psikoaktif madde kullanımı sırasıyla suç davranışına neden olan en önemli etkenlerdir. Bununla birlikte olumlu düşünceye sahip olma ile negatif bir ilişki bulunmuştur (p<0,05) (Tablo 6). Daha açık bir ifadeyle anket sorularında bulunan kendisine kötü davrananları affetmek kendisine kızan birine nazikçe cevap vermek ve onaylamadığı bir şeyi yapanlara bile kibar davranmak gibi kriterlerle olumlu düşünceye sahip olduğu belirlenen bireylerin suç davranışı gösterme ihtimallerinin daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Buna karşılık yine anket sorularıyla belirlenen öfke ve suç işleme arasında istatistiksel bir ilişki bulunamamıştır (p>0,05). Tartışma Bu çalışmada madde kullanımının toplumumuzdaki yaygınlığı, hangi maddelerin ne oranda kullanıldığı, madde kullanımıyla suç ve şiddet arasındaki ilişki incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre madde kullanımı ile suç(r = 0.387, p<0.001) ve şiddet(r = 0.301, p<0.001) arasında çok anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bu da bize uyuşturucu madde kullanımının yalnızca suça neden olmadığı aynı zamanda şiddet davranışının temel sebeplerinden birisi olduğunu düşündürmektedir. White ve Gorman un Amerika da yaptıkları çalışma da bu düşünceyi destekler niteliktedir (4). Madde kullanımıyla suç arasındaki ilişkinin madde kullanımıyla oluşan davranış bozukluklarının suç işlemeye sebep olduğu düşünülmektedir. Bunu destekler nitelikteki bazı çalışmalarda aktif bağımlılık döneminde işlenen suçların, bağımlı olunmayan dönemden çok daha fazla olduğu; bağımlıların maddeyi elde etmek için gereken paranın temini amacıyla gasp, hırsızlık, cinayet, fuhuş ve diğer suçları işlediği; özellikle eroin ve kokain kullanıcıları için madde kullanım sıklığı ile suç işleme sıklığı arasında pozitif anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (7)(13). Yapılan korelasyon analizinde, madde kullanımı ile fiziksel şiddete maruz kalma(r = 0.279, p<0.001), fiziksel şiddet uygulama(r = 0.188, p<0.001) ve çeşitli şiddet davranışları gösterme(r = 0.301, p<0.001) arasında bulunan pozitif korelasyon, White ve, Hansell in yaptığı çalışmayla elde ettiği uzun dönemli madde kullanımının şiddet sonucunu doğurduğu şeklindeki bulguyla paralellik oluşturmaktadır (5). Yapılan bu çalışma neticesinde madde kullanımı ve suçluluğun aileden kaynaklanan herhangi bir olumsuz durumla (ailede şiddete maruz kalma, geçimsizlik vs.) anlamlı bir ilişki içerisinde olmadığı tespit edilmiştir. Bunun aksine, arkadaş faktörünün suç davranışında önemli yeri olduğu, gençlerin suç işleyen arkadaş çevresi ile uyumlu davranış geliştirdiği ve suça karıştıkları tespit edilmiştir. Diğer bir ifadeyle, arkadaş çevresinin suç ve uyuşturucu kullanımı konusunda; ailevi sorunlar, anne ve babanın eğitim durumu, gelir düzeyi gibi kontrol değişkenlerinin madde kullanımının artması ya da suçlulukla doğrudan etkileşim içerisinde olmadığı tespit edilmiştir. Bu da gençlerde madde kullanımının daha çok çevresel faktörlerden kaynaklandığını ve özellikle arkadaş çevresinin
94 Altuner ve ark. önemli bir neden olduğunu göstermektedir. Bu tespit, TUBİM tarafından düzenli olarak toplanan veriler ve yayınlanan raporlarla uyum içerisindedir. Yapılan farklı değerlendirmeler madde kullanıcılarının önemli kısmının madde kullanmaya arkadaş etkisiyle başladığını ve ilk maddeyi arkadaşlarından temin ettiğini göstermektedir (23) (24). Söz konusu bu çalışmanın ulusal ölçekte yapılması, konuyla ilgili ulusal politikaların oluşturulması ve suçluluğun önlenmesi ve kontrol altına alınması açısından önem taşımaktadır. Kaynaklar 1. Kayaalp SO. Tıbbi farmakoloji 7. Baskı, cilt 1, Ankara: Feryal matbaacılık; 1994. 2. Peksaygılı M, Erden G. (2004). Çocuklarda ve Ergenlerde Madde Kullanımı ve Bağımlılığı. Online: http://www.psikolog.org.tr/content_detail.asp? Cat = 1&id=66 [2 Ocak 2009]. 3. Özkalp E. Sosyolojiye Giriş. Eskişehir; 1992. 4. White HR, Gorman DM. Dynamics of the drugs-crime relationship. J Crim Justice 2000; 1: 151-218. 5. White HR, Hansell S. Acute and long-term effects of drug use on aggression from adolescence into adulthood. J Drug Issues 1998; 28: 837 858. 6. Köknel Ö. Bağımlılık- Alkol ve Madde Bağımlılığı. İstanbul: Altın Kitaplar 1998. 7. Nurco DN, Shaffer JC, Ball JC, Kinlock TW. Trends in the commission of crime among narcotic addicts over successive periods of addiction. Am J Drug Alcohol Ab 1984; 10: 481 489. 8. Watters JK, Reinarman C, Fagan J. Causality, context, and contingency relationships between drug abuse and delinquency. Contemporary Drug Problems 1985; 12: 351 373. 9. Bennett T, Holloway K, Farrington D. The statistical association between drug misuse and crime: a meta-analysis. Aggression and Violent Behaviour 2008 ; 13: 107-118. 10. Goldstein PJ. The drugs/violence nexus: A tripartite conceptual framework. J Drug Issues 1985; 15(4): 493-506. 11. Goode E. Between politic and reason. New York: St Martin s Press; 1997. 12. Anglin MD, Speckart G. Narcotics use, property crime, and dealing: Structural dynamics across the addiction career. J Quant Criminol 1986; 2: 335-375. 13. Nurco DN. A long-term program research on drug use and crime. Substance use and misuse 1998; 33( 9): 1817-1837. 14. White HR. The drug use-delinquency connection in adolescence. In Weisheit R. ed. Drugs, Crime, and Criminal Justice. Cincinnati: Anderson Publishing Company 1990. 15. Gottfredson MR, Hirschi T. A general theory of crime. Standford: Standford University Press; 1990. 16. White HR, Brick J, Hansell S. A longitudinal investigation of alcohol use and aggression in adolescence. J Stud Alcohol Drugs 1993; Spp11: 62 77. 17. Mumola CJ. Substance abuse and treatment, state and federal prisoners. NCJ special report no:172871 Washington DC: U.S. Department of Justice, Bureau of Justice statistic; 1999. 18. Martin SL, Clark KA, Lynch SR, Kupper LL. Violence in the lives of pregnant women: associations with multiple substance use. Am J Drug Alcohol Ab 1999; 25(3): 425-440. 19. Bjarnason T. Administration Mode Bias in a School Survey on Alcohol, Tobacco, and Illicit Drug Use. Addiction 1995; 90: 550-559. 20. Heimer K, Matsueda RL. Role-Taking, Role Commitment, and Delinquency: A Theory of Differential Social Control. Am Sociol Rev 1994; 59: 365-390. 21. Patton W, Noller P. The Offer Self-Image Questionnaire for Adolescents: Psychometric Properties and Factor Structure. J Youth Adolescence 1994; 23: 19-41. 22. Th. Bernburg JG. Peer groups and substance use: Examining the direct and interactive effect of leisure activity. Adolescence 2006; 41: 321-339. 23- EMCDDA 2007 Yıllık Raporu, Bağımlılık Yapıcı Maddeler ve Bağımlılık ile 23. Mücadele 2007 yılı Türkiye Raporu, Reitox Ulusal Temas Noktası, Ankara, 2007 24. 2008 EMCDDA Yıllık Raporu,, Türkiye Tarafından EMCDDA e sunulan yıllık Rapor, Reitox Ulusal Temas Noktası, Ankara 2008.