Yçerik Contents 1 Ders Tantm 1 1.1 Ders çeri i.............................. 1 2 Sistem Kavram 2 2.1 Tanmlar................................ 2 2.2 Sistem Dü³üncesi........................... 7 2.3 Bile³enler............................... 9 3 Sistem Performansnn Ölçümü 12 3.1 Niceliksel Ölçütler.......................... 12 3.2 Niteliksel Performans Ölçütleri................... 14 1 Ders Tantm 1.1 Ders çeri i Ders çeri i Dersin Amac Simülasyon(Benzetim) tekni inin; sistemlerin tasarm ve analizinde ki yerini ve önemini tantmak. Bir sistemin davran³nn incelenmesi, alternatif sistemlerin kar³la³trlmas ve optimizasyon amacyla benzetimin üretim ve hizmet sistemlerindeki uygulamalarn incelemek. Dersin Kazanmlar Bir sisteme bir bütün olarak bakabilme becerisi. Bir sistemin davran³larn inceleyebilme, benzetim tekni i ile modelleme, analiz etme ve amaçlar do rultusunda yorumlayp, yeni sistemler tasarlama ve kar³la³trma yetene i.. Ders çeri i Konular Sistem Kavram Sistem Analizi(Veri Analizi) Sistem Analizi(Metot Analizi) Sistem Analizi(Yerle³im) Simülasyon Excel, Visio, Google Sketcup, Arena 1
Ders Kitab References [1] Ahmet Kür³ad Türker Üretim ve Hizmet Sistemlerinde Simülasyon ve Arena. Krkkale Üniversitesi, 2011. [2] Doç. Dr. Mustafa Yüzükirmizi Ders Notlar. Meliksah Üniversitesi, 2015. 2 Sistem Kavram 2.1 Tanmlar Sistem Mühendisli i Sistem Mühendisli i "Ürün ve hizmetlerin temini,üretimi ve da tm ile ilgili tüm faktörlere uygulanan mühendislik yakla³m" olarak tanmlanabilir. Bu disiplinin amaçlar karllk, etkenlik, verimlilik, esneklik, dyarllk, yüksek kalite, ürün ve hizmetlerin ömürleri boyunce sürekli geli³tirilmesidir. Bu sonuçlar elde edebilmek için insan ve sosyal bilimler, bilgisayar bilimleri, temel ilimler, yönetim bilimleri, ça da³ ileti³im becerileri ile birlikte ziksel, davran³sal, matematik, istatistik, organizasyonel ve ahlaki kavramlar kullanlmaktadr. Sistem Mühendisli i Sistem Mühendisli ini di er mühendislerden farkl klan özellikler, sistemi bir bütün olarak görmesi, insan sistemin geli³tirilmesinde önemli bir eleman olarak görmesi ve problemlere belirli amaçlar do rultusunda bir bütün olarak bakabilmesidir. Sistemlerin entegrasyonuna yönelik amaçlar ise verimlilik, etkenlik, kalite sürekli geli³me ve insanlarn çal³ma ko³ullarnn geli³tirilmesidir. Bu amaçlara ula³abilmek için Sistem Mühendisleri çal³tklar sektör ve i³letmelerin özgün ko³ullarn dikkate alarak yeni sistemler tasarlamak, planlamak, uygulamak, izlemek ve geli³tirmek durumundadrlar. Bu sistemlerin bazlar makine i³ yükleme sistemi, stok kontrol sistemi, toplam kalite yönetim sistemi,verimlilik ölçme ve geli³tirme sistemidir. Bir mamul veya hizmet di er meslek elemanlarnca çok iyi tasarlanm³ olabilir, ancak i³letmenin tüm verimlili ine, toplam kalitesine, ekonomisine olan olumlu veya olumsuz katklar sistem mühendisleri tarafndan belirlenir. Tarihçe Sistem Mühendisli inin, temellerini endüstri devrimine ba lamak yanl³ olmaz. Bir anlamda, mekanik sistemlerin geli³mesi ile yönetim problemlerinin ortaya çkmas, analitik ve deneysel yakla³mlarn insan organizasyonlarna uygulanmaya ba³lanmas ile ortaya çkm³tr. Yngiliz tekstil endüstrisinde Richard Awkwright(1732-1792) sadece döngülü dokuma makinelerinin icad ile kalmam³, üretim ihtiyaçlarn belirleme ve yönetme alanlarnda da büyük bir ba³ar göstererek bir fabrika disiplini ortaya çkarm³tr. 2
Tarihçe Analitik Yönetim Tarihi Endüstrile³me ile artan benzer durumlar, F. W. Taylor taraf ndan "The Principles of Scienti c Management"(1912) kitab nda toplanarak farkl yakla³ mlar n bir bütünsel kavram olarak birle³tirilmi³tir. Taylorun bu büyük katk s "Bilimsel Yönetim"'in babas olarak an lmas n sa lam ³t r. Taylor maksimum üretim için bugün de halen geçerlili ini koruyan ³u ³ekilde bir formül önermi³tir: Görev tan m ³in etüd edilerek en iyi operasyon s ralamas n n olu³turulmas Zaman Tan m Zaman etüdleri veya standart zamanlar kullanarak belirleme. Metod Tan m Sürecin incelenerek geli³tirilmesi 1933'te H. B. Maynard metod mühendisli i kavram n ortaya atm ³ ve ³u ³ekilde tan mlam ³t r: Metot mühendisli i verilen bir i³te, her gerekli operasyonun nas l daha h zl ve en iyi metotla yap lmas ve gereksiz operasyonlar n elimine edilmesi hede ne yönelik olarak, operasyonlar n detayl etüt edilmesidir. Çal ³ma Sistemi Çal ³ma Sistemi Sistem Tan m Çe³itli sistem tan mlar : Birden çok ³ey veya parçalar n kombinasyonu veya bir araya getirilmesi sonucunda olu³an karma³ k veya bölünmez bütündür. Birbirleri ile etkile³imli elemanlar n olu³turdu u topluluktur. Nesneler ve bu nesneler ile özelliklerinin aras ndaki ili³kilerin meydana getirdi i topluluktur. Aralar nda ili³kiler olan parçalar n olu³turdu u topluluktur. 3
Figure 1: Çal³ma Sistemi 4
Figure 2: Çal³ma Sistemi 5
Plana uygun bir amac gerçekle³tirmek üzere tasarlanm³ çe³itli bile³enlerin olu³turdu u bütündür. Bir i³letmede bir faaliyeti gerçekle³tirmek amacyla bütünle³tirilmi³ bir plan olu³turmak üzere birbirleri ile ili³kili çe³itli süreçlerin olu³turdu u bir ³ebekedir. Birbirleri ile ili³kili bile³enlerin olu³turdu u karma³k bütündür. Sistem Tanm Sistem Bir veya daha fazla amaca yada sonuca ula³mak üzere bir arada bulunan ve aralarnda ili³kiler olan ziksel ya da kavramsal birden çok bile³enin (ö enin) olu³turdu u bütündür Yine sistem çal³malarnda ortak dü³ünce; bile³enleri olu³turan ayr segmentleri ortak bir hedef do rultusunda entegre ederek, tüm süreci en iyi çal³acak ³ekilde tasarlamaktr. Bu ³ekilde ziksel ve kavramsal ak³larn görünmez tek bir ³irket gibi dizaynn, kontrolünü ve i³letilmesini içerir. Bu kapsamda, aktivitelerin(maliyetlerin) en mantkl yerlere ta³nmasn, d³ güçlerin etkisi yerine da tm kanalnn entegrasyonuna ve riskin ve karn oyuncular arasnda payla³lmas gibi anahtar kavramlara dayanr. Sistem Snandrmas Açk ve kapal sistemler Kapal sistemler, çevreyle etkile³imi olmayan sistemlerdir. Aslnda çevresiyle hiç bir ³ekilde girdi-çkt al³veri³inde bulunmayan bir sistem örne i bulmak hemen hemen imkansz oldu undan dolay bu tür sistemler genelde teorik ve varsayma dayal sistemlerdir. Açk sistemlerde çevre ile sistem arasnda bilgi, malzeme ve enerji de i³imi vardr. Baz kimyasal reaksiyonlar (nükleer reaksiyonlar gibi) kapal sistem olarak dü³ünülebilir. Canl ve cansz sistemler Do um, ölüm ve ço alma gibi biyolojik özelliklere sahip sistemlere "canl sistemler" denir. Biyolojik bir ya³am belirtisi göstermeyen sistemler ise cansz sistemlerdir. Bir insan ya da hayvan canl sistemler için örnek olu³tururken, bir uçak ya da bir müessese cansz sistemlere örnektir. Sistem Snandrmas Do al ve insan yaps sistemler Adndan da anla³labilece i gibi insanlar tarafndan belli amaçlar do rultusunda meydana getirilen sistemler insan yaps sistemlerdir (articial systems). Bunun tersi do al yollarla olu³mu³ olan sistemler do al sistemlerdir. Bir i³letme ya da i³letmeyi de içine alan ekonomik sistem insan yaps bir sistemdir. Güne³ sistemi ya da dünyamzdaki tabi hayat ise do al bir sistemdir. 6
Statik ve dinamik sistemler Çevredekileri de i³melere kar³n durumunu koruyan sistemler statik sistem olarak adlandrlrken, çevredeki de i³ikliklere göre zaman içinde de i³ikli e u rayan sistemlere dinamik sistemler denir. Dinamik sistemler bir geri besleme mekanizmas sayesinde kendisini çevredeki de i³ken parametrelere uydurur. Statik sistemlerse uzun müddet durumlarn korurlar. Örne in bir i³letme, çevredeki arz ve talep gibi de i³ken parametrelerin zaman içindeki durumuna göre kendisini sürekli de i³tirmek ve ayarlamak durumunda oldu u için dinamik bir sistemdir. Güne³ sistemimiz ise bizim zaman ölçe imiz içinde dü³ünül- dü ünde hemen hemen hiçbir de i³ikli e u ramadan seyrini sürdürmektedir. Güne³ sistemi bu açdan statik sistemlere örnek olarak verilebilir. Sistem Snandrmas Soyut ve somut sistemler E er bir sistem somut ö elerden meydana geliyorsa o sistem bir somut sistemdir. Tüm elemanlar kavramlardan olu³an sistemler ise soyut sistemlerdir. Buna göre somut bir sistem kavramlardan ve ziksel nesnelerden olu³uyor olabilir. Akla ilk etapta gelen sistemlerin hemen hepsi somut sistemlerdir; i³letme sistemi gibi. Soyut sistemlere örnek olarak ise basit bir bilgisayar program verilebilir. Soyut sistemler için bir di er örnek de felsefe sistemi olabilir. Basit ve karma³k sistemler Sistemde çok az ö e ve ili³ki varsa basit sistemdir. Örne in bir çörek pi³irme i³lemi basit bir sistemdir. Karma³k sistemler ise çok fazla ö e ve ili³ki barndran sistemlerdir. Makine imalat yapan bir i³letme karma³k bir sistem saylabilir. Sistemlerin Snandrlmas ³levlerine göre Tanmsal, öngörü,kuralsal Yaplarna göre Gösterimsel, örneksel,analitik Gösterim biçimine göre Sözel, ³ematik Zaman esasna göre Statik, dinamik Bilgi miktarlarna göre Deterministik,stokastik, belirsizlik Kapsamlarna göre Genel, özel Üretim Sistemi Tedarik Zinciri Sistemi 2.2 Sistem Dü³üncesi Sistem htiyac 1. Bilimin bir bütün olu³u: Bilim normalde bir bütündür. Bilimi ayr disiplinler içinde incelemek onu daha iyi anlayabilmek için yaplm³sa da zaman içinde bütünlük bozulmu³tur. Bilimi ayr disiplinler içinde ele alp incelemek disiplinlerin çevredeki olaylar anlayabilmek açsndan kstl görü³ açs yüzünden yetersiz kalmas sonucunu do urmu³tur. Sistem dü³üncesi bu bütünlü ü disiplinler aras bir yakla³mla a³may amaçlar. 7
Figure 3: Üretim Sistemi Figure 4: Tedarik Zinciri Sistemi 8
2. Bilimde savurganlk: Yürütülen bilimsel çabalar kaynak savurganl na yol açmaya ba³lam³tr. Farkl disiplinleri bir arada ilgilendiren konular her disiplin içinde ayr ayr ele alnp incelenmekte ve bu yüzden gayretler gereksiz yere da tlmaktadr. Ço u kez ayn sonuçlara ula³lmakta bu da kaynak savurganl n do urmaktadr (jeozik, zikokimya, sosyo-ekonomi gibi). Sistem dü³üncesi ile bu savurganl n a³lmas amaçlanm³tr. 3. Bilimsel yöntemin yetersizli i: Analiz ve senteze dayanan bilimsel yöntem, bilimin o gün itibariyle ula³t noktada bilimsel problemlerin çözümü için yetersiz kalm³tr. Sistem dü³üncesi, içinde bilimsel yöntemi de içeren yeni bir yakla³m önermi³tir. 4. Tükenmeyen sorunlar: Yirminci yüzyln ikinci yarsna gelindi inde insano lunun sahip oldu u bilgiler çevredeki olaylar çok küçük ayrntlarna kadar çözmeye yetecek seviyede olmasna ra men sorular ve sorunlar bitmemektedir. Sistem dü³üncesi ile sorunlarn daha etkin ve hzl çözülmesi amaçlanm³tr. lkeler Bütünsel Yakla³m: ncelenen sistem bir bütün olarak görülmelidir. Sistemin içerdi i sorunlar birbirlerinden soyutlanamaz. Sistemin içerdi i bir ö e ancak sistemin di er ö eleriyle birlikte dü³ünüldü ünde i³levsel bir anlam ifade eder. Sistem, birbirleriyle etkile³imli ö elerden olu³mu³, çevresiyle etkile³imli bir bütünlüktür. Disiplinler Aras Yakla³m: Bütünsel yakla³mn tamamlaycsdr, ³öyle ki; incelenen sistemi bir bütün olarak görmenin ön ko³ulu ve ayn zamanda gerekli sonucu, o sisteme farkl görü³ açlaryla yakla³abilmektir. Bu ön ko³ulu disiplinler aras yakla³m sa lar. E er sorunlar üzerine tek bir bilim dalnn görü³ açs ile gidilirse ön yargl ve gerçek d³ sonuçlara varlmas muhtemeldir. Disiplinleri insanlar ortaya çkarm³tr ve disiplinler do adaki sorulara farkl görü³ açlar ile çözümler üretmeyi hedeer. Disiplinler aras yakla³m sayesinde grup çal³mas denen yöntem gündeme gelmi³tir. De i³ik bilim dallarnda e itim görmü³ bilim adamlar bir araya gelerek karar ve çözüm üretmeye yönelmi³lerdir. lkeler Bilimsel Yakla³m: Sistem yakla³mnda sorunlar bir bütün olarak görmenin ve sorunlara de i³ik görü³ açlaryla yakla³mann somut yöntemidir. Sistemler üzerinde çal³rken sorunlarn çözümü için bilimsel yöntem tercih edilir. Bu yöntem temel bilimler ve toplumsal bilimler açsndan farkllk göstermektedir. Sistem analizinde sistemin i³levine göre bu yöntemlerden birisi kullanlabilir. 2.3 Bile³enler Bile³enler Sistem, günümüzde çok sk kullanlan sözcüklerden birisidir. Hemen her türlü metinde bu sözcükle kar³la³mak olasdr. Çevremizde olup biten her türlü faaliyet bir sistem olarak dü³ünülebilir. Böyle geni³ anlamlar içeren bir sözcü ü tek bir tanmn içine s drmak güçtür. Gene de sistem olarak adlandrlan tüm kavramlarn içerdi i ortak noktalar bulunmaktadr. Bu noktalar ö e, özellik, faaliyet ve durumdur. Bunlar ksaca açklarsak: Ö e : Sistem içindeki herhangi bir nesne Özellik : Sistem içindeki ö elerin nitelikleri 9
Faaliyet : Sistemde de i³imi sa layan süreçler (prosesler) Durum : Belli bir zaman noktasna sistemin ö e, nitelik ve faaliyetlerinin tanm. Ö eler Sistemi meydana getiren ziksel ya da kavramsal tüm bile³enler sistemin ö eleridir. Sistem içerisindeki faaliyetler de bir ö e olarak dü³ünülebilir. Örne in otomobili meydana getiren piston, direksiyon, vites vb. parçalar ö elerdir. Bir i³letmedeki yönetim, denetleme gibi faaliyetler de ö edir. Alt Sistem: Sistemin içindeki onun yöneldi i amaca katk sa layan di er sistemler alt sistemlerdir. Alt sistemler de sistemin ö eleridir. li³kiler Sistem içerisindeki ö elerin birileri arasndaki her türlü ak³ ili³ki olarak adlandrlr. Sistem ö eleri arasndaki ili³kiler de i³ik türden olabilirler. Bunlar: Mekansal li³ki Fiziksel ö elerin, bir mekan içinde belli bir ili³ki içinde bulunduklar sistemler buna iyi bir örnektir. Örne in bir imalat sistemindeki tezgahlar arasndaki uzaklk ili³kisi bir mekansal ili³kidir. Zamansal li³ki Sistem içinde olaylarn srasn ayrt etmeye yarar. Örne in bir arabann hz ile kat etti i uzunluk arasnda bir zaman ili³kisi vardr. Ya da bir imalat sisteminde bir mamulün izleyece i i³lem sralar arasnda bir zaman ili³kisi olabilir. Mamul X tezgahnda i³lenmeden Y tezgahnda i³lenemiyor olabilir. li³kiler Neden Sonuç li³kisi Neden sonuç ili³kisi sistem ö eleri arasnda da bulunan önemli bir do a ilkesidir. Örne in bir ekonomik sistemde bir ürünün yat belirlenirken herhangi bir nedenle o ürüne olan talep artarsa bu nedenin sonucu olarak o ürünün yat artacaktr. Enerjinin Korunumu li³kisi Maddenin bir biçimden di erine geçerken enerji ve madde korunur. Bu ili³ki bir do a yasas olarak sistemler için de geçerlidir. Mantksal li³ki Özellikle soyut sistemlerde görülen bir ili³ki türüdür ve bilgisayar programlarnda skça rastlanr. 10
Amaçlar Her sistemin yöneldi i bir ya da daha fazla amaç vardr. Örne in bir otomobil sistemi ta³ma yapma amacna hizmet eder, üretim hatt imalat gerçekle³tirir ya da bir e itim sistemi insanlar e itmeyi amaçlar. nsan yaps sistemler için amaçlar tespit etmek çok zor de ildir. Zaten bu sistemler bir amaca ula³mak için insanlar tarafndan üretilmi³tir. Fakat, insan yaps olmayan sistemler için amaçlar tespit etmek her zaman kolay olmayabilir. nsann sindirim sisteminin amacnn besinleri sindirip insana enerji sa lamak oldu unu söylemek kolaydr, ancak güne³ sistemi gibi daha geni³ sistemler için bu amac tespit edebilmek teolojik tart³malara neden olmaktadr. Araç-Amaç Önceli i Usul-Esas Her zaman için önce amaçlar belirlenir, daha sonrasnda bu amac ger³ekle³tirmek için alternatier aranr. Örne in, "mü³teriye zamannda teslimat" bir amaç olarak belirlenebilir. "Teslimat sürecinin iyile³tirilmesi" amaç olmamal, yukardaki amac gerçekle³tirmek için bir araç olmal. Çünkü, tamamen yeni prosedürlerin geli³tirilmesini engeller. Yenilikçi Alternatif Geli³time Sistem dü³üncesi, amaç do rultusunda, mümkün bütün alternatieri olu³turmaya çal³r.çe³itli beyin frtnas ve analiz teknikleri alternatieri olu³turmaya yardmc olur. Business Process Re-engineering(De i³im Mühendisli i-süreçlerin yeniden yaplandrlmas) Modelleme Alternatieri amaç do rultusunda çe³itli objektif ölçütlerle kar³la³trmak gerekir. Bu kar³la³trma sadece basitce maliyetlerin kar³la³trlmas oldu u gibi kompleks bilgisayar modelleri ile analiz de olabilir. Uygun seviyede detay projenin içeri ine ba l olarak de i³ir. ASAP modeli TAI için FMS modeli Modelleme-Gerekti i kadar detay 11
Figure 5: Yariletken çip üretimi 3 Sistem Performansnn Ölçümü Sistem Performans Ölçütleri Sistem tasarmnda ve analizinde önemli bir unsur, uygun ölçütlerin belirlenerek performansn de erlendirilmesidir. Performans ölçütleri sistemin etkinli ini ve verimlili ini ölçme amaçl kullanlmas yannda, alternatif sistemlerle kar³la³trlmasnda da gereklidir. Bu kapsamda performans ölçütleri niteliksel ve niceliksel olarak iki grupta incelenebilir(ref:scm design and analysis, B. Beamon) Niceliksel Ölçüler Niteliksel Ölçüler 3.1 Niceliksel Ölçütler Niceliksel Ölçütler: Bu ölçütler direkt rakam olarak ifade edilebilen ölçütlerdir. Fonksiyonel ve parasal olarak iki grupta incelenebilir: Fonksiyonel Ölçütler: 12
Figure 6: Performans Toplam Teslim Zaman(Çevrim zaman): Mü³terinin sipari³i verdi i andan ürünün teslimatna kadar olan zamandr. Bir çok durumda bu ölçütün alt bile³enleri vardr: Mü³teri sipari³inden üreticiye iletilmesi, üreticinin sipari³in gereklerini yerine getirerek paketlemesi ve ürünün mü³teriye ziksel olarak iletilmesine kadar geçen zaman gibi. Bu zamanlarn bir ksm(üreticiye sipari³in iletilmesi gibi) günümüzde bili³im teknolojileri gibi avantajlar kullanlarak minimize edilmi³tir. Niceliksel Ölçütler: Kullanm Oran Kaynaklarn ayrlan zaman içerisinde ne oranda kullanld nn gösterir. Kuyrukta bekleme zaman Üretim hz Çkt hz olarak tabir edilen bu ölçütte, belirlenen zaman içerisinde ne kadar ürün üretildi inin ölçütüdür. Fonksiyonel Ölçütler: Do ru Sipari³ Oran: Bu ölçüt, zamannda ve istenilen ³ekilde teslim edilen sipari³lerin toplam sipari³lere orandr. Genellikle %'de olarak ifade edilir. Ürünlere ve lojistik sistemine göre alt bile³enlere ayrlabilir: Stoktan teslim edilen do ru sipari³ oran, üretimden teslim edilen do ru sipari³ oran gibi. Do ru Fatura Oran gibi direkt ürünle ilgili olmayan ölçütlerde de erlendirmeye alnmaldr. Geç Ürün Zaman Vaat edilen teslim zaman ile gerçekte ürünün teslim edildi i zaman arasndaki farktr. Bu ölçütün minimizasyonu hedeenir ve geç ürün teslimatna sebep olan unsurlar ara³trlr. Tekrarlanan Fonksiyonlarn Says: Süreçte daha önceden yapld halde tekrarlanan fonksiyonlar ve saysn ifade eder. 13
Kapasite Kullanm Oran: Depo Kullanm Oran:... Parasal Ölçütler: Sipari³in i³lenmesi, ta³ma, depolama gibi direkt maliyetlerle lojistik faaliyetlerini planlama, yönetme ve ilgili bili³im sistemleri maliyetleri gibi direkt olmayan maliyetleri içerir. Alt bile³enleri a³a da belirtilen ³ekilde incelenebilir: Nakliye Maliyetleri: Toplam lojistik maliyetinin ço u zaman yarsndan fazlasn olu³turdu u için daha aktif olarak iyile³tirmelerin yaplmas sa lanmaldr. Depolama Maliyetleri: Stok Ta³ma Maliyeti: Yönetim cra Maliyetleri: Risk Maliyetleri: Ürünlerin zararndan, kaybndan yada mü³teri kaybndan do an maliyetlerle sigorta maliyetleridir. Gümrük Maliyetleri: D³ ülkelere ihraç olan ürünlerde gümrük komisyonu gibi maliyetlerdir. 3.2 Niteliksel Performans Ölçütleri Niteliksel Performans Ölçütleri: Direkt rakam olarak ifade edilmeyen fakat belirli bir skala çerçevesinde (iyiorta-kötü vb) de erlendirilen ölçütlerdir. Mü³teri memnuniyeti: Mü³terinin bir hizmet veya ürünle memnuniyetinin ölçütüdür. Bu ölçüt 3 alt dalda incelenebilir: ³lem öncesi memnuniyet: Ürün alm öncesi hizmetlerle ilgili memnuniyettir. ³lem memnuniyeti: Ürünün ziksel olarak teslimatyla ilgili süreçlerden memnuniyettir. ³lem sonras memnuniyet: Ürünün kullanm srasnda sa lanan hizmetlerle ilgili memnuniyettir. 14
Figure 7: üretim hatt Esneklik Esneklik: Sistemin mü³teri taleplerindeki random de i³ikliklere yant verebilme ölçütüdür. Niceliksel olarak da ifade edilebilen birimlere bölünebilir: Ürün geli³tirme zaman: Makine kurulum zaman: Sürüm yapabilme: Örnek: Kale Kilit A, kap ve pencere kilit sistemleri olmak üzere iki ana tipte ürün üretmektedir. Ürünler CNC makinelerinden geçtikten sonra montaj i³lemi ile i³çiler tarafndan birle³tirilmektedir.bu i³lemlerin süreleri a³a daki gibidir. A ürünü hammadde maliyeti 50 TL iken B'nin 100 TL'dir. ³çi yevmiyesi saatlik olarak 20 TL'dir. Firma bir ayda 21 gün çift vardiya(16 saat) çal³maktadr. Yönetim, kira vb di er giderleri aylk 30.000 TL'dir. Her iki üründe piyasada 600 TL'ye satlmaktadr. Pazar ara³trmasnda her iki ürüne talebin en fazla 140 adet olaca dü³ünülmektedir. Ürün A için sözle³mesi yaplm³ sipari³lerin toplam 75 adettir. Örnek: Ürün Torna Matkap Montaj Hammadde Sat. Fiy Min-Maks Talep A 2 s - 2 s 50 600 75-140 B - 3 s 1.5 s 100 600 0-140 Kaynaklar Sistem Analizi (Doç. Dr. Haluk Erkut - Ky Yaynlar 1989) ³letme Yönetiminde Sistem Yakla³m (Prof. Dr. H. Öner Esen - Alfa Basm Yayn Da tm 1998) Yönetim Bilgi Sistemleri (Doç. Dr. Hadi Gökçen - EP Yaynclk 2002) Sistem Analizi ve Tasarm Ders Notlar (M. Fatih Yegül) 15