KSÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ ZOOTEKNİ BÖLÜMÜ KSÜ ARAŞTIRMA FONU PROJE NO: 99/6-26-1 ETLİK PİLİÇLERDE ERKEN DÖNEMDE SINIRLI BESLEMENİN PERFORMANSA ETKİLERİ

KSÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ ZOOTEKNİ BÖLÜMÜ KSÜ ARAŞTIRMA FONU PROJE NO: 99/6-26-1 ETLİK PİLİÇLERDE ERKEN DÖNEMDE SINIRLI BESLEMENİN PERFORMANSA ETKİLERİ SONUÇ RAPORU Doç. Dr. Ercan EFE Kahramanmaraş 2000

ETLİK PİLİÇLERDE ERKEN DÖNEMDE SINIRLI BESLEMENİN PERFORMANSA ETKİLERİ O. DENİZ (odeniz@ksu.edu.tr), U. SERBESTER (ugurserbester@usa.net), S. ÇALIŞLAR (scalıslar@ksu.edu.tr), D. ÖZTÜRK (durmus@ksu.edu.tr) ÖZET KSÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Kahramanmaraş Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde, 1999 yılında yürütülen bu çalışmada, 15-28. günler arasında uygulanan sınırlı beslemenin etlik piliçlerde canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma ve karkas özellikleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Araştırmanın hayvan materyalini Cobb-500 günlük erkek civcivler oluşturmuş, çalışma tesadüf parselleri deneme desenine göre 6 muamele grubu ve 3 tekerrür olarak planlanmıştır. Muamele grupları; I. Grup; tüm besi süresince serbest (ad-libutum) besleme (Kontrol Grubu), II. Grup ; 15-28. günler arası ad-libutum yem tüketiminin % 90 ı; diğer günlerde ise ad-libutum, III. Grup; 15-28. günler arası ad-libutum yem tüketiminin % 80 i; diğer günlerde ise ad-libutum, IV. Grup; 15-28. günler arası ad-libutum yem tüketiminin % 70 i; diğer günlerde ise ad-libutum,, V. Grup; 15-28. günlerde haftanın 3. günü aç bırakılmış, diğer günler ad-libutum, VI.Grup; 15-28. günlerde haftanın 3. ve 6. günü aç bırakılmış, diğer günler ad-libutum, şeklinde oluşturulmuştur. Altı haftalık besi süresince tüm gruplar 0-14. günlerde % 22.75 Ham Protein (HP) ve 3060 kkal/kg Metabolik Enerji (ME) içeren yemi, 15-28. günlerde % 21.50 HP ve 3180 kkal/kg ME içeren yemi, 29-35. ve 36-42. günlerde % 21 HP ve 3226 kkal/kg ME içeren yemi tüketmişlerdir (36-42. günlerde kullanılan yemde antikoksidiyal madde çıkarılmıştır). Grupların canlı ağırlık artışları haftalık olarak grup düzeyinde saptanırken yem tüketimleri 15-28. günlerde günlük, diğer zaman aralıklarında ise haftalık olarak tespit edilmiştir. Besi süresi sonunda (42. gün) I. grubunun canlı ağırlık artışı 2187.53 g olarak bulunurken, bu grubu sırasıyla 2128.23 g ile II. grup, 2099.33 g ile V. grup, 2070.60 g ile III. grup, 2065.97 g ile VI. grup ve 2034.90 g ile IV. grup izlemiştir. Grupların besi süresi sonu canlı ağırlık artışları istatistiki bakımdan farksız olmuştur (P>0.01). Grupların 6. hafta yem değerlendirme katsayıları incelendiğinde, en yüksek düzeyde VI. grupta (2.64) saptanmış, bu grubu sırasıyla II. grup (2.53), I. grup (2.47), V. grup (2.36), III. grup (2.22) ve IV. grup (2.16) izlemiştir. Grupların 6. hafta yem değerlendirme katsayıları arasında gözlenen farklılıklar istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur (P>0.01). Anahtar Kelimeler: Etlik Piliç, Sınırlı Besleme, Performans, Karkas ABSTRACT This research was conducted to find out the effect of feed restriction between 15-28 days of broiler on body weight gain, feed intake and efficiency, and carcass charecteristics. Total of 360 Cobb-500 hybrid broiler chicks were used in randomized block design with 6 treatment groups having three sub-groups in each. Treatment groups are; Ad-libutum feeding (I), 10 % feed restricted (II), 20 % feed restricted (III), 30 % feed restricted (IV), one day starved weekly then ad ad-libutum (V), two days starved then ad-libutum (VI). Treatment diets consisted of; 22.8 % CP and 3060 kcal/kg ME (0-14 days), 21.5 % CP and 3180 kcal/kg ME (15-28 days), and 21.5 % CP and 3226 kcal/kg ME (29-35 and 36-42 days) during six weeks. Body weight gain was recorded weekly; feed intake was recorded daily between 15-28 days, then recorded weekly. At the end of the experiment, body weight gains were found as 2187.53 g, 2128.23 g, 2099.33 g, 2070.60 g, 2065.97 g and 2034.90 g for the groups I, II, V, III, VI, and IV respectively. Feed efficiency constants were found for the groups VI (2.64), II (2.53), I (2.47), V (2.36), III (2.22) and IV (2.16). According to the results of study body weight gain and feed efficiency of the broilers were not found statistical significant between the groups (P>0.01). Also, no significant differences were observed for cold carcass weight, abdominal fat and gizzard weights between groups. Key Words: Broiler, Feed Restriction, Performance, Carcass 2

1. GİRİŞ Etlik piliçlerde uzun yıllardır yapılan genetik çalışmalar, büyüme ve canlı ağırlık artış hızına ivme kazandırmıştır. Çalışmalar sonunda hayvanlarda yem tüketme isteğinin arttığı ancak tüketilen yemin yaşama payı ve büyüme payı için harcanan kısmı dışında kalan bölümün vücutta yağ olarak depolandığı saptanmıştır. Oluşan aşırı yağlanma ise yem değerlendirme katsayısının gerilemesine sebep olmakta ve bu durum ise üretici açısından piliç başına maliyetin artması anlamına gelmektedir. Ayrıca tüketicilerin yağsız ete olan talepleri giderek daha fazla anlam ve önem kazanmaktadır. Etlik piliçlerde sınırlı yemleme, yemden yararlanmayı iyileştirmek, karkastaki yağ depolanmasını ve özellikle abdominal yağ birikimini azaltmak amacıyla uygulanmaktadır. Diğer yandan sınırlı yemleme sonrasındaki telafi edici büyüme döneminde en az yemle en yüksek canlı ağırlık artışının gerçekleştirilmesi sınırlı yemleme çalışmalarının ana ilkesidir. Sınırlı yemleme sonrasında ortaya çıkan performansı etkileyen başlıca etmenler; kısıtlama süresi, kısıtlama şiddeti, sınırlı yemlemenin başlama yaşı ve genotiptir. Bu konuda bazı araştırıcılar erken yaşta başlatılan sınırlı yemleme ile telafi edici büyümenin sağlanabildiğini ileri sürerken, bazı araştırmacılar ise sınırlı yemlemeye başlama yaşının telafi edici büyüme üzerinde etkili olmadığını bildirmektedirler. Mollison ve ark., (1984), kontrol grubunun tükettiği yem miktarının % 90 nını tüketecek şekilde sınırlı beslenen etlik piliçlerde abdominal yağ miktarı ve canlı ağırlığın düştüğünü bildirmişlerdir. Cabel ve Waldroup (1988), 6. günden 12. güne kadar ve 6. günden 18. güne kadar sınırlı beslenen etlik piliçlerin serbest beslenenlere göre daha düşük abdominal yağ ve canlı ağırlığa sahip olduğunu saptamışlardır. Pinchasov ve Jensen (1989) ile Summers ve ark., (1990), sınırlı beslenen etlik piliçler ile serbest beslenen etlik piliçlerin abdominal yağ ağırlıkları arasında fark bulunmadığını bildirmişlerdir. Yem tüketim zamanı ile yem tüketim miktarının etlik piliçlerin beslenmesindeki etkilerinin incelendiği diğer bir araştırmada, karışık cinsiyetteki etlik piliçler 21. güne kadar serbest ve 0.7 kg; 21-35. günleri kapsayan büyütme döneminde ise serbest ve 1.7 kg yem tüketmişlerdir. Araştırmacılar 42 günlük böyle bir yemleme programının canlı ağırlık ve yemden yararlanmaya etkisinin önemli olmadığını bildirmişlerdir (Leeson ve ark., 1989). Alsobayel ve ark., (1989), yaptıkları çalışmada ad-libutum olarak besledikleri kontrol grubu yanında bu grubun tükettiği yem miktarının % 85, % 76, % 75 ve % 69 u düzeyinde 2 ve 3 hafta süreyle beslenen araştırma gruplarında elde edilen kesim ağırlıkları arasında farklılık bulunmadığını bildirmişlerdir. Yapılan diğer bir çalışmada 8-14. günler arasında % 22 ham protein ve 3072 kkal/kg ME enerji içeren rasyon kullanılarak etlik piliçlere gün aşırı, gün veya saatlere bağlı olarak sınırlı yemleme uygulanmıştır. Çalışmada 15. günden sonra civcivler 56. güne kadar serbest yemlenmişlerdir. Kesime gönderilen grupların canlı ağırlıkları arasında istatistiki bir farklılık bulunmamıştır. Ayrıca karkas kompozisyonuna sınırlı yemleme uygulamalarının etkisi önemsiz bulunmuştur (Yu ve ark., 1990). Monsi ve Ayodele (1990), 0-5 haftalık dönemde etlik piliçlere günde 3-6 saat süreyle sınırlı yemleme programı uygulamıştır. Araştırmacılar canlı ağırlık, yem tüketimi ve yem giderlerinde 5. hafta itibariyle azalma olduğunu ancak çalışmanın 10 haftalık bir dönemde yapılması halinde performans sonuçları bakımından bir farklılığın meydana gelmediğini bildirmişlerdir. Ballay ve ark., (1991), erkek etlik piliçler üzerinde yaptıkları çalışmada serbest düzeyde besledikleri grup ile değişik günlerde bir gün ara ile aç bırakılan 8 değişik grubu karşılaştırmışlardır. Araştırmacılar, 39 günden sonra 6 gün süre sınırlı beslenen hayvanların serbest beslenenler ile aynı canlı ağırlığa ulaştıklarını, besi döneminin ilk 18 gününde 6 günden daha uzun bir süre sınırlı beslenen hayvanların ise canlı ağırlıklarının daha düşük olduğunu bildirmişler; ancak 6 günden daha uzun bir süre sınırlı yemlemenin yem değerlendirme katsayısını iyileştirdiğini ifade etmişlerdir. Osman (1993), yaptığı bir çalışmada 2 haftalık yaştaki 96 adet Pekin Ördeğine temel rasyonun % 100, % 70 ve % 85 i düzeyinde yapılan yem kısıtlamasının 3-10 haftalık periyotta canlı ağırlıkta düşüşe yol açtığını, fakat 11-12. haftalarda ise düşüşlerin önemsiz olduğunu bildirmiştir. Ayrıca, göğüs but-bacak ağırlığına sınırlı yemlemenin etkisi olmamıştır. Araştırmada % 70 düzeyinde yapılan sınırlı yemlemenin performansı olumlu yönde etkilediği belirtilmiştir. Scheideler ve Baughman (1993), yaptıkları iki çalışmanın ilkinde kontrol grubunu ad-libutum olarak beslemişler ve bu grubun yem tüketim miktarının % 50 sini 6-14. günlerde muamele grubuna vermişlerdir. İkinci çalışmada ise, kontrol grubunun yem tüketim miktarının % 65 ini 8-14. günlerde muamele grubuna vermişlerdir. Araştırmacılar her iki çalışmada da sınırlı beslemeye tabi tutulan etlik piliçlerin 21, 35 ve 45. günlerde telafi edici büyüme gösterdiklerini ifade etmişlerdir. Araştırmacılar birinci ve ikinci çalışmada 42. günde kontrol grubu ve muamele gruplarının yem değerlendirme katsayıları arasında istatistiki bir farklılık olmadığını (birinci çalışma için yem değerlendirme katsayıları kontrol ve muamele gruplarında sırasıyla 1.73 ve 1.68, ikinci çalışma için ise 2.01 ve 3

1.89) ve farklı muamelelerin grupların karkas yağ yüzdesi ve abdominal yağ miktarlarını etkilemediğini bildirmişlerdir. Zubair ve Leeson (1994), erkek etlik piliçlerde çeşitli dönemlerde yapılan sınırlı beslemenin büyüme ve karkas özellikleri üzerine etkisini incelemişler; bu tip uygulamaların telafi edici büyümeyi etkilemediğini ve gruplarda karkas özellikleri bakımından istatiksel bir farklılığın bulunmadığını bildirmişlerdir. Yapılan bir çalışmada ad-libutum olarak beslenen kontrol grubu yanında, bunun % 90, % 75 ve % 60 ı 7-14. günlerde; % 80 ve % 60 ı 8-16. günler arasında araştırma gruplarına verilmiştir. Araştırmacılar, erken dönemde sınırlı beslemenin abdominal yağ ağırlığını etkilemediğini ve yem değerlendirme katsayısını iyileştirdiğini bildirmiştir (Deaton, 1995). Payawal (1996) yaptığı çalışmada, sınırlı beslemenin çeşitli düzeylerinin (ad-libutum olarak beslenenlere göre % 25, % 50, % 60 sınırlı) büyüme ve karkas kompozisyonu üzerine etkisini araştırmış ve sınırlı beslemenin yem değerlendirme katsayısını iyileştirirken karkas kompozisyonu üzerinde önemli bir etkiye sahip olmadığını bildirmiştir. Saleh ve ark., (1996), etlik piliçlerde sınırlı beslemenin telafi edici büyüme, abdominal yağ ağırlığı ve yem değerlendirme katsayısı üzerine etkisini incelemişler ve besi döneminin 8, 9, 12 ve 13. günlerinde ad-libutum beslenen hayvanların yem tüketim miktarlarının % 20, % 30, % 40 ını tüketen ve diğer günlerde ad-libutum düzeyde beslenen grupların besi sonu canlı ağırlıkları arasında istatistiki farklılık bulunmadığını bildirmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar yem değerlendirme katsayısında sınırlı beslemenin uygulandığı dönemde bir iyileşme olduğunu ancak besi sonunda grupların yem değerlendirme katsayıları arasında fark bulunmadığını ifade etmişlerdir. Altan ve ark., (1998), iki farklı genotipteki etlik piliçlerle yaptığı çalışma sonucunda, erken yaşlarda yem sınırlaması uygulanarak geciktirilen gelişmenin 6. haftada telafi edildiğini, karkas kalitesi, yem tüketimi ve yemden yararlanmada hiçbir gerileme meydana gelmediğini saptamışlardır. Attia ve ark., (1998), yaptıkları çalışmada, ad-libutum olarak besledikleri kontrol grubu ile bir hafta süreyle kontrol grubunun tükettiği yem miktarının % 50 siyle beslenen grup ve aynı miktar yemle iki hafta süreyle beslenen grupla karşılaştırmışlardır. Çalışma sonucunda sınırlı beslemenin canlı ağırlığı, yem tüketimini ve yem değerlendirme katsayısını etkilediğini; en düşük canlı ağırlığa iki hafta süreyle sınırlı beslenen etlik piliçlerin ulaştığını, ancak; bir hafta süreyle sınırlı beslenen grubun 7. hafta sonunda ulaştığı canlı ağırlık ile kontrol grubunun canlı ağırlığı arasında istatistiki farklılık bulunmadığını ifade etmişlerdir. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Hayvan Materyali Araştırmanın hayvan materyalini Türkiye Kalkınma Vakfı KÖY-TÜR A.Ş den sağlanan 360 adet Cobb- 500 günlük erkek civcivler oluşturmuştur. Deneme materyali civcivler 6 grup ve 3 tekerrür olarak yer bölmelerinde barındırılmıştır. 2.2. Yem Materyali Araştırmada KÖY-TÜR A.Ş den sağlanan; 0-14. günler arasında % 22.75 ham protein ve 3060 kkal/kg ME enerji içeren başlatma yemi, 15-28. günler arasında % 21.50 ham protein ve 3180 kkal/kg ME enerji içeren büyütme yemi, 29-35. günler arasında % 21 ham protein ve 3226 kkal/kg ME enerji içeren geliştirme yemi ve 36-42. günler arasında ise bir önceki dönemde kullanan yemin antikoksidiyal içermeyen formu şeklinde olan 4 farklı yem kullanılmıştır. Söz konusu yemlerin bileşimi ve hesaplanmış besin madde kompozisyonları Çizelge 1 ve Çizelge 2 de verilmiştir. 4

Çizelge 1. Araştırmada Kullanılan Karma Yemlerin Yapıları (kg) Hammaddeler Başlatma Yemi Büyütme Yemi Geliştirme Yemi-I Geliştirme Yemi-II Mısır 489.79 465.99 464.55 484.55 Soya Küspesi 222.44 187.96 182.05 182.05 Fullfat Soya 132.24 147.27 150.00 150.00 Buğday 75.00 100.00 100.00 100.00 Balık Unu 40.00 35.00 - - Tavuk Unu - - 35.00 35.00 DCP 16.45 17.85 18.24 19.24 Ham Yağ 6.39 25.63 24.40 4.40 Rendering Yağı - - 5.00 5.00 Mermer Tozu 5.41 6.89 6.74 6.74 Methionin 2.47 2.49 2.24 2.24 Tuz 2.22 2.42 2.37 2.37 Broyler Premix * 1.50 1.50 1.50 1.50 Remineral-D 1.50 1.50 1.50 1.50 Soda 1.16 1.00 1.91 1.91 Avilamycine 1.00 1.00 1.00 1.00 Sorbatox 1.00 2.00 1.00 1.00 Karasin 1.00 0.32 1.00 - Kolin Klorid 0.43 0.43 0.43 0.43 Cygro - 0.75 - - Lysine - - 1.07 1.07 * Broyler Premix: 1 kg mında Vit. A 15.000 IU, Vit. D 3 2000 IU, Vit. E 40.0 mg, Vit. K % 0 mg, Vit. B 1 3.0 mg, Vit. B 2 6.0 mg, Vit. B 12 0.04 mg, Niasin 30.0 mg, Biotin 0.1 mg içermektedir. Çizelge 2. Araştırmada Kullanılan Karma Yemlerin Hesaplanmış Besin Madde Değerleri Kuru Madde, %. 87.938 88.216 88.391 88.391 Ham Protein, %. 22.75 21.50 21.00 21.00 Ham Yağ, %. 5.77 7.79 8.85 8.85 Ham Sellüloz, %. 3.47 3.39 3.39 3.39 Ham Kül, %. 5.93 5.97 5.85 5.85 Met. Enerji, Kkal/kg 3060.00 3180.27 3226.35 3226.35 Kalsiyum, %. 0.85 0.90 0.90 0.90 Toplam Fosfor, %. 0.76 0.75 0.74 0.74 2.3. Metot Tesadüf parselleri deneme desenine göre planlanan araştırma kontrol grubu yanında, 5 muamele grubu ve 3 tekerrürden oluşmuştur. Kontrol grubunun (I. grup) yem tüketimi 14-28. günler arasında günlük olarak belirlenmiş ve bu grubun yem tüketim miktarının % 90 ı (II. grup), % 80 i (III. grup), % 70 i (IV. grup) deneme gruplarına verilmiştir. Diğer yandan son iki muamele grubunu ise sınırlı yemlemenin uygulandığı 15-28. günler arasında haftanın 3. günü aç bırakılan (V. grup) ve haftanın 3. ve 6. günü aç bırakılan (VI. grup) gruplar oluşturmuştur. Civcivlerin canlı ağırlık tartımları grup bazında haftalık olarak yapılırken yem tüketimleri ise 14-28. günler arasında günlük diğer zamanlarda ise haftalık olarak tespit edilmiştir. Besi dönemi sonunda (42. gün) her gruptan canlı ağırlık ortalamasına yakın 6 adet piliç kesilerek çeşitli karkas özellikleri yönünden araştırılmıştır. Çalışma sonunda elde edilen veriler SAS (Anonymous, 1995) paket programı kullanılarak varyans analizine tabi tutulmuş, gruplara ait ortalamaların karşılaştırılmasında Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi kullanılmıştır. 5

3. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Gruplarda canlı ağırlık artışlarına ilişkin olarak elde edilen bulgular Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelgenin de incelenmesinden anlaşılacağı üzere, sınırlı yemlemenin başladığı 14. güne kadar tüm grupların canlı ağırlık artışları istatistiki olarak birbirinden farksızdır (P>0.01). Ad-libutum olarak beslenen I. grup, üçüncü haftadan itibaren en yüksek canlı ağırlık artışına sahip olan grup olmuş; bu grubu V. ve VI. gruplar izlemiştir. Altıncı hafta itibariyle elde edilen veriler irdelendiğinde, grupların canlı ağırlık artışları arasında istatistiki önemli bir farklılık bulunmamıştır (P>0.01). Bu hafta itibariyle en yüksek canlı ağırlık artışı I. grupta gözlenirken bunu sırasıyla II., V., III., VI. ve IV. gruplar izlemiştir. Canlı ağırlık artışı bakımından 0-14 günlük yaşlarda istatistiki açıdan bir farklılık gözlenmezken, sınırlı beslemenin yapıldığı 15-28. günlük yaşlarda gruplar arasındaki farklılık istatistiki yönden çok önemli bulunmuştur. Sınırlı besleme ve aç bırakma uygulamaları sonunda, 29-35. günlerde yine ağırlık artışı bakımından gruplar arasındaki farklılığın istatistiki yönden çok önemli bulunmasında (P<0.01), hem sınırlı besleme, hem de aç bırakma uygulamasından kaynaklanan canlı ağırlık kayıplarının henüz tam telafi edilememesinin neden olduğu söylenebilir. Elde edilen sonuç, erken yaşlarda yem sınırlaması uygulanan etlik piliçlerin gelişmelerindeki gecikmeyi ancak 6 haftalık yaşta telafi edebildiklerini ileri süren Altan ve ark., nın (1998) bulgularıyla uyum içindedir. Altı haftalık yaşta canlı ağırlık artışı bakımından farklılığın önemsiz olması, etlik piliçlerin bu dönemde büyüme yavaşlamasını daha sonra telafi ettiklerini göstermektedir. Sonuçlar Scheideler ve Baughman (1993), Zubair ve Leeson (1994) ile Saleh ve ark. (1996) nın bildirişleri paralellik göstermektedir. Çizelge 3. Erken Dönemde Sınırlı Beslenen Etlik Piliçlerde DBCA ve Haftalar İtibariyle Canlı Ağırlık Artışları (g) Gruplar DBCA * 8-14. Günler 15-21. Günler 22-28. Günler 29-35. Günler 36-42. Günler I. Grup 217.47±2.50 a 249.07±4.44 a 700.09±13.09 a 1295.20±23.45 a 1735.87±18.82 a 2187.53±35.58 a II. Grup 216.10±1.86 a 243.40±2.64 a 608.90±10.26 c 1134.23±0.94 c 1649.90±44.40 ab 2128.23±21.71 ab III. Grup 216.40±3.00 a 243.40±6.30 a 535.27±7.27 d 1007.27±10.78 d 1541.93±26.29 bc 2070.60±47.79 ab IV. Grup 216.10±1.91 a 247.23±5.29 a 475.57±3.37 e 888.23±2.40 e 1482.57±42.69 c 2034.90±32.95 b V. Grup 216.00±2.57 a 246.50±4.72 a 659.00±14.55 b 1192.67±14.24 b 1640.00±37.97 ab 2099.33±29.09 ab VI. Grup 219.37±1.68 a 245.25±8.45 a 658.97±10.24 b 1160.97±19.18 bc 1612.63±25.30 b 2065.97±77.78 ab P 0.8853 0.9725 0.0001 0.0001 0.0031 0.2688 a, b, c, d, e: (P<0.01). * DBCA: Deneme Başı Canlı Ağırlık Gruplara ait yem tüketimleri ve yem değerlendirme katsayılarına ilişkin değerler ise Çizelge 4 ve Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 4 den de izlenebileceği üzere 3. hafta sonuna kadar en yüksek yem tüketimi I. grupta gerçekleşirken, bu haftadan sonra diğer grupların yem tüketimleri de artmıştır. Araştırmanın 5. haftasında en yüksek yem tüketimi IV. grupta gözlenirken, 6. haftada ise, II. grupta saptanmıştır. Besi dönemi sonunda grupların yem tüketimleri arasında istatistiki bir farklılık bulunmamıştır (P>0.01). Sınırlı besleme ve aç bırakma uygulamalarının yapıldığı 15-28. günlerde yem tüketimleri bakımından gruplar arasındaki istatistiki farklılık çok önemli olmuştur (P<0.01). Uygulamaların bitmesini izleyen 29-42. günlerde ad-libutum yemlemeye geçilmesi, daha önce sınırlı yemlenen ve aç bırakılan grupların diğer gruplarla eşit duruma gelmeleri için daha fazla yem tüketmelerine neden olmuştur. Bu durum, piliçlerin önceki durumlarını hızla telafi etme eğilimi içerisinde olduklarını; son haftada yem tüketimlerinin gruplarda birbirine yakın olarak gözlenmesi ise, gelişme gecikmesinin telafi edilmesiyle ilgili olduğunu göstermektedir. Araştırma bulguları Monsi ve Ayodele (1990) ile Attia ve ark. larının sonuçları ile uyum göstermezken Altan ve ark. larının (1998) bildirişleriyle uyum içerisindedir. 6

Çizelge 4. Erken Dönemde Sınırlı Beslenen Etlik Piliçlerde Haftalar İtibariyle Yem Tüketim Değerleri (g) Gruplar 8-14. Günler Arası 15-21. Günler Arası 22-28. Günler Arası 29-35. Günler Arası 36-42. Günler Arası I. Grup 345.40±8.52 a 533.10±5.40 b 909.90±12.45 a 937.57±71.12 b 1108.93±57.96 a II. Grup 341.60±4.39 a 493.45±0.00 c 796.85±0.00 b 1085.10±87.38 ab 1200.47±71.43 a III. Grup 339.47±6.31 a 438.65±0.00 d 708.30±0.00 c 1133.80±21.18 ab 1170.03±49.03 a IV. Grup 346.23±7.76 a 383.80±0.00 e 619.85±0.00 d 1158.27±24.13 a 1189.60±9.55 a V. Grup 350.23±2.95 a 563.93±10.69 a 906.90±0.98 a 968.20±93.88 ab 1082.87±51.47 a VI. Grup 345.47±4.89 a 567.43±6.34 a 810.20±6.24 b 1127.43±17.82 ab 1171.87±39.26 a P 0.8532 0.0001 0.0001 0.1133 0.5238 a, b, c, d, e: (P<0.01). Yem değerlendirme katsayıları bakımından gruplar incelendiğinde (Çizelge 5) 3. ve 4. haftalar da gruplar arasında istatistiki önemli farklılık saptanırken (P<0.01), 6. hafta sonunda farklılık ortadan kalkmıştır (P>0.01). Çalışma sonunda en iyi yem değerlendirme katsayısı IV. grupta (2.16), en kötü yem değerlendirme katsayısı ise, VI. grupta gözlenmiştir (2.64). Aç bırakma uygulamasının yapıldığı günlerde yem değerlendirme bakımından gruplar arasındaki istatistiki farklılık çok önemli iken, son iki haftada yani ad-libutum yemlemeye geçiş ile birlikte farklılık önemsiz bulunmuştur. 15-21. günlerde haftada 1 gün aç bırakılan V. grup ile haftada 2 gün aç bırakılan VI. grup arasında fark istatistiki bakımdan önemli düzeyde gözlenmezken, 22-28. günlerde özellikle bu iki grup arasındaki farklılık istatistiki önemli bulunmuştur (P<0.01). Bu durum, aç bırakma uygulamasının yem değerlendirme üzerinde daha etkili olduğunu göstermektedir. Aç bırakılan gruplarda son haftalarda yem değerlendirme katsayılarının kötüleşmesinin de bunun doğal sonucu olduğu söylenebilir. Özellikle haftada iki gün aç bırakılan VI. grubun yem değerlendirmesinin en kötü düzeyde çıkması, gelişmenin hızla telafi edilebilmesi için daha fazla yem tüketildiği ve bunun da büyüme hızının yavaşladığı bir dönemde olması nedeniyle daha az canlı ağırlık artışı ile sonuçlandığı şeklinde açıklanabilir. Araştırma sonuçları ile Leeson ve ark. (1989) ve Saleh ve ark. larının (1996) bildirişleri arasında uyum bulunmakta; ancak Deaton ve ark. (1995) ve Payawal in (1996) bildirişleri arasında uyum bulunmamaktadır. Çizelge 5. Erken Dönemde Sınırlı Beslenen Etlik Piliçlerin Haftalar İtibariyle Yem Değerlendirme Katsayıları Gruplar 8-14. Günler Arası 15-21. Günler Arası 22-28. Günler Arası 29-35. Günler Arası 36-42. Günler Arası I. Grup 1.39±0.01 a 1.18±0.01 d 1.53±0.02 c 2.12±0.11 b 2.47±0.21 a II. Grup 1.40±0.02 a 1.35±0.04 c 1.52±0.03 c 2.11±0.11 b 2.53±0.25 a III. Grup 1.40±0.02 a 1.50±0.01 b 1.50±0.01 c 2.12±0.05 b 2.22±0.02 a IV. Grup 1.40±0.02 a 1.68±0.02 a 1.50±0.01 c 1.97±0.12 b 2.16±0.06 a V. Grup 1.42±0.02 a 1.37±0.01 c 1.70±0.01 a 2.17±0.16 b 2.36±0.15 a VI. Grup 1.41±0.03 a 1.37±0.02 c 1.62±0.03 b 2.51±0.09 a 2.64±0.22 a P 0.8130 0.0001 0.0001 0.0640 0.3996 a, b, c, d: (P>0,01). Araştırma sonunda yapılan karkas analizlerinde gruplarda soğuk karkas ağırlıkları bakımından istatistiki önemli bir farklılık bulunmamıştır (P>0.01). En yüksek soğuk karkas ağırlığı, 1776.63 g olarak I. grupta gözlenmiştir (Çizelge 6). Aynı şekilde grupların taşlık ve abdominal yağ ağırlıkları arasında istatistiki önemli bir farklılık bulunmamıştır (P>0.01). Soğuk karkas ağırlıkları bakımından gruplar arasında istatistiki farklılığın önemsiz olması, muamelelerin bu kriter üzerinde etkili olmadığının bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Başka bir deyişle, piliçler daha sonra uygulanan ad-libutum beslemeyle önceki durumlarını telafi ettiklerini ortaya koymuşlardır. Bulunan sonuçlar Summers ve ark. (1990), Yu ve ark. (1990), Scheideler ve Baughman (1993) ile Zubair ve Leeson (1994) nın bildirişleriyle paralellik göstermektedir 7

Çizelge 6. Erken Dönemde Sınırlı Beslenen Etlik Piliçlerde Bazı Karkas Özelliklerine İlişkin Değerler (g) Özellikler Gruplar Soğuk Karkas Taşlık Abdominal Yağ I. Grup 1776.63±22.96 a 27.33±0.77 b 48.88±4.09 a II. Grup 1753.44±20.29 a 29.67±1.11 ab 46.22±2.33 a III. Grup 1712.59±30.09 a 27.06±0.73 b 48.47±3.09 a IV. Grup 1733.78±28.70 a 30.56±0.95 a 48.00±2.67 a V. Grup 1768.47±37.74 a 28.35±1.23 ab 48.24±4.35 a VI. Grup 1749.12±25.72 a 27.41±1.07 b 52.00±4.16 a P 0.4473 0.0773 0.9148 a, b: (P>0,01). Sonuç olarak; sınırlı besleme ve aç bırakma uygulamalarıyla etlik piliçlerin büyüme indeksleri kontrol altına alınırken, düzenli ve kontrollü besleme programları ile de etlik piliçlerde yağlanmanın önlenebileceği saptanmıştır. KAYNAKÇA Alsobayel, A. A., Attia, F. M., Bayoumi, M. S., 1989. The Effect of Early Feed Restriction on Subsequent of Two Commercial Broiler Strains. Arab Gulf Journal of Scientific Research 7(3): 75-88. Altan, Ö., Özkan, S., Yalçın, S., 1998. Etlik Piliçlerde Gelişmenin Geçiktirilmesi: Değişik Sınırlı Yemleme Programlarının Etlik Piliç Performansı ve Karkas Özelliklerine Etkileri. Journal of Veterinary and Animal Science 22: 231-236. Anonymous, 1985. SAS User s Guide Statistic. Edit SAS Institue, Inco, Cary, NC. Attia, F. M., Alsobayel, A. A., Aldabiby, A. A. S., 1998. The Effect of Feed Restriction on Performance and Abdominal Fat Content of Broilers. Journal of King Saud University, Agricultural Sciences, 10(1): 19-31. Ballay, M., Dunnington, E. A., Gross, W. B., Siegel, P. B., 1992. Restricted Feeding and Broiler Performance: Age at Initation and Length of Restriction. Poultry Science 71: 440-447. Cabel, M. C., Waldroup, P. W., 1988. Comparison of Different Nutrient Restriction Programs for Abdominal Fat Reduction in Broilers. Poultry Science 67 (Suppl. 1): 6. Deaton, J. W., 1995. The Effect of Early Feed Restriction on Broiler Performance. Poultry Science 74(8):1280-1286. Fontana, E. A., Weaver, J. R., Denbow, D. M., Watkins, B. A. 1993. Early Feed Restriction of Broilers: Effects on Abdominal Fat Pad, Liver and Gizzard Weights, Fat Deposition, Carcass Composition. Poultry Science 72:243-250. Leeson, S., Caston, L. J., Summers, J. D., 1989. Comporison of Feed Allocation Systems In Broiler Nutrition Studies. Nutrition Rep. International 2: 73-79. Mollison, B., Guenter, W., Boycott, B. R., 1984. Abdominal Fat Deposition and Sudden Death Syndrome in Broilers: The Effects of Restricted Intake, Early Life Caloric (fat) Restriction and Calorie:Protein Ratio. Poultry Science 63:1190-1200. Monsi, A., Ayodele, A. O., 1990. Bioeconomic Effects of Feed Restriction on Broiler Chickens in Nigeria s Humid Southern Environment. Discovery and Innovation 2: 73-79. Osman, A. M. A., 1993. Effect of Quantitative Feed Restriction on Growth Performance, Carcass Traits and Meat Quality of Male Pekin Ducks. Tropenlandwirt 94 (April): 45-57. Payawal, S. J. P., 1996. Feed Restriction in Broiler Chickens: Its Infleunce on the Growth and Development of Enzymes for Protein Digestion. Pcarrd-Monitor. 24 (5): 7-14. Pinchasov, Y., Jensen, L. S., 1989. Compasiron of Physical and Chemical Means of Feed Restriction in Broiler Chicks. Poultry Science 68: 61-69. Saleh, K., Attia, Y. A., Younis, H., 1996. Wirkung von Futterrestriktion und Herkunft auf das Kompensorische Wachstum, das Abdominalfett und Einige Mastleistungen bei Broilern. Archiv für Geflugelkunde. 60 (4): 153-159. 8

Scheideler, S. E., Baughman, G. R., 1993. Computerized Early Feed Restriction Programs for Various Strains of Broiler. Poultry Science 72 (2): 236-242. Summers, J. D. Spratt, D. Atkinson, J. L., 1990. Restricted Feeding and Compensatory Growth For Broilers. Poultry Science 69:1855-1861. Yu, M. W., Robinson F. E., Clandinin, M. T., Bodnar, H. W., 1990. Growth and Body Composition of Broiler Chickens in Response to Different Regimens of Feed Restriction. Poultry Science 69: 2074-2081. Zubair, A. K., Leeson, S., 1994. Effect of Varying Period of Early Nutrient Restriction on Growt Compensation and Carcass Characteristics of Male Broilers. Poultry Science 73(1): 129-136. 9