KRON K EROZYONE SERV S TL HASTALARDA CHLAMYD A TRACHOMAT S ANT JEN SIKLI ININ ARAfiTIRILMASI Ayla AÇAR*, Ayfle Bilgi S PAH **, Mehmet An l ONAN*, Ayçürök KUBATOVA*, Nedim SULTAN** * Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Kad n Hastal klar ve Do um Anabilim Dal, Ankara ** Gazi Üniversitesi T p Fakültesi T bbi Mikrobiyoloji Anabilim Dal, Ankara ÖZET Bu çal flmada kronik yak nmas ve muayenesinde erozyone kronik servisiti olan kad nlarda C. Trachomatis enfeksiyon s kl n n belirlenmesi amaçlanm flt r. Çal flmaya Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Kad n Hastal klar ve Do um Anabilimdal poliklini ine baflvuran 73 kad n dahil edilmifl ve al nan endoservikal örneklerde monoklonal antikor immunokromatografi yöntemiyle C. Trachomatis antijeni araflt r lm flt r. Çal flmaya al nan erozyone kronik servisiti olan kad nlar n % 64 ünde (32/50) C. Trachomatis antijen pozitifli i tespit edilirken rutin kontrol amac yla baflvuran kad nlar n % 21 inde (5/23) pozitiflik tespit edilmifltir. Sonuç olarak tespit edilen yüksek pozitiflik oran özellikle erozyone kronik servisiti olan kad nlarda C. Trachomatis pozitifli inin taranmas gereklili ini ortaya koymaktad r. Bu amaçla monoklonal antikor immunokromatografik yöntem kullan labilecek h zl, ekonomik ve güvenilir bir seçenek gibi görünmektedir. Anahtar kelimeler: chlamydia trachomatis, erozyone servisit, immunokromatografi, monoklonal antikor Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derne i Dergisi, 2008; Cilt: 5 Say : 1 Sayfa: 57-61 SUMMARY Detection of chlamydia trachomatis antigen prevalance in patients with chronic erosive cervicitis The aim of this study was to determine the prevalance of C. Trachomatis infections in women who had chronic gynecological complains related to chronic errosive cervicitis. Total 73 non-pregnant women who were admitted to Gynecology and Obstetric Clinic of Gazi University Hospital were enrolled in the study. C. Trachomatis antigen were investigated by monoclonal antibody immunochromotographic assay (Hexagon Chlamydia Rapid test, Germany) in endocervical specimens collected from women. C. Trachomatis antigen positivity was detected in 64% (32/50) of women with chronic errosive cervicitis and 16% (5/23) of women admitted for routine control. In conclusion, the high C. Trachomatis antigen positivity rate in women with chronical gynecological complaints indicated that, patients with chronic errosive cervicitis should be screened for C. Trachomatis antigen positivity. For this purpose, monoclonal antiboby immunochromotographic assay should be considered as a rapid, economic and reliable choice for detection of C. Trachomatis antigen in endocervical specimens. Key words: chlamydia trachomatis, erosive cervicitis, immunochromatographic assay, monoclonal antibody Journal of Turkish Society of Obstetric and Gynecology, (J Turk Soc Obstet Gynecol), 2008; Vol: 5 Issue: 1 Pages: 57-61 Yaz flma adresi: Uzm. Dr. Ayla Açar. Uzmanlar T p Merkezi Haflimiye Meydan Kat 1 fianl urfa 63100 Ankara Tel.: (0414) 216 16 16-128 e-posta: aylaacar76@yahoo.com Al nd tarih: 26.06.2007, revizyon sonras al nma: 03.12.2007, kabul tarihi: 10.12.2007 57
Ayla Açar ve ark. G R fi Vajinal ak nt ve kas k a r s, jinekoloji polikliniklerine baflvuran kad nlar n en s k flikayetleri aras nda yer almaktad r. Özellikle tedaviye dirençli veya tekrarlayan vajinal ak nt (son alt ayda ayda bir veya daha s k) olgular nda servikal enfeksiyöz nedenler ak lda bulundurulmal d r (1,2). Serviksin bakteriyel ve viral mikroorganizmalarla oluflan kronik enfeksiyonlar n n büyük bir ço unlu unda etken izole edilememekte ve tedaviler körlemesine verilen ampirik tedavilerden oluflmaktad r (3). Vajinal ak nt lar en s k hastaneye baflvuru nedenleri aras nda olmas nedeni ile do ru tan ve direkt etkene yönelik do ru tedavi, hem tekrarlayan kereler hastaneye baflvuru ile oluflabilecek ifl gücü kayb n hem de ülke ekonomisine getirilecek yükü azaltabilir. Chlamydia trachomatis cinsel yolla bulaflan hastal k (CYBH) etkenleri aras nda önemli bir yer tutar. Kad nlarda s kl kla asemptomatik seyreden basit servikal enfeksiyonlardan pelvik inflamatuar hastal k (PIH) gibi çok daha ciddi tablolara neden olabilir (4-6). Toplumda görülme s kl n n giderek artmas n n en önemli nedenlerinden birisi kad nlarda %50-80 oran nda asemptomatik seyretmesi ve mevcut semptomlar n C. Trachomatis e özgü olmamas d r. Sinsi ve özellikle tubalarda geri dönüflümsüz harabiyete yol açan enfeksiyonlara sebep olabilmesinden ötürü jinekoloji prati inde çok s k karfl lafl lan ektopik gebelik ve tubal infertiliteye yol açabilir. C. trachomatis in di er önemli özelli i ise zorunlu hücre içi patojeni olmas ve standart yayma ve kültürlerle tespit edilememesidir. Bu nedenle C. Trachomatis enfeksiyonlar na h zl ve do ru tan koyduracak ve vakit kaybetmeden tedaviye bafllamay sa layacak tan sal yöntemlere ihtiyaç vard r. Bütün bu nedenlerden dolay bu çal flmada tekrarlayan vajinal ak nt flikayeti olan kronik erozyone servisit olgular nda C.trachomatis antijen s kl n n monoklonal antikor immunokromatografi (MAI) yöntemiyle saptanmas amaçlanm flt r. GEREÇ ve YÖNTEM Hastalar ve örnekler Gazi Üniversitesi T p Fakültesi Kad n Hastal klar ve Do um Anabilimdal poliklini ine Ocak 2003-Aral k 2003 tarihleri aras nda baflvuran, yafllar 21-62 aras nda de iflen (yafl aral 21-62; yafl ortalamas ; 37,12±9.35 y l) 73 kad n çal flmaya al nd. Bu olgulardan 50 si birçok kez tedaviye ra men tekrarlayan vajinal ak nt ve/veya kas k a r s flikayetleri olan ve 23 ü ise rutin kontrol amac ile hastaneye baflvumufl herhangi bir jinekolejik yak nmas olmayan sa l kl kad nlard. Olgular n jinekolojik muayeneleri uzman doktorlar taraf ndan yap ld. Çal flma grubundaki olgular n tümü; tedaviye dirençli tekrarlayan vajinal ak nt s olan ve jinekolojik muayenesinde servikal ak nt, erozyon ve nabothi kistlerinin efllik etti i kronik servisit görünümü olan kad nlardan oluflmaktayd. Kontrol grubundaki olgular ise herhangi bir jinekeolojik yak nmas olmayan rutin kontrol amac yla hastaneye baflvurmufl ve jinekolojik muayenelerinde tümüyle normal servikal görünümü mevcut olan kad nlard. Ayr ca hasta ve kontrol grubundaki tüm olgular n son bir y l içerisindeki servikal PAP smear incelemelerinde önemli bir özellik yoktu. Servikal sürüntü örnekleri jinekolojik muayene s ras nda servikal mukus steril bir gazl bezle silindikten sonra bir adet dakron uçlu steril eküvyon ile endoservikal kanaldan al nd. Örnekler uygun koflullarda laboratuvara ulaflt r ld ve bekletilmeden incelemeye al nd. Antijen saptanmas Endoservikal sürüntü örneklerinde C. Trachomatis antijeni ticari olarak temin edilen monoklonal antikorla kapl immunokromatografik test ile (Hexagon Chlamydia Rapid Test Kit, Human Diagnostics, Almanya) araflt r ld. mmünokromatografik yöntemin prensibi; membran üzerine emdirilmifl spesifik monoklonal antikor-boya kompleksine hasta örneklerinde bulunan antijenin ba lan p antikor-antijen kompleksi oluflturmas esas na dayanmaktad r. Kad nlardan al nan endoservikal sürüntü örnekleri kitle beraber sa lanan ekstraksiyon s v s içinde inkube edilerek antijenlerin ekstraksiyonu sa land. nkübasyon süresi sonunda test kart ndaki pencereye bu s v dan 4 damla damlat larak kartlar etüvde 20 dk inkübasyona b rak ld. nkubasyon süresi sonunda test alan nda antijen-antikor kompleksinin olufltu unu gösteren bant fleklinde renklenme görülmesi durumunda test pozitif olarak kabul edildi. Çal flmada kullan lm fl olan yöntem sadece antijen negatiflik ve pozitiflik ilkesine göre tasarlanm fl oldu u için bu yöntemle C. Trachomatis tiplemesi mümkün de ildi ve baflka bir yöntemle de ayr ca C. Trachomatis tiplemesi yap lmad. 58
Kronik erozyone servisitli hastalarda chlamydia trachomatis antijen s kl n n araflt r lmas statistiksel De erlendirme Bu amaçla ki-kare testi kullan ld ve sonuçlar Stastical Package for the Social Sciences (SPSS) 10 program nda de erlendirildi. BULGULAR Çal flmaya al nan kronik servisitli olgular n yafl ortalamas 37,12±9,35 (21-62) y l, kontrol grubun 41,13±8,49 (27-60) y l olarak bulunmufltur. Çal flma grubunda hastaneye baflvuru s ras nda bütün olgularda tekrarlayan vajinal ak nt, 15 (%30) inde kas k a r s, 2 (%4) sinde a r l idrar yapma flikayetleri mevcuttu. Yine çal flma grubundaki olgular n tümünün spekulum muayenesinde servikal erozyon ve ak nt n n efllik etti i kronik servisit görünümü mevcuttu. Kronik servisit olgular n n 32 (%64) sinde C. Trachomatis antijen pozitifli i tespit edilirken, kontrol grubunda ise 5 (%21) olguda pozitiflik tespit edilmifltir. Tablo I: Çal flma ve kontrol gruplar n n C.trachomatis antijen pozitiflik oranlar Hasta gruplar n (hasta Antijen Antijen say s ) pozitif say negatif say (%) (%) Kontrol 23 5 (21,7) 18 (78.3) Kronik servisit 50 32 (64) 18 (36) TARTIfiMA Genital sistem enfeksiyonlar birçok etken taf ndan oluflturulabilir. Özellikle tekrarlayan vajinal ak nt flikayeti olan kad nlarda servikal enfeksiyonlar ve özellikle de klamidya sevisiti ak lda bulundurulmal d r (1,2). Son y llarda tüm dünya genelinde bütün CYBH lara paralel olarak C. Trachomatis enfeksiyonlar n n s kl nda da art fl dikkat çekicidir. S kl ktaki art fl n en önemli nedeni enfeksiyonlar n genellikle asemptomatik seyretmesi ve bakterilerin toplumda h zla yay lma olana bulmas d r. Bu nedenle genifl tarama programlar yla enfeksiyonlar n tan mlanmas ve tedavi edilmesi gerek ciddi komlikasyonlar n önlenmesi gerekse yay l m n s n rland r lmas aç s ndan büyük önem tafl maktad r (7). C.trachomatis enfeksiyonunun kad nlarda s kl kla asemptomatik seyretmesi enfeksiyonun toplum içinde yay lmas nda kad nlar n erkeklerden daha fazla rolü oldu unu gösterir (8). Tüm dünyada her y l yaklafl k 89 milyon yeni C. trohomatis enfeksiyonunu olgusunun ortaya ç kt, bu say n n Amerika Bileflik Devletleri nde 3 milyon ve Avrupa da 10 milyon oldu u bildirilmektedir (9). C. Trachomatis prevalans her ülkede farkl olmakla birlikte ülkemizde enfeksiyonun gerçek yayg nl n gösterebilecek yeterli veri yoktur. Ülkemizde farkl bölgelerde yap lan çal flmalarda farkl kad n gruplar nda insidans %1,1 ile % 49.16 aras nda de iflen oranlarda saptanm flt r (10-17). Ülkemiz genelinde Enzyme immuno assay (EIA) yöntemi ile semptomatik kad nlarda C. Trachomatis antijen pozitifli i; stanbulda %4-9, Adana da %8, Gaziantep de %20 ve zmir de %32-42 olarak tespit edilmifltir (8,18). Kad n hastal klar ve do um poliklini ine tekrarlayan vajinal ak nt flikayetleri ile baflvuran erozyone kronik servisiti olan kad nlarda C. Trachomatis pozitifli inin araflt r ld bu çal flmada 50 kronik servisiti olan ve 23 kontrol grubu olmak üzere toplanm 73 kad ndan al nan servikal sürüntü örne i monoklonal antikor immunokromatografi yöntemi ile incelenmifltir. Erozyone kronik servisiti olan semptomatik olgular n 32 sinde (%64), kontrol grubundaki asemptomatik kad nlar n ise 5 inde (%21,7) antijen pozitifli i saptanm flt r. Semptomatik kad nlardaki pozitiflik oran ülkemizde yap lan di er çal flmalara göre çok daha yüksektir (16,19). Bunun sebebi septomatik grubun tekrarlayan tedavilere dirençli ve erozyone kronik servisitli olgular olmas olabilir. Çünkü ülke genelinde yap lan hemen tüm çal flmalarda semptomatik gruplarda vajinit ve servisit olgular çal flmaya birlikte dahil edilmifltir ve erozyone servisiti olan hasta say s s n rl d r. Bunun yan s ra Bulut ve arkadafllar n n yapt çal flmada servikal ak nt, kas k a r s, a r l idrar yapma, a r l cinsel iliflki vb. flikayetleri olan olgulardaki C. Trachomatis antijen pozitifli i di er çal flmalarla paralellik gösterirken servikal erozyonu olgularda bizim çal flmam za benzer olarak antijen pozitifli i daha yüksek oranda tespit edilmifltir ve araflt rmac lar özellikle erozyone servisiti olan olgular n C. Trachomatis yönünden taranmalar n önermektedirler (19). Chlamydia trachomatis enfeksiyonunun kazan lmas nda rol oynayan risk faktörlerinin bafl nda genç yafl, düflük sosyoekonemik düzey, cinsel aktivite s kl, yeni partner say s ve kad nlarda non-bariyer kontrasepsiyon yöntemlerinin kullan lmas yer almaktad r (5). Bat ülkelerinde genç yafl (24 yafl ve alt ) C. Trachomatis 59
Ayla Açar ve ark. enfeksiyonu için önemli bir risk faktörü olarak belirtilmektedir. Ülkemizde yap lan çal flmalarda ise bizim çal flmam zda da tespit etti imiz gibi (çal flma grubunda yafl ortalamas 37,12 dir) enfeksiyonun daha ileri yafllarda görüldü ü saptanm flt r. Bu duruma toplumumuzda cinsel hayata daha geç bafllanmas n n etkili olabilece i düflünülmüfltür. Ülkemizde C. Trachomatis enfeksiyonlar n n s kl n saptamak için yap lan çal flmalarda; servikal sürüntü örneklerinde monoklonal immunokromatografik immunoassay (5), EIA (3,19), direk floresan antikor (DFA) yöntemi, PAP yayman n direkt incelemesinde klamidyal inklüzyon cisimci i tespiti (7), shell-vial (SV) hücre kültürü (24), transkripsiyon esasl amplifikasyon (TMA) (19) ve serum örneklerinde EIA ile Ct-Ig G ve Ig M antikor varl ve bu yöntemlerin baz lar n n kombine edildi i yöntemler kullan lm flt r Biz de çal flmam zda kronik erozyone servisitli hasta grubunda servikal sürüntü örneklerinde monoklonal antikor immunokromatografi yöntemini kullanarak C. Trachomatis antijen pozitifli i araflt rd k. Ayn yöntemle yap lan benzer çal flmalarda yöntemin avantaj ve güvenilirli ine yönelik sonuçlar paralellik göstermektedir. Arumainayagam ve arkadafllar taraf ndan yap lan bir çal flmada immunokromatografik yöntemi hücre kültürü yöntemiyle karfl laflt r lm fl; yöntemin duyarl l % 93.5, özgüllü ü % 99 olarak bulunmufltur. Üç yüz altm fl yedi örne in de erlendirildi i çal flmada sadece 4 yanl fl negatif sonuç elde edilmifl ve bu da örneklerdeki mikroorganizma say lar n n az olmas na ba lanm flt r. Hücre kültüründe negatif, ancak bu yöntemle pozitif bulunan iki örnekte ise direk immunfloresan yöntem kullan larak mikroorganizma varl kan tlanm flt r. Çal flmac ve arkadafllar testin duyarl l n n di er antijen saptama yöntemleriyle karfl laflt r labilir düzeyde oldu unu belirtmifllerdir (25). Ayn yöntemle yap lan bir baflka çal flmada ise EIA ve DFA yöntemleri, hücre kültürü yöntemiyle karfl laflt r lm fl ve s ras yla duyarl l klar % 83 ve % 73, özgüllükleri ise % 98 ve % 99 olarak bulunmufltur. Bu çal flmada kullan lan yöntemle özgüllükleri benzer iken immunokromatografik yöntemin duyarl l n n daha yüksek oldu u göze çarpmaktad r (26). Benzer flekilde ülkemizde Denli ve arkadafllar n n 166 hayat kad n n nda immunokroma-tografik yöntemle yapt klar çal flmada pozitiflik oran % 7.8 olarak tespit edilmifltir (5). Sonuç olarak ülkemizde daha önce hiç tespit edilmemifl yaklafl k % 64 gibi yüksek pozitiflik oran n n saptand bu çal flma, özellikle tedaviye dirençli erozyone kronik servisitli olgularda mutlaka C. Trachomatis taramas gereklili ini ortaya koymaktad r. Bu amaçla mmunokromatografik yöntemin; rutin klinik laboratuvarlarda uygulanabilecek, h zl tan gerektiren, özellikle hastan n klini e tekrar gelme ihtimalinin düflük oldu u ya da olmad durumlarda kullan labilecek, h zl, ekonomik ve güvenilir bir seçenek olabilece i düflünülmüfltür. KAYNAKLAR 1. Ergeneli MH: Alt genital sistem enfeksiyonlar. Sürekli T p E itim Dergisi 1992; 1: 263-6. 2. Mandel GL, Douglas RG, Bennett JE (eds): Principles and Practice of infectious Diseases 1990, 3rd ed. Churchill Livingstone Inc. New York. 3. Ar kan S, Tunçkanat F, Günalp S, Ergüven S, Günalp A: Vajinal ak nt yak nmas ile baflvuran hastalarda etkenlerin mikrobiyolojkik olarak de erlendirilmesi. Mikrobiyol Bült 1997, 31: 103-11. 4. Robert C. Barnes: Laboratory Diagnosis Of Human Chlamydial Infections. Cl n M crob ol Rev 1989; 2: 119-36. 5. Denli M, H zel K, Emekdafl G, Sak zl gil B: Genelev kad nalr ve traseksüellerden al nan örneklerde chlamydia trachomatis antijeninin saptanmas. Mikrobiyol Bült 1997; 31: 285-9. 6. Olshen E, Shrier LA: Diagnostic tests for Chlamydial and Gonorrheal infections. Semin Pediatr Infect Dis 2005; 16: 192-8. 7. Özda D, Us D, Demirezen fi, Beksaç S: Jinekolojik yak nmalar olan ve olmayan kad nlarda Chlamydia trachomatis pozitifli inin sitolojik ve direk immünfloresans yöntemleriyle araflt r lmas. Mikrobiyol Bült 2007; 41: 51-61. 8. A açfidan A: Chlamydia enfeksiyonlar n n epidemiyolojisi. s 5-9. An O, Badur S, A açfidan A (ed): Chlamydia enfeksiyonlar ve tan da yenilikler 1994. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, stanbul. 9. Jonson RE, Newhall WJ, Papp JR, et al: Screening tests to dedect Chlamydia trachomatis and Neisseria gonorrhoeae infections-2002. MMWR Recomm Rep 2002; 51 (RR-15): 1-38. 10. Özflener S, Bilgiç A, Bilgin O, Erensoy S, Çapano lu R: nfertilitede Chlamydia trachomatis enfeksiyonu. ndeks Derg 1993; 7: 313-6. 11. Genç M, A açfidan A, Ye eno lu Y, Turan O, Kuru Ü, Mardh PA: Screening for Chlamydia trachomatis and Neisseria gonorrhoeae in pregnant turkish women. Eur J Clin Microbiol nfect Dis 1993; 12: 395. 12. Dereli D, Serter D, Ertem E, Asena U: Gebelerde servikal Chlamydia trachomatis enfeksiyonunun araflt r lmas. Mikrobiyol Bült 1995; 29: 261-4. 60
Kronik erozyone servisitli hastalarda chlamydia trachomatis antijen s kl n n araflt r lmas 13. Poyraz O, Bak c MZ, Bak r M: Genelev kad nlar nda ve düflük yapan kad nlarda Chlamydia trachomatis Ig A ve Ig G antikorlar n n araflt r lmas. Mikrobiyol Bült 1993; 27: 249-53. 14. Cengiz L, K yan M, Cengiz AT, Aksoy AM, Kara F, Seçkin L, K l ç H: Steril-infetil olgular n serumlar nda Chlamydia trachomatis antijeninin ve serumlar nda Ig G antikorlar n n ELISA ile araflt r lmas. Mikrobiyol Bült 1992;26:203-13. 15. Cengiz L, K yan M, Cengiz AT, Aksoy AM, Kara F, Seçkin L, K l ç H: Steril-infetil olgular n serumlar nda Chlamydia trachomatis Ig G nin ELISA ile araflt r lmas. nfeks Derg 1993; 7: 309-12. 16. Aksoy AM: Çeflitli servisit olgular nda ve vajinal ak nt s bulunan hastalarda Chlamydia trachomatis antijeni araflt rmas. Mikrobiyol Bült 1993, 27: 327-34. 17. Y lmaz E, Kocabeyo lu O, Gün H ve ark: Risk gruplar nda Chlamydia trachomatis enfeksiyonu s kl n n Enzyme Immuno Assay yöntemi ile araflt r lmas ve Papanicolau yöntemlerinin de eri. Türk Hij Den Biyol Derg 1989; 46: 57-68. 18. Konmaz M, Kocabeyo lu Ö, Koflan E, Birinci, Yergök YZ, Erden D: Klinik örneklerdan Chlamydia trachomatis izolasyonu, Chlamydia antijeninin ve IgG antikorlar n n araflt r lmas ve yöntemlerinin de erlendirilmesi. Mikrobiyoloji Bülteni 1997; 31: 275-83. 19. Bulut Y, Durmaz B, Durmaz R, Otlu B: Genital Yak nmas Olan Kad nlarda Chlamydia Trachomatis, Transkripsiyon Esasl Amplifikasyon ve Enzim Immunoassay Yöntemleri ile Araflt r lmas. Mikrobiyol Bült 2002; 36: 31-9. 20. Çiçek C, Altu lu I, Özacar T, Kolday K, Demir N, Bilgiç A. Assessment of Chlamydia trachomatis prevalence by cell culture and transcription-mediated amplification in symptomatic women. Med Princ Pract 2004; 13: 91-4. 21. S rmatel F, fiahin N, S rmatel O, Telli E, Keçeci S: Chlamydia trachomatis antigen positivity in women in risk groups and its relationship with the use of antibiotics. Jpn J Infect Dis 2005; 58: 41-3. 22. Öztürk CE, Özdemir I, Yavuz T, Kaya D, Behçet M: Etiologic agents of cervicovaginitis in Turkish women. Saudi Med J 2006; 27: 1503-7. 23. Ronsmans C, Bulut A, Yolsal N, A açfidan A, Filippi V: Clinical algorithms for the screening of Chlamydia trachomatis in Turkish women. Genitourin Med 1996; 72: 182-6. 24. Çiçek C, Bilgiç A, Yayg n YE, Koturo lu G, Yalaz M, Kurugöl Z, Nazl O, Gündem G. Semopltomlu hastalarda Chlamydia trachomatis enfeksiyonun prevalans nfeksiyon Dergisi (Turkish Journal of Infection) 2006; 20: 27-30. 25. rumainayagam T, Matthews RS, Uthayakumar S, Clay JC: Evaluation of a Novel Solid-Phase Immunoassay, Clearview Chlamydia, for the Rapid Detection of Chlamydia trachomatis. J Clin Microbiol 1990; 28: 2813-4. 26. Hipp SS, Han Y, Murphy D; Assessment of enzyme immunoassay and immunofluorescence tests for detection of Chlamydia trachomatis. J Clin Microbiol 1987; 25: 1938-43. 61