Eriþkin Hastalarda Kohlear Ýmplantasyon ve Yaþam Kalitesi

OTOSKOP 2001; 3:127-140 RETROSPEKTÝF ÇALIÞMA Eriþkin Hastalarda Kohlear Ýmplantasyon ve Yaþam Kalitesi Dr. Armaðan ÝNCESULU* Dr. Sinan KOCATÜRK* Dr. Selma KURUKAHVECÝOÐLU* Uzm.Ody. Mesut VURAL** Dr. Engin ÇAKMAKCI*** Dr. Ünsal ERKAM* ÖZET Ýleri derecede iþitme kaybý kiþinin fiziksel, sosyal ve psikolojik durumunu etkileyen bir özürdür. Kohlear implantasyon bu popülasyon içinden seçilmiþ uygun adaylarda kullanýlan bir tedavi yöntemidir. Ýmplantasyonun objektif sonuçlarý birçok farklý test yöntemi ile deðerlendirilebilir. Ancak bu objektif deðerlendirme yanýnda hastalar tarafýndan bildirilen subjektif yararlanýmlarýn deðerlendirilmesi kohlear implantasyondan alýnan sonuçlarýn sunulmasýnda oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu çalýþmada kliniðimizde kohlear implant uygulanan 23 hastaya yaþam kalitesini deðerlendirmeye ait sorgulama formu gönderilerek kiþilerin fiziksel, psikolojik ve sosyal hayata ait implantasyon öncesi ve sonrasýnda yaþadýklarý skorlanmýþ ve sonuçlar istatistiksel olarak deðerlendirilmiþtir. Sonuç olarak kohlear implant uygulanan eriþkin kiþilerde implantasyon sonrasý memnuniyet oldukça anlamlýdýr. Daha da ötesi kiþinin kendine güveni, etraf ile iletiþimi, duygusal durumu ve herhangi bir iþe konsantrasyonu implantasyon sonrasýnda, öncesine göre istatistiksel olarak anlamlý þekilde farklý bulunmuþtur. Ayrýca kohlear implant uygulamasýndan sonra tinnitus mevcudiyetinde de belirgin azalma saptanmýþtýr. Anahtar Kelimeler Kohlear implant Yaþam kalitesi Key Words Cochlear implant Life quality * 2. KBB Kliniði, ** Odyoloji Ünitesi, SSK Ankara Eðitim Hastanesi, ANKARA *** Acýbadem Carousel Hastanesi, ÝSTANBUL Life Quality of the Adults Underwent Cochlear Implantation Profound deafness is an impairment which affects individual's physical, social and psychological aspects. Cochlear implantation is a rehabilitative procedure, which is used for the eligible candidates chosen from profound deaf population. The objective results of cochlear implantation can be evaluated by using various test methods. Other than these objective evaluations, subjective benefits, which are reported by the patients, are highly important in the outcome of cochlear implantation. In this study, to evaluate the quality of life, a questionnaire was sent to 23 adult patients implanted in our department. Their physical, social and psychological experiences, before and after implantation, are evaluated and the results were analyzed statistically. In conclusion, cochlear implantation in adult patients was significantly satisfied. Moreover, the behaviors, such as self-confidence, relationships with other people, emotional condition and concentration, of the patients after implantation were significantly different than before implantation. Presence of tinnitus after implantation was found considerably less. G R Kohlear implantasyon ileri derecede iþitme kaybý olan ve konvansiyonel iþitme cihazlarýndan fayda görmeyen uygun seçilmiþ vakalarda iþitmenin restorasyonunu saðlayan bir yöntemdir. Kohlear implantasyonun olumlu etkileri, sadece "çevre sesleri duyabilme" den "telefonla konuþabilmeye" kadar giden geniþ bir skala çerçevesinde deðerlendirilebilir. Bu yarar- Makalenin geli tarihi: 17.07.2001 Yay na kabul tarihi: 15.10.2001 127

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. lanýmýn objektif deðerlendirilmesi ise çok sayýda farklý test kullanýlarak yapýlabilir. 1-3 Öte yandan, hastalarýn günlük hayatlarýnýn, çevre ile iletiþimlerinin, kendilerine güvenlerinin, iþ ve okul yaþamlarýnda implantasyon sonrasý deðiþmelerinin deðerlendirilmesi daha sýnýrlý sayýda çalýþmaya konu olmuþtur. Kiþinin kazandýðý objektif kazançlar yanýnda subjektif olarak hissettiði yararlanýmlarýn deðerlendirilmesi kohlear implantasyondan alýnan sonuçlarýn sunulmasýnda oldukça önemli bir yere sahiptir. Yaþam kalitesinin sorgulanmasý açýk uçlu ve kapalý uçlu sorgulamalar verilerek yapýlabilmektedir. Kapalý uçlu sorgulamada araþtýrmacýnýn cevap almayý beklediði spesifik sorular yöneltilir ve cevaplar belli bir standardizasyon içinde sorgulama formunda belirtilir. Sonuçlar standart olduðu için istatistiksel analiz yapabilmek mümkündür. Ancak bu tür sorgulamanýn dezavantajý cevaplayan þahýs için önemli olabilecek sorular sorgulama formunda bulunmayabilir ya da varolan sorularýn cevaplarý cevaplayan þahsýn düþünce ve duygularýný yeterince yansýtmayabilir. Bunun yanýnda açýk uçlu sorgulama þahýslar için önemli olan konularýn belirtilmesine olanak saðlar, ancak cevaplarý standardize etmek ve yorumlamak kolay deðildir. 4 Bu çalýþma sonuçlarýn standardize edilebilmesi ve farklý sosyoekonomik düzeydeki hastalarca kolayca cevaplanabilmesi gibi avantajlarýndan dolayý kapalý uçlu sorgulama formu verilerek gerçekleþtirilmiþtir. Bu sorgulama formu içinde yaþam kalitesindeki deðiþikliklere ait sorular yanýnda hastalara implantasyonun tinnitus üzerine etkileri de sorgulanmýþ ve deðerlendirmeye alýnmýþtýr. OLGULAR VE YÖNTEM Nisan 1999 ile Aralýk 2000 tarihleri arasýnda kliniðimizde 23 eriþkin hastaya Kohlear implant uygulamasý gerçekleþtirilmiþtir. Bu hastalarýn seçim kriterleri: 1. Her iki kulakta ileri derecede sensorinöral kayýp olmasý (saf ses ortalamasý 95 db ve üstü ayrýdetme skoru %30'un altý) ve uygun iþitme cihazýndan yarar görmemesi, 2. Psikolojik açýdan kohlear implantý kabul etmesi ve yeterli motivasyonunun olmasý, 3. Radyolojik olarak herhangi bir kontrendikasyonunun olmamasý, 4. Sistemik bir kontrendikasyonu olmamasý olarak özetlenebilir. Bu kriterlere göre seçilen 23 eriþkin hasta, çok kanallý kohlear implantlar kullanýlarak implante edilmiþtir. Hasta grubu yaþlarý 18-63 (33.05±2.72) arasýnda deðiþen 10'u kadýn 13'ü erkekten oluþmaktaydý. Hastalardan bir tanesi perilingual, bir tanesi ise prelingual, diðerleri postlingualdi. Ýþitme kaybý süresi 6 ay ile 22 yýl (10.32±2.17) arasýnda idi. Hastalarýn eðitim durumlarý ilkokul terkten master düzeyine kadar deðiþmekteydi. Hastalarýn 8 tanesi çalýþan, 7 tanesi ev hanýmý, 2 tanesi emekli, 1 tanesi öðrenci, 2 tanesi iþsizdi. Ýþsiz hastalardan biri iþ kazasý sonrasýnda iþini kaybetmiþ olup malulen emekli olmak üzere baþvurmuþtu. Sorgulama formu cevaplandýrýldýðýnda hastalarýn kohlear implant kullandýðý süre 3 ay ile 22 ay arasýndaydý(ortalama 13.55±1.55). Kohlear implant kullanýcýsý olan Karin Meier tarafýndan hazýrlanan sorgulama formu temel alýnarak Türk toplumuna uygun sorular hazýrlanmýþ ve posta yoluyla hastalara gönderilerek cevaplandýrmalarý istenmiþtir (Ek 1). Sorgulama formunun giriþ bölümünde, sorular ve cevap skalasý hakkýnda kýsa bilgi verilmiþ, özellikle konsantrasyon, strese dayanma gücü ve fiziksel baðýmlýlýðýn deðerlendirilmesi gibi anlaþýlýrlýðýn zor olabileceði sorular hakkýnda açýklamada bulunulmuþtur. Üç bölümden oluþan sorgulama formunun 1. bölümünde hastalarýn yaþý, iþitme kaybýnýn süresi, eðitim durumu, kohlear implantý ne kadar süredir kullanýldýðý ve gün içinde implantý kullaným zamanýna ait sorular mevcuttur. Ýkinci bölüm hastalarýn implant takýldýktan sonraki yaþamlarýna ait sorularý içermektedir. Üçüncü bölümde ise hastalardan implant takýlmadan önceki durumlarýný gözönüne alarak cevap vermelerinin istendiði sorular mevcuttur. Genel bilgileri içeren 1. bölümdeki sorular hariç diðer sorularýn cevaplarýnýn 7 derecelik bir skalada deðerlendirilmesi istenmiþtir. Bu skalaya göre; 1 1-3 Ýyi 4 Orta 5-6 Kötü 7 Çok kötü olarak deðerlendirilmiþtir. 128

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ SONUÇLAR Sorgulama formunu 3 hasta cevaplandýrmamýþtýr. Geriye kalan 20 hastaya ait genel bilgileri ve sorgulamayý cevaplandýrdýklarý tarihdeki kohlear implantý taktýklarý süre ve gün içinde kullandýklarý zaman Tablo1'de verilmiþtir. Hastalarýn ameliyat öncesi kohlear implanttan beklentileri 17 hastada 'iþiteceðim ve çevre sesleri ayýredeceðim' olarak bildirildi. Buna ek olarak 5 hastada 'telefonla konuþabilmek', '1 hastada ise dudak okumaksýzýn diðer insanlarý anlayabilmek' þeklindeydi. Bu beklentiler kohlear implant kullanýmýndan sonra 14 hastada tamamen, 5 hastada kýsmen, 1 hastada hiç gerçekleþmemiþti. Sorgulama formunda sorulan sorular aile ve arkadaþlarla sohbet, iþ arkadaþlarý ile sohbet, duygusal denge, duygusal durum, kendine güven, hayat hakkýndaki düþünceler, strese dayanma gücü, konsantrasyon, iþaret dili kullanýmý ve hastanýn implantý tekrar seçip seçmeyeceði olarak sýnýflandýrýlmýþ ve bu sonuçlar implantasyon öncesi ve sonrasýnda oranlara iliþkin z testi ile oransal olarak karþýlaþtýrýlmýþtýr. Ayrýca hastalara implantasyon öncesi ve sonrasýnda tinnitus þikayeti sorulmuþtur. Elde edilen sonuçlar ve gruplar arasýnda istatistiki olarak karþýlaþtýrýlmalarý Tablo 2,3,4,5,6,7,8,9,10 ve11'de gösterilmiþtir. Tablo 1'de görüldüðü gibi hastalarýn 3'ü hariç tüm hastalar implantlarýný uyanýk olduklarý her saat kullanmaktadýr. 3 hasta (%15) ise implantalarýný gün içinde 8-10 saat takmaktadýr. Hastalarýn implant sonrasýnda aile ve arkadaþlarý ile sohbet süresi uzamýþ ve implant TABLO 1. Hastalara ait genel bilgiler Vaka Yaþ Cinsiyet Ý.K.S Eðitim KI kullandýðý Gün içinde (yýl) süre(ay) kullandýðý süre 1 23 K 13 Ýlkokul 22 u.o.t.z 2 30 E 0.5 Ýlkokul 22 u.o.t.z 3 40 K 3 Lise 22 u.o.t.z 4 26 K 21 2 yýllýk MYO 19 8-10 saat 5 22 K 22 2 yýllýk MYO 20 u.o.t.z 6 18 K 1 Lise 20 u.o.t.z 7 19 E 16 Lise* 19 8-10 saat 8 34 E 3 Ýlkokul 14 u.o.t.z 9 53 K 3 Ýlkokul 14 u.o.t.z 10 27 E 3 Ýlkokul 19 u.o.t.z 11 28 E 18 Üniversite 14 u.o.t.z 12 37 K 30 Ýlkokul terk 16 u.o.t.z 13 42 E 1 Ýlkokul 11 u.o.t.z 14 63 E 22 Lise 12 8-10 saat 15 19 K 10 Ýlkokul 10 u.o.t.z 16 22 E 4 Lise 6 u.o.t.z 17 34 E 26 Ýlkokul 7 u.o.t.z 18 34 E 5 Ortaokul 3 u.o.t.z 19 45 E 2 Master 3 u.o.t.z 20 45 E 3 Lise 3 u.o.t.z * Bu vaka halen üniversiteye devam ediyor. u.o.t.z: Uyanýk olduðu tüm zamanlar; MYO, Meslek Yüksel Okulu; Ý.K.S. Ýmplant Kullanma Süresi; K, Kadýn, E, Erkek. 129

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. öncesi hastalarýn %35'i aile ve arkadaþlarý ile kýsa süre sohbet ederken bu oran implantasyon sonrasý %1'e inmiþ ve bu istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur (p<0.05) (Tablo 2). Ýþ arkadaþlarý ile sohbet süresi hastalarda kohlear implantasyon sonrasý uzamakla birlikte istatistiksel olarak anlamlý bir sonuç elde edilememiþtir (Tablo 3). Hastalarýn %31'inde kendine güven implantasyon öncesi çok kötü iken implantasyon sonrasý bu oran %0'a inmiþtir. Bu oran istatistiksel olarak oldukça anlamlýdýr (p<0.01) (Tablo 4). Hastalarýn %31 i operasyon öncesi hayat hakkýnda çok olumsuz düþünürken bu oran operasyon sonrasýnda %0'a düþmüþtür (p<0.01) (Tablo 5). Hastalarýn duygusal dengesi implantasyon öncesi ve sonrasýnda anlamlý olarak deðiþmemiþtir. Ancak %42 hasta operasyon öncesinde kendini duygusal olarak kötümser hissederken bu oran implantasyon sonrasýnda %10'a inmiþtir (p<0.05) (Tablo 6 ve 7). Ýmplantasyon öncesi oldukça düþük olarak rapor edilen herhangi bir iþe konsantrasyon oraný implantasyon sonrasýnda oldukça yüksek seviyeye gelmiþtir (p<0.01) (Tablo 8). Strese dayanma gücü implantasyon öncesinde sadece 2 hastada oldukça iyi olarak bildirilirken bu sayý TABLO 2. Aile ve arkadaþlarý ile sohbet Çok uzun zaman 4 9 %20 %45 %25 0.14 1.75 Uzun zaman 4 5 %20 %25 %05 0.13 0.37 Orta 0 3 0 %15 %15 0.07 1.87 Kýsa süre 7 2 %35 %10 -%25 0.12-1.98* (p<0.05) Çok kýsa süre 5 1 %25 %05 -%20 0.10-1.84 Toplam 20 20 KI, Kohlear implant TABLO 3. Ýþ arkadaþlarý ile sohbet Çok uzun zaman 2 3 %25 %30 %05 0.21 0.23 Uzun zaman 2 4 %25 %40 0.15 0.21 0.68 Orta 1 2 %12.5 %20 %7.5 0.17 0.43 Kýsa süre 1 1 %12.5 %10 -%2.5 0.15-0.16 Çok kýsa süre 2 0 %25 0 -%2 0.15-1.63 Toplam 8 10 KI, Kohlear implant TABLO 4. Kendine güven (n=19) Oldukça iyi 4 8 %21 %42 %21 0.14 1.43 Ýyi 2 6 %10 %31 %21 0.12 1.64 Orta 2 4 %10 %21 %11 0.11 0.89 Pek iyi deðil 5 1 %26 %05 -%21 0.11-1.85 Çok kötü 6 0 %31 %0 -%31 0.10-2.96**(p<0.01) Toplam 19 19 KI, Kohlear implant, Deðerlendirmede 1 hasta bu soruya cevap vermemiþtir. 130

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ TABLO 5. Hayat hakkýndaki düþünceler (n=19) Çok olumlu 5 7 %26 %36 %10 0.14 0.70 Olumlu 4 8 %21 %42 %21 0.14 1.43 Orta 2 3 %10 %0.5 %10 0.10 0.48 Olumsuz 6 0 %03 %0 -%31 0.10-2.96**(p<0.01) Çok olumsuz 2 1 %10 %0.5-0.05 0.08-0.60 Toplam 19 19 KI, Kohlear implant, 1 hasta bu soruya cevap vermemiþtir. TABLO 6. Duygusal denge (n=18) Çok dengeli 3 3 %16 %17 %1 0.12 0.07 Dengeli 1 5 %05 %27 %22 0.11 1.91 Orta 3 3 %16 %17 %1 0.12 0.07 Dengesiz 5 3 %26 %16 -%10 0.13-0.72 Çok dengesiz 7 4 %37 %22 -%15 0.14-0.98 Toplam 19 18 KI, Kohlear implant, Deðerlendirmede 1 hasta implant öncesi durumu, iki hasta ise implant sonrasý durumhakkýnda yanýt vermemiþtir. TABLO 7. Duygusal durumu (n=18) mser 4 5 %21 %26 %0.5 0.13 0.38 Ýyimser 3 7 %15 %36 %21 0.13 1.51 Orta 3 5 %15 %26 %10.5 0.13 0.80 Kötümser 8 2 %42 %10.5 -%31 0.13-2.36*(p<0.05) Çok kötümser 1 0 %0.5 0 -%0.5 0.051-1.02 Toplam 19 19 KI, Kohlear implant, 1 hasta bu soruya yanýt vermemiþtir. TABLO 8. Konsantrasyon (n=18) Oldukça yüksek 1 6 %0.5 %33 %28 0.12 2.29*(p<0.05) Yüksek 4 7 %21 %38 %17 0.14 1.20 Orta 3 2 %15 %11 -%04 0.11-0.41 Düþük 6 3 %31 %16 -%14 0.13-1.07 Oldukça düþük 5 0 %26 %0 -%26 0.10-2.60** (p<0.01) Toplam 19 18 KI, Kohlear implant, 1 hasta implantasyon öncesi durum için 2 hasta ise implantasyon sonrasý durum için bu soruya yanýt vermemiþtir. 131

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. implantasyon sonrasýnda 6'ya çýkmýþ ancak bu oran istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr (Tablo 9). Diðer ilginç bir bulgu da tinnitus ile ilgili sonuçlardýr. 8 hastada implantasyon öncesi her zaman varolan tinnitus ameliyat sonrasýnda sadece 4 hastada rapor edilmiþ, hiç tinnitus olmayan hasta grubu ise implantasyon öncesi 2 hasta ile sýnýrlý iken implantasyon sonrasýnda bu sayý 9'a çýkmýþtýr ve bu sonuç istatistiksel olarak anlamlýdýr (p<0.01) (Tablo 10). Hastalarýn büyük bir çoðunluðu postlingual olduðu için iþaret dili kullanýmý implantasyon öncesi de oldukça az bir orandadýr ve implant kullanýmýndan sonra anlamlý bir deðiþiklik olmamýþtýr (Tablo 11). Ýmplantasyondan sonra hastalarýn fiziksel olarak baðýmlýlýklarý sorgulandýðýnda 16 hasta bu soruya yanýt vermiþtir. 8 hasta (%40) implantasyon sonrasýnda fiziksel olarak tamamen baðýmsýz olduðunu, 2 hasta (%10) halen yakýnlarýna ihtiyaç duyduðunu 6 hasta (%30) ise çok nadiren TABLO 9. Strese dayanma gücü (n=19) Oldukça iyi 2 6 %1.05 %3 %19 0.12 1.56 Ýyi 3 4 %15 %20 %0.42 0.12 0.34 Orta 3 2 %15 %10 -%5 0.10-0.53 Kötü 6 5 %31 %25 -%0.6 0.14-0.45 Oldukça kötü 5 3 %26 %15-0.11 0.12-0.87 Toplam 19 20 KI, Kohlear implant, 1 hasta implantasyon öncesi durum hakkýnda bu soruya yanýt vermemiþtir. TABLO 10. Tinnitus (n=17) Her zaman 8 4 %47 %23 -%23 0.16-1.48 Zaman zaman 3 0 %17 0 -%17 0.09-1.91 Bazen 1 1 %05 %05 0 0.08 0 Nadiren 3 3 %17 %17 0 0.13 0 Hiç 2 9 %11 %52 %41 0.14 2.86** (p<0.01) Toplam 17 17 KI, Kohlear implant, 3 hasta bu soruya yanýt vermemiþtir. TABLO 11. Ýþaret dili Her zaman 2 1 %1 %05 -%05 0.08-0.46 Zaman zaman 2 1 %1 %05 -%05 0.08-0.46 Bazen 1 1 %05 %058 %008 0.07 0.11 Nadiren 3 1 %15 %05 -%10 0.09-0.92 Hiç 12 13 %60 %76 %16 0.15 1.09 Toplam 20 17 KI, Kohlear implant, 3 hasta implantasyon sonrasý durum için cevap vermemiþtir. 132

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ Ek 1. KOHLEAR ÝMPLANT KULLANAN HASTALARIN YAÞAM KALÝTESÝ DEÐERLENDÝRME FORMU ADI-SOYADI: FORMUN DOLDURULDUÐU TARÝH: I) GENEL BÝLGÝLER: 1) Kaç yaþýndasýnýz? 19-26 27-40 41-65 66 yaþ üstü 2) Tamamen iþitme kaybý (Saðýrlýk) geliþmeden önceki iþitmenizin durumunu belirtir misiniz? Normal Ýþitme zorluðu Önce normal daha sonra iþitme zorluðu Çocukluktan beri iþitme zorluðu (progressif) 3) Kaç yýldýr tamamen iþitme kaybý (saðýrlýk) var? 0-1 (.. ay) 2-3 4-6 7-9 10-15 15 yýldan fazla 4) Kohlear implantý kaç aydýr kullanýyorsunuz? 0-6 ay 7-12 13-24 25-36 37 aydan fazla 5) Kohlear Ýmplantý hergün kaç saat kullanýyorsunuz? Uyanýk olduðum tüm zamanlar 9-10 saat 4-8 saat 4 saatten az Hiç kullanmýyorum 6) En son hangi okulu bitirdiniz? Okuma yazma bilmiyor Ýlkokul Ortaokul Lise Ýki senelik meslek yüksek okulu Üniversite Master/ doktora II) KOHLEAR ÝMPLANT KULLANIRKEN ÞU ANKÝ YAÞAM DURUMUNUZ: 1) Kohlear implant ile beklediðiniz iþitme düzeyi gerçekleþti mi? Kesinlikle Hiç gerçekleþmedi 2) Hergün ortalama kaç saat arkadaþlarýnýz veya aile bireyleri ile konuþuyorsunuz? Uzun zaman Çok az 3) Ailenizle konuþmalarý hangi derecede takip edebiliyorsunuz? (Yüzyüze konuþmaksýzýn) Kötü 4) Ailenizle, arkadaþlarýnýzla ve az tanýdýðýnýz dostlarýnýzla iliþkileriniz konusunda ne düþünüyorsun? Çok kötü 5) Arkadaþlarýn ve az tanýdýðýn dostlarýnýz, Çoðunlukla normal iþiten insanlar Normal iþiten insanlar ve iþitme kaybý olanlar hemen hemen eþit sayýda Çoðunlukla iþitme kaybý olanlar 133

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. Çoðunlukla iþitme kaybý olan ve tamamen iþitmeyen insanlar Yukarýdakilerden hiç biri deðil, çok az arkadaþým veya konuþtuðum insan var. 6) Az tanýdýðýnýz insanlarla ne düzeyde konuþabiliyorsun? Ýyi deðil 7) Þu anki iþ veya eðitim durumunuz nedir? Çalýþýyorum Serbest (yarým gün çalýþma, parça baþý iþ vb) Kursa devam ediyorum (Resim, bilgisayar vb) Öðrenci Yardým derneði vb gibi yerlerde çalýþýyorum Ev hanýmýyým Ýþsizim ve iþ arýyorum Tamemen hastayým ve çalýþamýyorum Emekliyim 8) Eðer çalýþýyorsanýz günde kaç saat iþ arkadaþlarýnýzla konuþuyorsunuz? Uzun zaman Çok az 9) Çalýþmýyor ve kahveye gidiyorsanýz arkadaþlarýnýzla ne kadar uzun süre sohbet ediyorsunuz? Uzun zaman Çok az 10) Diðer insanlarýn sizi daha iyi anlamasý için vücut dilini (el-kol iþaretlerini vb) ne kadar sýklýkla kullanýyorsunuz? Nadiren 11) Çalýþýyorsanýz iþ yerinizde normal duyan insanlarla eþit haklara sahip olduðunuzu düþünüyor musunuz? Eþit Eþit deðil 12) Çalýþýyorsanýz iþ yerinizdeki pozisyonunuzdan ne kadar memnunsunuz? Gayet memnunum Memnun deðilim 13) Son iki haftada duygusal dengenizi nasýl tanýmlarsýnýz?* Stabil Deðiþken * moralim bozuluyor, sýklýkla aðlýyorum, sonar tekrar mutlu oluyorum. 14) Son iki haftada kendinize güveniniz nasýldý? Oldukça iyi Ýyi deðil 15) Son iki haftada yeni fikirlere ve yeni giriþimlere karþý açýk fikirli miydiniz? Oldukça Pek deðil 16) Þu anda hayat hakkýndaki düþüncenizi nasýl tanýmlarsýnýz? mser Çok kötümser 134

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ 17) Herhangi bir konuda konsantrasyonunuzu nasýl tanýmlarsýnýz? Yüksek Düþük 18) Kolayca rahatlýyabiliyor musunuz? Evet Hayýr 19) Son iki haftada fikir yapýnýzý nasýl tanýmlayabilirsiniz? Oldukça dengeli Oldukça dengesiz 20) Streslere karþý dayanma gücünüzü nasýl tanýmlarsýnýz? Oldukça iyi Çok fazla deðil 21) Son iki haftada uykusuzluk çektiniz mi? Nadiren 22) Son iki haftada ruh halinizi nasýl tanýmlarsýnýz? Oldukça iyimser Oldukça kötümser 23) Son haftalarda dengesizlik ve/veya baþdönmesi oldu mu? Hiç olmadý 24) Son haftalarda çýnlama þikayetiniz oldu mu? Hiç olmadý 25) Diðer insanlara fiziksel olarak ne kadar baðýmlýsýnýz? Tamamen baðýmsýz Çok baðýmlý 26) Boþ zamanlarýnýzda ne kadar aktifsiniz? (Spor,hobileriniz,sinema,tiyatro vb) Oldukça fazla Çok az 27) Çevresel sesleri duyma ve ayýrdetmeniz ne kadar iyi? Ýyi deðil 28) Dudak okuma olmaksýzýn tanýdýðýnýz insanlarýn ne dediðini anlayabiliyor musunuz? Anlýyorum Anlamýyorum 29) Dudak okuma olmaksýzýn tanýmadýðýnýz insanlarýn ne dediðini anlayabiliyor musunuz? Anlýyorum Anlayamýyorum 30) Telefonla konuþur musun? Konuþmam Tanýdýðým insanlarla konuþabilirim. Zaman zaman tanýmadýðým insanlarla da konuþabilirim. 135

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. 31) Ýþitme kaybýnýzý kabullenmeniz nasýl? Kötü 32) Kendi geleceðinizle ilgili düþünceniz ne? Oldukça iyimser Oldukça kötümser 33) Kolaylýkla arkadaþlýk kurabiliyor musunuz? Çok kolay Kolay deðil 34) Kohlear implant kullandýðýndan beri iþinizde/okulununuzda deðiþiklik oldu mu? Evet Hayýr Cevabýnýz evetse, ne oldu; Maaþým arttý Mevkim arttý Sorumluluklarým arttý Daha ileri eðitime/kursa baþladým Diðer 35) Kohlear implant ile konuþma yeteneðinizde deðiþiklik oldu mu? Arttý Azaldý 36) Kohlear implant ile iþitme performansýnýz hakkýnda ne düþünüyorsunuz? Yorumunuz Çok kötü 37) Kohlear implantý maksimum (azami) düzeyde kullanmanýz kaç ay vaktinizi aldý? 1-6 7-12 13-24 25-36 Henüz kullanýmým o düzeye ulaþmadý 38) Eðer çalýþýyorsanýz, kohlear implant iþ hayatýnýzda yardýmcý oluyor mu? Çok yardýmcý Yardýmcý deðil 39) Kohlear implant ile genel olarak yaþam kaliteniz iyileþti mi? Yaþam kalitem arttý Yaþam kalitem kötüleþti 40) Hayattan korkuyor musun? Nadiren 41) Þimdi tekrar karar verme þansýnýz olsa yine kohlear implantasyonu seçer miydiniz? Yorumunuz Evet Hayýr 136

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ II) KOHLEAR ÝMPLANT TAKILMADAN ÖNCEKÝ YAÞAMINIZ (Lütfen tamamen duymadýðýnýz ve kohlear implantýn henüz takýlmadýðý zamaný düþünerek cevaplayýnýz) 1) Ameliyattan önceki beklentiniz neydi? Ýþiteceðim ve çevre sesleri ayýrdedebileceðim Kohlear Ýmplant ile duymam dudak okumama yardýmcý olabilir Dudak okumaksýzýn tanýdýðým insanlarý anlamam mümkün olacak Tanýdýðým insanlarla telefonda konuþabileceðim Kendi sesim ve konuþma performansýmda olumlu geliþmeler olacak. 2) Aileniz ve arkadaþlarýnýzla hergün ne kadar süreyle konuþuyorsunuz? Çok uzun zaman Çok kýsa süre 3) Ailenle, arkadaþlarýnla ve az tanýdýðýn dostlarýn ile iliþkileriniz konusunda ne düþünüyordunuz? Çok kötü 4) Ýmplant öncesi iþ veya eðitim durumunuz nedir? Çalýþýyorum Serbest (yarým gün çalýþma, parça baþý iþ vb) Kursa devam ediyorum ( Resim, bilgisayar vb) Öðrenci Yardým derneði vb gibi yerlerde çalýþýyorum Ev hanýmýyým Ýþsizim ve iþ arýyorum Tamemen hastaydým ve çalýþamýyordum Emekliydim 5) Eðer çalýþýyorsanýz günde kaç saat iþ arkadaþlarýnýzla konuþuyordunuz? Çok uzun zaman Çok kýsa zaman 6) Diðer insanlarýn sizi daha iyi anlamasý için vücut dilini (el-kol iþaretlerini) ne sýklýkla kullanýyordunuz? Çok nadir 7) Çalýþýyorsanýz iþ yerinizde normal duyan insanlarla eþit haklara sahip olduðunuzu düþünüyor muydunuz? Eþit Eþit deðil 8) Çalýþýyorsanýz iþ yerinizdeki pozisyonunuzdan ne kadar memnundunuz? Gayet memnunum Memnun deðilim 9) O zamanki duygusal dengenizi nasýl tanýmlarsýnýz?* Stabil Deðiþken * moralim bozuluyor, sonra mutlu oluyorum vb. 10) O zaman kendinize güveniniz nasýldý? Oldukça iyi Pek iyi deðil 11) O zaman yeni fikirlere vs þeylere karþý açýk fikirli miydiniz? Oldukça Pek deðil 137

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. 12) O zaman hayat hakkýndaki düþüncenizi nasýl tanýmlarsýnýz? Çok pozitif Çok negatif 13) Ýmplant yapýlmadan önce herhangi bir konu üzerinde konsantrasyonunuzu nasýl tanýmlarsýnýz? Yüksek Düþük 14) O zamanki çalýþma gücünüzü, çalýþma isteðinizi nasýl tanýmlarsýnýz? Çok kötü 15) Son iki haftada fikir yapýnýzý nasýl tanýmlayabilirsiniz? Oldukça dengeli Oldukça dengesiz 16) Ýmplant takýlmadan önce streslere karþý dayanma gücünüzü nasýl tanýmlarsýnýz? Oldukça iyi Çok fazla deðil 17) O dönemde uykusuzluktan yakýnýyor muydunuz? Nadiren 18) Ýmplant takýlmadan önceki ruh halinizi nasýl tanýmlarsýnýz? Oldukça iyimser Oldukça kötümser 19) Diðer insanlara fiziksel olarak ne kadar baðýmlýsýnýz? Tamamen baðýmsýz Çok baðýmlý 20) O dönemde hiç dengesizlik ve baþdönmesi yakýnmasý oldu mu? Hiç olmadý 21) O dönemde çýnlama þikayetiniz oldu mu? Hiç olmadý fiziksel olarak kendilerini baðýmlý hissettiklerini belirtmiþtir. Koklear implantasyonun tekrar seçilip seçilmeyeceði sorusuna 2 hasta hayýr olarak cevap verirken 1 hasta kararsýz olduðunu belirtmiþtir. Diðer tüm hastalar implantasyonu tekrar seçeceklerini ifade etmislerdir. Hastalarýn 6 (%30) tanesi telefonla konuþamadýklarýný, 13 (%65) tanesi tanýdýðý kiþilerle telefonla konuþtuðunu, 3 (%15) hasta ise tanýdýðý kiþiler yanýnda zaman zaman tanýmadýklarý kiþilerle de telefonla konuþtuðunu belirtmiþtir. Bir hasta ise bu soruya cevap vermemiþtir. TARTIÞMA Ýleri derecede iþitme kaybý þahsýn iþ ve aile çevresi ile iliþkilerini, kendine güvenini, duygusal dengesini, fiziksel baðýmsýzlýðýný etkileyen bir özürdür. Bu durum kiþisel bir problem olmanýn yanýnda þahsýn yakýn çevresini ve toplumu da etkileyen bir sorun olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu tür hastalardan uygun olan adaylar için kohlear implantasyon seçilebilecek tedavi þeklidir. Bu çalýþmada kohlear implant kullanýmýndan sonra þahýslarýn yaþam kalitesinin nasýl deðiþtiði ve hasta memnuniyeti deðerlendirilmiþtir. Kohlear implantasyon uygulanan hastalarda 138

ERÝÞKÝN HASTALARDA KOKLEAR ÝMPLANTASYON VE YAÞAM KALÝTESÝ tedavi etkinliðinin deðerlendirilmesinde yaþam kalitesindeki deðiþiklikler önemli bir yere sahiptir. Yaþam kalitesinin deðerlendirilmesi ile, tedavi sonunda objektif olarak düzelen laboratuar sonuçlarý yanýnda hastanýn sosyal ve psikolojik yararlanýmý da deðerlendirilmiþ olur. 5 Yaþam kalitesinin deðerlendirilmesi birbiri ile ilgili 3 ana konu temel alýnarak yapýlmaktadýr; Fiziksel (fonksiyonel kapasitenin azalmasý), psikolojik (kendini iyi hissetme, kendine güven vb) ve sosyal (izole edilmek, çevre ile iletiþim vb). 6 Bu çalýþmada hastalarýn kohlear implantasyon öncesi ve sonrasýnda fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak hissettikleri karþýlaþtýrýlmýþtýr. Hastalarýn %40'ý implantasyon sonrasýnda fiziksel olarak tamamen baðýmsýz olduðunu, %30'u ise çok nadiren kendilerini fiziksel olarak baðýmlý hissettiklerini belirtmiþtir. Fiziksel baðýmlýlýk zaten iþitme kaybýnýn mevcut olduðu bu hastalarda implantasyon öncesinde kendine güveni de olumsuz anlamda etkilemektedir. Tyler ve ark.'larýnýn çalýþmasýnda kendine güvende artma vakalarýn %14.6'sýnda bildirilmiþ, ancak herhangi bir istatistiki deðer verilmemiþtir. 7 Faber ve Grontved'in çalýþmasýnda ise kendine güvendeki artma istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. 8 Bizim hasta grubumuzda tesbit edilen kendine güven ve konsantrasyonda artýþ þahýslarýn sosyal iliþkilerine ve iþ hayatýna da olumlu bir biçimde etki etmiþtir. Nitekim çalýþan hasta grubunda 6 (%30) hastanýn iþ yerindeki pozisyonu ve sorumluluklarý artmýþ, bir hasta ise implantasyon sonrasý yeni iþ bulmuþtur. Zhao ve ark.larýnýn açýk uçlu sorgulama formu ile yaptýklarý çalýþmada kohlear implant adayý hastalarda psikolojik ve sosyal zorluklarýn konuþma ile iletiþim problemlerinden daha önemli olduðu belirtilmiþtir, halbuki diðer iþitsel problemlerde ana problem daha çok konuþmalarý anlamadaki zorluktur. 9 Yine bu çalýþmada belirtilen ana psikolojik problemler izolasyon, stress ve hayal kýrýklýðýdýr. Olayýn sosyal boyutuna bakýldýðýnda hastalarýn implantasyon öncesinde aile ve arkadaþ çevresi ile iliþkileri oldukça sýnýrlý iken implantasyon sonrasýnda bu durum deðiþmiþtir. Hastalar aile ve arkadaþlarý ile daha uzun süreler sohbet etmeye baþlamýþ ve sosyal hayatýn içinde daha fazla yer almýþlardýr. Her ne kadar bu durumun diðer aile bireylerine etkisi bu sorgulama formunda sorulmamýþ olsa da, implantasyon sonrasýnda aile ve çevrenin memnuniyeti, formda yer alan ve hastalarýn kendi fikirlerini yazdýðý kýsýmda 6 hasta tarafýndan bildirilmiþtir. Ýki hasta hariç tüm hastalar 'tekrar kohlear implantasyonu seçer miydiniz?' sorusuna olumlu yanýt vermiþlerdir. Kohlear implantý tekrar seçmeyeceðini belirten hastalardan bir tanesi menenjite baðlý iþitme kaybý geliþmiþ perilingual bir hastaydý. Üniversite öðrencisi olan bu hastanýn arkadaþ grubu hem iþitme engelli olup iþaret dili kullanan hem de normal iþitip sözel iletiþimi kullanan gruptan oluþmaktaydý. Ayrýca bu hastada cerrahi sýrasýnda menenjit sonrasý geliþen kohlear ossifikasyona baðlý full insertion gerçekleþtirilememiþti. Bu etraf sesleri almada kohlear implanttan yararlandýðýný ifade etse de tekrar seçim konusunda olumsuz yanýt vermiþtir. Diðer hasta ise postlingual bir hasta olmakla birlikte iþitme kaybý süresi uzun (30 yýl) olan bir hastaydý ve hasta bu süre içinde iþitme cihazýný sürekli olarak kullanmamýþtý. Literatürde de belirtildiði gibi iþitme kaybýnýn baþlama yaþý, iþitme kaybý süresi ve iþitme cihazý kullanýmý ile kohlear implantasyon baþarýsý arasýnda oldukça güçlü bir koralasyon mevcuttur. 10-12 Her iki hastada da iþitme kaybý süresi oldukça uzundur. Ayrýca literatürde ossifiye kohlealarda parsiyel insertiona raðmen baþarýlý sonuçlar bildirilmiþse de implantýn kýsmi olarak çalýþmasý hasta yararlanýmýný da azaltmaktadýr. 13-15 Ýmplantasyonu tekrar seçmek konusunda belki yanýtýný veren diðer hasta ise kohlear implant deneyimi henüz 3 ay olan hastaydý. Kohlear implant performansý ilk yýl içinde progressif olarak artmakta ve 6-9 ayda plato seviyesine yakýn hale gelmektedir. 16 Nitekim bu hastayla sorgulamanýn cevaplandýrýldýðý tarihten 2 ay sonra tekrar konuþulduðunda bu cevabýnýn geçerli olmadýðýný belirtmiþtir. Tinnitusun implantasyondan sonra azalmýþ olarak bildirilmesi diðer çalýþmalarla uyumludur. Demajumdar ve arkadaþlarýnýn çalýþmasýnda 99 hastadan 62'sinde implant kullanýmýndan sonra tinnitusun ortadan kalktýðý bildirilmiþtir. 17 Tyler'ýn çalýþmasýnda ise implantasyon öncesi %73 olan tinnitus oraný implantasyondan sonra %54'e inmiþtir 7 ve hiçbir hastada implantasyon sonrasýnda tinnitusda kötüleþme 139

ÝNCESULU A, KOCATÜRK S, KURUKAHVECÝOÐLU S, VURAL M, ÇAKMAKCI E, ERKAM Ü. bildirilmemiþtir. Daha yeni bir çalýþmada da ayný sonuçlar elde edilmiþ ve bu seride %92 oranýnda tinnitusda istatistiksel olarak anlamlý azalma tesbit edilmiþtir. 18 Bizim çalýþmamýzda bir hastada tinnitus implant kullanýmýndan sonra kötüleþmiþtir. Ancak bu durum hastanýn implant performansý üzerinde herhangi bir etki yapmamaktadýr ve bu hastanýn iþyerindeki sorumluluklarý implantasyon sonrasýnda artmýþtýr. Herhangi bir nedene baðlý olarak geliþen tinnitus hastanýn yaþamýný ve iþ hayatýný olumsuz etkileyen durumdur. Buna göre tinnitusun implantasyondan sonra anlamlý olarak azalmasý da yaþam kalitesini arttýran unsurlardan biridir. Kohlear implantasyon pahalý bir tedavi yöntemi olmasý nedeniyle hasta seçiminde hatayý tolere edecek bir yöntem deðildir. Ancak çalýþmamýzda da görüldüðü gibi uygun seçilmiþ adaylarda kohlear implantasyon, hastanýn etrafý ile iliþkilerini geliþtiren, kendine güvenini ve duygusal olarak mutluluðunu artmasýna katkýda bulunan, kýsacasý yaþam kalitesini olumlu yönde etkileyen, baþarýlý sonuçlara sahip bir tedavi metodudur. Bu durum üretken çaðdaki hastalarýn toplumsal hayata ve iþ hayatýna kazandýrýlmalarý, dolayýsýyla ekonomik açýdan üretken hale gelmelerini saðlamasý açýsýndan da önemlidir. Yazýþma Adresi: Dr. Armaðan ÝNCESULU Portakal Çiçeði sok. 3/5 06540 Çankaya /Ankara Tel : 0 312 439 12 23 Faks : 0 312 317 72 82 e-mail : incesulu@pleksus.net.tr KAYNAKLAR 1. Shea III JJ, Domico EH, Lupfer M. Speech perception after multichannel cochlear implantation in the pediatric patient, The American Journal of Otology 1994; 15(1):66-70. 2. Waltzman SB., Cohen NL., Roland T.; A comparison of the growth of open-set speech perception between the Nucleus 22 and Nucleus 24 cochlear implant system, American Journal of Otology 1999; 20(4):435-41. 3. Kuo SCL, Gibson WPR. The influence of residual high-frequency hearing on the outcome in congenitally deaf cochlear implant recipient, The American Journal of Otology 2000; (21)5:657-62. 4. Kou BS, Shipp DB, Nedzelski JM. Subjective Benefits Reported by Adult Nucleus 22-Channel Implant Users. The Journal of Otolaryngology 1994; 23 (1):8-14. 5. Künsebeck HW., Körber J., Freyberger H., Qulaity of life in patients with inflammatory bowel disease, Psychother Psychosom 1990; 54:110-6. 6. Siegrist J, Junge A. Conceptual and methodological problems in research on the quality of life in clinical medicine. Soc. Sci Med 1989; 29:463-8. 7. Tyler RS. Advantages and disadvantages expected and reported by cochlear implant patients, The American Journal of Otology 1994; 4(15):523-31. 8. Faber CE., Grontved AM. Cochlear Ýmplantation and change in quality of life, Acta Otolaryngol 2000; 543(Suppl):151-3. 9. Zhao F., Stephens SDG, Sim SW, Meredith R. The use of qualitative questionnaires in patients having being considered for cochlear implants, Clin Otolaryngol 1997; 22:254-9. 10. Parkin JL, Stewart BE., Dankowský K, Haas LJ. Prognosticating speech performance in multichannel cochlear implant patients. Otolaryngology Head and Neck Surgery 1989;101(3):314-9. 11. Blamey PJ., Pyman BC., Gordon M, et al. Factors predicting postoperative sentence scores in postlinguistically deaf adult cochlear implant patients, Annals Otol Rhinol Laryngol 1992; 101:342-8. 12. Battmer RD, Gupta SP, Mecklenburg JA, Lenarz T. Factors influencing cochlear implant perceptual performance in 132 adults. Annals Otol Rhinol Laryngol 1995; 104(9), part 2:185-7. 13. Cohen NL, Waltzman SB. Partial insertion of the Nucleus multichannel cochlear implant: Technique and result, The American Journal of Otology 1993;14(4):357-1. 14. Gantz BJ, McCabe BF, Tyler RS. Use of multichannel cochlear implants in obstructed and obliterated cochleas, Otolaryngology Head and Neck Surgery 1988; 98(1):72-81. 15. Steenerson RL, Gary LB. Multichannel cochlear implantation in children with cochlear ossification. The American Journal of Otology 1999; 20(4):442-4. 16. Spivak LG., Waltzman SB., Performance of cochlear implant patients as a function of time. J Speech Hear Res. 1990; 33:511-9. 17. Demajumdar R, Stoddart R, Donaldson I, Proops DW. Tinnitus, cochlear implants and how they affect patients., The Journal of Laryngology and Otology 1999;113:24-6. 18. Ruckenstein MJ, Hedgepeth C, Kristine OR, Montes ML, Bigelow DC. Tinnitus supression ýn patients with cochlear implants, Otology&Neurotology 2001; 22(2):200-4. 140