DİSLEKSİ VE KDT Dr.Gülay Oğuz 49.UPK 2013
Öğrenme nedir? Öğrenme hayat boyu süren bir süreçtir Öğrenme süreci üç ana bölümden oluşmaktadır: -Planlama -Yönetim -Çalışma
ÖĞRENME NASIL GERÇEKLEŞİR? 1) Giriş (input): Gelen bilgilerin duyu organlarından beyine girmesi, algılanmasıdır. 2) İşlem (entegrasyon): Gelen bilginin kaydedilmesi, organize edilmesi, anlaşılması ve işleme konulup yorumlanmasıdır. Bu aşamada bilgiyi sıraya koyma, soyutlama, organize etme gerçekleşir. 3) Bellek (depolama): Anlaşılan bilgi tekrar kullanılmak üzere depo edilir. 4) Çıkış (output): Beynin bilgiyi mesaj olarak hücrelere, kaslara, dil ya da motor etkinlik alanlarına göndermesi sürecidir.
GİRDİ GÖRSEL ALGI İŞİTSEL ALGI DOKUNSAL ALGI DİKKAT İŞLEME/ DEPOLAMA SIRALAMA ORGANİZASYON BELLEK ÇIKTI SÖZEL MOTOR
Uyarıcı Dikkat Algı Düşünme Süreçleri Karar Verme Tepki
Dikkat bileşenleri Uyanık kalma, aktif olma, Belirli bir işe başlayabilme, Belirli bir işi sürdürme konusunda kendini kontrol edebilme, Öncelik belirleme, Önemli olanı seçebilme, Sıraya koyma, Planlama, düzenleme yapabilme, Zamanı ayarlama
Odaklanmış dikkat (Focused attention) Dikkatin ilk basamağıdır, süreklilik içermez. Dikkatin basitçe görsel, işitsel v.b herhangi bir uyarana yönelebilmesi, yanıt verebilmesidir Sürdürülen Dikkat (Sustained Attention) Belirli bir eylemin yapılması sırasında, görevin gerektirdiği kapasite miktarının organizma tarafından belirlenmesi ve dikkatlilik durumunun sürdürülmesi Seçici dikkat (Selective Attention) Gerekli olana odaklanırken, diğerlerini ihmal edebilmektir. (Kendimiz için kritik öneme sahip olan özellikleri seçmek )
Dikkat Türleri Dönüşümlü dikkat (Alternating attention) Zihnin esneklik göstererek farklı türden zihinsel süreçleri gerektiren işlere dikkatini sırayla verebilmesi ve bu sırada bilgide bir bozulma olmamasıdır. Bölünmüş dikkat (Divided Attention) Aynı anda birden fazla şeye dikkati verebilme. En kompleks dikkat türüdür.
Bilginin Alınması, İşlenmesi ve Anlamın Oluşturulması (Öğrenme) Süreci DAVRANIŞ Duyusal Kayıt Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek Dikkat Algı (Seçici) Hatırlama Anlamlı Kodlama 1. Anısal 2. Anlamsal 3. İşlemsel
Görsel bilgi Çalışan (Kısa Süreli) Bellek Dikkatin yöneldiği bilgiyi kullanır. Bir defada en fazla 7 ± 2 (5-9) birimlik bilgiyi işleyebilir. Ayrı Süreçler İşitsel Bilgi Uzun Süreli Bellek Değişmez hiyerarşik bir ağ (şema) biçimde depolanan tüm bilgi ve becerileri kullanır. Kapasitesi sınırsızdır.
İşleyen Bellek (working memory) Dikkati kontrol edebilme Okuduğunu yorumlama Matematiksel muhakeme Aktivitelerin planlaması ve organize olması Yönergelerin zihinde tutulmasının sağlanması Çeldiricilere dirençli olabilme Problem çözebilme becerileri
Görevler Sorular Bilgi Anlayış Uygulama Analiz Sentez Değerlendirm e sınıflandırma, tanımlama, ayırma, eşleme, tanıma açıklama, özetleme, aktarma tahmin etme, çözme, kullanma çözümleme, inceleme, ilişkilendirme, bölme tasarlama, yaratma, oluşturma, birleştirme Değerlendirme, değer biçme, savunma, doğrulama İsmi nedir? En iyisi hangisi? Hakkında ne düşünüyorsun? En önemli özelliği nedir? Ne olacağını düşünüyorsun? Bulgusu nedir? Bunu ne sembolize eder? Bunu başka türlü nasıl yapabilirsin? Senin kararın nedir? Hangisi daha...? Hatalar neler?
GÜÇLÜĞÜ ARTTIRAN Yürütücü işlevler ve işleyen bellekteki zayıflık, dikkatsizlik belirtileri ile yüksek oranda ilişkilidir. (Willcutt 2005, Chhabildas 2001, Martınussen 2008)
Yürütücü İşlev Görevleri Problemi fark etme veya tanımlama Bir plan yapma ve yürütme Bireyin kendisini ve davranışlarını organize etmesi Hareketleri durdurma ve duyguları kontrol edebilme Çeldiricilere direnebilme ve dikkati kontrol edebilme Düşünce ve davranışların takibi ve değerlendirilmesi Kendine yönelik konuşmanın içselleştirilmesi Motivasyon ve uyanıklık Yeniden yapılandırma ve öğrenilmiş davranışları parçalara ayırma (Lezak 1995, Funahashi 2001, Smith ve Jonides 1999, Pineda 1998)
Tanı kriterleri Kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve yaşına uygun olarak aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda okuma, matematik, yazma becerilerinin beklenenin önemli ölçüde altındadır. Okul başarısı ya da okuma becerileri gerektiren günlük yaşam etkinliklerini önemli ölçüde bozmaktadır. Duyusal bir bozukluk varsa bile okuma zorluğu genellikle buna eşlik edenden çok daha fazladır.
Sınıflama A) Disleksi (Okuma Güçlüğü) B) Disgrafi (Yazma Güçlüğü) C) Diskalküli (Matematik Güçlüğü)
Tedavi Kognitif-davranışçı terapi, Metakognitif yaklaşım Aile terapisi, Bilişsel rehabilitasyon, Özel eğitim, Algısal-motor eğitim, Problem çözme, Duygusal eğitim
KDT Öğrenme şeklinin belirlenmesi Uygun öğrenme modelinin geliştirilmesi Yeniden programlama yapma
KDT 1-Değerlendirme 2-Soruna yönelik program yapma 3-Beceri geliştirme teknikleri, 4-Dikkat toplama egzersizleri 5-Bilişsel hatalar üzerinde çalışma 6-Şemalar üzerinde çalışma 7-Davranışçı ödevler 8-Sosyal beceri eğitimi
1-Değerlendirme WISC-R: Gesell Gelişim Figürleri Bender Gestalt Testi Sağ-Sol Dominans (Head) Testi Harris Lateralleşme Testi Görsel-İşitsel Sayı Dizileri Testi (GİSD-A) Saat Çizimi Okuma-Yazma Becerisi İncelemesi
WISC-R Genel Bilgi (Uzun süreli bellek, bilgi toplama) Yargılama (Sosyal anlayış) Aritmetik (Sayısal düşünebilme, dikkat) Benzerlik (Sözel akıl yürütme, bilgiyi kullanabilme) Sözcük Dağarcığı (Kelime hazinesi) Sayı Dizisi (İşitsel işleyen bellek, dikkat) En yüksek puanlar Resim Tamamlama (Görsel dikkat, ayrımlaştırma, detayları fark etme) Resim Düzenleme (Mantıksal ardışıklık, parça-bütün algısı, planlama, sosyal anlayış) Küplerle Desen (Sözel olmayan akıl yürütme) Parça Birleştirme (Görsel motor koordinasyon, parçabütün algısı) Şifre (Bilgi işleme hızı, sıralama, kopyalama) Labirentler (Görsel-motor koordinasyon, ince motor beceri) En düşük puanlar
2-Soruna yönelik program yapma -Ajanda kullanımı -Çekmece düzeni -Etiketleme -Teknoloji kullanımı -Oyun kullanımı
3-Beceri geliştirme teknikleri, Zaman çizelgesi kullanımı Sınav ders çalışma takvimi Materyalleri organize etmek Not tutmayı öğrenme Anahtar kelimeler Eski bilgi-yeni bilgi Çerçeve oluşturmak
4-Dikkat toplama Bilişsel Süreçler Dikkat: Duyusal kayıta gelen tüm uyarıcılardan yalnızca dikkat edilenler kısa süreli belleğe geçer. Birey tüm uyaranları kaydedemez ve bazılarına odaklanır. Bu aşamada üç temel işlem yapılır: 1. Önemli bilgiye karar verilir. 2. Önemli bilgi üzerinde odaklanılır. 3. Odaklanan bilgi, işleme alınır. Öğrencilerin dikkatini çekmek için şunlar yapılabilir: Görsel, işitsel ve dokunsal uyarıcılar kullanılmalıdır. Sınıfta değişiklik yapılabilir, derse farklı başlanabilir, v.b. Sonucu belli olmayan ilginç durumlar sunularak, öğrenciler şaşırtılabilir.
4-Bilişsel hatalar üzerinde çalışma Benden hiçbir şey olmaz. Matematik yapamıyorum, aptalım Derslerim zayıf ezik biriyim.
Şemalarla çalışma Özgüvenin artırılması -İletişim -Alıştırma -Güven ve umut aşılama -Övgü -Sabır
Sosyal beceri Sosyal kabul Beklenen sonucu fark etme Değer yargıları Sosyal olgunluk
Metakognisyon Nedir? meta- ötesinde, daha ileri, daha yüksek seviyede kognisyon- aklın bilme ya da algı yeteneği, biliş
Nasıl öğrendiğinizi öğrenmek Nasıl düşündüğünüzü düşünmek Nasıl dikkat ettiğimize dikkat etmek
Bilmeyi bilmek Bilme sürecinin kontrolü ve farkındalığı
Öğrenme güçlüğü olan çocuklar metakognisyon ile ilgili güçlük yaşamaktadırlar. Metakognisyon (metakognitif bilgi/ farkındalık), öğrenme süreçlerinin farkındalığıdır.
Metakognitif eğitim (Meichenbaum) Kendi kendine yönerge vererek içsel konuşma tekniği: Problemin tanımı: İlk olarak Ne yapmam gerektiğini iyi bilmeliyim. Probleme yaklaşma, çözüm yolları üzerinde düşünme: Bu problemi nasıl çözebilirim? Dikkatin toplanması: Şimdi ne yapmak istiyorsam onun üzerinde düşünmeliyim. Kontrol etme ve cesaretlenme: Oh çok iyi yaptım, iyi dikkat ettim. Tekrar kontrol etme, hataları düzeltme: Eğer bir hata yapmışsam ikinci defa yaparken buna dikkat etmeliyim. Böylece her defasında daha iyi yapacağım. (Wagner, 1990).
Öğrenme ile ilgili bilmemiz gerekenler Bilgiyi organize etmenin bazı yolları ardışıklık (olayların tarihsel sırası) benzerlik/zıtlık (şeyler arasındaki benzerlik ve farklılıklar) neden/etki (şeylerin varlık veya oluş nedenleri) problem-çözüm (problemin çözümü için adımlar) genelleştirme (bir ana fikir oluşturma ve destekleyici detaylarla onu savunma)
Metakognisyonu geliştirmek için Neyi anlamadığını tanımak ve anlaşılmayan bölümlere geri dönmek Bunu henüz öğrenemedim Okuduğumu anlamamda bana yardım edecek örnekler var mı? Yeniden dinlemek, yeniden okumak ( tekrar) ve anlatmak Tara, sor, oku, anlat, yeniden gözden geçir çalışma düzeninde çalışmak
Metakognisyonu geliştirmek için Kendi sözcükleri ile (zihnen, görsel, sözel, yazılı) açıklamak ve özetlemek Yanlışları fark etmek ve kendi kendine düzeltmek Sürekli olarak kendine niçin, nasıl sorularını sormak Yüksek sesle düşünme egzersizleri yapmak
Metakognisyonu geliştirmek için Konu içerisindeki fikirlerin görsel modellerini (görsel sunum) oluşturmak Bilgiyi kazanma, işleme ve depolama süreçleri için birçok strateji bilmek Doğru strateji geliştirmek Problem çözme becerilerini geliştirmek Zamanı idare etmeye çalışmak
Metakognisyonu geliştirmek için Öğrenme stillerinin farkında olmak ve kullanmak Çalışma ve öğrenme ile ilgili çevreyi düzenlemek Metakognitif stratejiler üzerinde düşünmek ve bunu yeni durumlara genelleştirmek Bloom un taksonomisinde daha yüksek seviyelere çıkmak
Metakognisyonu geliştirmek için Düşündüklerini, fikirlerini çevresi ile paylaşmak Anne-baba ve diğer insanları model almak
Öğretmenim sersemin teki olduğumu söylüyor, babam da aptal olduğumu düşünüyordu. Bense artık budalanın teki olduğuma karar vermiştim. Thomas Edison Öğretmenlerim aklımın yavaş çalıştığını, asosyal olduğumu ve ölene kadar aptal rüyalarımın peşinde sersemce savrulacağımı söylüyorlardı. Albert Einstein
Kaynaklar 1. Silver LB. Developmental Learning Disorder İn: Lewis M editor Child And Adolescent Psychiatry Text book Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins Publishers; 2002 p 621-629 2. Beitchman JH Young AR Learning disorders with a special emphasis on reading disorders: a review of the past 10 years J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997;36: 1020-32 3. American Psychiatry Association (APA): Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth ed (DSM-IV) Washington DC: APA Press; 1994 4.Kempe C, Gustafson S, Samuelsson S. A longitudinal study of early reading difficulties and subsequent problem behaviors. Scand J Psychol 2011;52(3): 242-50
DUYARSAM UNUTURUM, GÖRÜRSEM HATIRLARIM, YAPARSAM ANLARIM. Confucius
Kongreyle ilgili tüm detaylı bilgiler, Panel çalışma grubu uzmanla buluşma önerileri, Kayıt Konaklama işlemleri için, Web sitemizi ziyaret edebilirsiniz. www.kdtdkongreleri.org