ÜNİTE 14 İdrar Sistemi Uygulamaları Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Mesane kateterizasyonunun amacını, uygulamada kullanılan cerrahi aseptik ilkeleri, uygulama süresi ve sonrasında hasta bakımını kavrayacak, Değişik kateter tür ve ölçüleri ile kadın, erkek hastalarda kateterizasyon farklılıkları hakkında, Steril idrar örneği alma, mesane irigasyonu uygulama ve kateteri mesaneden çıkarmaya yönelik, Mesane kateterizasyonunun neden olduğu fizyolojik, psikolojik komplikasyonlarla ilgili bilgi ve beceriyi kazanacak, Sıvı alımı ve atılımı açısından hastanın izlenmesini ve değerlendirilmesini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş İdrar Sistemi Fonksiyonları Mesane Kateterizasyonu Mesane İrigasyonu Sıvı Alımı ve Çıkarılması Özet Değerlendirme Soruları Sözlük Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler İdrar sistemi anatomi ve fizyolojisini hatırlayarak sistemin fonksiyonlarını tanımlamaya çalışınız. Cerrahi aseptik teknik, alınan-çıkarılan sıvı takibinin özellikleri, kayıt form ve tekniklerine ilişkin bilgilerinizi yenileyiniz.
1. GİRİŞ Bireyin bedendeki artıklarının sıvı bir ürünü olan idrarın oluşum ve atılımı, GYA 'lerinden boşaltım kapsamında yer alır. Bedenin sıvı-elektrolit ve asit-baz dengesi gibi önemli fonksiyonlarını gerçekleştiren idrar sisteminin bozukluklarında, hastanın sağlık sorunlarına ve gereksinimlerine uygun bakımın verilmesi için gerekli bilgi ve uygulamalar bu ünitede açıklamaktadır. 2. İDRAR SİSTEMİ FONKSİYONLARI 2.1. Miksiyon / Ürinasyon Miksiyon / ürinasyon idrar sisteminin esas fonksiyonu olup, metabolizma işlevleri sonucu sıvı artıklarından oluşan idrarın mesanede toplanarak 250-500 ml. ye ulaşmasından sonra mesane duvarına yapılan basınçla oluşan boşaltım sürecidir. Sağlıklı bir kişide günlük idrar miktarı 1000-1500 ml. kadardır. Ayrıca bu sistem, sıvı elektrolit ve asit-baz dengesinin yanısıra bazı hormonal fonksiyonları da düzenler. 2.2. İdrar Sisteminde En Sık Rastlanan Sorunlar Normalde, sarı renkte, şeffaf, kendine özgü kokusu olan, asit reaksiyonda ve özgül ağırlığı 1010 ve 1030 arası değişen idrarın, hastalık halinde bu özellikleri değişerek sisteme ait veya sistem dışından sistemi etkileyen bir nedenle oluşan bozukluklara işaret ettiği bilinmektedir. Bunlar: İdrar inkontinansı (tutamama), İdrar retansiyonu, İnfeksiyon olup, hemşirelik bakımını gerektiren sisteme ait bozukluklardır, "Orta İdrar" örneği alma, Steril idrar örneği alma, 24 saatlik idrar toplama şeklinde yapılabilir. 2.2.1. Orta İdrar Örneği "Orta idrar" örneği; bir miksiyon esnasında gelen ilk ve son idrar atılıp, ortadaki idrarın medikal aseptik koşullarda idrar kültürü için toplanmasıdır. Genital bölge sabunlanıp, durulanır. - 233 -
Labialar açılarak her biri ayrı ayrı antiseptik solüsyonla ıslatılmış pamuk tamponla ve son olarak meatüs (yine ayrı bir pamuk tamponla) yukarıdan aşağı doğru tek hareketle silinir. Labialar açık tutularak, orta idrar steril kaba alınır. 2.3. İdrar Boşaltımına Yardımcı Hemşirelik Girişimleri Hemşirelik girişimleri üriner refleksin uyarılmasında, normal boşaltım alışkanlığını sürdürmesinde hastaya yardımcı olur. Bireyin hastaneye kabulü ile başlayan kişisel çevre ve rutinlerin değişimi, özellikle yatağa bağımlı hastada o güne kadar kazanmış olduğu alışkanlıklarının çoğu için bir tehlike oluşturur. Özellikle boşaltım sistemleri ile ilgili hastalığı olan birey için, artık bu aktivite gizliliğini ve özelliğini de kaybetmiştir. Bu düşünce ve duyguların yaratacağı anksiyete ve sıkıntı aktiviteyi olumsuz yönde etkileyebilir. Bunun bilincinde olan hemşire gözlem ve girişimlerini bu aktiviteleri gizlilik ve özellik koşullarına uyarak yapmalı, hastanın durumu uygun ise bağımsız ve kişisel alışkanlıkları doğrultusunda boşaltım aktivitesini sağlamalıdır. Hemşirenin bu aktiviteye ilişkin dikkat edeceği önemli bir konu, hastanın uygun ölçülerde besin ve sıvı alımını sağlama gerekliliğidir. Sıvı alımının önemli olduğu durumlarda, kuşkusuz hastanın aldığı-çıkardığı sıvı ölçümü ve kayıtları da büyük önem taşır. Mesanenin boşaltılmasında hastaya yardım etmek amacıyla hemşirelikte geleneksel olarak bazı uygulamalardan yararlanılır. Bilindiği gibi bunlar: Hastanın gizlilik duygusuna saygı göstererek (perde, paravana kullanılır) rahat, oturur pozisyonda boşaltımını sağlamak, Verilen sürgü / ördek veya tuvaletin temizliğini sağlamak, Su sesi dinletmek, pelvik bölgeye ılık su dökmek, Mesane üzerine elle masaj şeklinde basınç uygulamak, Pelvis taban kaslarına egzersiz uygulatmak (kegel egzersizi), Çay, kahve gibi diürezi sağlayan içecekler vermek, Son çözüm olarak (hekim direktifi ile) mesane kateterizasyonu uygulama şeklinde sıralanabilir.? İdrar boşaltımına yardımcı heşirelik uygulamalarında gerçekleştirilmesi gereken işlemler nelerdir? - 234 -
3. MESANE KATETERİZASYONU Mesane kateterizasyonu, steril koşullarda mesaneye steril kateterle girme ve idrarı boşaltma işlemidir. Kateterizasyon uygulamada amaçlar şunlardır: Steril idrar örneği almak, Masenede biriken idrarı boşaltmak (idrar retansiyonu) Ameliyat öncesi hazırlık olarak mesaneyi boşaltmak, Ameliyat sonrası komplikasyonları önlemek ve idrar sistemini dinlendirmek, Rezidüel idrar miktarını ölçmek, İdrar inkontinansı olan hasta için kuru ve temiz güvenli bir çevre sağlamak, Uretrada oluşan darlık ve tıkanıkları değişik türde sondalarla önlemek, Mesane irigasyonu uygulamak, Mesaneye ilaç uygulamaktır, Kateterizasyonda Kullanılan Kateterler: Bu uygulama için kateter, kişinin yaşına, cinsiyetine ve uygulama amacına göre seçilir. Steril idrar örneği veya rezidüel (artık) idrar ölçümü için yapılan kateterizasyonda, kalıcı olmayan nelaton sonda seçilir (bkz.: Şekil 14.1). Uygulanan Gruplar KATETER Ölçümler Çocukda Kadında Erkekte 6-8-10 Fr No 14-20 Fr No 16-22 Fr No Şekil 14.1: Çocukta, Kadın ve Erkeklerde Kullanılan Kateter Ölçüleri? Mesane kateterizasyonunda kullanılan kateterlerin çapı hangi ölçü birimiyle ifade edilir? 3.1. Nelaton Kateterle Kateterizasyon Kalıcı olmayıp, bir kez uygulanan kateterizasyon işlemidir. Bu uygulamada, hastane infeksiyonlarının başta gelen nedenlerden birinin kateterizasyona bağlı üriner infeksiyonlar ol- - 235 -
duğu unutulmamalıdır. Bu nedenle uygulamayı yapan hemşire, cerrahi aseptik teknikle çalışmalıdır. Aksi halde sistem infekte edilmiş olacağından hastanın genel durumu bozulur, komplikasyonlar gelişir. Bu durum hastanın uzun süre tedavi görmesine bağlı olarak yaşayacağı ruhsal sıkıntıların yanısıra ekonomik kayıplara da neden olur. Mesane kateterizasyonu anatomik özelliklerden dolayı kadın ve erkek hastalarda farklı işlemlerle uygulanır. Bu farklılık daha sonra açıklanacaktır. Kullanılan Araçlar / Gereçler Bu tür uygulamaların sıklıkla yapıldığı servislerde kullanıma hazır steril aletlerin yerleşik olması gerekliliğine karşın bu sistemin işlemediği durumlarda araç-gereçler üç ana grupta hemşire tarafından hazırlanır. I. Steril Araçlar Çift kat steril kompres içinde Pamuk tamponlar (en az 8 adet) İki nelaton kateter (14-20 Fr. Nolu, biri yedek) Böbrek küvet (2 adet) Solüsyon kabı Penset (2 adet) II. İçi Steril Araçlar Eldiven İdrar örneği kabı Kayganlaştırıcı (hidrojen) Antiseptik solüsyon şişesi III. Temiz araçlar Tepsi Kağıt torba Tedavi bezi ve muşamba 3.1.2. Kadın Hastada Uygulama Eller yıkanır, İşlemin gerekliliği hastaya açıklanır. Hastanın rahatlaması sağlanır. - 236 -
Böylece kaslar gevşer, kateterin girişi kolaylaşır. Gerekli araç-gereç hastanın etajerine yerleştirilir. Hasta hazırlanır. Hastanın gizlilik duygusuna özen gösterilir. Dorsal rekümbent pozisyonu verilir. Gerekirse ilyeler desteklenir. Bölgenin iyi görülebilmesi için aydınlatma aracı kullanılmalıdır. Üst çarşaf veya pike çapraz şekilde yerleştirilerek iki köşelerden bacaklara sarılır ve ayak tabanları altına sıkıştırılır (bz.: Şekil 14.2). Ortada serbest kalan köşe ile genital bölge kapatılır. Steril eldiven giydikten sonra buraya dokunulmayacağı için bu köşe dirsekle açılabilmelidir. Hastanın perineal bölgesi kirli ise işlem öncesi sabunlu su ile işlem öncesi yıkanmalı ve kurutulmalıdır. Şekil 14.2: Hastanın Gizlilik Duygusuna Saygılı Örtülmesi ve Pozisyonu Araçlar hastanın ayaklarının arasına yerleştirilir. Bohça açılmaya hazır tutulur. Eller yeniden yıkanır (3' 4' 5 antiseptik solüsyonla). Steril eldiven giyilir, steril bir çalışma alanı sağlamak için steril kompres açılır. Araçlar kullanım kolaylığına göre sıralanır. Solüsyon kaba boşaltılır. Solüsyon kabına bırakılan 4-5 pamuk tampon ıslatılır. Islak pamuk tamponla önce uzak labia majör yukarıdan aşağıya doğru ve tek hareketle silinir, atılır. Aynı işlem ikinci pamuk tamponla yakın labia majöre uygulanır. Labia minörler de aynı şekilde ayrı ayrı temizlendikten sonra, son olarak temizleme işlemi ayrı bir pamuk tamponla klitoristen aşağı doğru yapılır. El eldivensiz ise sol elin baş ve işaret parmağı ile labia majörler yukarı ve yana doğru açılır (bkz.:şekil 14.3). - 237 -
Şekil 14.3: Kateterin Meatüse Sokulması Meatüs görüldükten sonra, hastaya derin nefes alması söylenir. Sağ ele alınan pensetle tutulan kateterin ucu 5-7,5 cm kadar meatüsten içeri zorlanmadan ve hiçbir yere değdirilmeden dikkatle sokulur. Dışta kalan ucu böbrek küvette kalmalıdır. Kateterin ucu vaginaya veya çevresine değerse işlem durdurulur. Yedek kateterle devam edilir. Alınan idrar miktarının 750-800 ml. geçmemesine dikkat edilir. İşlem bittiğinde kateter sıkştırılır, çıkarılır, kağıt torbaya konur. Araçlar toplanır, hasta rahatlandırılır. İşlem, saati, idrarın miktarı, renk gibi özellikleri ve hastada gözlenen durum kaydedilip, imzalanır. Araç, gereçler uygun yöntemlerle yeniden kullanılacak şekilde hazırlanır. 3.1.3. Erkek Hastada Kateterizasyonun Farkları Pozisyonu; dorsal horizontaldir. Sünnet derisi geri çekilir. Meatüs görüldüğünde temizliği dairesel hareketlerle yapılır. Uretranın kıvrımını azaltmak için penis abdomenle 60-90 lik dik açı yapacak şekilde tutularak kateter 12-16 cm kadar dikkatle ve zorlanmadan içeri itilir. - 238 -
3.2. Foley Kateterle Kateterizasyon Foley kateter uzun süre ile hastada kalıcı kateterizasyon için kullanılan türdür. Steril ambalajlarında / bohçada, uygun ölçüde iki adet foley kateter (biri yedek), burada öncelikli amaç hastanın kuru tutulmasıdır. Bu kateterizasyonda kullanılan araç / gereçlerin nelaton kateterle yapılan uygulamadan farklılıkları aşağıda sıralanmıştır. İdrar torbası, Drenaj bağlantısı, Disposbl enjektör ve balonu şişirmeye yetecek kadar serum fizyolojik ampul. Uygulamada yer alan farklılıklar ise; Kateter meatüsten içeri sokulana kadar işlemler nelaton sondaki sırayı aynen izler. Kateterin mesanede kalması için enjektörle, kateterin balonu şişirecek uçtan kateterin dışındaki ucunda yazılır. Sıvı miktarı 30 ml kadar serum fizyolojik verilir. Böylece mesanenin ağzında balon şişmiş olacaktır. Kateter hafifçe dışarı çekilerek yerinde olup olmadığı ve çıkıp çıkmadığı kontrol edilir. Drenaj tüpünün bir ucu kateterin dışta kalan açık ucuna, diğeri ise idrar torbasına dikkat edilerek bağlanır. Kateter hastanın hareketini engellemeyecek şekilde bacağa tesbit edilir. Drenajı sağlayan tüp ve idrar torbası hastanın hareketini engellemeyecek şekilde karyola kenarına tespit edilir. 3.2.1. Foley Kateteri Olan Hastanın Bakımı Öncelikle sistemin infeksiyon riskini önlemek için; Drenaj setine her dokunuştan önce eller yıkanmalıdır. Genital bölge ve drehajı sağlayan tüm bağlantı noktaları doğru olarak temizlenmelidir (bkz. Şekil 14:4.). Bakımda dikkat edilecek diğer noktalar; Kateter ölçülerinin hastaya uygun olması, Drenajın sürdürülmesi için tüp ve diğer bağlantıların kıvrılmaması ve basınç altında kalmaması. İdrarın geriye dönüp infeksiyona neden olmaması için idrar torbasının mesane düzeyinin altında kalması.? İ drar sisteminin sindirim sisteminden farklı en önemli özelliği nedir? - 239 -
Şekil 14.4: Kapalı Drenajda Bakterinin Sisteme Giriş Yerleri Hastanın kas tönüsünü korumak ve infeksiyonu önlemek için kateterin, materyaline uygun sıklıkla değiştirilmesi. Kateterin çıkarılma işlemi sırasında cerrahi aseptik tekniğe uyulması. Kateterizasyonda kullanılan risk azaltıcı yöntem ve araç gereçlerin değişmesi olarak sıralanabilir (bkz.: Şekil 14.5). - 240 -
Şekil 14.5: Foley Kateter Türü 4. MESANE İRİGASYONU Steril koşullarda mesaneyi yıkama veya mesane mukozasına antiseptik bir solüsyon uygulama anlamına gelen bir işlemdir. Bu uygulamada amaç; mesanedeki kan pıhtılarını ve sedimenti yıkamak, mesane mukozasını teskin etmek, ilaç uygulamaktır. 4.1. Uygulamada Rehber İlkeler ve Yöntem Steril teknik ve koşullarda işlemi uygulamak. Sıvının basınçla verilmesi ve kuvvetli aspirasyonla alınmasından kaçınmak. Önerilen miktardan az veya çok solüsyon kullanmamak. Uygulamada; foley kateterle kateterizasyonda belirtilen steril kompresteki araç gereçlere ek olarak steril enjektör ve direktif olarak verilen miktar ve ısıda irigasyon ya da instilasyon solüsyonu bu solüsyon için tas ve diğer araçlar aynen hazırlanır. Uygulamada hemşire kateterizasyon yöntemindeki gibi ellerini yıkar, gerekli açıklamayı hastaya yapar ve hastanın gizlilik duygusuna dikkat ederek hastanın kalçalarının altına yatağı koruyacak materyali (tedavi bezi ve muşambası) serer. Hemşire işleme, eldiven giyerek başlar ve steril kompresi tedavi bezinin üstünde açar. - 241 -
Kapalı drenajda kateteri, steril gaz bezi ile tutarak bağlantı tüpünden açar ve enjektöre çektiği irigasyon / instilasyon solüsyonunu (38 C ısıda) her seferinde 30-150 ml kadar verdikten sonra boşalmasını sağlar. Solüsyonun böbrek küvetine geriye akışı beklenir veya basınçsız, enjektör yardımı ile çekilir. Şayet instilasyon amacı ile sıvı verilmişse, solüsyon verildikten sonra kateter sıkıştırılarak ilacın mesane mukozasını etkilemesi beklenir. İşlem bittiğinde, drenajın bağlantısı yeniden sağlanır. Bağlantı noktaları antiseptik sol. ile temizlenir. Hasta rahatlandırılır kateterizasyonda açıklanan gözlem ve kayıt bilgileri doğrultusunda gerekli işlemler yapılır. 5. SIVI ALIMI VE ÇIKARILMASI İnsanda vücut dengesini sağlayan yaşamsal mekanizmalardan biri de sıvı dengesidir. Vücut sıvısı; su ile birlikte elektrolitler ve elektrolit olmayan maddelerden oluşur. Su; hücrelerdeki kimyasal değişimlere bir ortamdır; katı maddelerin çözülmesine yardımcıdır, oksijen ve besin maddelerinin hücreye, artık ürünlerin hücre dışına taşınmasını sağlar ve beden ısısının düzenlenmesinde etkilidir. Vücut ağırlığının % 60-80'i sudur. Yenidoğanda % 80 olan bu oran yaş ilerledikçe azalır. Sıvı dengesinin sürdürülebilmesi için vücuda alınan sıvı ile vücuttan atılan sıvı miktarlarının eşit olması gerekir. Sağlıklı bireyin günlük sıvı alım ve atımı ortalama miktarlarla aşağıda gösterilmiştir. Alınan: Çıkarılan: İçecekler 1500 ml. İdrar 1400 ml. Gıdalar 800 ml. Dışkı 500 ml. Metabolik Solunum 400 ml. Oksidasyon 200 ml. Deri 200 ml. -------------------------- --------------------------- Toplam : 2500 ml. 2500 ml. Sıvı alınmasa bile vücuttan hergün 1500 ml. sıvı kaybı gerçekleşir. ZORUNLU KAYIP (obligatör kayıp) olarak isimlendirilen ve kontrol edilemeyen bu kayıp; deriden buharlaşma, so- - 242 -
lunumda nemliliği sürdürmek ve böbrek fonksiyonu sonucu gerçekleşir. Bu nedenle hücre ve dokuların canlılığını sürdürebilmesi için günlük en az 1500 ml. sıvının alınması gerekir. 5.1. Sıvı-Elektrolit Denge Bozukluğu Belirtileri Hastalık durumunda sıvı alım yollarıyla sıvı atım yollarında ve miktarlarında değişmeler söz konusudur. Vücutta sıvı-elektrolit dengesinin bozulmasına yol açan bu değişmeler, aşağıdaki belirtilerin ortaya çıkmasına yol açar: Nörolojik olarak; Huzursuzluk, oryantasyon bozukluğu, konfüzyon, unutkanlık. Vital bulgularda; Dehidratasyon belirtisi olarak yüksek ateş, kan volümünün azalması sonucu kan basıncında düşme. Fiziksel görünümde; Derinin rengi, ısısı, turgoru, nemliliğinde değişiklik. İdrar atımında; Miktar, yorgunluk, renk, görünümde değişiklik. Vücut ağırlığı; Günlük vücut tartısında farklılık. Kaslarda; Güçsüzlük, kasılma, gevşeme. 5.2. Vücuda Alınan ve Çıkarılan Sıvıların Ölçülmesi Vücuda alınan ve çıkarılan tüm sıvılar ml/cc olarak ölçülür, özellikleri değerlendirilp kaydedilir. 5.2.1. Vücuda Alınan Sıvılar Öğün saatlerinde/dışında alınan oral sıvılar; su, meyve suları, çay, süt, ayran, komposto, kahve, yoğurt, çorba vb., Nazogastrik tüple alınan sıvı ve besinler, IV ve diğer yollarla alınan sıvılar. - 243 -
5.2.2. Vücuttan Çıkarılan Sıvılar İdrar; Miktarı ile birlikte rengi, kokusu, görünümü dikkate alınarak, Dışkı; Diyarede miktarı, rengi, kokusu, görünümü dikkate alınarak, Ter; Terleme yataka takımını değiştirecek kadar fazla ise sıvı kaybı (+++, yaklaşık 1000 ml.), giysiler ıslanmışsa (++, yaklaşık 600 ml.), yalnız yüz terli ise (+, yaklaşık 300 ml.) kabul edilerek, Solunum; Hızlı solunumda ağız/burundan yaklaşık 800 ml. kayıp olduğu göz önüne alınarak, Diğer; kusma, dren vb. yolla çıkarılan tüm sıvılar ölçülür ve kaydedilir. 5.3. Sıvı-Elektrolit Dengesinin Sürdürülmesinde Hemşirelik Girişimleri Bireyin sıvı-elektrolit dengesinin sürdürülmesi hemşirelik işlevleri arasında önemli bir yer alır. Aşağıda hemşirelik girişimleri sıralanmıştır; Hasta/ailesine sıvı alımının ve atılımının önemi açıklanarak bakıma katılımları sağlanır, Sıvı-elektrolit dengesi bozukluğunu gösteren belirtiler açısından hasta gözlenir, Hastanın gereksinimi olan sıvıyı öncelikle oral yolla alması sağlanır ve desteklenir. Oral yol ile yeterli sıvı dengesi sağlanamazsa sıvı eksikliği hekim istemi doğrultusunda giderilir, Alınan-çıkarılan sıvılar dikkatle ölçülerek kaydedilir (bkz.: Örnek 14.6), Genellikle alınacak günlük sıvı miktarı, izlemi yapan hemşirenin saatlerine göre ayarlanır. Örneğin 24 saatte 2000 ml. sıvı alacak bir hastada; Gündüz (07-15 saatleri arasında) 1000 ml. Akşam (15-23 saatleri arasında) 600 ml. Gece (23-07 saatleri arasında) 400 ml. olarak düzenlenir. Sıvı izlemi yapılan hastalar hergün aynı saatte (genellikle kahvaltıdan önce) aynı giysilerle tartılır, Alınan çıkarılan sıvıların sekizer saatlik ve 24 saatlik toplamları yapılarak kaydedilip, sıvı-elektrolit dengesi kontrol edilir, Genel durumu ağır olan hastalarda saatlik izlem yapılır. - 244 -
Hastanın Adı Soyadı: Yaş: Cinsiyet: Tanı: Yatak No: Tarih: ALINAN SIVILAR ÇIKARILAN SIVILAR SAAT ORAL Cinsi Miktarı PARENTERAL Cinsi Miktarı SAAT İdrar Miktar Diğer (kusma, Diare, NG, Dren, vb.) Cinsi Miktarı 07-15 Oral Toplam: 8 Saatlik Toplam: Parenteral Toplam: İdrar Toplam: 8 Saatlik Toplam: Diğer Toplam: 15-23 Oral Toplam: 8 Saatlik Toplam: Parenteral Toplam: İdrar Toplam: 8 Saatlik Toplam: Diğer Toplam: 23-07 Oral Toplam: 8 Saatlik Toplam: Parenteral Toplam: İdrar Toplam: 8 Saatlik Toplam: Diğer Toplam: 07-15 15-23 23-07 Hemşire İmzası 24 Saatlik Toplam Alınan Sıvı: 24 Saatlik Toplam Çıkarılan Sıvı: (Rambo, B., Wood, L.: Nursing Skills for Clinical Practice. W.B. Sounders Co., Philadelphia, 1982.) Şekil 14:1. Sıvı İşlem Formu Örneği - 245 -
Özet İdrar sistemi, normalde steril bir sistemdir. Bu nedenle üriner kateterizasyon, steril teknği gerektiren bir uygulamadır. Kalıcı ve geçici olmak üzere iki şekilde yapılan bu uygulama; mesanede biriken idrarın boşaltılması, idrararını tutamayan hastanın kuru ve temiz koşullarda bakımı ve eğitimi, steril idrar örneğinin alınması, mesanenin yıkanması amaçları ile hemflire tarafından yapılır. Genelde, her iki tür kateterizasyonda da araç ve gereçler steril, içi steril ve temiz olacak şekilde hazırlanır. Boşaltım sağlıklı kişide, gizlilik ve bağımsızlıkla gerçekleştirilen bir aktivite olduğundan uygulama boyunca hemşirenin bu konulara özen göstermesi gerekir. Kesinlikle işlem hakkında açıklamayı hemşire yapmalı ve gizliliği sağlayan uygun ortamı hazırlanmalıdır. İdrar boşaltmak için yapılan kateterizasyonda, hastadan bir kerede 750-800 ml. 'den fazla idrar boşaltılmamalıdır. Kişinin günlük sıvı alım-çıkarım yolları ve miktarları değişmektedir. Bu nedenle hemşirelik bakımında sıvı izlemi önemli bir işlemdir. Değerlendirme Soruları 1. Mesane kateterizasyonunda enfeksiyonu önlemek için hemşire öncelikle aşağıdakilerden hangisine dikkat etmelidir? A) Cerrahi aseptik teknikle çalışmalı B) Tıbbi aseptik teknik kullanmalı C) Temizlik koşullarına dikkat etmeli D) Cerrahi aseptik tekniği kullanmak zorunda değildir E) Yukarıdaki teknikler bu uygulamada yeterli değildir. 2. Mesane kateterizasyonun amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Böbrek pelvisinin irigasyonudur B) Mesanedeki idrarın boşaltılmasıdır C) Uretradaki tıkanıklığı gidermektir D) Üretradan idrarın boşaltılmasıdır E) Hiçbiri - 246 -
3. Uzun süre kalıcı kateter uygulanan ve kateter çıkarıldıktan sonra hastada görülen idrar yapamama durumunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Hasta idrar yapma uyarılarına tepkiyi unutmuştur B) İdrar yolu infeksiyonlarından dolayı idrar asiditesi değişmiştir C) Mesane kasları kasılma yeteneğini kaybetmiştir D) Meatüs ödem nedeniyle daralmıştır E) Üretrada katetere bağlı darlıklar olmuştur 4. Kateter yanlışlıkla mesane yerine vaginaya sokulduğunda aşağıdakilerden hangi işlem yapılmalıdır? A) Kateter çekilir ve doğru yere yeniden sokulur B) Hekim yardıma çağrılır C) Kateter vaginada bırakılır ve yeni açılan bir kateter setinden kateter alınarak uretraya takılır D) Yukardakilerden hepsi uygulanır E) Hiçbiri 5. Mesane kateterizasyonu yapılacak kadın hastada bölge temizliği nasıl başlamalıdır? A) Antiseptik solüsyonla uzak ve yakın taraftaki labia majörlerle başlar B) Labia minorlerle başlar C) Yukarıdan aşağı doğru klitorisin temizlenmesi ile başlar D) Perineal bölge önce sabunlu ve duru su ile temizlenir, sonra antiseptik solüsyon kullanılır E) Sabunlu ve duru su ile yapılması yeterlidir 6. Aşağıdakilerden hangisi mesane kateterizasyonu yapılacak erkek hastalarda uygulanmalıdır? A) Antiseptik solüsyonla ıslatılan pamuk tamponla meatüsten başlayarak yukarı doğru silinmelidir B) Pubik bölge aşağı doğru antiseptik solüsyonla dairesel hareketlerle silinmelidir C) Penis pubik bölge ile 60-90 açı yapacak şekilde tutulmalıdır D) Erkek personelden yardım istenmelidir E) Sabunlu ve duru su ile genital bölge temizlenmelidir - 247 -
7. Mesane irigasyonunda hemşire için en önemli ilke aşağıdakilrden hangisidir? A) Mesane mukozasını dinlendirmek B) Mesaneye basınçlı sıvı vermemek C) İşlemi steril teknik ve koşullarda uygulamak D) Mesaneye toplam 50 ml kadar sıvı vermek E) Hiçbiri 8. Kadın hastada kullanılan kateter numarası aşağıdakilerden hangisidir? A) 16-20 fr. B) 14-20 fr. C) 14-16 fr. D) 6-10 fr. E) 16-22 fr. Sözlük Dehidratasyon : Vücuttan sıvı kaybının fazla olması ile olşan durum Elektrolit Konfüzyon Nörolojik : Elektrik akımı ile iyonlarına ayrılabilen madde : Bilinç bulanıklığı : Sinir sistemine ait Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Birol, L., Akdemir N., Bedük T., İç Hastalıkları Hemşireliği, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, Sanem Matb., Ankara, 1990. Bonewit, K., Clinical Procedure for Medical Assistants, W.B. Sounders Co., Philadelphia, 1990. Broadwell, L., Mimutinevic B., Medical-Surgical Nursing Procedures, Van Hestralt Rienhold Co., New York, 1977. Golub, Sh., Keegan J., Nursing Fundemantals, Springhouse Pub., Co., Pennsylvania, 1988. Henderson, V., Nite G., Principles and Practice of Nursing, Macmillan Rub., Co., Inc., New York, 1978. - 248 -
King, E.M., Wieck L., Dyer M., Hemşirelik Teknikleri El Kitabı, (Çev.: K. Babadağ, N. Sabuncu, G. Tandal), Redhouse Yayınevi, İstanbul, 1981. Rambo, B. J., Wood, L.A.: Nursing Skills for Clinical Practice. W.B. Sounders Co., Philadelphia, 1982. - 249 -