İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR GRAFİKLER LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ TABLOLAR LİSTESİ KISALTMALAR VII XI XIII XV XVII XXXIII XXXIII XXXIV XXXVII GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM TRAFİK VE ULAŞTIRMA 1. TRAFİK KAVRAMI 7 1.1. Trafiğin Tanımı 7 1.2. Trafiğin Unsurları 1.2.1. İnsan Unsuru 8 1.2.2. Araç Unsuru 9 1.2.3. Çevre ve Yol Unsuru 9 1.3. Trafiğin Tarihçesi 9 1.4. Trafiğin Önemi 15 2. ULAŞTIRMA VE ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ 16 2.1. Ulaştırmanın Gelişimi ve Etkileri 16 2.2. Türkiye'nin Ulaştırma Politikaları 18 2.2.1. Osmanlı Döneminde Ulaştırma Politikaları 18 2.2.2. Cumhuriyetin İlk Yıllarından Plânlı Döneme (1923-1963) Kadar Ulaştırma Politikaları 20
2.2.3. Plânlı Dönemde Ulaştırma Politikaları (1963 Yılı Sonrası) 23 2.2.3.1. İlk Dört Beş Yıllık Kalkınma Dönemi (1963-1980) Ulaştırma Politikaları 23 2.2.3.2. 1980-2000 Yılları Arası Ulaştırma Politikaları 25 2.2.3.3. 2000 Yılı Sonrası Ulaştırma Politikaları ve Bugünkü Durum ULAŞTIRMANIN TEMEL İLKELERİ 31 3.1. Kişi Açısından Ulaştırmanın Temel İlkeleri 31 3.1.1. Güvenlik 31 3.1.2. Ekonomi 32 3.1.3. Konfor 32 3.1.4. Hız 32 3.2. Ülke Açısından Ulaştırmanın Temel İlkeleri 32 3.2.1. Ulaştırma Hizmetlerinde Güvenlik, Ekonomi, Konfor ve Hız 3 2 3.2.2. Ulaştırma Süresinin Azaltılması 32 3.2.3. Ulaştırma Maliyetlerinin Azaltılması 33 3.2.4. Ulaştırma Hizmetlerinde Eşitlik 33 3.2.5. Ulaştırma Hizmetlerinin Çevreye Olumsuz Etkilerinin Azaltılması 33 3.2.6. Ulaştırmada Hizmetlerinde Dışa Bağımlılığın Azaltılması 33 3.3. Ülkelerin Ulaştırma Sistemlerinin Belirlenmesine Etki Eden Faktörler 34 TEMEL ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ 34 4.1. Kara Ulaştırması 34 4.1.1. Kara Yolu 34 4.1.2. Demir Yolu 3 5 4.1.3. Boru Hattı 35 4.2. Su Yolu Ulaştırması 35 4.2.1. Deniz Yolu (Kıyı, Açık Deniz) 35 4.2.2. İç Su Yolu (Göl, Nehir, Kanal vb.) 35 4.3. Hava Ulaştırması 35 4.3.1. Hava Yolu 35
XXI 4.3.2. Hava Balonu (Zeplin) 35 5. ULAŞTIRMA SİSTEMLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ 35 5.1. Kara Yolu Ulaştırması 35 5.2. Demir Yolu Ulaştırması 36 5.3. Boru Hattı Ulaştırması 36 5.4. Deniz Yolu Ulaştırması 36 5.5. Hava Yolu Ulaştırması 37 6. ULAŞTIRMA SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 37 6.1. Yol Yapım Maliyetleri Açısından 37 6.2. Güvenlik Açısından 38 6.3. Enerji Tüketimi Açısından 39 6.4. Alan Kullanımı Açısından 40 6.5. Hava Kirliliği Açısından 40 6.6. Gürültü Kirliliği Açısından 41 6.7. Tıkanıklık Açısından 42 7. TEMEL TAŞIMA SİSTEMLERİ VE ÜLKE TAŞIMACILIĞI 42 7.1. Kara Yolu Taşımacılığı 42 7.2. Demir Yolu Taşımacılığı 46 7.3. Boru Hattı Taşımacılığı 50 7.4. Deniz Yolu Taşımacılığı 52 7.5. Hava Yolu Taşımacılığı 53 7.6. Kombine Taşımacılık 55 7.6.1. Kombine Taşımacılığın Amacı 55 7.6.2. Kombine Taşımacılıkta Kullanılan Ulaştırma Türleri Bireşimleri 56 7.6.3. Kombine Taşımacılık Türleri 56 7.6.3.1. Konteyner Taşımacılığı 56 7.6.3.2. Swap Body (Ayaklı Konteyner) Taşımacılığı 57 7.6.3.3. Piggy Back (Sırtta) Taşımacılık 59 7.6.3.4. Bi-Modal (Road Railer) Taşımacılık 59 7.6.4. Türkiye'de Kombine Taşımacılık 60 8. ÜLKEMİZİN TRAFİK PROBLEMLERİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 61
XXII İKİNCİ BÖLÜM TRAFİKLE İLGİLİ TANIMLAR 1. GENEL TANIMLAR 2. KARA YOLUNA, KARA YOLU ÜZERİNDE VE KENARINDAKİ TESİSLERE İLİŞKİN TANIMLAR 3. ARAÇLARA İLİŞKİN TANIMLAR 4. ARAÇ SINIFLARI 4.1. L Sınıfı 4.2. M Sınıfı 4.3. N Sınıfı 4.4. O Sınıfı 4.5. Özel Amaçlı Taşıt 4.6. T Sınıfı: Tarım ve Ormancılık Traktörleri 4.7. G Sınıfı: Arazi Taşıtları 4.8. Üst Yapı (Gövde) Tanımları (Sadece Tam/Tamamlanmış Araçlar İçin) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TRAFİK KAZALARI VE TRAFİK KAZALARININ GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1. KAZA KAVRAMI, TRAFİK KAZASI VE UNSURLARI 79 1.1. Trafik Kazası ve Trafik Kazasının Unsurları ou 1.2. Trafik Kazalarının Meydana Geliş Şekilleri Oİ 2. TRAFİK KAZALARININ NEDENLERİ, ÖNLENMESİ VE MALİYETİ 82 2.1. Trafik Kazalarını Etkileyen Faktörler 82 2.1.1. İnsan Faktörü 82 2.1.2. Araç Faktörü 83 2.1.3. Çevre Faktörü 84 2.2. Trafik Kazalarının Nedenleri 84 2.2.1. Eğitim Eksikliği 85 on 81
XXIII 2.2.2. Alt Yapı Eksikliği 88 2.2.3. Denetim Eksikliği 91 2.2.4. Sürücü Sağlığı, İlk ve Acil Yardım Hizmetlerindeki Eksiklikler 99 2.2.5. Diğer Nedenler 102 2.3. Trafik Kazalarının Ekonomik Analizi ve Trafik Kazaları Sonucu Oluşan Ekonomik ve Sosyal Maliyetler 103 3. TRAFİK VE TRAFİK KAZALARI İLE İLGİLİ İSTATİSTİKLER 105 3.1. Ülkemizde ve Gelişmiş Ülkelerdeki Trafik ve Trafik Kazaları ile İlgili İstatistikler 105 3.2. Ülkemizin ve Gelişmiş Ülkelerin Kara Yolu Uzunlukları 114 3.3. Türkiye'deki Diğer Trafik Kaza İstatistikleri 115 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SORUMLULUK KAVRAMI VE TRAFİK KAZALARINDAN DOĞAN HUKUKİ SORUMLULUK 1. SORUMLULUK KAVRAMI VE TRAFİK KAZASI 119 2. HUKUKİ SORUMLULUK 120 2.1. Kusur Sorumluluğu 121 2.2. Objektif Sorumluluk (Kusursuz Sorumluluk veya Sebep Sorumluluğu) 122 2.2.1. Olağan Sebep Sorumluluğu 123 2.2.2. Tehlike Sorumluluğu 123 3. MOTORLU ARAÇ İŞLETENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU 125 3.1. İşleten ve İşletenin Sorumluluktan Kurtulma Şartları 125 3.1.1. Gerçek İşletenler 126 3.1.2. Farazi işletenler 128 3.2. İşletenin Sorumluluğunun Çeşitleri 130 3.2.1. Tehlike Sorumluluğu (Motorlu Aracın İşletilmesi Durumunda) 130 3.2.2. İşletilme Durumunda Olmayan Araçlarda Sorumluluk 131
3.2.3. İşletenin Kazaya Yardım Edenlere Karşı Sorumluluğu 131 3.2.4. İşletenler Arasında Sorumluluk 131 3.3. Trafik Kazalarında İşleten Dışındaki Sorumlular 133 3.3.1. İşleten Olmayan Sürücünün Sorumluluğu 133 3.3.2. Sigortacının Sorumluluğu l O J 3.3.3. Devletin (Kamu Tüzel Kişi ve Kuruluşları) Sorumluluğu I 3 4 3.3.4. Diğer Kişilerin Sorumluluğu 135 KUSUR KAVRAMI VE KUSURUN BELİRLENMESİ 136 4.1. Kusur Kavramı 136 4.2. Kusurun Belirlenmesi I 3 7 4.2.1. Kusurun Objektif Yönünün Belirlenmesi 137 4.2.2. Kusurun Sübjektif Yönünün Belirlenmesi 138 4.3. Kusurun Derecelendirilmesi 139 4.3.1. Ağır Kusur 1 4 0 4.3.2. Hafif Kusur 1 4 0 4.4. Trafik Kazalarında Kusur I 4 * 4.4.1. Trafik Kazalarında Kusur ve Kusur Sayılan Haller 142 4.4.1.1. Aslî Sürücü Kusurları I 4 2 4.4.1.2. Trafik Kazalarında Sürücü Dışında Kalan Faktörlerin Kusurlu Sayılan Halleri ve Kusur Durumlarının Tespiti I 4 4 4.4.1.2.1. Yaya Kusurları I 4 4 4.4.1.2.2. Yolcu Kusurları I 4 4 4.4.1.2.3. Araç Kusurları 145 4.4.1.2.4. Yol Kusurları -145 ZARAR KAVRAMI VE ZARARIN BELİRLENMESİ 145 5.1. Zararın Türleri 146 5.1.1. Eşyaya (Nesneye) ve Hayvanlara İlişkin Zararlar 146 5.1.2. Sağlıkla İlgili Bedensel Zararlar 147 5.1.3. Yaşamın Yitiminden (Ölüm) Doğan Zararlar 148 5.2. Zararın Giderilmesi 148
XXV 6. TAZMİNAT ] 149 6.1. Tazminat Türleri 149 6.1.1. Maddi Tazminat 149 6.1.2. Manevi Tazminat 150 6.2. Trafik Kazalarında Tazminat 151 6.2.1. Trafik Kazalarından Doğan Tazminat Davalarında Görev 151 6.2.2. Trafik Kazalarından Doğan Tazminat Davalarında Yetki 152 6.2.3. Trafik Kazalarından Doğan Tazminat Davalarında Zaman Aşımı 152 7. SİGORTA KAVRAMI VE TRAFİK KAZALARINDA SİGORTA 153 7.1. Zorunlu Sigortalar 154 7.1.1. Zorunlu Malî Sorumluluk Sigortası (Zmss) 155 7.1.1.1. Zmss'nin Taşıt Yönünden Kapsamı 155 7.1.1.2. Zmss'nin Kaza Yeri Yönünden Kapsamı 155 7.1.1.3. Zmss'nin Sorumluluğun Türü Yönünden Kapsamı 156 7.1.1.4. Zmss Kapsamında Olan Zararlar 156 7.1.1.5. Zmss Kapsamı Dışında Olan Zararlar 157 7.1.1.6. Zmss'den Faydalanma Şartları 157 7.1.2. Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası 158 7.1.3. Okul Servis Araçları Ferdi Kaza Sigortası 158 7.1.4. Motorlu Araçlarla İlgili Meslekî Faaliyette Bulunanların Sigortası 158 7.1.5. Yarış Düzenleyenlerin Sigortası 158 7.1.6. Tüp Gaz ve Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası 159 7.1.7. Yeşil Kart (Green Kart) Sigortası 159 7.2. İsteğe Bağlı Sigortalar 161 7.2.1. İhtiyarî Malî Sorumluluk Sigortası (İmss) 161 7.2.2. Kasko Sigortası 161
XXVI BEŞİNCİ BÖLÜM TRAFİK KAZALARINDAN DOĞAN CEZAİ SORUMLULUK 1. CEZAİ SORUMLULUK AÇISINDAN TRAFİK KAZALARI 163 2. TRAFİK SUÇLARI VE CEZALARI 1 6 4 2.1. Trafik Suçu Kavramı 164 2.2. Trafik Suçlarının Hukuki Niteliği 165 2.3. Karayolları Trafik Kanunu'nda Düzenlenen Trafik Suçları 167 2.3.1. Sürücü Belgesine İlişkin Suçlar 170 2.3.2. Alkollü İçki, Uyuşturucu veya Keyif Verici Maddelerin Etkisi Altında Araç Sürme Suçu 171 2.3.3. Hız Sınırlamalarına İlişkin Suçlar 175 2.4. Karayolları Trafik Kanunu'nda Düzenlenen Trafik Suçlarında Ceza Uygulaması 177 2.4.1. Trafik Suçlarının Kovuşturulması 177 2.4.2. Trafik Suçlarına Bakacak Mahkemeler 179 2.4.3. Trafik Suçlarında Tekerrür 179 2.4.4. Trafik Cezalarının Uygulanması 179 2.4.4.1. Sürücü Belgelerinin Geçici veya Süresiz Olarak Geri Alınması Uygulaması 183 2.4.4.2. Ceza Puanı Uygulaması 186 3. TÜRK CEZA KANUNU'NDA DÜZENLENEN TRAFİĞE İLİŞKİN SUÇLAR 187 3.1. Genel Düzenleme 188 3.2. Kusur (Taksir) Kavramı 188 3.2.1. Kusurun (Taksirin) Belirlenmesi 189 3.2.2. Kusurun (Taksirin) Derecelendirmesi ve Derecelendirilmesinde Bilirkişi Uygulaması 190 3.3. Trafik Kazası Taksir İlişkisi ve Taksirin Unsurları 193 3.4. Taksirle Adam Öldürme 194 3.4.1. Suçun Maddi Unsuru 196 3.4.2. Suçun Manevi Unsuru 197 3.5. Taksirle Yaralama 197
XXVII 3.5.1. Suçun Maddi Unsuru 198 3.5.2. Suçun Manevi Unsuru 198 3.6. Karayolunda Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma Suçu 198 3.7. Uygulanacak Cezaların Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi 199 3.8. Cezanın Verilemeyeceği Durum ve Cezanın İndirilmesi 201 3.9. Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakma 201 3.10. Hapis Cezasının Ertelenmesi 202 3.11. Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar 203 3.12. Trafik Suçlarında Kovuşturma ve Takip Şartları 203 3.12.1. Şikâyet 204 3.12.2. Davaya Katılma 205 ALTINCI BÖLÜM TRAFİĞİN YÖNETİMİ VE TRAFİK IŞIK VE İŞARETLERİ 1. TRAFİK İŞARETLERİNE UYMA ZORUNLULUĞU 207 2. TRAFİĞİN YÖNETİMİ 208 2.1. Görevli Kişilerin Trafiği Yönetme Hareketleri 208 2.1.1. Yolun Trafiğe Açık/Kapalı Olma Hâli 208 2.1.2. Trafiğin Bütün İstikametlere Kapalı Olma Hâli 209 2.1.3. Trafiği Hızlandırma ve Yavaşlatma Hareketleri 210 2.1.3.1. Trafiği Hızlandırma işareti 210 2.1.3.2. Trafiği Yavaşlatma İşareti 210 2.1.4. Yön Tayin Hareketleri 211 2.2. Kavşakta Düdük ve İşaretlerle Haberleşme 212 3. TRAFİK İŞARETLERİ 212 3.1. Işıklı (Sinyalizasyon) ve Sesli Trafik İşaretleri 212 3.2. Işıklı Trafik İşaretlerinin Anlamları 213 3.3. Düşey İşaretleme ve Trafik İşaret Levhaları 216 3.3.1. Tehlike Uyarı İşaretleri (T Grubu) 217 3.3.2. Trafik Tanzim İşaretleri (TT Grubu) 227
XXVIII 3.3.3. Bilgi İşaretleri (B Grubu) 2 3 8 3.3.4. Duraklama ve Park Etme İşaretleri (P Grubu) 250 3.4. Yatay İşaretleme (Yol Çizgileri) 2 5 2 3.4.1. Yol Eksenine Paralel (Boyuna) Çizgilerle Yapılan Yol Kaplaması İşaretlemesi (Yatay İşaretleme) Şekilleri 253 3.4.2. Yol Eksenine Dik Çizilen Çizgilerle Yapılan Yol Kaplaması İşaretleri (Yatay İşaretleme) Şekilleri 256 3.4.3. Diğer Yol Kaplama İşaretleri 2 5 8 YEDİNCİ BÖLÜM TRAFİK KURALLARI 1. GENEL KURALLAR 2 6 3 1.1. Kara Yollarında Trafiğin Akışı ve Kara Yolunun Kullanılması 263 1.2. Araç Kullanma Süreleri ve Esasları 264 2. UYUŞTURUCU VE KEYİF VERİCİ MADDELER İLE ALKOLLÜ İÇKİLERİN ETKİSİNDE ARAÇ SÜRME YASAĞI 2 6 6 3. HIZ KAVRAMI VE HIZ KURALLARI 2 7 0 3.1. Hız Kavramı 2 7 0 3.2. Hız Sınırlan 2 7 1 3.3. Hız Sınırlarına Uyma 2 7 2 3.4. Hızın Gerekli Şartlara Uygunluğunu Sağlama 273 3.5. İntikal, Fren ve Durma Mesafeleri ve Bu Mesafeleri Etkileyen Faktörler 2 7 4 4. SÜRÜCÜLERİN UYACAĞI DİĞER KURALLAR 2 7 4 4.1. Dönüş (Doğrultu Değiştirme) Kuralları 2 7 4 4.1.1. Sağa Dönüş Kuralları 275 4.1.2. Sola Dönüş Kuralları 275 4.1.3. Dönel Kavşaklarda Dönüş Kuralları 276 4.2. Geçme ve Geçilme Kural ve Yasaklan 276 4.2.1. Geçme (Sollama) Kurallan 276 4.2.2. Geçmenin (Sollamanın) Yasak Olduğu Yerler 278
XXIX 4.2.3. Geçilen Araç Sürücüsünün Uyacağı Kurallar 278 4.2.4. Gelen Trafikle Karşılaşma ve Geçiş Kolaylığı Sağlama 278 4.3. Takip Mesafesi 279 4.4. Yavaş Sürme, Yavaşlama 280 4.5. Kavşaklarda Geçiş Hakkı 280 4.6. Geçiş Üstünlüğü ve Geçiş Üstünlüğüne Sahip Araçlar ile Geçiş Üstünlüğü Kuralları 281 4.6.1. Geçiş Üstünlüğüne Sahip Araçlar 281 4.6.2. Geçiş Üstünlüğüne Sahip Araçların Sürülmesine İlişkin Esas ve Kurallar 282 4.6.3. Geçiş Üstünlüğü Hakkının Kullanılması Esasları 282 4.6.4. Geçiş Üstünlüğü Olan Araçların Uyarı İşaretleri 283 4.6.4.1. Işıklı Uyarı İşareti 283 4.6.4.2. Sesli Uyan İşareti 283 4.6.5. Geçiş Üstünlüğü İşaretini Alan Araç Sürücülerinin Uyacağı Kurallar 283 4.6.6. Gördükleri Hizmet Bakımından Özel Hükümler Uygulanacak Araçlar 283 4.7. Yolcu İndirme ve Bindirme Kuralları 284 4.8. Durma, Duraklama ve Park Etme Kuralları 284 4.8.1. Durma 284 4.8.2. Duraklama 284 4.8.2.1. Duraklamanın Yasak Olduğu Yerler 285 4.8.2.2. Duraklamada Alınacak Önlemler 285 4.8.3. Park Etme 286 4.8.3.1. Park Etmenin Yasak Olduğu Yerler 286 4.8.3.2. Park Etmenin Yasak Olduğu Hâller 287 4.8.3.3. Park Etmede Alınacak Tedbirler 287 4.8.4. Yerleşim Birimleri Dışında, Arızî Hâllerde Durma ve Park Etmede Alınacak Tedbirler 287 4.8.5. Yerleşim Birimleri İçindeki Kara Yollarında Park Edemeyecek Araçlar 288 4.8.6. Park Etme Yasaklarına Uymayan Araçların Kaldırılması Esas ve Usulleri 288
XXX 4.8.7. Kara Yolu Üzeri Park Yerleri ve Bu Park Yerlerinden Ücret Alınması Kuralları İle Ücret Almaya Yetkili Olanlar 2 8 9 4.9. Araçların Işıklandırılması ve Araç Işıklarının Kullanılması 289 4.9.1. Araçların Işıklandırılması 290 4.9.2. Araç Işıklarının Kullanılması 290 4.9.2.1. Uzağı Gösteren Işıklar (Uzun Huzmeli Farlar) 290 4.9.2.2. Yakını Gösteren Işıklar (Kısa Huzmeli Farlar) 291 4.9.2.3. Kuyruk Işıkları (Arka Park Lâmbaları) 291 4.9.2.4. Işıkların Kullanılmasına İlişkin Diğer Esaslar 291 5. ARAÇLARIN BOYUTLARI VE AĞIRLIKLARI 292 6. ARAÇLARLA YÜK VE YOLCU TAŞIMA İLE ARAÇLARIN YÜKLENMESİ KURALLARI 296 6.1. Kamyon, Kamyonet ve Römorklarla Yolcu Taşıyabilme Esasları 296 6.2. Lâstik Tekerlekli Traktörlerle Yük ve Yolcu Taşıyabilme Esasları 297 6.3. Tehlikeli Maddelerin Taşınması 297 6.3.1. Tehlikeli Madde Taşıyan Araçlar İçin Alınması Gereken Tedbirler 299 6.3.2. Tehlikeli Madde Taşımacılığında İzlenecek Güzergâhlar ve Park Yerleri 300 6.3.3. Tehlikeli Madde Taşımacılığı Denetimi 300 6.3.4. Tehlikeli Atık Taşıyan Araçların Üzerinde Bulundurulması Gereken Belge, İşaret ve Malzemeler 300 6.4. Araçların Yüklenmesi Kuralları 301 7. KARA YOLUNDA BOZULUP KALAN ARAÇLAR 302 8. TERKEDİLEN, HASARA UĞRAYAN VEYA UZUN SÜRE PARK EDİLEN ARAÇLAR 303 9. ÇEKEN VE ÇEKİLEN ARAÇLAR 304 10. BİSİKLET, MOTORLU BİSİKLET VE MOTOSİKLET SÜRÜCÜLERİ İLE İLGİLİ KURALLAR 305 11. ARAÇLARIN MANEVRALARINI DÜZENLEYEN KURALLAR 305 11.1. Araç Sürücülerinin İşaret Verme Usul ve Esasları 306 11.2. Geri Gitme ve Geri Dönüşler 306
XXXI 11.3. Duraklanan ve Park Edilen Yerden Çıkışlar 306 11.4. Kamu Hizmeti Yapan Yolcu Taşıtlarının Hareketlerinin Kolaylaştırılması 307 12. YAYALAR, HAYVANLA ÇEKİLEN VE ELLE SÜRÜLEN ARAÇLAR, HAYVAN SÜRÜCÜLERİ VE YARIŞLAR 307 12.1. Yayaların Uyacağı Kurallar 307 12.2. Hayvanla Çekilen ve Elle Sürülen Araçları Sürenler ile Hayvan Sürücülerinin Uyacağı Kurallar 309 12.3. Kara Yollarında Yapılacak Yarış ve Koşular 310 13. ARAÇ SÜRÜCÜLERİ VE YAYALARLA İLGİLİ DİĞER KURALLAR 310 13.1. Ses, Müzik, Görüntü ve Haberleşme Cihazları 310 13.2. Tedbirsiz ve Saygısızca Araç Sürme 311 13.3. Yavaş Sürme ve Yavaşlama Yasağı 311 13.4. Araçların Trafiğe Çıkarılmalarında Kısıtlama ve Yasaklamalar 312 13.5. Yaya ve Okul Geçitleri 312 13.6. Demir Yolu Geçitleri 312 13.7. Okul Taşıtları 313 13.8. Koruyucu Tertibat Kullanma Zorunluluğu 313 13.9. Çocuk, Özürlü, Hasta ve Sakat Taşıtları, Gözleri Görmeyen Yayalar ve Yürüyüş Kolları 316 SEKİZİNCİ BÖLÜM TRAFİK VE ÇEVRE BİLGİSİ 1. ÇEVREYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 317 2. TRAFİK ÇEVRE İLİŞKİSİ 318 3. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN İNSAN, HAYVAN VE BİTKİ SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ 319 4. ÇEVREYLE İLGİLİ TANIMLAR 319 5. TAŞIT VE SÜRÜCÜLERİN ETKİSİYLE ÇEVREDE MEYDANA GELEN KİRLİLİK VE KİRLİLİĞE KARŞI ALINACAK TEDBİRLER 321 5.1. Hava Kirliliği 321 5.1.1. Hava Kalitesini Bozan Kirlilik Sebepleri 321
XXXII 5.1.2. Motorlu Taşıtlar Yönünden Hava Kirliliği 321 5.1.3. Temiz Olmayan Yakıt Kullanılmasının Zararları 322 5.1.4. Trafik Yoğunluğunun Kirliliğe Etkileri 323 5.1.5. Zaruri Olmayan Durumlarda Araç Kullanmanın Çevreye Etkileri 323 5.1.6. Egzoz Gazlarmdaki Emisyonları Azaltan Cihazlar 324 5.1.6.1. Benzinli Araçlarda Hava Kirleticilerin Azaltılması 324 5.1.6.2. Dizel Araçlarda Partikül Tutucu 324 5.2. Toprak Kirliliği 325 5.3. Su Kirliliği 326 5.4. Gürültü Kirliliği 326 5.4.1. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 327 5.4.2. Motorlu Araçlarda Gürültü Kaynakları 327 5.4.3. Motorlu Araçlarda Gürültü Nedenleri 327 5.4.4. Sürücülerin Kasıtlı Davranışlarıyla Meydana Getirdikleri Gürültü 328 6. GÜRÜLTÜ VE ÇEVRE KİRLİLİĞİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER 328 6.1. Gürültü Kirliliğini Önlemeye Yönelik Yasal Düzenlemeler 328 6.2. Çevreyle İlgili Yasal Düzenlemeler ve Çevre Kanunu 329 7. ŞEHİR BİLGİSİ VE SÜRÜCÜLERİN DAVRANIŞLARI 330 EKLER 331 KAYNAKÇA 377