Kanserli Hastalarda Evde Bakım ve Semptom Kontrolü Serap ÜNSAR *, Ümmü YILDIZ FINDIK *, Seda KURT **, Hacer ÖZCAN *** Not: Bu çalışma 06-08 Kasım 2006 tarihleri arasında İzmir de düzenlenen 1. Uluslararası Katılımlı Evde Bakım Kongresinde poster olarak sunulmuştur. ÖZET Kanser dünyada ve ülkemizde ölüm nedeni olarak ikinci sırada yer almaktadır. Günümüzde kanser ve ölümcül diğer hastalıklarda tedavi olanaklarının artması ile ölüm oranları giderek azalmakta terminal dönem uzamaktadır. Terminal dönemin uzaması evde bakımı gündeme getirmiştir. Evde bakım hizmeti, sağlık hizmetlerinin bir parçasıdır ve tıbbi kontrol altındaki hastalara ve ailelere bulundukları ve yaşadıkları ortamda gerekli sağlık hizmetlerinin götürülmesidir. Evde bakım hizmeti kronik, terminal dönemdeki hastaların gerçek ya da potansiyel sağlık sorunlarına yönelik hizmet gereksinimlerinin karşılanmasını amaçlamaktadır. Evde bakım hizmetleri, farklı gruplardaki meslek üyelerinin işbirliği ve eşgüdümü ile sürekli, kapsamlı ve organize bir biçimde sunulan, koruyucu ve tedavi edici hizmetlerdir. Kanserli hastalarda görülen semptomlar hastaların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Uygun tedavi ve bakım girişimleri ile bu semptomlar azaltılabilir. Bu nedenle, makalede kanserli hastada terminal dönemde evde bakım ve semptom kontrolüne yönelik hemşirelik girişimlerinden bahsedilecektir. Anahtar Kelimeler: Kanserli hasta, ailesi, evde bakım, hemşire, semptom kontrolü * Yrd. Doç.Dr., Trakya Üniversitesi Edirne Sağlık Yüksekokulu ** Arş.Gör., Trakya Üniversitesi Edirne Sağlık Yüksekokulu *** Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Müdür Yardımcısı
90 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:5 (2007) Home Care in Patients with Cancer And Symptom Control ABSTRACT Cancer places as death reason in the second rank in the world and our country. Nowadays with the increase in treatment facilities the rate of cancer and other mortal diseases are decreasing and terminal period is also increasing. Because of the long terminal period, home care is necessary. Home care is a part of health care services and it means taking health servies to the patients under medical control and family and their living settings. Home care aims at care needs about cronical and terminal patients actual and potential health problems. Home care services are primary and secondary preventions served in different groups of health care proffessional s coordinated and cooperative services continiously and comprehensively. The symptoms occured in patients with cancer affect the patients life quality negatively. These symptoms can be reduced with appropriate treatment and care. Therefore, in this article, it will be discussed home care of patient with cancer in terminal period and nursing interventions to symptom control. Key Words: Patient with cancer, family members, home care, nurse, symptom control I. GİRİŞ Kanser dünyada ve ülkemizde ölüm nedeni olarak ikinci sırada yer almaktadır. Günümüzde kanser ve ölümcül diğer hastalıklarda tedavi olanaklarının artması ile ölüm oranları giderek azalmakta terminal dönem uzamaktadır. Terminal dönemin uzaması evde bakımı gündeme getirmiştir. Evde bakım hizmeti, sağlık hizmetlerinin bir parçası olup tıbbi kontrol altındaki hastalara ve ailelere bulundukları ve yaşadıkları ortamda gerekli sağlık hizmetlerinin götürülmesidir. Evde bakım hizmetleri, farklı gruplardaki meslek üyelerinin işbirliği ve eşgüdümü ile sürekli, kapsamlı ve organize bir biçimde sunulan, koruyucu ve tedavi edici hizmetlerdir (Akdemir ve Birol, 2005; Kuzeyli Yıldırım, 2006). Evde bakım, yeni bir kavram olmayıp 1700 li yılların sonunda İngiltere de, 1880 yılında da Amerika da başlamıştır. Evde bakım hizmetleri Kanada, Japonya, Endonezya, Tayvan ve Avrupa ülkelerinin bir çoğunluğunda yürütülmektedir. Bir çok ülkede kurumsallaşmış olan devlet destekli evde bakım sistemi ülkemizde bulunmamaktadır. Ülkemizde akut ya da kronik sorunları nedeniyle kurum hizmeti alan hastalar, genellikle sadece kısa bilgilendirmeden sonra taburcu edilmektedir (Akdemir ve Birol, 2005; Özkan, 2000).
Kanserli Hastalarda Evde Bakım ve Semptom Kontrolü 91 Evde bakım hizmetleri; sağlığı yükseltme, sürdürme, hastalık anında iyileştirme ve sakatlık/ hastalıkların etkisini azaltarak bağımsızlık seviyesini yükseltme amacıyla bireylere ve ailelere yaşadıkları ortamda da verilen sürekli ve geniş kapsamlı sağlık bakımının bir parçası olup kendi ev ortamın bakım almayı isteyen fakat yakınları tarafından verilemeyen tıbbi, hemşirelik ve sosyal bakım gereksinimi olan; kronik veya terminal hastalıklı, iyileşme sürecinde veya yetersizliği olan kişilere sağlık, ekonomik ve sosyal hizmetler gibi alanlarda çalışan meslek grupları tarafından sunulan hizmetlerdir (Stanhope ve Loncester, 1996; Karahan ve Güven, 2002). Bu makalede, kanserli hastada terminal dönemde evde bakım ve semptom kontrolüne yönelik hemşirelik girişimlerinden bahsedilecektir. Terminal Dönemdeki Kanserli Hastanın Evde Bakımı Günümüzde kanserin erken tanı ve tedavi olanaklarının artması ile ölüm oranı azaltılmış ya da geciktirilmiştir ancak bu durum da terminal fazı uzatmıştır (Akdemir ve Birol, 2005). Tedavi edilemeyen hastaların çoğu hastalığın terminal fazına girmektedir. Hastaların tekrar hastaneye yatma oranlarının yüksek olması nedeniyle bu fazın hem sağlık bakım sistemi hem de toplum için maliyeti yüksektir. Kanserli hastaların evde bakımı, hastane bakımına göre daha bağımsız bir uygulamadır. Hasta genel olarak evinde rahattır, evde bakım ile birçok risk azaldığından hastaneye geri dönüşler azalır; hasta ve ailelerin yaşam kalitelerinde artma görülür ve hastaların tedavilerine aktif katılımlarının sağlanması ile de tedavi planlarının kontrol altına alınarak hastanın otonomisinin sürdürülmesine olanak sağlanır (Kuzeyli Yıldırım, 2006). Terminal evre kanser hastalarında palyatif bakımda; fiziksel ve psikolojik semptomların giderilmesi önem taşımaktadır. Semptomların hastalıkla ilişkisini açıklamak, korkuyu gidererek hasta ve ailesini semptom kontrolünde cesaretlendirir. Bu nedenle ilerlemiş kanserde yaygın semptomların patofizyolojisini, nedenlerini, prevalansını, sonuçlarını ve kontrol yöntemlerini bilmek önemlidir. Ev ortamında hastaneye göre daha çabuk iyileşme görülebilir. Ancak kanserli hastaya evde bakım verme, hastalık olayının tümü ile aile üyelerinin günlük yaşamına girmesine ve günlük rutinlerin bozulmasına neden olmaktadır. Bu nedenle hemşireler bütüncül bakım vererek hasta ve ailesini birlikte değerlendirmelidir (Akdemir ve Birol, 2005; Kızılcı, 1999; Lewis et al., 2000; Yeşilbakan ve ark., 2004). Evde bakım hemşiresi yoğun bakım hemşiresi olarak eğitilmeli ve her türlü acil gereksinimini karşılayacak donanıma sahip olmalıdır. Hemşire 24 saat hekimle iletişim halinde olmalıdır.
You are reading a preview. Would you like to access the full-text? Access full-text
104 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:5 (2007) KAYNAKÇA Akyolcu, N. (1993)."Kanserli Genç Erişkinlerde Görülen Sorunlar ve Hemşirelik Bakımı", Hemşirelik Bülteni, 7(30):38-39. Algıer, L. (1994). "Kanserli Hastada Semptomların Kontrolü", Türk Hemşireler Dergisi, 44(5-6):8-11. Aslan, Ö., Vural, H., Kömürcü, Ş. ve ark. (2006). "Kemoterapi Alan Kanser Hastalarına Verilen Eğitimin Kemoterapi Semptomlarına Etkisi", C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(1):16-27. Atabek, T. (1993). "Kanserli Hastada Hijyenik Bakım", Hemşirelik Bülteni, 7(29):31-40. Akdemir, N. ve Birol, L. (2005). İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Sistem Ofset, 80-81,287-295, Ankara. Azak, A. ve Çınar, S. (2005). "Lenfomalı Hastalarda (Hodgkin ve Non-hodgkin) Yorgunluk Sendromu ve Etkileyen Faktörler", Türk Hemotoloji Onkoloji Dergisi, 15(2):78-80. Birol, L. (2005). Hemşirelik Süreci, Etki Matbaacılık, 301-319, İzmir. Conrad, C. (2001). 13. Onkoloji Hemşireliği Kursu Kanserde Tedavi Yöntemleri-I, Onkoloji Hemşireliği Derneği, 48-60, Ankara. Delbar, V. ve Benor, D.E. (2001). "Impact of a Nursing Intervention on Cancer Patients Ability to Cope", Journal Of Psychosocial Oncology. 19(2):57-75. Dinçol, K., Eroğlu, L., Özkan, S. ve ark. (1993). Kanserde Palyatif Bakım, Erdine S (Ed). Sandoz Ürünleri A.Ş., 288-291, İstanbul. Durna, Z. (1991)(a). "Kanserli Hastada Ağız Bakımı", Hemşirelik Bülteni, 4 (18):99-105. Durna, Z. (1996). İç Hastalıkları Hemşireliği Uygulama Rehberi, İ.Ü. Basımevi ve Film Dağıtım Merkezi, 39-45, İstanbul. Durna, Z. (1991)(b). "Kanserli Hastada Bulantı Kusma İle İlgili Hemşirelik Yaklaşımı", Hemşirelik Bülteni, 5(9):53-59. Gölbaşı, Z. (2003). "Postpartum Dönemde Erken Taburculuk, Evde Bakım Hizmetleri ve Hemşirelik", C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 7(2):19-20. Karahan, A. ve Güven, S. (2002). "Yaşlılıkta Evde Bakım", Geriatri, 5(4):155-157. Kanan, N. (1993). "Kemoterapi Uygulamalarında Hemşirenin Rolü", Hemşirelik Bülteni, 7(29):31-40.
Kanserli Hastalarda Evde Bakım ve Semptom Kontrolü 105 Kav, S. (2001). 13. Onkoloji Hemşireliği Kursu Tedavi Yöntemleri-I, Onkoloji Hemşireliği Derneği, 61-75, Ankara. Kızılcı, S. (1999). "Kemoterapi Alan Kanserli Hastalar ve Yakınlarının Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörler", C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3(2):18-25. Konrad, K. (2001). 13. Onkoloji Hemşireliği Kursu Tedavi Yöntemleri-I, Onkoloji Hemşireliği Derneği, 76-88, Ankara. Kuzeyli Yıldırım, Y. (2006). "Kanserli Hastalarda Evde Bakım", Fadıloğlu Ç, Ertem G (Ed). Evde Bakım, Meta Basım Matbaacılık, 269-287, İzmir. Lewis, SM., Heitkemper, MM., Dirksen SR. (2000). Medical- Surgical Nursing. Fifth Ed., Mosby, 305-309, Philadelphia. Memiş, S. (2002). "Radyoterapide Hasta ve Hemşire Eğitimi", Hemşirelik Dergisi, 12(48):82-85. McEnroe, L.E. (1996). "Role of the oncology nurse in home care: Family-centered practice", Seminars in Oncology Nursing, 12(3):188-192. Moyet, C. J. L. (2005). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, Çeviren: F. Erdemir, Nobel Tıp Kitabevleri, 492-495, İstanbul. Özbaş, A. (2003). "Radyoterapi Sonucu Gelişen Semptomlarda Bakım", Hemşirelik Dergisi, 13(50):57-73. Özkan, Ö. (2000). "Finans Boyutu İle Evde Sağlık Hizmetleri Neyin Alternatifi? ", Toplum ve Hekim, (Mayıs- Haziran), 15(3):182-189. Savaşer, S. (1998). " Kemoterapiye Bağlı Kemik İliği Supresyonu Sonucu Oluşan Kanama ve Enfeksiyona Eğilimli Hastanın Bakımı", Hemşirelik Forumu Onkoloji Özel Sayısı, 1(5):211-215. Sayın Yazıcı, Y. ve Kanan, N. (2004). "Kanserde Psikososyal Yaklaşım", Hemşirelik Bülteni, 13(53):127-137. Stanhope, M. ve Loncaster, J. (1996). Community Health Nursing, 4nd Edition, Mosby, 906-907. Strasser, F., Sweeney, C., Willey, J. ve ark. (2004). "Impact of a Half-Day Multidisciplinary Symptom Control and Palliative Care Outpatient Clinic in a Comprehensive Cancer Center on Recommendations, Symptom Intensity, and Patient Satisfaction", J of Pain and Symptom Management, 27(6):481-491. Şenler, Ç. F. (2001). "Akciğer Kanserinde Psikososyal Sorunlar ve Tedavisi", Solunum 3 (Özel sayı 2): 223-225.
106 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:2, Sayı:5 (2007) Tosun, N. (2007). Hemşirelik Bakım Planları, Ed.: N. Akbayrak ve Ark., Birlik Matbaacılık, 565-574, Ankara. Üstün, B. (1998). " Kanser Hastasına Nasıl Yardım Edilebilir", Hemşirelik Forumu Onkoloji Özel Sayısı, 1(5):215-221. Yeşilbalkan, U. Ö. ve ark.(2005). "Kemoterapi Tedavisi Alan Hastaların Tedaviye Bağlı Yaşadıkları Semptomlar ve Yaşam Kalitesine Olan Etkisinin İncelenmesi", Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 21(1):13-31.