Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments

Medeniyet Medical Journal ():7-, 06 doi:0./mmj.06.07 Original Article / Orijinal Makale ISSN 9-0 e-issn 9-6 Otorhinolaryngology / Kulak Burun Boğaz Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments Gürültülü ortamlarda çalışan fabrika işçilerinde yaşam kalitesinin araştırılması Hatice Berat Orhan, Banu Müjdecİ ABSTRACT The urose of this study was to evaluatehealth-related quality of life and neurotologic symtoms in the factory workers who had been working in noisy environments. Hundred and five male workers who had been working in noisy environments ( 8 db) were included in this study. Workers were divided into grous according to the duration of exosure to noise as: Grou : 0- years, Grou : 6- years, Grou : years and over). Sixty male volunteers whose working in silent environment were included in the control grou. All subjects were requested to fill results of Dizziness Handica Inventory (DHI), World Health Organization Quality of Life Questionnairre (WHOQL-BREF-TR) and to answer all the questions about neurotologic symtoms. In comarison to control grou, factory workers showed statistically significant difference by means of DHI emotional, hysical, functional and total scores, WHOQL BREF-TR social relationshi and hysical health scores. (<0.0). As statistically significant differences were obtained between two grous from neurotologic symtoms of lightheadedness, dizziness, nausea or vomiting, headache, lack of concentration, hearing loss, tinnitus, ear fullness, discomfort from loud noise and crowded environment. As a result, it has been thought that neurotologic symtoms of the factory workers who work in noisy environments may affect health-related quality of life o these workersf. Key words: workers, dizziness, noise, symtoms, health quality ÖZ Çalışmanın amacı, gürültülü ortamda çalışan fabrika işçilerinin, nörootolojik semtomlar ve yaşam kalitesi açısından değerlendirilmesidir. Çalışmaya gürültülü ortamda (8 dba ve üzerinde) çalışan 0 erkek işçi alındı. İşçiler gürültüye maruziyet süresine göre gruba ayrıldı (. Gru:0- yıl,. Gru:6- yıl,. Gru: yıl ve üzeri). Sessiz ortamda çalışan gönüllü birey kontrol grubuna dahil edildi. Tüm bireylerden Baş Dönmesi Engellilik Anketi (BDEA), Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeğini (WHOQOL BREF-TR) doldurmaları ve nörootolojik semtomlara yönelik soruları cevalamaları istendi. Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında fabrika işçilerinde BDEA nın; emosyonel, fiziksel, fonksiyonel ve tolam skorlarında, WHOQL BREF-TR nin sosyal ve bedensel skorlarında ve nörootolojik semtomlardan sersemlik, dengesizlik, bulantı veya kusma, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk, yüksek sesten rahatsızlık ve kalabalık ortamlardan rahatsızlıkta istatistiksel olarak anlamlı farklılık satandı (<0,0). Sonuç olarak gürültüye maruz kalan işçilerde; nörootolojik semtomların yaşam kalitesini etkileyebileceği düşünüldü. Anahtar kelimeler: işçi, baş dönmesi, gürültü, semtom, yaşam kalitesi GİRİŞ İstenmeyen, hoşa gitmeyen veya çok yüksek olan sesler gürültü olarak tanımlanır. Gürültünün insan sağlığı üzerindeki zararlı etkisi yıllardır bilinmektedir -. İş yerinde gürültü, kulağa zarar verecek seviyeye ulaşabilir. İşyerinde. milyon insanın aşırı gürültüye maruz kaldığı, bunların arasında 0.7 milyon insanın, gürültünün direkt sonucu olarak anlamlı kulak hasarı yaşadıkları düşünülmektedir 6. Yüksek sese maruziyet, işitmede geriye dönüşsüz hasara ve gürültüye bağlı işitme kaybına neden olmaktadır. Gürültüye bağlı olarak, eriferik işitsel hücrelerde hasar sonucunda sıklıkla bilateral sensörinöral irreversıble işitme kaybı görülmektedir. Gürültüye bağlı işitme kaybı, günde 8 saat süre ile 8 dba dan daha yüksek şiddette gü- Received:.0.06 Acceted: 0.0.06 Kayseri Education and Research Hosital, Deartment of Otorhinolaryngology Yıldırım Beyazıt University, Health Science Faculty, Deartment of Audiology Yazışma adresi: Banu Müjdeci, Yıldırım Beyazıt University, Health Science Faculty, Audiology Deartment, Ankara e-mail: banumujdeci@yahoo.com 7

Med Med J ():7-, 06 rültüye, uzun süreli (8-0 yıl) maruziyet sonucunda veya kısa süreli de olsa darbeli gürültüye maruziyet ile gelişebilir 7. Son dönemde bazı araştırmacılar, gürültülü ortamlarda çalışan bireylerde vestibüler semtomlar görüldüğünü belirtmişlerdir. Yüksek sesler, kokleada olduğu gibi vestibüler end organları da uyarabilir 8. Kokleada hasara yol açan gürültü düzeyi, aynı zamanda denge sistemini de etkileyebilir 9. Yoğun gürültüye maruziyet sonrasında utrikül, sakkül ve semisirküler kanallarda hasar olduğu gösterilmiştir 0-. İş ortamında gürültüye maruz kalmayanlarla karşılaştırıldığında, iş yerindeki gürültüye bağlı işitme kaybı gelişen bireylerde; vücut salınımında ve nistagmus görülme oranında anlamlı artış olduğu satanmıştır. Aynı zamanda bu bireylerde vestibüler uyarılmış kas otansiyelleri cevabında, vestibulooküler refleks kazancında ve kalorik yanıtlarda azalma elde edilmiştir 8. İş yerlerinde gürültünün insanlar üzerindeki diğer olumsuz etkileri; kan basıncında yükselme, erformansta bozulma, stres, konuşmayı anlayamama ve tinnitustur. İş yerinde gürültüye maruziyet, uyku ve iletişimi bozabilir, yalnızca bireyin kendisinin değil aynı zamanda ailesinin de yaşam kalitesini etkileyen sinirlilik durumuna ve sikolojik bozukluklara neden olabilir. Gürültüye bağlı işitme kayılı hastalarda vestibüler fonksiyon bozukluğu olduğunu satayan çalışmalar olmakla birlikte 8,0,,, iş yerinde gürültüye maruz kalanlarda vestibüler semtomları araştıran çalışma sayısı çok azdır 9. O nedenle bu çalışmada, gürültülü ortamda çalışan fabrika işçilerinin, nörootolojik semtomlar ve yaşam kalitesi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmaya 6 erkek birey dâhil edilmiştir. Bu bireylerden 0 i gürültü düzeyi 8 dba ve üzerinde olan iş ortamında, günlük 8 saat ve üzerinde sürekli gürültüye haftada 6 gün maruz kalan fabrika (çelik kaı, çelik raf ve ahşa raf üreten) işçilerinden oluşmaktadır. Altmış birey, gürültülü olmayan ortamlarda çalışan sağlık ersonelidir. Gürültülü ortamda çalıştıkları yıl sayısına göre fabrika işçileri gruba ayrılmıştır. - Birinci gruba, 0- yıl süre ile çalışan erkek birey (yaş ortalaması:. SS: 8.7 Min:0 Maks: ), - İkinci gruba 6- yıl süre ile çalışan erkek birey (yaş ortalaması:.7 SS: 8.0 Min: 0 Maks: ), - Üçüncü gruba yıl ve üzerinde çalışan erkek birey (yaş ortalaması:.77 SS: 7.6 Min:0 Maks: ) dâhil edilmiştir. - Dördüncü gruba gürültülü olmayan ortamlarda çalışan erkek birey (yaş ortalaması:. SS: 6.9 Min: 0 Maks: ) alınmıştır. İş dışında gürültüye maruz kalanlar, akustik travma öyküsü, sistemik hastalık öyküsü ve ototoksik ilaç kullanım öyküsü olanlar, geçirilmiş kulak cerrahisi olanlar çalışmaya dâhil edilmemiştir. Tüm bireyler, çalıştıkları ortamda değerlendirilmiştir. Çalışma için Etik Kurul izni ve tüm bireylerden yazılı izin alınmıştır. Tüm bireylere; baş dönmesi, sersemlik, dengesizlik, bulantı veya kusma, baş ağrısı, araç tutması, işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk, konsantrasyon bozukluğu, yüksek sesten rahatsızlık, düşme öyküsü ve kalabalık ortamlardan rahatsızlık duyu duymadığı sorulmuştur. Çalışmaya katılan tüm bireylerden her bir yakınma için maruziyet durumuna göre evet veya hayır yanıtını vermeleri istenmiştir. Tüm bireylerden Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeğini (WHOQOL BREF-TR) (Figür ) ve Baş Dönmesi Engellilik Anketi ni doldurması (BDEA) 6 (Figür ) istenmiştir. İstatistiksel analiz İstatistiksel analizlerde SPSS 8 versiyon yazılımı kullanılmıştır. Grular arasında semtomlar açısından fark bulunu bulunmadığını satamak için ki-kare testi kullanılmıştır. Yaş arametresi grular arasında tek yönlü ANOVA testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. BDEA (fiziksel, emosyonel, fonksiyonel ve tolam) ve WHOQOL-BREF-TR (fiziksel, sikolojik, sosyal, çevre) arametreleri grular arasında Kruskal-Wallis varyans analizi kullanılarak karşılaştırılmıştır. İkişerli karşılaştırmalar Mann-Whitney U test kullanılarak yaılmış, sonuçlar Benferroni düzeltmesi kullanılarak değer- 8

H. Berat Orhan et al., Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments WHOQOL-BREF-TR Lütfen kurallarınızı, beklentilerinizi, hoşunuza giden ve sizin için önemli olan şeyleri sürekli olarak gözönüne alınız. Yaşamınızın son haftasını dikkate almanızı istiyoruz. ÖRNEK SORU: Gereksiniminiz olan desteği başkalarından alabiliyor musunuz? Yaşam kalitenizi nasıl buluyorsunuz? Sağlığınızdan ne kadar hoşnutsunuz? Ağrılarınızın yamanız gerekeneleri ne derece engellediğini düşünüyorsunuz? Günlük uğraşlarınızı yürütebilmek için herhangi bir tıbbi tedaviye ne kadar ihtiyaç duyuyorsunuz? Yaşamaktan ne kadar keyif alırsınız? 6 Yaşamınızı ne ölçüde anlamlı buluyorsunuz? 7 Dikkatinizi tolamada ne kadar başarılısınız? 8 Günlük yaşamınızda kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz? 9 Fiziksel çevreniz ne ölçüde sağlıklıdır? 0 Günlük yaşamı sürdürmek için yeterli gücünüz kuvvetiniz var mı? Bedensel görüşünüzü kabullenir misiniz? Gereksinimlerinizi karşılamak için yeterli aranız var mı? Günlük yaşantınızda gerekli bilgilere ne ölçüde ulaşabilir durumdasınız? Boş zamanları değerlendirme uğraşları için ne ölçüde fırsatınız olur? Haraketlilik (etrafta dolaşabilme, bir yerlere gidebilme) beceriniz nasıldır? 6 Uykunuzdan ne kadar hoşnutsunuz? 7 Günlük uğraşlarınızı yürütebilme becerinizden ne kadr hoşnutsunuz? 8 İş görme kaasitenizden ne kadar hoşnutsunuz? 9 Kendinizden ne kadar hoşnutsunuz? 0 Diğer kişilerle ilişkilerinizden ne kadar hoşnutsunuz? Cinsel yaşamınızdan ne kadar hoşnutsunuz? Arkadaşlarınızın desteğinden ne kadar hoşnutsunuz? Yaşadığınız evin koşullarından ne kadar hoşnutsunuz? Sağlık hizmetlerine ulaşma koşullarınızdan ne kadar hoşnutsunuz? Ulaşım olanaklarınızdan ne kadar hoşnutsunuz? 6 Ne sıklıkta hüzün, ümitsizlik, bulantı, çökkünlük gibi olumsuz duygulara kaılırsınız? 7 Yaşamınızda size yakın kişilerle (eş, iş arkadaşı, akraba) ilişkilerinizde baskı ve kontrolle ilgili zorluklarınız ne ölçüdedir? Figür. WHOQOL-BREF-TR formu. Çok kötü Hiş hoşnut değil Çok kötü hoşnut değil hoşnut değil bir zaman Biraz kötü hoşnut Biraz kötü hoşnut hoşnut Nadiren Lütfen her soruyu okuyunuz, duygularınızı değerlendiriniz ve her bir sorunun ölçeğinde size en uygun olan yanıtın rakamını yuvarlağa alınız. Ne iyi ne kötü Ne hoşnut, ne de değil Aşağıdaki sorular son iki haftada kimi şeyleri ne ölçüde tam olarak yaşadığınızı ya da yaabildiğinizi soruşturmaktadır. Ne iyi, ne kötü Ne hoşnut ne de değil Ne hoşnut, ne de değil Ara sıra Oldukça iyi Eeyce hoşnut Aşağıdaki sorularda, son iki hafta boyunca yaşımınızın çeşitli yönlerini ne ölçüde iyi ya da doyurucu bulduğunuzu belirtmeniz istenmektedir. Aşağıdaki soru son iki hafta içinde bazı şeyleri ne sıklıkta hissettiğiniz ya da yaşadığınıza ilişkindir. Oldukça iyi Eeyce hoşnut Eeyce hoşnut Çoğunlukla Tamamen Çok iyi Çok hoşnut Tamamen Son derecede Tamamen Çok iyi Çok hoşnut Çok hoşnut Her zaman Aşırı derecede 9

Med Med J ():7-, 06 BAŞ DÖNMESİ ENGELLİLİK ANKETİ Bu ölçeğin amacı baş dönmesi/dengesizliğin sizde meydana getirdiği roblemleri açığa çıkarmaktadır. Sorulara EVET, HAYIR, BAZEN seçeneklerinden sizin için uygun olanı işaretleyerek ceva veriniz. EVET HAYIR BAZEN Yukarıya bakmak robleminizi etkiliyor mu? Probleminiz nedeni ile kendinizi huzursuz hissediyor musunuz? Probleminiz nedeni ile iş veya seyahat aktivitelerinizi kısıtlıyor musunuz? Büyük alışveriş merkezlerinde dolaşmak robleminizi artırıyor mu? Probleminizden ötürü yatağa yatarken veya kalkarken zorlanıyor musunuz? 6 Probleminiz nedeniyle yemeğe gitmek, sinemaya veya kafeye gitmek gibi sosyal aktivitelerinizi kısıtlıyor musunuz? 7 Probleminiz nedeniyle okumakta zorlanıyor musunuz? 8 Dans sor ev işleri (süürme, bulaşıkları toarlama) şikayetlerinizi artırıyor mu? 9 Probleminiz nedeniyle yanınızda biri olmadan dışarı çıkmaya çekiniyor musunuz? 0 Probleminiz nedeniyle başkaları karşısında kendinizi rahatsız hissediyor musunuz? Başınızın ani hareketleri, şikayetinizi artırıyor mu? Probleminiz nedeniyle yüksek yerlerde bulunmaktan kaçınıyor musunuz? Yatak içinde dönmek, robleminizi artırıyor mu? Probleminiz nedeniyle ev - bahçe işleri yamak zor geliyor mu? Probleminiz nedeniyle insanların sizin zehirlenmiş olabileceğinizi düşünmelerinden endişe ediyor musunuz? 6 Probleminiz nedeniyle tek başınıza yürüyüşe çıkmak zor geliyor mu? 7 Yürüyüş yamak robleminizi artırıyor mu? 8 Probleminiz nedeniyle konsantre olmaktan zorlanıyor musunuz? 9 Probleminiz nedeniyle karanlıkta evinizin çevresinde yürümekte zorlanıyor musunuz? 0 Probleminiz nedeniyle evde tek başınıza kalmaya korkuyor musunuz? Probleminiz nedeniyle kendinizi özürlü hissediyor musunuz? Probleminiz aile ve arkadaş ilişkilerinizde sıkıntı ve stres yaratıyor mu? Probleminiz nedeniyle kendinizde iç sıkıntısı hissediyor musunuz? Probleminiz, ev ve iş yerinizdeki sorumluluklarınızı yürütmekte engel olmakta mıdır? Öne eğilmekle robleminiz artmakta mıdır? Figür. BDEA formu 6. lendirilmiştir. P değerinin 0.0 in altında olduğu durumlar istatistiksel anlamlı olarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Çalışmaya dâhil edilen bireylerin yaş ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark satanmamıştır (=0,). Semtomların grular arasında karşılaştırılması sonucunda, sersemlik, dengesizlik, bulantı veya kusma, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk, yüksek sesten rahatsızlık ve kalabalık ortamlarda rahatsızlık semtomlarında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmiştir (<0,0). Bu semtomların tümünün en az 0

H. Berat Orhan et al., Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments görüldüğü grubun. gru olduğu ve semtomların en fazla görüldüğü bireylerin ise. gruta yer aldığı satanmıştır. Araç tutması ve düşme öyküsü açısından grular arasında istatistiksel olarak anlamlı fark satanmamıştır (>0,0) (Tablo ). BDEA sonuçları açısından, emosyonel, fiziksel ve fonksiyonel arametrelerin tümünden elde edilen skorlarda ve tolam skorda grular arasında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmiştir (<0,0) (Tablo ). İkişerli karşılaştırmalarda fiziksel, fonksiyonel, emosyonel ve tolam skorlarda.,. ve. grubun. gru ile olan karşılaştırılması sonucunda istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmiştir (<0,0). Diğer gruların ikişerli karşılaştırmalarında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmemiştir (>0,0) (Tablo ). WHOQOL BREF-TR nin; bedensel ve sosyal arametrelerinden elde edilen skorlarda, çalışmaya dâhil edilen grular arasında istatistiksel olarak anlamlı fark Tablo. Semtomların grular arası karşılaştırılması.. Gru (n=). Gru (n=). Gru (n=). Gru (n=) Semtomlar Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır X² Sersemlik Dengesizlik Bulantı-kusma Baş ağrısı Konsantrasyon bozukluğu İşitme kaybı Araç tutması Çınlama Düşme öyküsü Kulakta dolgunluk Yüksek sesten rahatsızlık Kalabalık ortamlarda rahatsızlık 7,, 0 68,6,7, 7,,7,9 7, 7, 6,9 8,7 80,, 8,7 8,9 7, 97, 8,9 0 6,9,7 7,, 80 8,6, 8,6 0,7 7, 6,9 7,, 8,9 68,6 0, 6,7 9, 9, 6,9 7,,9,,9, 8,7, 7,, 8,6 8,6,7 68,6 68,6 8,6 7, 6,7,,7 6,9 8,7, 9,,,, 0 0 0,7 0,7,, 0,,7 00 00 00 88, 90 98, 96,7 96,7 00 96,7 78, 8 9, 0,69,6 69,96 6,7,,88 9,,8 8,0 7,68,9 0, 0, Tablo. BDEA ortalama skorlarının grular arası karşılaştırılması. BDEA Gru n Ort SS Sıra ortalaması SD X Fiziksel. gru. gru. gru. gru,7,9,6,97,6,66,6,07 87,6 9,09 9,9 67,,6 0,0 Fonksiyonel. gru. gru. gru. gru,7 7, 7,8,0 7,76 8,8 9,08,7 87, 96,0 97,6 6, 7, 0,0 Emosyonel. gru. gru. gru. gru,9,8 7,77,0 6, 7,8 8,,7 87,7 89,8 0, 6,7 6, 0,0 Tolam. gru. gru. gru. gru,8 8, 9, 6,7 7,7 0,76 9,7,79 87, 97,0 97,7 6,0 6,90 0,0 BDEA: Baş Dönmesi Engellilik Anketi

Med Med J ():7-, 06 elde edilmiştir (<0,0). Çevre ve ruhsal arametrelerine ait skorlarda, grular arasında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmemiştir (>0,0) (Tablo ). İkişerli karşılaştırmalarda sosyal alt gruta,.,. ve. grubun. gru ile olan karşılaştırılması sonucunda ve. ile. grubun karşılaştırılması sonucunda istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmiştir (<0,0). Bedensel alt gruta,. gru ile. ve. grubun karşılaştırılmasında ve. gru ile. ve. grubun karşılaştırılmasında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmiştir (<0,0). Diğer grularda ikişerli karşılaştırma sonucunda istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmemiştir (>0,0) (Tablo ). Tablo. WHOQOL-BREF-TR skorlarının grular arası ikişerli karşılaştırılması. Grular. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru WHOQOL-BREF-TR Sosyal 0,09 0,6 0,0 0,6 Bedensel 0,0 0,0 0,6 0,8 0.0 WHOQOL-BREF-TR: Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği Tablo. BDEA skorlarının grular arası ikişerli karşılaştırılması. BDEA Grular Fiziksel Fonksiyonel Emosyonel P Tolam. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru. ve. gru 0, 0,7 0,0 0,87 0, 0, 0,9 0.0 0, 0,8 0,0 0,9 0, 0,7 0,0 0,9 BDEA: Baş Dönmesi Engellilik Anketi Tablo. WHOQOL-BREF-TR ortalama skorlarının grular arası karşılaştırılması. WHOQOL-BREF-TR Gru n Ort SS Sıra ortalaması SD X Çevre. gru. gru. gru. gru,7,,7 8,6 6, 6,,0 8, 79,97 77,79 7, 9,7,0 0, Ruhsal. gru. gru. gru. gru 6,0 6,68 9,97 67,0 6,,86 6,9 6,8 8,86 79,9 7,7 9,0,0 0, Sosyal. gru. gru. gru. gru 6,0 9,8,00 7,8,7 0,6,6 9,08 8,7 68,7 6,90 0,9 9, Bedensel. gru. gru. gru. gru 69,88 6, 6,8 7,00,0 7,0 7,,8 90,9 6,6 67,0 97,98,77 0,0 WHOQOL-BREF-TR: Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği

H. Berat Orhan et al., Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments TARTIŞMA Yüksek seslerin kokleada zarara yol açtığı bilinmektedir 8. Gürültünün, vestibüler sistem üzerinde etkisi konusunda, literatürde sınırlı sayıda çalışma mevcuttur 9. Bu nedenle çalışmamızda, gürültülü ortamlarda çalışan fabrika işçilerinin nörootolojik semtomlar ve yaşam kalitesi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmamızda, nörootoojik semtomlar değerlendirildiğinde grular arasında sersemlik, dengesizlik, bulantı veya kusma, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk, yüksek sesten rahatsızlık, kalabalık ortamlarda rahatsızlık semtomlarının en az görüldüğü bireylerin, kontrol grubuna dâhil edilen bireyler olduğu satanmıştır. Bu semtomların en çok görüldüğü grubun ise, gürültüye en uzun süre ( yıl ve üzerinde) maruz kalan bireylerden oluştuğu bulunmuştur. Bu sonuçlar literatür 9 ile benzerlik göstermektedir. Raghunath ve ark. 9 anket çalışması ile 0 yıldan uzun süre gürültüye maruz kalan 0 fabrika işçisinde kontrol grubuyla karşılaştırıldığında, tinnitus ve vestibüler semtomların görülme sıklığının, anlamlı şekilde yüksek olduğunu bulmuşlardır. Araştırmacılar, uzun süre gürültüye maruziyetin, işitme kaybı satanmadan önce vestibüler semtomlara neden olabileceğini, bu semtomların çoğu zaman işçiler tarafından göz ardı edildiğini belirtmişlerdir. Çalışmamızda, gürültülü ortamda çalışan fabrika işçilerinde nörootolojik semtomların, kontrol grubundan anlamlı şekilde fazla görülmesine rağmen, rutin işitme kontrolleri dışında bu işçilerin vestibüler semtomları nedeniyle bir sağlık kuruluşuna başvurmadıkları öğrenilmiştir. Bizim çalışmamızda da fabrika işçilerinin vestibüler semtomları göz ardı ettiği düşünülebilir. Bu bireylerde semtomların, hastanın fonksiyonel kaasitesini ne ölçüde etkilediği önemli olabilir. Vestibüler semtomları olan işçilerde objektif test yöntemleri ile fonksiyonel açıdan dengenin değerlendirilmesi, iş yerinde alınacak önlemlerin ve uygun terai yaklaşımlarının gerekliliğinin belirlenmesinde yol gösterici olabilir. Giorgianni ve ark. gürültüye bağlı işitme kayılı işçide, servikal vestibüler uyarılmış kas otansiyellerini değerlendirdikleri çalışmada, kontrol grubuyla karşılaştırıldığında vestibüler sistemin, özellikle sakkülokollik refleks yolun hasara uğradığını satamışlardır. İş yerinde yüksek düzeyde gürültüye uzun süre maruziyet, vestibüler sistemi negatif etkilemektedir. Sonuçlarımızdan farklı olarak bazı araştırmacılar 7,8, gürültüye bağlı vestibüler bozukluğu olan bireylerde, gürültüye kronik maruziyet sonucunda dereceli olarak vestibuloati gelişse de, subjektif denge bozukluğu yakınmalarının olmadığını belirtmiştir. Bunun nedeni denge fonksiyonunun, vestibüler yaıların dışında serebellum ve kortikal yaılar tarafından kontrol edilmesi ve santral sinir sisteminin komansasyon yeteneği ile açıklanabilir 7,9. Denge ve işitsel resetörlerin her ikisi membranöz labirenti aylaşır ve aynı end arter aracılığıyla vestibüler organlar ve kokleaya kan akımı sağlanır. Bunlar, gürültüye bağlı işitsel ve vestibüler hasar olasılığını destekler 0. Vestibüler ve otolojik semtomların birarada olması, kronik gürültüye maruziyetin hem koklear hem vestibüler yaılarda ilerleyici dejenerasyonu nedeniyle olabilir 9. Çalışmamızda, BDEA sonuçları değerlendirildiğinde, her gruta da yer alan fabrika işçilerinin emosyonel, fiziksel, fonksiyonel ve tolam skorlarının kontrol grubundan anlamlı şekilde yüksek olduğu satanmıştır. BDEA da yüksek skor, engellilikte artışı gösterir. Çalışmamızda, iş ortamında gürültüye maruz kalan tüm işçilerde engellilik düzeyinin kontrol grubundan anlamlı şekilde artmış olduğu satanmıştır. Bu çalışmada, 8 dba ve üzerinde gürültü düzeyine iş ortamında 6 yıl ve üzerinde süre ile maruz kalan işçilerde (. ve. gru) kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, WHOQOL-BREF-TR anketinin sosyal ve bedensel arametrelerinden elde edilen skorların anlamlı şekilde düşük olduğu satanmıştır. WHOQOL-BREF- TR de düşük uan yaşam kalitesinde bozulmayı göstermektedir. Çalışmamıza katılan, 6 yıl ve üzerinde gürültüye maruz kalmış olan bireylerde, sosyal faaliyetler ve fiziksel açıdan etkilenimin fazla olduğu görülmüştür. WHOQOL-BREF-TR ruhsal ve çevre alt

Med Med J ():7-, 06 gru skorlarında, grular arasında istatistiksel olarak anlamlı fark elde edilmemiştir (<0.0). Chung ve ark. fabrika işçileri ve itfaiyecilerde iş yerinde gürültüye bağlı işitme kaybını araştırdıkları bir çalışmada, 8 dba nın koruyucu bir eşik olmadığını belirtmişler, 8 dba gürültülü ortamlarda işitmeyi koruyucu rogramların uygulanması gerektiğini dile getirmişlerdir. Çalışmamızda da benzer şekilde, gürültüye maruz kalan fabrika işçilerinde, yaşam kalitesinde olumsuz etkilenimin satanmış ve nörootolojik semtomların görülme sıklığının arttığı görülmüştür. Bu nedenle iş ortamında 8 dba ve üzerinde gürültüye maruziyette, gürültüden koruyucu yaklaşımların uygulanmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, çalışma koşullarının iyileştirilmesi veya işçinin korunması şeklinde tanımlanabilecek olan çalışma yaşamı kalitesinin arttırılması da önemlidir. İş yerinde gürültüye maruz kalan işçilerde gürültüye bağlı işitme kaybının önlenmesine yönelik alınacak önlemlerin, vestibüler semtomların oluşmasını da önleyebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Vertigo ve denge sorunları gibi vestibüler semtomlar, büyük ölçüde bireyin günlük yaşam aktivitelerini etkiler ve engelliliğe neden olabilir. Bu nedenle işyerinde gürültüye maruziyet öyküsü olan tüm bireylerden detaylı öykü alınması ve klinik muayene sırasında semtom ve bulguların değerlendirilmesi gereklidir 9. Ayrıca işçilerden, bu çalışmada kullanılan anketlerden birini doldurması istenebilir. Bireyin tutum ve davranışları üzerindeki belirleyici rolü nedeniyle çalışma yaşamı, sosyal yaşamı da etkileyebilmektedir. İş yerinde yaılacak düzenlemeler ve alınacak önlemlerin, çalışanın işten memnuniyetinin ve iş verimliliğinin artmasına katkıda bulunabileceği ve bireyin sosyal yaşantısını olumlu etkileyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışmanın limitasyonları; çalışmaya dâhil edilen bireylerin değerlendirilmesinde yalnızca sübjektif değerlendirme yaılmasıdır. İlave çalışmalarda, bu bireylerde işitme ve vestibüler sisteme yönelik objektif test yöntemlerinin kullanılması yararlı bilgi sağlayabilir. Ayrıca bu bireylerde fonksiyonel dengenin ve ostural stabilitenin değerlendirilmesinin yararlı olabileceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR. WHO. Technical meeting on exosure-resonse relationshi of noise on health, 9- Setember 00, Bonn, Germany. Meeting reort. World Health Organization regional Office for Euroe, Euroe Centre for Environment and Health, Bonn Office, 00.. Alberti PW. Noise and ear. Adult audiology. In: Scott-Brown s Otolaryngology, Stehens D (ed). Butterworth-Heinemann, Oxford, 997.. Shakhatreh FM, Abdul-Baqı KJ, Turk MM. Hearing loss in a textile factory. Saudi Med J 000;:8-.. Çelik O, Yalçın Ş, Öztürk A. Hearing arameters in noise exosed industrial workers. Auris Nasus Larynx 998;:69-7. htt://dx.doi.org/0.06/s08-86(98)0006-. Prince MM, Stayner LT, Smith RJ, Gilbert SJ. A re-examination of risk estimates from the NIOSH Occuational Noise and Hearing Survey (ONHS). J Acoust Soc Am 997;0:90-6. htt://dx.doi.org/0./.80 6. South T. Managing noise and vibration at work. Elseiver, Butterworth-Heinemann, 00. 7. Johnson AC, Morata TC. Occuational exosure to chemicals and hearing imairment. NR 00;:. 8. Golz A, Westerman ST, Westerman LM, et al. The effect of noise on the vestibular system. Am J Otolaryngol 00;:90-6. htt://dx.doi.org/0.0/ajot.00.8 9. Raghunath G, Suting LB, Maruthy S. Vestibular symtoms of factory workers subjected to noise for a long eriod. Int J Occu Environ Med 0;:6-. 0. Ylikoski J. Imulse noise induced damage in the vestibular end organs of the guinea ig: a light microscoic study. Acta Otolaryngol (Stockh) 987;0:-.. Van Eyck M. Sound-roduced labyrinthine trauma. Arch Otolaryngol 97;00:6-6. htt://dx.doi.org/0.00/archotol.97.0078000790. Mangabeira-Albernaz PL, Covell WP, Eldredge DH. Changes in the vestibular labyrinth with intense sound. Laryngoscoe 99;69:78-9. htt://dx.doi.org/0.88/00007-99000-0000. Kryter KD. The effects of noise on man. Orlando Academic Press, 98.. Giorgianni C, Satari G, Tanzariello MG et al. Cervical vestibular evoked myogenic otential (c-vemps) Asseessment in workers with occuational acoustic trauma. Health 0;7:6-8. htt://dx.doi.org/0.6/health.0.70. Eser SY, Fidaner H, Fidaner C, et al. Measure of quality of life WHOQOL-00 and WHOQOL-Bref. P Dergisi 999;7( Sul):-. 6. Karaolat H, Eyigor S, Kirazlı Y, et al. Reliability, Validity and Sensitivity to Change of Turkish Dizziness Handica Inventory (DHI) in Patients with Unilateral Periheral Vestibular Disease. J Int Adv Otol 009;:7-. 7. Shuak A, Bar-El E, Podoshin L, et al. Vestibular findings associated with chronic noise induced hearing imairment. Acta Otolaringol 99;:79-8. htt://dx.doi.org/0.09/000689099 8. Oosterveld WJ, Polman AR, Schoonheyt J. Vestibular imlications of noise-induced hearing loss. Br J Audiol 98;6:7-. htt://dx.doi.org/0.09/00068090867 9. Manabe Y, Kurokawa T, Saito T, Saito H. Vestibular dysfunc-

H. Berat Orhan et al., Investigation of health-related quality of life in factory workers who work in noisy environments tion in noise induced hearing loss. Acta Otolaryngol Sul 99;9:6-. htt://dx.doi.org/0.09/0006890999 0. Lonsbury-Martin BL, Martin GK, Telischi FF. Noise-induced hearing loss. In: Cummings CW, Fredrickson JM, Harker LA, et al (eds). Otolaryngol Head Neck Surg 998; St Louis MO, Mosby, 998, -7.. Chung IS, Chu IM, Cullen MR. Hearing effects from intermittent and continuous noise exosure in a study of Korean factory workers and firefighters. BMC Public Health 0;:87. htt://dx.doi.org/0.86/7-8--87. Huzzard T. The Convergence of the Quality of Working Life and Cometitiveness. Stockholm: National Institute for Working Life, 00.. Demirege M. İşgörenlerin Çalışma Yaşamı Kalitesi Algılamalarının İşte Kalma Niyeti ve İşe Devamsızlık ile İlişkisi. Akademik Bakış 0;:-6.