ERZURUM İLİ NDE SOĞUK ZİNCİR ALTYAPISININ PROJELENDİRİLMESİ 18 Aralık 2015
ÖNSÖZ Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı nın finansal desteği ile Erzurum ili ekonomisi için oldukça önemli olan Erzurum İli Süt Üretiminde Soğuk Zincir Altyapısının Projelendirilmesi isimli proje, mevcut veriler, sektördeki tüm kesimlerin görüşleri ve piyasa bilgileri derlenerek Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi yürütücülüğünde, Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünün koordinatörlüğünde tamamlanmıştır. Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık mukayeseli üstünlüğe sahiptir. Süt üretimi açısından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen bir kısım yapısal ve organizasyon eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam süt üretimi içinde çok az olduğundan bu üretim alanında ekonomik anlamda olması gerekenin çok altında bir katma değer üretilebilmektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden devamlı ve yeterli gelir elde etmeye bağlıdır. Erzurum ilinde ticarete konu olan piyasadaki süt miktarı yaklaşık %10 dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Bu durum Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Erzurum ilinde sütü ham olarak satabilmek ve ticarete konu olan süt miktarını arttırabilmenin tek yolu işletilebilir bir soğuk zincir sisteminin kurulması ve yaygınlaştırılmasıdır. Bu kapsamda ilde soğuk zincir için iyi uygulama örneklerinin kurulmasının sağlanması raporun temelini oluşturmaktadır. Projede; Erzurum ili süt üretiminde yeterli sayıda soğuk zincir iyi uygulama örnekleri kurulmasına yapılabilirlik anlamında altyapı oluşturmak için araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama faaliyetleri gerekçeleriyle detaylandırılmış ve bütçesi çıkarılmıştır. Erzurum ilinde süt üretiminde soğuk zincirin yaygınlaştırılması; çiftçinin ham sütünü günlük olarak satarak sürekli ve yeterli gelir elde etmesine, süt üretici birlikleri ve kooperatifler süt toplama faaliyeti ile işlevsel hale gelmesine ve ayrıca hijyenik, toplu ve soğutulmuş sütün süt işleyen fabrikalara bir süreklilik içinde ulaşarak kapasite artırımına ve üretimde etkinliğe önemli katkılar sağlayacaktır. Yani çiftçi süt işleyecek, birlik ve kooperatifler süt toplayacak ve sanayici de toplanan sütü alarak işletecek her kesimin uzmanlaştığı bir sistem öngörülmektedir. Yöre hayvancılığının yapısal dönüşümüne, bölge ekonomisine, yerel potansiyellerin maksimum düzeyde kullanılması ile kırsaldan kentlere göçün önlenmesine, Erzurum ilinde çiğ süt pazarlama zincirinin kayıt altına alınarak izlenmesine, denetimine ve kontrolüne ve Türkiye de gıda güvenliğine dayalı ve sağlıklı süt piyasasının oluşturulmasına katkı sağlamayı hedefleyen projenin, ilerde yapılacak çalışmalar için öncü olmasını dileriz. 18.12.2015 Prof.Dr. Fahri YAVUZ, Doç.Dr. Ayşe SEZGİN, Yrd.Doç.Dr. Okan DEMİR
Bu belgenin içeriğinden Kalkınma Bakanlığı nın veya Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı sorumlu değildir. GİRİŞ Erzurum ili ekonomisi tarıma ve özellikle hayvancılığa dayanmaktadır. İlde yürütülmekte olan tarımsal faaliyetler içerisinde hayvancılık hem önemli bir yere sahiptir ve hem de mukayeseli üstünlüğe sahiptir. 2014 yılı TÜİK verilerine göre, Erzurum ili, yaklaşık 650 bin büyükbaş hayvan varlığı içerisinde yaklaşık 285 bin sağmal inek ile Türkiye de Konya ilinden sonra ikinci sırada yer almakta ve toplam süt üretimi bakımından 715 binton/yıl ile İzmir, Konya ve Balıkesir illerinden sonra dördüncü sırada bulunmaktadır. Süt üretimi açısından böylesine büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen önemli yapısal ve organizasyon eksikliklerinden dolayı ticarete konu olan sütün toplam üretimdeki oranı çok düşük olmakta ve süt üretiminden ekonomik anlamda olması gereken seviyede katma değer üretilememektedir. Bölgede hayvancılığın sürdürülebilirliği, süt hayvancılığına yani kaliteli damızlık inek ve dolayısıyla kaliteli buzağı temini ile beraber süt üretiminden gelir elde etmeye bağlıdır. Türkiye'de üretilen çiğ sütün ortalama % 5-10 u buzağı beslenmesinde, % 65-75 i aile ihtiyacı ve il içi içme sütü veya ürüne dönüştürülerek mahallinde satış şeklinde, kalan % 20-25 lik kısım ise açık pazar satışı, toplama, soğutma zinciriyle veya soğutmadan direkt veya aracılar vasıtasıyla sanayiciye aktarılmaktadır. 2014 yılı Erzurum ili süt ve süt ürünleri işleyen firmaların kurulu kapasitelerinin yaklaşık 38 bin ton/yıl olduğu ve bunun ancak 21 bin ton/yıllık kısmının fiili olarak kullanıldığı görülmektedir. Kapasite kullanım oranının yaklaşık % 55 olduğu ve % 45 gibi büyük bir oranın kullanım dışı kaldığı ve bunun ekonomik olarak çok büyük bir kayıp olduğu görülmektedir. Erzurum ilinde ticarete konu olan süt miktarı, üretilen sütün yaklaşık %10 u dur ve ülke geneli ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Bu durum Erzurum ili hayvancılığının en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Erzurum hayvancılığında barınak alt yapılarının istenilen düzeyde olmayışı nedeni ile üretilen sütün, sanayi işletmelerine iletilmesi esnasında olumsuz çevre koşullarına maruz kalması ile kalitesinin muhafazası mümkün olamamaktadır. Bu nedenden dolayı ilimizdeki süt kalitesine bağlı olarak süt mamüllerinin kalitesi ve kantitesi de düşmektedir. Bu durumun ortadan kalkması için sütün temiz bir ortamda sağılması, hemen soğutularak muhafazası ve kötü çevre koşullarına maruz kalmadan sanayiye iletilmesi, hayvancılıkta yeni bir yapılanma ile mümkün olacaktır. Böyle bir yapılanmanın tek yolu süt üretiminde soğuk zincir sisteminin tesis edilmesidir. Süt üretiminde soğuk zincir, sütün memeden çıkmasından itibaren işleme veya tüketim merkezine ulaşıncaya kadar geçireceği bütün aşamalarda düşük ısılarda saklanması şeklinde tarif edilebilir. Bu sistemde, sağlıklı ve hijyenik şartlarda sağılmış süt en kısa zamanda +4 0 C ye soğutulur ve aynı sıcaklıkta sanayi birimine ulaştırılır. Sütçülük sektörü ve dolayısıyla hayvancılığın gelişmiş olduğu ülkelerde ve Türkiye nin batı bölgelerinde soğuk zincir yaygın bir şekilde vardır. Çiftçi süt üretiminde, kooperatif ve birlikler süt toplamada ve sanayiciler toplanan sütü alıp işleyerek piyasaya sürme işi ile iştigal ederler ve bu alanlarda uzmanlaşmışlardır. Erzurum ve yöresiyle batı bölgeleri arasında önemli farklar vardır ve dolayısıyla batı bölgelerinin hayvancılık açısından avantajlı
olduğu durumlar olduğu gibi Erzurum ve civarının çok avantajlı olduğu alanlar vardır. Hatta Erzurum ve civarı, hayvancılıkta batı bölgeleriyle kıyaslandığında mukayeseli üstünlüğe sahiptir. Ancak Erzurum ve bölgede süt üretimine dayalı hayvancılığın gelişememesinin en önemli nedeni, diğer bölgelerde belli ölçüde kurulmuş olan sür üretiminde soğuk zincirin yok denecek kadar az olmasıdır. İşte bu proje, Erzurum ilinde ve hatta civar illerde soğuk zincirin kurulmasının yaygınlaşmasını sağlayacak sür üretiminde soğuk zincir iyi uygulama örneklerinin kurulmasının olabilirliğini ortaya koymaktır. Bu amaçtan hareketle, iyi uygulama örneklerinin kurulmasının olabilirliğini araştırma, eğitim, yatırım ve pazarlama boyutlarıyla ortaya koymak ve projelendirmektir. YÖNTEM Çalışmada Hızlı Kırsal Değerlendirme yönteminden faydalanılmıştır. Hızlı Kırsal Değerlendirme (HKD), kırsal alanlardaki araştırmalar için güçlü bir yöntemdir. Karşılıklı öğrenme, görüşme ve tartışma biçimindeki HKD toplantıları değişik görüş ve önerilerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Projede inceleme, insanlarla tanışma, soru sorma, dinleme, çözüm ve fırsatların belirlendiği sohbetler ve toplantılar şeklinde uygulanmıştır. Projenin planlanmasından uygulamasına kadar geçecek bütün evreler için paydaşlar belirlenerek, sektörün bütün taraflarını temsil edecek sayıda gruplar ile toplantılar düzenlenmiştir. Bilgilenme ve/veya bilgilendirme toplantıları; Valilik ve Kaymakamlıklar, Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve İlçe Müdürlükleri, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Erzurum İl Koordinatörlüğü, DAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ziraat ve Veteriner Fakültesi ilgili akademisyenleri, süt sanayicileri, süt toplayıcıları (aracılar), birlik ve kooperatifler ve çiftçiler ile yapılmıştır. Toplantılarda, ilk olarak çalışmanın genel gerekçesi ve amacı muhataplara açıklanmış, paydaşların proje hakkındaki fikirleri ve projeden ne şekilde etkileneceklerine ve bu oluşuma nasıl katkı verebileceklerine ilişkin görüşler alınmıştır. Erzurum ilinde soğuk zincir ile ilgili bir iyi uygulama örneği ve başarısız olmuş bir örnek ziyaret edilerek durum tespiti yapılmıştır. Ayrıca sektördeki bütün paydaşların temsil edildiği 9 kişilik bir grup ile Trakya Bölgesinde Lüleburgaz iyi uygulama örnekleri yerinde incelenmiştir. Bunlara ilave olarak, projelendirme ile ilgili özellikle yatırım bilgileri ilgili firmalardan temin edilmiştir. Proje saha çalışmalarında çiftçi, aracı ve sanayiciler, kendi işletmelerinde ziyaret edilerek bilgilendirme/bilgilenme toplantıları yapılmıştır. Ayrıca, bazı ilçe müdürlüklerinin organizasyonuyla da benzer gruplarla toplantılar yapılmıştır. İl içerisinde soğuk zincir sisteminin yürütüldüğü iyi uygulama örneği ile kötü uygulama örnekleri ziyaret edilerek başarı/başarısızlık sebepleri yerinde incelenmiştir. Erzurum ili süt ve süt ürünlerini temsil edecek nitelikte oluşturulan bir grup (üretici, sanayici, kooperatif, teknik eleman, akademisyen) ile Trakya bölgesinde bulunan iyi uygulama örnekleri yerinde incelenmiştir. Proje çalışmasının finalinde, sektördeki bütün paydaşların katılımıyla bir panel düzenlenerek beyin fırtınası gerçekleştirilmiştir. Faaliyetlere ait bazı resimler aşağıda sunulmuştur.
ERZURUM İLİ SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI Yapılan incelemelerde Erzurum İli genelinde yıllık 715 bin ton süt üretimi yapıldığı halde bunun ancak % 10 endüstriyel zincire kazandırılabildiği görülmektedir. Bu durum Erzurum ili süt sektörünün ciddi miktarda kayıtdışı olduğu göstergesidir. Erzurum süt ve süt ürünleri sektöründe yaşanan kayıtdışılık her seviyede ortaya çıkmakta ve önemli bir problem olarak varlığını sürdürmektedir. Kayıtdışılığı süt üretimi, işleme ve ticaret aşaması olarak üç kategoride inceleyebiliriz. Sağılan hayvan sayısı ve süt üretiminin dinamik bir yapısı olduğu için zaman dilimleri düzeyinde (aylık, 3 aylık, 6 aylık, yıllık gibi) kayıt altına alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu durum sektörün başlangıç noktası ile ilgili doğru tespitlerin yapılmasının önüne geçmektedir. Kayıtdışılıkta diğer bir önemli unsur olan işleme aşaması ise, toplayıcıların sayısı (tahmini 200), çalışma alanları ve topladıkları süt miktarıyla alakalıdır. Süt toplayıcılığı mesleği, ihtiyaçlar çerçevesinde son yıllarda ortaya çıktığı için resmi olarak kayıt altına alınamamıştır. Toplayıcılar süt toplama işini icra ederken şehirden köye yönelik ticarette yapmaktadırlar. Yani çiftçilerin ihtiyaç duyduğu temel gıda maddelerini temin etmektedirler. Buda toplayıcıların çiftçiler için sunduğu hizmetin diğer ve önemli görülen kısmını oluşturmaktadır. Bazı süt üretim bölgelerinde toplayıcılar çok fazla ticari güce sahip olarak, süt fiyatlarına ve sütün pazarlanacağı sanayiciye karar verme gücüne sahiptirler. Süt sektöründe önemli bir paya sahip olan toplayıcıların varlığı ile üreticiden sanayiye aktarılan sütün miktarının, kontrol ve denetimi oldukça zor hale gelmiştir. Sütün işlenme aşamasındaki kayıtdışılık için ise; Erzurum İlinde süt işleyen kayıtlı 41 adet işletme bulunmasına rağmen özellikle sezonluk olarak faaliyette bulunan ve belli bir kısmı ancak kayıt altına alınabilen fazla sayıda işletme bulunduğu ifade edilmiştir. İşlenme aşamasındaki kayıtsızlık durumunun iki önemli sonucu bulunmaktadır. Birincisi kayıtsız işletmeler haksız rekabete neden olmakta ve piyasa dengesini olumsuz etkilemektedir. İkincisi ise herhangi bir denetim ve kontrol olmadan piyasaya ürün sunulması tüketici sağlığı açısından ciddi risk oluşturmaktadır. Yukarıda anlatılanlardan hareket edilir ise, Erzurum süt piyasasında, üç aşamada analiz edilen bu durum piyasanın büyüklüğünü tam olarak hesaplamayı imkansız hale getirmektedir. Süt işleyen firmalar yeterli düzeyde, soğutulmuş ve kaliteli süt bulamamaktan şikâyet ederken, süt üreticileri süt fiyatının istikrarsız olmasından ve firmalardan paralarını zamanında alamadıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca süt sanayicileri, yıl boyunca istikrarlı bir süt arzının olmamasından şikayet etmekte ve bu problemden dolayı tesislerinin çoğu zaman atıl kapasite ile çalışmak zorunda kaldıklarını ifade etmektedirler. Bu durumun en önemli iki sebebinin olduğu ifade edilmiştir. İlki istikrarlı süt üretimi için doğumları dengeli bir şekilde tüm yıla yayan bir tohumlama planlamasının yapılamamış olması nedeniyle doğumların ve süt üretiminin çok ciddi mevsimsel dalgalanmalara neden olmaktadır. İkincisi ise yaz aylarında çiftçinin kendi sütünü özellikle yayla kültürü olması nedeniyle işliyor olmasıdır.
İlde süt piyasasına tam olarak işlerlik kazandırılamamıştır. Üreticiler kendi ihtiyaçlarının üzerinde ya da kendi imkanlarıyla işleyebileceğinden fazla süt üretmeyecek şekilde planlama yapmaktadır. Bu problem üzerinde diğer faktörlerin etkisi saklı kalmak kaydıyla (işgücü, yeter gelir vs.), güçlü bir soğuk zincir sisteminin bulunmaması da önemli etkiye sahiptir. Proje kapsamında incelenen iyi uygulama örneklerinde öne çıkan en önemli unsur, süt üretilip soğuk zincire teslim edildikten sonra üreticinin ürün ile hiçbir ilgisinin kalmamasıdır. Yani, herkesin kendi işini yapması olarak özetlenecek işbölümü ve ihtisaslaşma mevcut olmasıdır. Erzurum ili süt sektöründe önemli problemlerden bir diğeri kalite problemidir. Süt sanayisi, işletmeye gelen sütün kalitesinin genellikle düşük olduğunu ifade etmektedir. Süt üreticisi, kaliteli süt üretiyor olsa bile, sağımdan aracıya teslim edilinceye kadar geçen sürede gerekli hijyen ve muhafaza şartlarını yerine getirmediği yada bu şartları sağlayacak bilinç düzeyinde olmadığı ve piyasanın kaliteye prim veren bir yapısı bulunmadığı için kalite problemi yaşanmaktadır. Ayrıca, süt aracılara teslim edildikten sonra da, standartlara uygun taşıma sağlanmadığı için, kalitesinde düşmeler yaşanmaktadır. Kalitesiz sütün işlenebileceği ürün yelpazesi azaldığı gibi ürün verimi de düşmekte ve kalitesiz sütten üretilen ürünün raf ömrü de kısalmaktadır. Bu problem, soğuk zincirin eğitim faaliyetleri ile desteklenmesinin şart olduğunu göstermektedir. Üreticiler; ürettikleri kaliteli sütün yüksek fiyattan alınacağının ve gelir istikrarının olması halinde süt üretimini artırabileceklerini belirtmekte, hatta süt üretimini artırmak ve kaliteyi yükseltmek için yeni hayvan alımından, ırk ıslahına, eğitimden altyapı yatırımlarına kadar yapabilecekleri her türlü yeniliği hayata geçirmeye hazır olduklarını ifade etmektedirler. Süt sanayisi ile yapılan görüşmelerde; bazı firmaların kapı kapı ve çok küçük ölçeklerde süt toplamaktansa Erzurum dışından büyük miktarlarda süt aldıkları, bazı firmaların ise kendi soğuk zincir sistemlerini kurdukları ifade edilmiştir. Hatta bir firma Erzurum da kurulabilecek bütün toplama merkezlerinde, toplanacak sütün tamamını tek başına alabileceğini ifade etmiştir. Sektörün mevcut durumu (arzın talebe cevap verememesi) ve sanayicilerin yaklaşımı kurulacak sistemde pazarlama probleminin olmayacağını göstermektedir. TOPLAMA MERKEZLERİNİN BELİRLENMESİ Toplama merkezlerinin kurulmasına yönelik, yürütülecek çalışmalarda yol haritasının tespit edilmesi amacıyla yapılan toplantılarda, süt potansiyeli yüksek ve aynı zamanda ulaşım imkanları iyi olan yerler ele alınmış ve nasıl yol izlenilmesi gerektiği değerlendirilmiştir. Toplantılarda ve saha çalışmalarında, Süt Toplama Merkezlerinin ilçe merkezi veya merkezi bir köyde kurulmasının hem kısa hem de orta ve uzun vadede önemli getirileri olacağı ve sistemin işlerliliği açısından oldukça önemli olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu açıdan projenin başlangıç aşamasında, süt toplama merkezlerinin ilçe merkezleri veya ilçelere en yakın cazibe merkezlerinde kurulmasının gerekliliği konusundaki fikir benimsenmiştir. Erzurum İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve TÜİK verileri kullanılarak köy bazında sağmal inek sayısı ve süt üretim miktarı belirlenmiştir. Daha sonra bu veriler kullanılarak ilçe
bazlı süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları tespit edilmiştir. Bu çalışma rapor haline getirilmiş ve uygulanabilirliğini teyit etmek için Erzurum İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne sunulmuştur. Bu kurumdaki uzman görüşleri de dikkate alınarak süt toplama merkezleri için en uygun köy grupları belirlenmiştir. Köy grupları belirlenirken üretilen süt miktarı başta olmak üzere köyün coğrafi konumu, merkeze yakınlığı ve ulaşım durumu dikkate alınan kriterler arasındadır. Süt toplama merkezlerini, insan vücudunda bulunan toplardamarların işleviyle benzeştirerek açıklamak mümkündür. Yapılacak yatırımın rantabl olması koşuluyla, üretimin yapıldığı her bölgeye bir süt toplama merkezi kurulması idealdir. Ancak, mevcut ekonomik imkanlar ve sistemin içerisinde barındırabileceği sosyal riskler, aşamalı bir yatırım planını zorunlu kılmaktadır. Proje çalışmalarında genel olarak edinilen kanaat, her ilçeye hitap edebilecek bir toplama merkezinin kurulması yönündedir. Bütün ilçeleri temsil edecek mahiyette düzenlenen toplama merkezleri, kapasiteleri, süt toplanacak köyleri gösteren çizelgeler aşağıda verilmiştir. Çizelgelerde toplama merkezlerinin hinterlandı olarak ifade edilen köyler, ilk etapta süt alınmasa bile, toplama merkezinin çekim gücü içerisinde bulunan ve zamanla merkezle çalışabilecek köyleri ifade etmektedir. Proje çerçevesinde planlanan süt toplama merkezleri; Palandöken (15 ton/gün), Dumlu (20 ton/gün), Aziziye (15 ton/gün), Kandilli (6 ton/gün), Yavi (20 ton/gün), Pasinler (20 ton/gün), Yağan (15 ton/gün), Horasan (20 ton/gün), Narman (20 ton/gün), Tortumkale (6 ton/gün), Uzundere 6 ton/gün), Oltu (10 ton/gün), Akşar (10 ton/gün), Olur (6 ton/gün), İspir (6 ton/gün), Pazaryolu (6 ton/gün), Tekman (10 ton/gün), Hınıs (10 ton/gün), Karaçoban (20 ton/gün) ve Karayazı (10 ton/gün) şeklindedir (Çizelge 1-20).
Planlanmış olan toplama merkezlerine ilaveten; Aşkale (Merkez), Çiftlik (Aşkale), M.Gölören (Aşkale), Çat (Merkez), Toprakkale (Aziziye), Yakutiye, Alvar (Pasinler), Köprüköy, Velibaba (Horasan), Şekerli (Narman), Tortum, Başaklı (Oltu), Ayvalı (Oltu), Paşalı (Şenkaya), Gaziler (Şenkaya), Madenköprübaşı (İspir), Çamlıkaya (İspir) ve Güney (İspir) için gerekli toplama merkezi çalışmaları yapılmıştır. Çizelge 1. Palandöken süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA MAKSİMUM ALINACAK TUZCU 12000 TEKEDERESİ, KONAKLI, YAGMURCUK 5000 TAŞLIGÜNEY, KÜMBET, PALANDÖKEN 15000 TEPEKÖY 2560 SAKALIKESİK (AZİZİYE), BÖREKLİ 4160 DEREBOĞAZI, TOPLAM 23720 GÜZELYURT Çizelge 2. Dumlu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM YOLGEÇTİ 7800 DUMLU (YAKUTİYE) 20000 GÜZELOVA YEŞİLYAYLA 7400 6600 AKDAĞ 4600 MURATGELDİ 2600 GÜLPINAR 2600 KIRMIZITAŞ 3500 TOPLAM 42500 DUMLU 7400 AYDINLIK, ŞEHİTLER, AKDAĞ, KIRKGÖZE, GÖKÇEYAMAÇ, KÖŞKKÖY, SÖĞÜTYANI, YEŞİLDERE, GÜNGÖRMEZ, KARAGÖBEK Çizelge 3. Aziziye süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM AZİZİYE (ILICA) -- ÇİĞDEMLİ, PAŞAYURDU, DEMİRGEÇİT 1600 EMRECİK, OCAK, TEBRİZCİK 2600 DAĞDAGÜL, KAYAPA 1400 BAŞÇAKMAK, AZİZİYE 15000 KUŞCU 1000 GELİNKAYA, YONCALIK, KAHRAMANLAR 2000 ESKİPOLAT, SORKUNLU, BEYPINARI 5400 EĞERTİ, AĞÖREN, ALAYBEYİ 2000 ÖMERTEPE, SÖĞÜTLÜ, SARIYAYLA 2000 ADAÇAY ÖZBİLEN 320 KUMLUYAZI 3400 TOPLAM 21720 Çizelge 4. Kandilli süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM ÜRETİMİ
KANDİLLİ (AŞKALE) 6000 KANDİLLİ 700 ABDALCIK, TAZEGÜL 2080 MERDİVEN, KARABIYIK 1288 ÇAYKÖY ORTABAHÇE 5240 ÇAYKÖY 5000 TOPLAM 14308 Çizelge 5. Yavi süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM ÜRETİMİ YAVİ 11372 KUMAŞLI, MURATÇAYIRI, ELMAPINARI TUZLUCA 9860 YAVİ (ÇAT) 20000 DEĞİRMENLİ 6452 YARMAK 3544 GÖKÇEŞEYH 3040 TOPLAM 34268 Çizelge 6. Pasinler süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA PASİNLER 20000 ALINACAK MAKSİMUM TOPLAM 28080 PASİNLER 13800 SUNAK, TEPECİK, UZUNARK, ALVAR 6280 OTLUKAPI, YASTIKTEPE, ALTINBAŞAK 8000 BULKASIM, Y. DANIŞMENT, EPSEMCE, ÇAKIRTAŞ, ÜGÜMÜ, ARDIÇLI, DEMİRDÖVEN, TAŞLIGÜNEY, TIMAR, AŞITLAR, SERÇEBOĞAZ, ÖVENLER.. Çizelge 7. Yağan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA YAĞAN (KÖPRÜKÖY) 15000 ALINACAK MAKSİMUM TOPLAM 30460 YAĞAN 12440 PEKECİK, GÖLÇAYIR, KÖPRÜKÖY 5140 ALACA, MARİFET, EMRE 4940 KAYABAŞI, Y.KIZILCA, KIYIKONAK 2400 AKÇAM, DUMANKAYA, SOĞUKSU 3120 KARATAŞLAR, AĞCAŞAR 2420 GÜZELHİSAR Çizelge 8. Horasan süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA HORASAN 20000 ALINACAK HORASAN MAKSİMUM (MERKEZ) 32936 A. TAHİRHOCA 2144 Y. TAHİRHOCA 3616 KIRIK 840 GÜNDEĞER, PINARLI, DİKİLİ, ÇİFTLİK, HIZIRİLYAS, BADEMÖZÜ, AKÇATAŞ, MOLLAMELİK,
DEĞİRMENLER 3128 YEŞİLDERE, AZAP, DALBAŞI 2508 KALENDER, ÇAMURLU, YÜZÖREN, DÖLLEK, TOPLAM 45172 KÜKÜRTLÜ, ARDI Çizelge 9. Narman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM NARMAN (MERKEZ) 10916 ŞEKERLİ 8360 NARMAN 20000 YANIKTAŞ 2012 YOLDERE 1404 KIŞLAKÖY 7268 MAHMUTÇAVUŞ 1096 ALACAYAR 2560 TOPLAM 33616 SAMİKALE, KURUÇALI, KOÇKAYA, ARAKÖY, TUZTAŞI, DAĞYOLU, GÖKDAĞ, KAMIŞÖZÜ, SÜLÜKLÜ, YAYLA, SAVAŞÇILAR, BEYLER, KARADAĞ, SAPANLI, ŞEHİTLER Çizelge 10. Tortumkale süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA TORTUMKALE (TORTUM) 6000 ALINACAK MAKSİMUM ÜRETİMİ TORTUMKALE 696 KEMERKAYA, DEMİRCİLER 928 KIRMALI, ESENDURAK 812 ZİYARETLİ, BALLI 600 PEYNİRLİ, TİPİLİ, ALAPINAR 1924 KARLI, YELLİTEPE 1508 MEYDANLAR, KAPIKAYA 1360 ÇAKILLI, YAĞCILAR 1688 DORUKLU, KAZANDERE 3820 VİŞNELİ, ARILI TOPLAM 13336 Çizelge 11. Uzundere süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM UZUNDERE 2976 ALTINÇANAK, KİRAZLI, GÖLBAŞI, ÇAMLIYAMAÇ DİKYAR 540 UZUNDERE 6000 SAPACA 528 PEHLİVANLI (TORTUM) 2028 BAĞBAŞI (TORTUM) 4208 TOPLAM 10280 Çizelge 12. Oltu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA OLTU 10000 ALINACAK MAKSİMUM OLTU 14068 GÖÇEDERE, ŞENDURAK 756 GÜZELSU, SUBATIK 992 TOPKAYNAK,
SARISAZ 1144 BAHÇECİK, KALEBOĞAZI 2004 A.ÇAMLI, VİŞNELİ, TOPLAM 18964 ÇENGELLİ, DUTLU Çizelge 13. Akşar süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA AKŞAR (ŞENKAYA) 10000 ALINACAK MAKSİMUM AKŞAR 4360 DOĞANKÖY, NİŞANTAŞI, HOŞKÖY 1000 KAYALISU, GÜLVEREN, İKİZPINAR 1468 DOKUZELMA, ATYOLU, TAHT 808 SARIKAYALAR, DEĞİRMENLİDERE 4688 AYDOĞDU, PENEK 3520 YEŞİLDEMET, YAZILI, SINDIRAN 1044 YÜREKLİ, BEŞPINARLAR, İĞDELİ 4468 KÖROĞLU TOPLAM 21356 Çizelge 14. Olur süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA OLUR 6000 ALINACAK MAKSİMUM ÜRETİMİ OLUR 4920 COŞKUNLAR, KABAN, OLURDERE 552 AKBAYIR, SARIBAŞAK, KÖPRÜBAŞI 580 BOZDOĞAN, YEŞİLBAĞLAR 968 SÜNGÜBAYIR, EĞLEK 1520 GÜNGÖRÜNDÜ, OLGUN 1384 KARAKOÇLAR, OĞUZKENT, UZUNHARMAN, YAYLABAŞI TOPLAM 9924 Çizelge 15. İspir süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA İSPİR 6000 ALINACAK MAKSİMUM İSPİR 6288 CANKURTARAN, PETEKLİ, KÖPRÜKÖY 1160 BADEMLİ, ULUTAŞ, Y.FINDIKLI 856 ÇAYIRÖZÜ, ÖZLÜCE, KAYNAKBAŞI, MORYAYLA, DÜZKÖY, YEŞİLYURT, YEDİGÖZE, KÜMETAŞ, DEMİRKAYA, TAŞBAŞI, BAŞPINAR, ORTAKÖY, KAVAKLI, HALİLPAŞA, PINARLI, AKTAŞ TOPLAM 8304 Çizelge 16. Pazaryolu süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları MAKSİMUM TOPLAMA ALINACAK PAZARYOLU 6456 YİĞİTBAŞI, KUMAŞKAYA, ESENYURT 240 ÇAYDERE, AMBARALAN, KUYMAKLI 348 BÜYÜKDERE, ÇİFTEPINAR,
PAZARYOLU 6000 GÖZTEPE 2160 GÖLYANI, PAMUKLUDAĞ, ŞEHİTLİK 864 KILIÇCI, DİKMETAŞ, ÇATAKBAHÇE 16 KOZLU, SADAKA, GÜLÇİMEN 208 CENNETPINARI, TOPLAM 10292 CEVİZLİDERE, KARATAŞ Çizelge 17. Tekman süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA ALINACAK MAKSİMUM KARAPINAR 3064 TEKMAN 10000 ERENCE 2640 TAŞKESEN 8300 GÜNDAMI 2100 TOPLAM 22500 TEKMAN 6396 YÜCEPINAR, KURUCA, ÇATKALE, KATRANLI, DELİLER, DENGİZ, KARATEPE, İNCESU, ILIGÖZE, KARATAŞ, IŞIKLAR Çizelge 18. Hınıs süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları TOPLAMA HINIS 10000 ALINACAK MAKSİMUM HINIS 11992 KARAAĞAÇ, DERİNCE, GÜLLÜÇİMEN 440 PINAR, YAMANLAR, TAPU, YOLÜSTÜ 5000 MEZRA, MUTLUCA, OVAÇEVİRME 3000 AVCILAR, ALTINPINAR, SUVARAN, DİKİLİ, ALACA, ACAR TOPLAM 20432 Çizelge 19. Karaçoban süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları MAKSİMUM TOPLAMA ALINACAK KARAÇOBAN 31464 KARAGÖZ, BİNPINAR, KARAÇOBAN 20000 KIRIMKAYA 5176 BUDAKLI, DOĞANBEY, GÜNDÜZ 8948 DEDEÖREN, BURNAZ, TOPLAM 45588 KARAGÖZ, AKKAVAK, BOZYAR, KUŞLUCA Çizelge 20. Karayazı süt toplama merkezi kapasitesi ve çalışma alanları MAKSİMUM TOPLAMA ALINACAK KARAYAZI 5400 ÜZENGİLİ, TAŞAN, DURUCA, KARAYAZI 10000 KÖYCEĞİZ 4980 ÇAKMAKÖZÜ, ÇEPİ, SALYAMAÇ, BEZİRHANE 1368 KARAAĞIL, KARASU, YÜCELİK 5408 KIRGINDERE, YENİKÖY, TOPLAM 17156 TURNAGÖL Süt toplama merkezleri birbirinden bağımsız olmakla birlikte, toplanan sütün İl merkezine taşınması noktasında gruplara ayrılarak toplama güzergahı oluşturulmuştur. Oluşturulan herbir güzergah toplam kapasite, ulaşım ve muhtemel benimsenme düzeyleri dikkate alınarak
mukayese edilmiştir. Herbir toplama merkezinin bağımsız olarak yapılabilmesine karşın toplama güzergahları mukayese edilirse, en uygun güzergahlar Kuzey-Doğu, Kuzey-Batı ve İpekyolu olarak isimlendirilen güzergahlardır. Bu yaklaşım dikkate alınırsa, Erzurum ilinde ilk aşamada yapılacak toplama merkezi sayısı 12 dir (Çizelge 21). Süt toplama merkezlerinin kapasitesi belirlenirken şu prensiplerden hareket edilmiştir. - Merkeze yakın süt üretim miktarı, öncelikli olarak bakanlık verilerinden hesaplanmıştır. - Sahada yapılan çalışmalarda, elimizdeki verilerin ancak 2/3 ü kadar süt üretimi gerçekleştirdiği tespit edilmiş, rakamların biraz daha düşürülerek gerçekçi rakamlara ulaşılacağı gözlemlenmiştir. - Sisteme süt üreticilerinin katılımının az olması ihtimaline karşı, en azından ilk beş yıl için toplanan süt gerçek toplanabilecek süt miktarından daha az olabilecektir.
Çizelge 21. Süt toplama güzergahları Güzergah Adı Kuzey-Doğu Çoruh Güney-Batı Kuzey-Batı Aras Güney Güzergahtaki Toplama Merkezleri Akşar Oltu Narman Dumlu Olur Uzundere Tortumkale Yavi Palandöken İspir Pazaryolu Kandilli Aziziye Horasan Yağan Pasinler Tekman Hınıs Karaçoban Karayazı Toplama Merkezleri Kapasitesi (Ton/Gün) 10 10 20 20 6 6 6 Güzergah Kapasitesi (Ton/Gün) 60 18 20 15 35 6 6 6 15 20 15 20 10 10 20 10 33 55 50 TOPLAMA MERKEZLERİNİN MALİYETLERİ VE PROJELENDİRİLMESİ Yapılan çalışmalar sonucunda 4 ölçekte toplama merkezi kurulması gerektiği kanaati oluşmuştur. Bu kapasiteler 6, 10, 15 ve 20 ton/gündür. 6 ton kapasiteli toplama merkezinde 1+2+3 tonluk üç adet tank, 10 ton kapasiteli merkezde 2+3+5 tonluk üç tank, 15 ton kapasiteli merkezde 2+3+5+5 tonluk dört adet tank, 20 ton kapasiteli toplama merkezinde 2+3+5+10 tonluk dört adet soğutma tankı bulunacaktır. Herbir toplama merkezinde minimum 2 tonluk araçüstü tankı bulunan ve süt toplama işinde kullanılacak araç bulunacaktır (Çizelge 22-25). Kapasitelerine göre toplama merkezlerinin yerleşim planları Şekil1-4 te görülmektedir. Toplama merkezlerinin arsa bedeli hariç olmak üzere inşaat, araç ve ekipman maliyetleri sırasıyla 6 ton/gün için 238 800 TL, 10 ton/gün için 281 050 TL, 15 ton/gün için 441 550 TL ve 20 ton/gün kapasiteli toplama merkezi için ise 484 100 TL dir. Çizelge 22. 6 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL) MALİYET UNSURU TUTARI 1000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 12 750 2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 16 950 3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 33 600 Bina İnşaatı (47 m 2 ) 80 000 Süt Toplama Aracı 70 000 Araç Üstü Tanklar (2*1000 LT) 25 500 TOPLAM 238 800
Çizelge 23. 10 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL) MALİYET UNSURU TUTARI 2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 16 950 3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 33 600 5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 45 000 Bina İnşaatı (54 m 2 ) 90 000 Süt Toplama Aracı 70 000 Araç Üstü Tank (2*1000 LT) 25500 TOPLAM 281 050 Çizelge 24. 15 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL) MALİYET UNSURU TUTARI 2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 16 950 3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 33 600 5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) (İki adet) 90 000 Bina İnşaatı (72 m 2 ) 110 000 2 Adet Süt Toplama Aracı 140 000 Araç Üstü Tank (4*1000 LT) 51000 TOPLAM 441 550 Çizelge 25. 20 Ton Kapasiteli Süt Toplama Merkezinin Yatırım Maliyeti (TL) MALİYET UNSURU TUTARI 2000 Litrelik Soğutma Tankı (Dikey) 16 950 3000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 33 600 5000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 45 000 10000 Litrelik Soğutma Tankı (Yatay) 77 550 Bina İnşaatı (72 m 2 ) 120 000 2 Adet Süt Toplama Aracı 140 000 Araç Üstü Tank (4*1000 LT) 51 000 TOPLAM 484 100 Proje süresince yapılan faaliyetlerde, kurulacak süt toplama merkezlerinin finansmanı ve yönetimine ilişkin ortaya çıkan görüşler aşağıda ifade edilmiştir. Soğuk zincir sisteminin kurulması işi, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından desteklenen bir yatırım türüdür. TKDK yeni çağrılarıyla birlikte proje toplam maliyetinin %65 ini karşılamakta ve yatırımın yapılmasında KDV muafiyeti sağlamaktadır. Dolayısıyla proje toplam maliyetinin %83 ü TKDK destekleriyle karşılanabilmektedir. Yerel yönetimlerin proje sahibi/ortağı olması durumunda, TKDK desteğinden kalan miktarın, yerel yönetim tarafından karşılanmasında bir engel bulunmamaktadır. Proje sahibi tercihen tüzel bir kişilik olmalıdır. Yani kooperatifler, üretici birlikleri, ziraat odaları veya şirketler olabilir. Projenin tamamı hibe desteği ile yapılmamalıdır. Üreticilerden, azda olsa mutlaka elini taşın altına koymaları sağlanmalıdır. Toplama merkezlerinde tam zamanlı personel çalıştırılmalıdır. Hali hazırda süt toplama işi ile uğraşan kişilere bu konuda öncelik tanınmalıdır.
Süt Toplama Merkezlerinin Planları Şekil 1; 6 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 2; 10 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 3; 15 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
Şekil 4; 20 ton kapasiteli süt toplama merkezinin yerleşim planı
ERZURUM İLİ NDE SOĞUK ZİNCİR İÇİN SWOT ANALİZİ Erzurum ili süt üretiminde soğuk zincir, SWOT analizi kullanılarak değerlendirilmiştir. SWOT analizi genelde strateji geliştirmek için kullanılan bir metodolojidir. SWOT analizi, mevcut durum hakkında bilgi elde edinilmesi ve gelecekle ilgili öngörülerin tasarlanmasında kullanılan temel bir yöntemdir (Lozano and Valles, 2007). Bu analiz yöntemi, sektörün güçlü ve zayıf yönlerini, dış çevredeki fırsat ve tehditleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu analizde temel amaç sektörün güçlü yönlerini geliştirerek zayıf yönlerini minimize etmek veya ortadan kaldırmak, gelecekte oluşabilecek olası fırsatları değerlendirmek ve tehditlere karşı mücadele stratejilerini belirlemektir.. Erzurum ilinde; hayvancılığın önemli bir geleneksel sektör olması, hayvan sayısı ve doğal kaynaklarının hayvancılıkta mutlak üstünlüğe sahip olması, iklim koşullarının elverişliliği ve halihazırda üretilen sütü işleyebilecek sanayi sektörünün bulunması kurulacak soğuk zincir sisteminin güçlü yönleridir. Güçlü yönlerin ön plana çıkarılarak avantajının artırılması için, mevcut potansiyelin verimliliğini artıracak politikaların uygulanması gerekmektedir. Yem bitkileri üretim ve verimliliği artırılmalı, devam eden ırk ıslahı çalışmaları hızlandırılmalı (suni tohumlamanın artırılması), mera ıslahı çalışmaları ve münavebeli otlatma planları uygulanmalı ve çiftçi-sanayici entegrasyonu sağlanmalıdır. Erzurum ili süt üretiminde; işletmelerin optimal büyüklüklerin altında olması, çiftçilerin üretim teknikleri ve örgütlenme bilinçlerinin düşük olması, eğitim yetersizliği ve süt üretiminin mevsimsel olması, sektörün zayıf yönleri olarak ortaya çıkmaktadır. Sektördeki zayıf yönlerin minimize edilmesinin en etkin yolu eğitim ve demonstrasyon faaliyetlerinin yoğun bir şekilde icra edilmesiyle mümkün olacaktır. Erzurum ilinde, çiftçi eğitimi yapılabilmesi için gerekli bütün altyapı imkanlarının fazlasıyla var olması ayrıca eğitim verebilecek akademik ve teknik personelin hazır olması önemli bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Bu fırsatlara ilaveten Erzurum un, bölgesinin cazibe merkezi olması ve halihazırda kurulu bulunan yüksek kapasiteli süt sanayisi tesislerinin varlığı, değerlendirilmesi gereken bir fırsattır. Erzurum ili süt hayvancılığında bulunan fırsatların ön plana alınarak değerlendirilebilmesi için, üretim zincirinin başlangıcından sonuna kadar geçen bütün aşamaların, birbirinin bütünleri olacak şekilde tamamlayıcı bir sistemin kurulması sağlanmalıdır. Yani üstün ırklarla üretim, kaliteli buzağı, doğru besleme ve bakım, hijyenik sağım, kaliteli süt üretimi, soğuk zincir, kaliteli ve hijyenik süt ürünleri üretimi şeklinde bütüncül bir sistem yaklaşımının sergilenmesi gereklidir. Süt ürünleri üretimine varıncaya kadarki proses içerisinde bütün aşamalar vazgeçilmezdir. Erzurum ili sütçülüğünde en fazla eksikliği hissedilen halkalardan birisi, üretilen sütün sanayiciye nakledilmesinde soğuk zincir sisteminin bulunmamasıdır. Erzurum ili süt sektöründe; kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının ve tüketici tercihlerinin bulunmaması, kayıtdışılığın bulunması, sistemde aracıların mevcudiyeti, denetim zorlukları ve eksikliklerinin bulunması sektörün gelişmesini tehdit eden unsurlardır. Ayrıca, sektörde sanayiye aktarılan sütün hemen hemen tamamı aracılar marifetiyle toplanmakta ve nakledilmektedir. Piyasada önemli bir işleve sahip olmakla birlikte, sektörün
hem kayıt altına alınmasına hemde kaliteli ürün elde edilmesine engel olan aracılar, sektör için bir tehdittir. Sektörde kaliteyi teşvik edecek fiyat mekanizmasının kurulmasına yönelik destekleme politikaları geliştirilmeli, kaliteli ürün üretimi ve tüketimine yönelik üretici ve tüketici kesimleri eğitilmeli, sektör dinamik bir yapıya sahip olduğu için istatistiksel veriler daha kısa aralıklarla güncellenmeli ve denetim mekanizması tüketici grupları, sivil toplum kuruluşları gibi toplumun farklı kesimlerini sürece dahil ederek etkinleştirilmelidir. Kurulacak soğuk zincir sistemi aracılarla rekabet etmemeli, aracıları bünyesine dahil ederek onların saha tecrübelerinden istifade etmeli ve işsizliğe sebep olmamalıdır. GÜÇLÜ YÖNLER Hayvancılığın kırsal yaşamın vazgeçilmez bir parçası olarak yapılması İlin hayvancılıkta mukayeseli üstünlüğe sahip olması Mera varlığının ve yem bitkileri üretim alanlarının fazla olması Hayvan varlığının fazla olması ve hayvan ırkı kompozisyonunun kültür ırkları lehine değişiyor olması Suni tohumlama kültürünün yaygınlaşması İlde güçlü bir süt sanayi sektörünün bulunması ve modernleşiyor olması Üretimin bol olduğu dönemde hava sıcaklığı düşük olduğu için, soğutma maliyetlerinin düşük olması ZAYIF YÖNLER İşletmelerin küçük yeter ekonomik büyüklükte olmaması Çiftçilerde ortak hareket etme ve örgütlenme kapasitesinin düşük olması Çiftçilerin eğitim düzeyinin düşük ve yaşlı olmaları Üreticilerin yanlış geleneksel üretim süreçlerinin hala yaygın olarak devam ediyor olması Süt üretiminin mevsimlik olması ve dolayısıyla soğuk zincirde kapasite kullanımını olumsuz etkilemesi FIRSATLAR Erzurum un bölgesinde önemli bir cazibe merkezi olması Devlet desteğiyle şehirde büyük işleme tesislerinin kurulabilme imkânı Süt işleme kapasitesinin yaklaşık yarısının kullanılıyor olması diğer yarısının atıl durumda kurulu kapasite olması ve süt olduğu zaman çalışmaya hazır olması Şehirde, Bakanlık taşra teşkilatının güçlü olması, üniversiteler ve araştırma enstitülerinin varlığı TEHDİTLER Soğuk zincir ile taşınmayan kalitesi düşük sütten civil peynir ve tereyağı üretimi yapılmaya devam edilmesi ve piyasanın önemli bir payını oluşturması Soğuk zincirle sanayicilere gelen süt ile soğuk zincir olmadan gelen süt arasında fiyat farklılaşmasının çok belirgin olmaması Sektörde aracıların oldukça büyük bir paya sahip olması ve kurulacak soğuk zincir sistemine ikna ve dâhil etmenin güç olması Süt ve süt ürünleri sektöründe kayıt
dışılığın bulunması ve rekabeti olumsuz etkilemesi Mevzuattan ve yeterince güçlü mekanizmanın olmamasından kaynaklanan yeterli denetimin sağlanamaması PROJE FAALİYETLERİ Araştırma a. Projelendirme b. Yatırımlar öncesi ve sonrası araştırma ve detaylı fizibilite çalışması c. Strateji geliştirme Eğitim a. Yatırım öncesi a. Çiftçi eğitimi i. Soğuk zincir ii. Hayvancılık teknikleri iii. Sağım b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi i. Soğuk zincir ii. Yatırım Projesi iii. Yatırım ve işletilmesi c. Sanayici Eğitimi i. Soğuk zincir ii. Nakliye ve sisteme entegrasyon iii. Sistemin bir parçası olma b. Yatırım sonrası a. Çiftçi eğitimi i. Soğuk zincirdeki sorumluluklar ii. Hayvancılık teknikleri iii. Sağım ve hijyen b. Kooperatif, birlik ve aracı eğitimi i. Soğuk zincir sürekliliği ii. Yatırım geliştirilmesi ve işletilmesi
c. Sanayici Eğitimi i. Soğuk zincirin sürdürülebilirliği ii. Nakliye ve sisteme entegrasyonundaki problemler iii. Sistemin bir parçası olmadaki sorumluluklar Yatırım a. Projelendirme ve detaylı yatırım fizibilitesi b. Projenin kabul edilmesi c. Ek finansmanın sağlanması d. Yatırımın yapılması e. İşletilme problemlerinin giderilmesi f. İşletilmesi ve sürdürülebilirliği çalışmaları Pazarlama a. Süt üreticilerinin sorumlulukları a. Süt üretimini artırma ve yıla yayma b. Sağımı mümkünse makine ile hijyenik yapma c. Toplayıcıya ulaştırana kadar uygun ortamda tutma d. Kooperatif ve/veya birlik dışına süt vermemek b. Süt toplayan tüzel kişilikleri (kooperatif, birlik vs) sorumlulukları a. Üyelerine güven verme b. Toplama biriminde hijyenik ortamı sağlama c. Gelen sütü hemen almak ve çiftçilerden sütü zamanında mobil tanklarla zamanında toplamak d. Kontrol ve ölçme işlemlerini en iyi şekilde yapmak e. Çiftçilere zamanın ve yeter ödeme yapmak f. Çiftçiler ve aracılarla iyi diyalog kurmak. c. Süt işleyicilerinin sorumlulukları a. Süt toplayıcılara güven vermek ve iyi bir diyalog kurmak b. Sütü toplama merkezlerinden üretim yoğunluğuna göre günlük veya 2 günde bir almak ve soğuk zincir ile işleme ünitesine ulaştırmak c. Kooperatif ve birliklere süt ödemeleriniz aksatmadan zamanında yapmak d. Sütü modern ve hijyenik şartlarda kaliteli sürt ürünlerine dönüştürmek e. Ürettiği ürünleri için pazarlama bağlantılarını kurmak d. Denetleyicilerin sorumlulukları a. Mevcut mevzuatın gereğini yapmak b. Süt toplama merkezlerini denetlemek c. Süt işleme ünitelerini denetlemek
İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ OLUŞTURMA SÜRECİ Projelendirme: Ağustos 2015 Şubat 2016 6 ay Araştırma Faaliyetleri: Ağustos 2015 Ağustos 2021 Eğitim Faaliyetleri: Ağustos 2015 Ağustos 2021 Yatırım Faaliyetleri: Şubat 2016 Şubat 2020 Pazarlama Faaliyetleri Ağustos 2015 Ağustos 2021 BÜTÇE Projelendirme ve Araştırma: 36.000 TL, KUDAKA Eğitim, Araştırma ve Pazarlama: 75.000 TL * 6 Yıl = 450.000 TL, DAP Yatırım Faaliyetleri: 20 * 350.00 TL = 7.000.000 TL TKDK + Çiftçi + Yerel Yönetimler TOPLAM: 7.486.000 TL KAYNAKLAR Lozano M., Valles J. 2007. An Analysis of The Implementation of An Environmental Management System in a Local Public Administration, Journal of Environmental Management, 82: 495-511.