Yabancı Dil Yeterliğinin Uçuş Emniyetine Etkileri Bağlamında Havacı Personel Eğitim Programlarında Yabancı Dil Eğitimi Uygulamaları

Yabancı Dil Yeterliğinin Uçuş Emniyetine Etkileri Bağlamında Havacı Personel Eğitim Programlarında Yabancı Dil Eğitimi Uygulamaları The Effects Of Language Proficiency On Aviation Safety And Foreign Language Education In Aviators Curricula Mustafa ER 1 ABSTRACT: Aviation is a sector in which accidents are less likely occur and when the causes of these accidents are examined, it is reality that few of these accidents are caused by mechanical reasons while most of them are caused by human-based errors. When the accidents caused by human are examined, it will be seen that not only physiological-based problems but also communication-based problems aren t few. In aviation industry team members are supposed to work in harmony and aviation safety is directly related to effective communication between control tower and cockpit. Therefore, communication has emerged as a new aspect of human factors in the last two decades. International Civil Aviation Organization has examined accidents and cases caused by direct and indirect pilots and Air traffic controllers language proficiency and would like the countries to have pilots and air traffic controllers having English language proficiency level as a priority. In 2007, International Civil Organization required countries that all the necessary precaution should be taken and all pilots serving in international operations between the dates March 5th, 2008 and March 5th, 2011 should reach the level four out of defined six levels. It is crucial to learn English and Aviation English, in specific, since most of the accidents are caused by communication problems between pilots and air traffic controllers. When it is considered that native speakers of English are less than 15 percent of world population and pilots and air traffic controllers speaking English as a native are less than 30 percent of them, it emerges that English Language Teaching should have a special importance in educational curriculum designed for the people serving in aviation sector. Especially in countries where English isn t spoken as a native language, having Aviation English capacity is only possible after reaching specific level in English. Therefore, curriculum should be designed within a plan beginning with foreign language teaching in courses with general purpose and developing with courses with specific purposes including aviation terminology. In this study, relationship between aviationsafety and English Language competency will be examined with examples based on true stories and then, Foreign Language Teaching Programs designed for pilots in undergraduate education will be examined and also Air Force Academy Foreign Language Program will be presented in detail as a sample program. In addition, problems occurring during the process of Foreign Language Teaching for the pilot candidates will be covered within the contexts of the need for field experts and teacher training, student profile and learning environment and possible solutions will be put forward. Key Words: Aviation Safety, Aviation English, Curriculum. 1 Yrd.Doç.Dr., Hava Harp Okulu, m.er@hho.edu.tr 441

ÖZET: Havacılık sektörü kazaların en az yaşandığı bir alandır ve yaşanan az sayıdaki kazanın sebepleri incelendiğinde bu kazaların pek azının mekanik sebeplerden kaynaklandığı, kazaların büyük oranda insan merkezli hatalar nedeniyle meydana geldiği bilinen bir gerçektir. İnsan faktörünün neden olduğu olaylar irdelendiğinde ise fizyolojik sebepler kadar iletişim hatalarından kaynaklanan kazaların da az olmadığı görülecektir. Birbiriyle eşzamanlı uyum içerisinde çalışması gereken takım oyuncularından oluşan havacılık camiası içerisinde uçuş emniyetinin devamlılığı kokpit ile kule iletişiminin sağlıklı yürütülmesi ile doğrudan ilgilidir. Bu nedenle son yirmi yıl içerisinde iletişim insan faktörünün önemli bir unsuru olarak üzerinde önemle durulan yeni bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü 1998 yılında doğrudan ya da dolaylı olarak pilot ve hava trafik kontrolörlerinin dil yeterliklerinden kaynaklanan uçak kazalarını ve olaylarını incelemiş ve ülkelerden uçuş ekipleri ile hava trafik kontrolörlerinin hava sahalarında kullanımı bir zorunluk olan İngilizce dilinde yetkinliklerinin sağlanmasını öncelikli bir konu olarak ele almalarını istemiştir. Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü 2007 yılında aldığı bir kararla tüm ülkelerin 05 Mart 2008-05 Mart 2011 tarihleri arasında uluslar arası operasyonlarda görev alacak olan pilotların altı düzeyde tanımlamış olan İngilizce yeterlik düzeylerinden minimum dört seviyesine ulaşmaları için gereken tedbirleri almasını istemiştir. Yaşanan pek çok uçak olayının pilotlar ile hava trafik kontrolörleri arasındaki iletişim problemlerinden kaynaklandığı gerçeğinden hareketle, havacılar için İngilizcenin özellikle de uçuş terminolojisini de içeren uçuş İngilizcesinin öğrenilmesi hayati derecede önemli bir husustur. İngilizceyi ana dili olarak konuşan insanların dünya nüfusunun %15 inden az olduğu, İngilizceyi ana dili olarak konuşan pilotlar ile hava trafik kontrolörlerinin oranının ise %30 dan az olduğu dikkate alınırsa İngilizce eğitiminin havacılık alanında çalışanlar için hazırlanan eğitim programlarında özel bir yere sahip olması gerektiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Özellikle İngilizcenin ana dil olarak konuşulmadığı ülkelerde uçuş İngilizcesi yeterliğinin kazandırılması genel İngilizce alanında belirli bir seviyeye sahip olunmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda pilot ve hava trafik kontrolörleri ile uçuş emniyetini doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen diğer personel için hazırlanan eğitim programları içerinde yabancı dil eğitimleri genel amaçlı derslerden havacılık terminolojisini de içeren özel amaçlı derslere doğru gelişen bir çizgide tasarlanmalıdır. Bu çalışmada uçuş emniyeti ile İngilizce yeterliği ilişkisi yaşanmış örneklerle ele alındıktan sonra, pilot adayları için lisans seviyesinde tasarlanmış olan yabancı dil eğitim programları incelenecek ve bu kapsamda Hava Harp Okulu yabancı dil eğitim programı örnek bir program olarak ayrıntılı olarak sunulacaktır. Ayrıca pilot adaylarının eğitiminde yabancı dil yeterliklerinin kazandırılması sürecinde karşılaşılan güçlükler; alan uzmanlarına olan ihtiyaç, eğiticilerin eğitimi, öğrenci profili ve öğrenme ortamları bağlamında ele alınacak ve çözüm önerileri sunulacaktır. Anahtar Kelime:Uçuş Emniyeti,Uçuş İngilizcesi, Eğitim programı. 1. GİRİŞ: Uçaklar askeri amaçlı kullanımlarının yanı sıra en rahat ulaşım aracı olarak dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. 2011 yılında havayolu ile taşınan yolcu sayısı 2,8 milyar olup, buna göre herhangi bir anda havadaki yolcu sayısı 690000 kişi olarak gerçekleşmiştir (IATA, 2012). Bu sayıya ticari uçuşları gerçekleştiren uçuş ekibindeki personel ile askeri uçuşlarla uçan personeli de dâhil ettiğimizde herhangi bir anda havadaki kişi sayısının yaklaşık 700000 kişi olduğunu söyleyebiliriz. Bu sayı dünya üzerindeki pek çok şehrin nüfusundan daha fazladır. Havayolu ile taşınan insan sayısının önümüzdeki yıllarda da artacağı, 2014-2034 yılları arasındaamerika Birleşik Devletleri tarafından18,3 milyar, Çin halk Cumhuriyeti tarafından ise 16,9 milyar yolcunun taşınacağı değerlendirilmektedir (IATA, 2014). Bu kadar çok sayıda insanın havayolu taşımacılığını tercih etmesinin sebebi havayolunun rahat ve hızlı bir ulaşım aracı olması olarak gözükse de, bu tercihin önemli bir sebebi de insanların uçuş güvenliğine olan inançlarıdır. Bu çalışmada uçuş güvenliğine etki eden önemli unsurlardan biri olan iletişim ve iletişim bağlamında uçuş faaliyetinin en önemli bileşenlerinden biri olan insanlar arası İngilizceiletişim ele alınacaktır. 442

Modern uçuş sistemleri karmaşık bilgilerin transferini ve değişimini gerektirmektedir. Bu kapsamda kokpit ortamında gerçekleşen bilgi akışında gönderen ve alıcının algıları ve ortak bir dili hatasız kullanabilmeleri önemlidir. Kokpit ortamının bileşenleri arasında pilotlar, kabin ekibi, hava trafik kontrolörleri ile teknolojikmekanik sistemler yer almaktadır. Hava taşımacılığıalanında meydana gelen kazaların kara taşımacılığı alanında yaşanan kazalara oranla çok daha az olduğu bilinen bir gerçektir. Havacılık alanında yaşanan az sayıdaki kazanın sebepleri incelendiğinde bu kazaların pek azının mekanik sebeplerden kaynaklandığı, kazaların büyük oranda insan merkezli hatalar nedeniyle meydana geldiği görülmektedir (Helmreich and Foushee, 1993:21). İnsan faktörünün neden olduğu olaylar irdelendiğinde ise fizyolojik sebepler kadar iletişim hatalarından kaynaklanan kazaların önemli bir oranda olduğu görülmektedir.bu nedenle hava taşımacılığı operasyonlarında kazaların önlenmesi için iletişimin geliştirilmesi ve uçuş emniyetinin en yüksek seviyede tutulması en önemli hedeftir (Young, 1994:14).İletişimin uçak kazaları ve olaylarındaki kritik önemine dikkat çeken bir başka isim olan Nevile (2006:5)iletişimin bilginin toplanması, paylaşılması, karar alma ve liderlik süreçlerinin işletilmesi ile sorunların belirlenmesi ve yönetilmesindeki önemini vurgulamaktadır. Uçuş emniyetindeki hayati rolü tartışmasız olarak kabul edilen iletişim sürecinin en önemli halkası pilotlarla hava trafik kontrolörlerinin arasında gerçekleşen iletişimdir. Bu iletişim çok yoğundur ve uçuş emniyetini destekler. Bu iletişimin çevrimi aşağıda şematik olarak ifade edilmiştir. Şekil 1. Pilot-Hava Trafik Kontrolörü İletişim Çevrimi Kaynak. Flight Operations Briefing Notes,2004:17 Bu iletişim çevriminde pilotlarla hava trafik kontrolörleri arasında yaşanan iletişim hatalarının neden olduğu yaşanan uçak olayları 1992-1993 yılları için incelenmiştir. Bu yıllar içerisinde ortaya çıkan iletişim kaynaklı uçak olaylarının başında mevzuata aykırı işlemler, irtifa sapmaları; havada ve yerde çarpışmalar ve hava sahası ihlaleri sıralanmaktadır(nasa-asrs,1994). Uçuş emniyeti ihlallerinin neden olduğu uçak olaylarının nedenleri pek çok kuruluş ve bilim adamı tarafından ayrıntılı olarak incelenmiş ve kazaların nedenlerine ilişkin raporlar hazırlanmıştır. Bu çalışmalar ışığında uçak olayları iletişim problemleri ilişkisi konusunda aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır. Helmreich and Foushee (1993:21) a göre uçak kazalarının %70 i insan hatasından kaynaklanır ve bu uçak olaylarında insan hatalarının nedeni kişiler arasında iletişimde yaşanan sorunlardır. Kaza kırım ekiplerinde yer alan uzmanlar tarafından hazırlanan raporlara göre 1976 ile 2000 yılları arasında dil problemlerinin neden olduğu uçak kazalarında toplam 1100 yolcu ve mürettebat hayatını kaybetmiştir (Mathews, 2004:4-6).Havacılık alanında yaşanan iletişim problemlerinin sonuçlarının uçuş güvenliğine önemli etkileri olmaktadır (Nagel,1988:284). İletişimin uçuş güvenliğine olan hayati etkisine yönelik olarak, Monan (1988:3) insan performansının limitlerinin en çok zorlandığı ve insan kaynaklı hataların en çok gözlemlendiği sözlü iletişim uçuş faaliyetleri kapsamında icra edilen en önemli aktivite olduğunu ifade etmektedir.krifka ve Diğ. 443

(2003:1) a göre de son 20 yılda meydana gelen uçak olaylarında kişiler arası iletişimle ilgili faktörler %80 e varan oranlarda rol oynamıştır. NASA Uçuş Güvenliğ Rapor Sistemi (NASA Aviation Safety Reporting System- ASRS)tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada, yanlış yada eksik pilot-hava trafik kontrolörü iletişiminin doğrudan ya da dolaylı olarak neden olduğu uçak olayları ve kazaları incelenmiş ve aşağıda Tablo 1 de sunulan sonuçlara ulaşılmıştır. Faktör Etki Yüzdesi Yanlış İletişim 80 İletişimin Olmaması 33 Doğru Fakat Geç İletişim 12 İletişim Becerisi Etki Yüzdesi Dinleme 45 Konuşma 30 Okuma ve Yazma 25 Tablo 1. Kazalarda İletişim FaktörüTablo 2. İletişim Becerilerinin Etkisi (Kaynak: Flight Safety Foundation, 2000, p. 1) ( Kaynak: Flight Safety Foundation, 2000, p. 1) Tablo 1 de görüldüğü üzere havacılık alanında yaşanan uçak olaylarının ve uçuş emniyetini tehdit eden olumsuzlukların başında yanlış iletişim gelmektedir. Yine bu çalışma sonucunda iletişimin ve dil yeterliğinin göstergesi olan dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin uçak olaylarına olan etkisine yönelik olarak aşağıda Tablo 2 de sunulan sonuçlar elde edilmiştir. Tablo 2 de görüldüğü gibi uçuş emniyetini tehdit eden en önemli dil becerileri dinleme ve konuşma becerileridir. Özellikle İngilizceyi ana dili olarak konuşmayan pilot ve hava trafik kontrolörlerinin bu becerilerdeki eksiklikleri önemli sorunlara neden olmaktadır. Bu bağlamda Asya-Avrupa kıtaları arasında artan hava trafiği ile farklı kültürlerin iletişimini gerektiren dinamik prosedürler ayrıca dikkatle ele alınmalıdır. Kalkış noktaları ile bağlantılı ölümlü uçak olayları ilişkisi incelendiğinde, Asya-pasifik bölgesinden kalkan uçaklara aitölümlü kazaların dikkat çekici bir biçimde Kuzey Amerika ve Avrupa dan kalkan uçaklardan fazla olduğu görülmektedir. 1992-2001 yılları arasındaki on yıllık döneme ait ölümlü kazaların uçakların kalkış noktalarına göre dağılımı Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3. 1992-2001 Yılları Ölümlü Kazaların Uçakların Kalkış Noktalarına Göre Dağılımı (Kaynak:AviationSafety Network,2005) Tablo 3 te görüldüğü üzere dünya üzerindeki ölümle sonuçlanan uçak kazaları incelendiğinde kalkış miktarları ile ölümlü kaza oranlarının arasında dikkat çekici bir biçimde ters orantı bulunmaktadır. Bir başka deyişle en çok kalkışın yapıldığı Kuzey Amerika ve Avrupa bölgelerine ait uçuşların ölümlü kaza oranları, çok daha az kalkışın yapıldığı Afrika, Asya-Avustralya ve Güney/Orta Amerika kalkışlı uçuşların ölümlü kaza oranlarından daha düşüktür. Uçak kazalarının dünyanın farklı bölgelerine göre dağılımı bir başka çalışmada Şekil 2 de sunulmuştur. Bu çalışma, 2012 yılında dünyada meydana gelen ölümlü uçak kazalarının %88 inin Afrika ve Asya kıtalarında meydana geldiğini ortaya koymuştur. Afrika kıtası %45, Asya kıtası ise%43 oranları ile Kuzey Amerika ve Avrupa bölgelerine göre çok daha fazla ölümlü uçak kazasınınolduğu bölgelerdir. 444

Şekil 2. Bölgelere Göre Ticari Uçuşlarda 2012 Yılı Kaza Oranları (Kaynak:Allianz Global Corporate & Specialty,2015) Farklı uzmanların farklı coğrafyalarda değişik zaman dilimlerinde yaptıkları çalışmalar sonucunda uçuş güvenliğini tehdit eden en önemli sorunlardan biri olarak vurguladıkları ortak faktör kişiler arası yaşanan iletişim sorunlarıdır.ingilizceyi ana dili olarak konuşmayan ülkeler merkezli uçuşlarda bu tür sorunların yaşanmaması için, pilot ve hava trafik kontrolörleri başta olmak üzere uçuş etkinliğinin her safhasında yer alan tüm personele uçuş faaliyetinin ortak dili olan İngilizce yeterliliğinin kazandırılmasına bağlıdır. 2. DÜNYA İNGİLİZCESİ VE KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK BAĞLAMINDA HAVACILIK ALANINDA İLETİŞİM: Ana dili İngilizce olan ve İngilizceyi bir yabancı dil olarak öğrenmiş olan birçok pilot ve hava trafik kontrolörünün İngilizcenin farklı versiyonlarını kullandığı bir bağlamda,hava trafik kontrolünde görev alan aktörlerin uçuş terminolojisini doğru kullanması uçuş emniyetinin sağlanabilmesi için önemli bir ön koşuldur. Merritt and Ratwatte (1997: 664) e göre hangi ülkeden başlarsa başlasın her uluslar arası uçuş çok kültürlülüğün yaşandığı bir deneyimdir. Ulusal olduğu kadar uluslar arası uçuşları da gerçekleştirmek zorunda olan pilotların maruz kaldığı havacılık iletişim ortamı kültürler arası çeşitlilik arz eder ve bu nedenle de çok farklı ana dillerin etkisi altında konuşulan İngilizceyi anlamayı gerektirmektedir.uçuş İngilizcesinin doğasını ortaya koymak amacıyla Sullivan and Girginer (2002: 400) tarafından yapılan bir çalışmada Türkiye de bulunan bir havaalanının uçuş kontrol kulesi bilgileri incelenmiştir. Gözlemlenen dokuz saatlik süre içerisinde toplam 278 pilot hava trafik kontrolörleri ile iletişim kurmuştur. Bu pilotların ülkelere göre dağılımına bakıldığında 160 pilotun Türk Hava Yolları, 14 pilotun Alman Hava Yolları, diğer pilotların ise 26 farklı ülkenin havayollarına ait uçakları uçurdukları görülmüştür. Bu pilotlardan yalnızca ikisi Amerika ve İngiltere merkezli havayollarının pilotları olması nedeniyle 278 pilottan sadece iki pilot İngilizceyi ana dili olarak konuşmaktadır. Türkiye den alınan uluslar arası bir havaalanı örneğinde gözlemlenen bu çeşitlilik İngilizcenin ana dil olarak konuşulduğu ülkeler içinde geçerlidir. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinde hava trafik kontrolörleri kendi hava sahalarına giriş yapan ve kendi yerel dillerinin etkisinde bir İngilizceyi kullanan pek çok farklı ülke pilotu ile iletişim kurmaktadırlar. İngilizcenin havacılık alanındaki hayati önemine rağmen İngilizce gerçekleştirilen hava trafik konuşmalarında pilotlar ile hava trafik kontrolörlerinin yaşamış oldukları iletişim problemleri nedeniyle yaşanan kazaların varlığı da bir gerçektir. Bu kazalardan en dikkat çekici olanı 1977 yılında 583 kişinin hayatını kaybettiği ve 61 kişinin yaralı kurtulduğu uçak kazasıdır. Bu kazada Kanarya Adalarının en büyük adalarından biri olan Tenerife adasında Los Rodeos havaalanında iki Boeing 747 pistte çarpışmıştır. Uzmanlar kazanın en önemli nedeninin ana dili Felemenkçe olan KLM havayolları pilotu ile ana dili İspanyolca olan hava trafik kontrolörü arasındaki yanlış iletişim olduğunu ifade etmişlerdir. İletişim problemlerinden kaynaklanan bir başka kazada 1995 yılında Kolombiya nın Cali şehrinde bir Boeing 757 nin düşmesi ve 163 kişinin hayatını kaybetmesi ile sonuçlanan kazadır. Uzman raporları kazanın nedenini Amerikalı pilotların yapmış oldukları seyir hatası 445

olarak ifade etse de, öte yandan İspanyolca konuşan hava trafik kontrolörünün pilotlara gerekli talimatları vermesi halinde kazanın gerçekleşmeyeceği de ifade edilmektedir. Ana dili İspanyolca olan hava trafik kontrolörünün İngilizcesinin yetersiz olması nedeniyle kazayı önleyebilecek olan talimatları veremediği belirlenmiştir.ingilizce dil becerileri yetersizliği nedeniyle meydana gelmiş olan bir başka uçak kazası da 12 Kasım 1996 tarihinde Hindistan hava sahasında yaşanmıştır. Delhi şehri yakınlarında Suudi Arabistan havayollarına ait bir Boeing 747 ile Kazakistan hava yollarına ait bir Ilyushin 76 uçağı havada çarpışmış ve kaza 351 kişinin yaşamını kaybetmesi ile sonuçlanmıştır (Tajima, 2004:455). Hintli hava trafik kontrolörleri kazaya İngilizce bilmeyen Kazakistan uçağının ekibinin neden olduğunu ifade etmişler ve eski Sovyet Rusya döneminde yetişmiş olan pilotların yeterli düzeyde İngilizce bilmediklerini belirtmişlerdir(jenish, 1996:113). Havacılık faaliyetlerinin çok yoğun olmadığı İkinci Dünya savaşı öncesinde havacılık alanında iletişim güvenliği tehdit eden bir faktör olarak görülmüyordu. İkinci Dünya Savaşını takip eden yıllarda sivil havacılık faaliyetlerindeki artış ile birlikte NATO üyesi ülkelerin öncülüğünde sivil havacılık faaliyetlerini düzenlemek üzere 1947 yılında Uluslar arası Sivil Havacılık Organizasyonu (International Civil Aviation Organization - ICAO)kurulmuştur. Uluslar arası Sivil Havacılık Organizasyonu 1950 yılında mevcut uçakların çoğunun üretimini yapan ve bu uçakları işleten ülkelerin ana dilinin İngilizce olması nedeniyle İngilizceyi havacılık alanının resmi dili olarak ilan etti. Bu yıllarda İngilizce havacılık faaliyetlerinde ve uçuşlarda yaygın olarak kullanılan bir dildi ancak tüm ülkelerin İngilizceyi uçuş faaliyetlerinde kullanmaları zorunlu değildi. Uluslar arası Sivil Havacılık Organizasyonu tüm ülkelere kendi hava alanlarında ana dillerini kullanmalarını ancak uluslar arası uçuşlar için hava alanlarında İngilizce kullanımına imkân verecek önlemleri almalarını tavsiye etmiştir. Ancak yıllar içerisinde meydana gelen ve pilotlar ile hava trafik kontrolörleri arasında yaşanan iletişim problemlerinden kaynaklanan ölümlü uçak olaylarında görülen artış, uçuş faaliyetinin gerçekleşmesinde başrolü oynayan pilotlar ile hava trafik kontrolörleri için İngilizcenin özellikle de uçuş terminolojisini de içeren uçuş İngilizcesinin iyi seviyede öğrenilmesini zorunlu kılmıştır. İngilizceyi ana dili olarak konuşan insanların dünya nüfusunun %15 inden az olduğu, İngilizceyi ana dili olarak konuşan pilotlar ile hava trafik kontrolörlerinin oranının ise %30 dan az olduğu dikkate alındığında İngilizce yeterliğinin havacılık alanında çalışanlar için görevin güvenli bir şekilde yerine getirilebilmesi için bir ön koşul olması gerektiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü 2007 yılında aldığı bir kararla tüm ülkelerin 05 Mart 2008-05 Mart 2011 tarihleri arasında uluslar arası operasyonlarda görev alacak olan pilotların altı düzeyde tanımlamış olan İngilizce yeterlik düzeylerinden minimum dört seviyesine ulaşmaları için gereken tedbirleri almasını istemiştir.(flight Safety Foundation, 2006)Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü tarafından tanımlanan dil yeterliği matrisi telaffuz, gramer, kelime bilgisi, akıcılık, anlama ve interaksiyon başlıkları altında pilotların sahip olmaları gereken yeterlikleri tanımlamaktadır. Bu matriste operasyonel seviye olarak tanımlanan dört seviyesine ilişkin yeterlikler Tablo 4'te ayrıntılı olarak sunulmuştur. Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü tarafından pilot ve hava trafik kontrolörleri tarafından kazanılması gereken bir yeterlik olarak istenen dört seviyesi yeterlik düzeyi Mükemmel olarak nitelendirilebilecek bir düzey olmayıp, uçuş emniyetinin sağlanabilmesi için hava trafik konuşmalarında sahip olunması gereken Minimum dil yeterlik düzeyidir. 446

Tablo 4. ICAO Dil Yeterliliği Değerlendirme Cetveli Seviye 4 Seviye 4 - Operasyonel Dil Yeterlikleri Matrisi Telaffuz (Havacılık toplumu tarafından anlaşılır bir şive ve/veya aksana sahip olma) Telaffuz, vurgu, ritim ve tonlama ana dil veya bölgesel farklılıklardan etkilenmiştir fakat kolay anlamayıbazen etkiler Gramer(Yapılması gereken işe göre belirlenen dil işlevlerine uygun gramer nizamlarını ve cümle düzenine uyma) Basit ve karmaşık gramer yapılarını ve cümle düzenlerini yaratıcı bir şekilde kullanır ve genelde hâkimdir. Hatalar, özellikle sıra dışı veya beklenmedik durumlarda, olabilir ama bunlar manayı nadiren engeller Kelime Bilgisi(Yapılan işle ilgili istenen bilgiyi doğru olarak verme ve iletilen mesaj içeriğinde kullanılan kelimeleri anlamak için gerekli kelimeleri bilme) Akıcılık(Dili kullanma temposu. Gereken tepkileri uygun zaman içerisinde gecikmeden verebilme) Anlama (İletilen mesajınfarklı aksanlar kullanıldığı durumlarda da doğru olarak algılanması. ) İnteraksiyon(Sorulan sorulara gecikmesiz ve doğru cevap verme ve gerektiğinde karşı taraftan doğru bilgiyi isteyip kullanabilme yeterliliği) Kelime dağarcığı ve doğruluğu genel, somut veya iş ile ilgili konularda iletişim kurmaya yeterlidir. Kelime hazinesinin eksik kaldığı sıra dışı ve beklenmedik durumlarda sık sık başka kelimelerle anlatabilir. Uygun bir tempoda dil kullanımı vardır. Tekrarlanmış veya kalıplaşmış cümlelerden çıkıp anında etkileşime geçişte akıcılık kaybolabilir, fakat bu etkili iletişimi engellemez. Ünlem ve bağlaçları sınırlı sayıda kullanabilir. Doldurucu ünlemler dikkati bozmaz Anlama ve kavrama, kullanılan aksanın uluslararası toplum tarafından yeterli derecede anlaşılır olduğunda genel, somut ve iş ile ilgili alanlarda çoğunlukla doğrudur. Dil veya durum ile ilgili karmaşıklıkla karşılaşıldığında veya olayların beklenmedik değişiminde, anlama ve kavrama yavaş olabilir veya açıklama gerekebilir. Cevaplar genellikle ani, uygun ve bilgilendiricidir. Olayların beklenmedik şekilde değiştiğinde bile konuşmadaki değişimi başlatır ve sürdürür. Kontrol etme, teyit etme ve açıklık getirme yöntemleriyle Bariz yanlış anlaşılmaların üstesinden gelir Kaynak: SivilHavacılıkGenelMüdürlüğühttp://web.shgm.gov.tr/doc3/SHT-1L.pdf Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü tarafından belirlenen dört seviyesine ulaşılabilmesi oldukça zorlu bir süreç olup, bu durum pilot ve hava trafik kontrolörü eğitim programlarının önemli bir parçası olarak lisan eğitim modüllerinin tasarlanması ihtiyacını doğurmuştur. 3. LİSAN EĞİTİM PROGRAMLARI: Pilot ve hava trafik kontrolörlerine yönelik hazırlanacak olan lisan eğitim programlarının öncelikli olarak Uluslar arası Sivil Havacılık ÖrgütüNÜN ICAO 9835 numaralı dokümanının EK-B sinde tanımlanmış olan dil yeterlilik gereksinimlerini karşılayabilecek şekilde tasarlanması önemli bir zorunluluktur. Bu bağlamda pilot ve hava trafik kontrolörleri ile uçuş emniyetini doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen diğer personel için tasarlanacak olan lisan eğitim programlarının; sözcük bilgisi ve gramer konularının ötesinde dil yeterliğinin temelinin oluşturan dört dil becerisine -dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerileri- dayalı bir Genel İngilizce eğitimi ile başlayan ve uçuş terminolojisi ile bağlama dayalı senaryolarla öğrenilenlerin uygulanabilmesine imkan sağlayan bir Uçuş İngilizcesi ile devam eden eğitim programları şeklinde tasarlanmaları eğitimin etkinliğini arttıracaktır. Bu bölümde bu eğitim tasarımına bir örnek olması nedeniyle halen Hava Harp Okulunda uygulanmakta olan lisan eğitim programı kısaca ele alınacaktır. Lisan eğitiminin lisans eğitiminin sekiz yarıyılında da verildiği Hava Harp Okulunda öğrencilere beş farklı düzeyde -Başlangıç, Ön Orta, Orta, Üst Orta, İleri düzeylerde- uygulanan ve tüm düzeylerde dilin dört temel becerisinde -dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerileri- yeterlik kazandırmayı amaçlayan bir lisan eğitim programı uygulanır. Eğitim programı iki aşamalı olarak tasarlanmış olup, programın birinci aşamasında 447

öğrencilere Genel İngilizce alanında yetkinlik kazandırılması amaçlanmakta, ikinci aşamada ise öğrencilerin mezuniyet itibari ile icra edecekleri havacı subay mesleklerine yönelik özel amaçlı İngilizce dersleri verilmektedir. Genel İngilizce alanında hedeflenen yetkinlik seviyesine öğrencilerin ulaşması eğitim aldıkları düzeye göre değişmekle birlikte, Genel İngilizce odaklı olan programın birinci aşaması en az iki yarıyıl sürmektedir. Pilot adayı olarak mezun olan öğrenciler için özel amaçlı İngilizce eğitimi kapsamında tasarlanmış olan Uçuş İngilizcesi dersi kapsamında öğrencilere toplam dört modülden oluşan Aviation English for Cadets kitabı üç kredilik bir ders olarak okutulmaktadır. Bu ders kapsamında verilen modüller ve modüllerin kapsamları Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 5. Aviation English for Cadets Kitabı İçeriği Modül 1: Hava Üssü, temel pist işaretleri, meteoroloji, temel kelime bilgisi. Kavramlar Modül 2: Uçak Uçak elemanları, uçuş temel bilgileri, uçak tipleri, modern askeri uçaklar. Modül 3: Uçuş Modül 4: Simüle Bir Uçuş İcrası Hava Trafik Konuşmaları (ATC),ICAO Alfabesi ve sayılar, telsiz konuşmaları, Şikago Anlaşması. Uçuş izni alınması, motor çalıştırma ve taksi izni ile hareket etme, pist başı yapma, kalkış izni ve kalkış, seyir irtifasına tırmanma, seyir noktalarına uçuş, alçalma ve yaklaşma, son yaklaşma ve iniş, taksi izni ve terminale geçiş, motor susturma. Ülkemizde havacılık eğitimi veren yüksek öğretim kurumları programları incelendiğinde havacılık alanında görev alacak öğrencilere genel İngilizce yeterliğinin dört yıllık lisans eğitimi öncesinde verilen bir hazırlık sınıfı eğitimi ile verildiği, havacılık konularına yönelik uçuş İngilizcesinin ise lisans eğitimi içerisinde verildiği görülmektedir. Hava Harp Okulu lisan eğitim programının; Genel İngilizce ile Uçuş İngilizcesi yetkinliğini lisans eğitimi içerisinde sekiz yarıyıllık bir süreç içerisinde kazandırmayı amaçlaması ve Uçuş İngilizcesi eğitiminde senaryo tabanlı uygulamalar ile öğrencilerini meslek hayatlarına hazırlamayı hedeflemesi noktasında özgün bir program olduğu değerlendirilmektedir. Uçuş etkinliğinin icrasında görev alacak olan pilot ve hava trafik kontrolörlerine yabancı dil yeterliklerinin kazandırılması sürecinde karşılaşılan güçlüklerin başında alan uzmanı eğiticilere olan ihtiyaç, ülkemiz örneğinde olduğu gibi İngilizcenin ana dil olarak konuşulmadığı ülkelerde öğrencilerin Genel İngilizce alanındaki yetersizlikleri ve yetkinlik kazandırılmaya çalışılan İngilizcenin dünya dili olarak kullanılması nedeniyle pek çok farklı aksan ve kültür etkisindeki kullanımı olarak sıralanabilir. Gereksinim çözümlemeleri çerçevesinde bu güçlükler dikkate alınarak tasarlanacak olan lisan eğitim programları ile uçuş emniyetini arttıracak nitelikte dil yeterliği kazanmış öğrencilerin yetiştirilmesinin mümkün olacağı değerlendirilmektedir. 4. SONUÇ: Havacılık alanında yaşanan kazalarda pilotlar ile hava trafik kontrolörleri arasında yaşanan iletişim problemlerinin ölümcül sonuçlar doğurduğu araştırma sonuçları ile ortayakonmuş olan ve somut verilerle kanıtlanmış bir gerçektir. Bu gerçeğin ışığındauçuş emniyetinin sağlanabilmesi için Uluslar arası Sivil Havacılık Örgütü tarafından tanımlanan operasyonel dil yeterlik düzeyine pilot ve hava trafik kontrolörlerinin ulaşabilmeleri için gereken eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması ve sonuçların değerlendirilmesi bu alanda görev alan tüm eğiticilerin ve eğitim yöneticilerinin ortak sorumluluğudur. Bu kapsamda tüm 448

eğitim kurumlarının lisan eğitimi kapsamında yaptıkları uygulamaları gözden geçirerek gerekli önlemleri almaları hayati önem arz etmektedir. Ayrıca dil yeterlikleri alanında yaşanan problemlerin neden olduğu uçak olaylarının önlenebilmesi için özellikle ölümlü uçak olaylarında iletişimin hangi boyutlarda rol aldığı kaza raporlarını düzenleyen uzmanlar tarafından açıkca ortaya konmalıdır. Uçuş etkinliğinin doğası gereği iletişimde çok kültürlülüğün neden olabileceği olumsuzluklar da dikkate alınmalıdır. Bu kapsamda geleceğin havacılarını eğiten kurumlarımızda dünya İngilizcesi vurgusunun yapılması ve eğitimlerin içeriğinde farklı bölge ve kültürlere özgü diyaloglara yer verilmesi gerekmektedir. İletişimin neden olduğu olumsuzluklarla ilgili araştırmaların pilot ile hava trafik kontrolörleri arasındaki iletişimin yanında, uçuş etkinliğinde rol alan bakım teknisyenleri ve yer personeli gibi aktörleri de içine alacak şekilde yapılması uygun olacaktır. Bu bağlamda etkin lisan eğitim programlarının yalnızca pilot ve hava trafik kontrolörleri için değil, bakım teknisyenleri, kabin görevlileri ve diğer yer personeli gibi uçuş etkinliğini oluşturan çevrenin tüm aktörleri için geliştirilmesi uçuş güvenliğinin sağlanabilmesi için önem arz etmektedir. KAYNAKÇA: Atsushi Tajima (2004) Fatal miscommunication: English in aviation safety World Englishes, Vol. 23, No. 3, pp. 451 470, 2004. 0883 2919 Aviation Safety Network (2005) Statistics by Region. Retrieved January 3, 2005, http://aviationsafety. net/statistics/byregion.html.(in: Liza Tam and Jacqueline Duley (2005), Beyond the West: Cultural Gaps in Aviation Human Factors Research,http://www.sjhfes.org/miniconference/PDFs/01-Tam.pdf, [31.08.2015 tarihinde erişilmiştir.]) Flight Safety Foundation (2000).Approach-and-landing accident reduction.flight Safety Digest, 19(8 11):1 196, Aug Nov. Flight Safety Foundation (2006).High Stakes in Language ProficiencyFlight Safety Digest Vol. 25 No. 1 2 January February 2006 FOBN (2004) Airbus Flight Operations Briefing Notes Human Performance Effective Pilot/Controller Communications Ref. FLT_OPS HUM_PER - SEQ04 - REV03 SEPT 2004,http://www.airbus.com/ fileadmin/media_gallery/files/safety_library_items/airbussafetylib_-flt_ops-hum_per-seq04.pdf, [15.08.2015 tarihinde erişilmiştir.] Global Corporate & Specialty (2015). Global AviationSafety Studys.22 http://www.agcs.allianz.com/assets/ PDFs/Reports/AGCS-Global-Aviation-Safety-Study-2014.pdf[06.10.2015 tarihindeerişilmiştir.] Helmreich and Foushee (1993).Why crew resource management? Empirical and theoretical bases of human factors training in aviation.(in: E. Wiener, B. Kanki, & R. Helmreich (Eds.), Cockpit resource management (pp. 3-45), San Diego, CA: Academic Press IATA (2012),International Air Transport AssociationAnnual Report 201268th Annual General MeetingBeijing, June 2012,http://www.iata.org/about/Documents/annual-review-2012.pdf, [31.08.2015 tarihindeerişilmiştir.] 449

IATA (2014)International Air Transport AssociationPress Release No.: 57 Date: 16 October 2014,http://www.iata.org/pressroom/pr/pages/2014-10-16-01.aspx, [27.08.2015 tarihindeerişilmiştir.] Jenish, D Arcy (1996) Are the skies safe? Maclearn s, November 25, shf. 112 13. Krifka, M., Martens, S., & Schwarz, F. (2003). Group interaction in the cockpit: some linguistic factors. In R. Dietrich (Ed.), Communication in High Risk Environments, (pp.75-101). Hamburg, Germany. Helmut BuskeVerlag. http://amor.rz.hu-berlin.de/~h2816i3x/gihrelb-krifka.pdf, [15.08.2015 tarihinde erişilmiştir.] Mathews, Elizabeth. (2004). New provisions for English language proficiency are expected to improve aviation safety. ICAO Journal, 59:4-6. Merritt, Ashleigh and Ratwatte, Surendra (1997)Who are you calling a safety threat? A debate on safety in mono-versus multi-cultural cockpits. In Proceeding of the Ninth International Symposium on Aviation Psychology. Edited by International Symposium on Aviation Psychology. Columbus, OH: Aviation Psychology Laboratory, Ohio State University, pp. 661 6. Monan, W.P. (1988).Human factors in air-carrier operations: the hearback problem. NASA Report CR 177398. Moffett Field, CA: National Aeronautics and Space Administration. Nagel, D.C. (1988). Human error in aviation operations in E.L. Wiener & D. Nagel (Eds.), Human Factors in Aviation (pp. 263-303). San Diego, CA: Academic Press NASA-ASRS (1994) NASA Aviation Safety Reporting System (içinde: Airbus Flight Operations Briefing Notes Human Performance Effective Pilot/Controller Communications Ref. FLT_OPS HUM_PER - SEQ04 - REV03 SEPT 2004,http://www.airbus.com/ fileadmin/media_gallery/files/safety_library_items/airbussafetylib_- FLT_OPS-HUM_PER-SEQ04.pdf, [15.08.2015 tarihinde erişilmiştir.] Nevile, Maurice (2006). Communication in context: a conversational analysis tool for examining recorded data in investigations of aviation occurrences. ATSB Research and Analysis Report B2005/0118, ACT, http://www.atsb.gov.au/publications/2006/pdf/b20050118.pdf, [16.07.2015 tarihinde erişilmiştir.] SivilHavacılıkGenelMüdürlüğüSHT-1L 1L.pdf[27.08.2015 tarihinde erişilmiştir.] DilYeterliliğiTalimatıhttp://web.shgm.gov.tr/doc3/SHT- Sullivan, Patricia and Girginer, Handan (2002) The use of discourse analysis to enhance ESP teacher knowledge: An example using aviation English. English for Specific Purpose, 21, 397 404. Young, L. B. (1994).Communications and pilot/flight attendant crew performance. The CRM Advocate, 94 (1) (içinde: Paul D. Krivonos-Communication in Aviation Safety: Lessons Learned and Lessons Required,9-10 June 2007, http://www.asasi.org/papers/2007/communication_in_aviation_safety_paul_krivonos.pdf[05.08.2015 tarihindeerişilmiştir.]) 450