Farklı Ülkelerde Coğrafya Eğitimi ve Öğretimi Editörler Ramazan ÖZEY Yusuf KILINÇ Murat ATEŞ
Editörler: Prof. Dr. Ramazan ÖZEY Yrd. Doç. Dr. Yusuf KILINÇ Yrd. Doç. Dr. Murat ATEŞ FARKLI ÜLKELERDE COĞRAFYA EĞİTİMİ ve ÖĞRETİMİ ISBN 978-605-364-480-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mayıs 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı - Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Didem Kestek Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Prof. Dr. Ramazan ÖZEY 1955 te Aydın ın Bozdoğan ilçesine bağlı Akseki köyünde doğmustur. 1979 da Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü nden mezun olmustur. 1981 de aynı üniversitede Türkiye ve Ülkeler Coğrafyası kürsüsünde asistan olmus, 1985 te doktor olmustur. 1991 de Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Coğrafya Eğitimi Ana Bilim Dalı na naklen ataması yapılmıs, 1993 te doçent, 1999 da ise profesör olmustur. Halen, aynı bölümde öğretim üyesi olarak görev yapan ÖZEY, aynı zamanda Atatürk Eğitim Fakültesi Dekanlığı görevini yürütmektedir. ÖZEY in, 30 u askın kitabı, 100 ü askın Türkçe ve İngilizce yazılmıs bilimsel makalesi, aylık dergilerde 300 ü askın makalesi ve çesitli gazetelerin köselerinde yazıları çok sayıda ödülü bulunmaktadır. ÖZEY, evli ve dört çocuklu olup İngilizce bilmektedir. Yrd. Doç. Dr. Yusuf KILINÇ 1971 yılında Tokat ın Niksar ilçesinde doğmuştur. 1991 yılında Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliği Bölümü nden mezun olmuştur. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı nda yürüttüğü yüksek lisans eğitimini, 1996 yılında tamamlamıştır. 2011 Yılında Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı nda, Prof. Dr. Ramazan ÖZEY danışmanlığında hazırlamış olduğu tez ile doktor unvanını almıştır. 1991-2011 yılları arasında milli eğitime bağlı kurumlarda, coğrafya öğretmenliği ve yöneticilik görevlerinde bulunmuştur. 2012 yılından bu yana Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliği Anabilim Dalında öğretim üyesi ve Fakülte Uygulama Koordinatörü olarak görev yapmakta olan KILINÇ, coğrafya eğitimi ve beşeri coğrafya alanlarında çalışmalarını sürdürmektedir. KILINÇ, evli olup yabancı dili İngilizcedir.
Yrd. Doç. Dr. Murat ATEŞ 1977 yılında Samsun da doğmuştur. 1998 yılında İstanbul Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü nden mezun olmuştur. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı nda Prof. Dr. Ümit SERGÜN danışmanlığında yürüttüğü yüksek lisans eğitimini 2002 yılında tamamlamıştır. 2009 Yılında Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı nda, Prof. Dr. Ramazan ÖZEY danışmanlığında hazırlamış olduğu tez ile doktor unvanını almıştır. 1998-2010 yılları arasında milli eğitime bağlı özel kurumlarda, coğrafya öğretmenliği ve yöneticilik görevlerinde bulunmuştur. 2011 yılından bu yana Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümünde öğretim üyesi ve bölüm başkanı olarak görev yapmakta olan ATEŞ, coğrafya eğitimi ve beşeri coğrafya alanlarında çalışmalarını sürdürmektedir. ATEŞ, evli ve bir kız babası olup yabancı dili İngilizcedir.
ÖN SÖZ Bilginin yadsınamaz bir güç olduğu günümüz dünyasında, küreselleşme ve onun etkileri gün geçtikçe daha belirgin bir hale gelmektedir. Önceleri, bulundukları çevre ve toplumda cereyan eden yerel meselelerle muhatap olan bireyler, bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla geliştiği ve yaygınlaştığı günümüz dünyasında, artık daha kapsamlı ve küresel sorunlarla ilgilenmek durumundadırlar. Küreselleşmenin tabii sonuçlarından biri olarak dünyanın geri kalanı ile daha sıkı bir bağlantı içerisinde olan bireyler, aynı zamanda dünyanın herhangi bir yerinde farklı toplumların karşı karşıya kaldığı sorunların, bir şekilde kendilerini de etkileyebilecek bir potansiyel taşıdığının daha çok farkındadır. Günümüzde bu farkındalık düzeyinin ortaya çıkmasında eğitimin anahtar bir rolü vardır. Eğitim bağlamında ise özellikle coğrafya eğitimi, dünya meseleleri ile daha çok ilgili, sorumluluk sahibi, sorunların çözümünde aktif bir şekilde katılım gösteren, küresel vatandaşlık bilincine sahip bireylerin yetiştirilmesi konusunda önemli bir rol üstlenmektedir. Esasen yaşadığımız dünyayı ve insanların çevreleri ile olan karşılıklı ilişkileri inceleyen coğrafya bilimi, dolayısıyla da coğrafya eğitimi, günümüzde dünya sahnesinde yer alan ülkelerde, gelecekte daha iyi bir dünyanın inşası için, aktif ve sorumlu bireyler yetiştirilmesi açısından önemli bir disiplin olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, dünyanın farklı coğrafyalarında yer alan farklı kültürel özelliklere sahip birçok ülke eğitim sistemi içerisinde önemli bir yeri olan coğrafya eğitimi ve öğretiminin, farklı açılardan ele alınmasının, bu alanda önemli kazanımlara yol açacağı düşüncesi ile Farklı Ülkelerde Coğrafya Eğitimi ve Öğretimi adını taşıyan bu eser ortaya çıkmıştır. Genel olarak farklı ülkelerdeki eğitim sistemleri ve özelde coğrafya eğitimi ve öğretiminin değerlendirildiği bu eserde, dünyadaki tüm kıtalarda dağılmış halde bulunan 14 ülke ele alınmıştır. Çalışmaya katkıda bulunan bölüm yazarları, coğrafya ve coğrafya eğitimi alanında faaliyet gösteren, birçoğu doktora aşamasından itibaren bu ülkelerle ilgili çalışmalar yapmış, araştırmalarını kendi gözlemleri ile de zenginleştirmiş olan değerli akademisyenlerdir. Çalışmanın; coğrafya eğitiminin dünyadaki konumu, eğitim sistemleri içerisinde yeri ve önemi, coğrafya eğitimi ile bireylerde meydana getirilmeye çalışılan değişikliklerin değerlendirilmesi, coğrafya eğitiminde kullanılan yöntem, teknik ve materyallerin daha iyi kavranması, ülkemizde uygulanmakta olan coğrafya eğitiminin çağdaşımız olan diğer dünya ülkeleri ile karşılaştırılabilmesi ve geliştirilebilmesi açısından bu alanda faaliyet gösteren araştırmacılar için önemli bir başvuru kaynağı olacağı düşünülmektedir.
Kitabın, konu ile ilgili tüm akademisyen, öğretmen ve öğrencilere, yapacakları çalışmalarda faydalı olması temennisiyle, editörlere ve kitaba katkı sağlayan bütün meslektaşlarıma teşekkür ederim. Mayıs, 2013 Prof. Dr. Ramazan Özey Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Dekanı
BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. Bölüm ABD EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Ali DEMİRCİ, Fatih Üniversitesi, ademirci@fatih.edu.tr 2. Bölüm KANADA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Süleyman İNCEKARA, Fatih Üniversitesi, sincekara@fatih.edu.tr 3. Bölüm İNGİLTERE EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Hüseyin KAYA, Süleyman Demirel Üniversitesi, huseyinkaya@sdu.edu.tr 4. Bölüm ALMANYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Yusuf KILINÇ, Marmara Üniversitesi, yusuf.kilinc@marmara.edu.tr 5. Bölüm FRANSA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Münür BİLGİLİ, bilgilimunur@hotmail.com 6. Bölüm FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Fikret TUNA, Fatih Üniversitesi, ftuna@fatih.edu.tr 7. Bölüm AVUSTURYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Mehmet ÜNLÜ, Marmara Üniversitesi, munlu@marmara.edu.tr Hasan KAYA, Uzm. Öğrt., hasan53kaya@yahoo.com 8. Bölüm ARNAVUTLUK EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Adem ÖZDER, Süleyman Şah Üniversitesi, ademozder@ssu.edu.tr 9. Bölüm BOSNA HERSEK EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Adem ÖZDER, Süleyman Şah Üniversitesi, ademozder@ssu.edu.tr
10. Bölüm RUSYA FEDERASYONU EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Mehmet KARAKUYU, Fatih Üniversitesi, mkarakuyu@fatih.edu.tr Faruk SARIUSTA, Erzincan Üniversitesi, sariustafaruk@hotmail.com 11. Bölüm ÇİN HALK CUMHURİYETİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Şaban ÇELİKOĞLU, Erzincan Üniversitesi, sabancelikoglu@gmail.com 12. Bölüm AVUSTRALYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Murat ATEŞ, Namık Kemal Üniversitesi, murates@nku.edu.tr 13. Bölüm GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Akif KARATEPE, Sakarya Üniversitesi, akaratepe@sakarya.edu.tr 14. Bölüm TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ Nurettin BİLGEN, Pamukkale Üniversitesi, nbilgen@pau.edu.tr 15. Bölüm FARKLI ÜLKELERDE COĞRAFYA EĞİTİMİNİN KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ Yusuf KILINÇ, Marmara Üniversitesi, yusuf.kilinc@marmara.edu.tr Murat ATEŞ, Namık Kemal Üniversitesi, murates@nku.edu.tr
İÇİNDEKİLER Ön Söz... v Bölümler ve Yazarları... vii İçindekiler... ix 1. BÖLÜM AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 3 2. ABD DE GENEL EĞİTİM SİSTEMİ... 3 2.1. Eğitim Reformları... 4 2.2. Eğitimde Yetki ve Sorumluluklar... 5 2.3. Okul Sistemi ve Yapısı... 7 2.4. Öğretim Programları ve Dersler... 8 2.5. Eğitimde Maddi Kaynaklar... 9 3. ABD DE ORTAÖĞRETİMDE COĞRAFYA EĞİTİMİ... 10 3.1. Coğrafya Eğitiminin Tarihsel Gelişimi... 10 3.2. Coğrafya Eğitiminin Önemi ve Geliştirilmesi... 14 3.3. Ulusal Coğrafya Standartları... 16 Coğrafya Dersleri... 22 Sosyal Bilimler Derslerinde Coğrafya... 22 Fen Bilimleri Derslerinde Coğrafya... 26 Coğrafya Derslerinde Araç-Gereçler... 28 Ders Kitapları ve Kitap Setleri... 34 Coğrafya Öğretiminde Yöntemler... 35 Coğrafya Ders Gözlemi... 38 Sonuç ve Değerlendirme... 39 KAYNAKLAR... 42
x Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi 2. BÖLÜM KANADA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ GİRİŞ... 47 1. KANADA DA EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI... 48 1.1. Okul Sistemi ve Yapısı... 48 1.2. Okulların Fiziki ve Sosyal Altyapısı... 49 1.3. Öğretim Programları... 50 1.4. Öğretmenlik... 52 1.5. Eğitimin Finansmanı... 54 1.6. Eğitimde Problemler... 54 1.7. Eğitimde Uluslararası Başarı... 55 2. KANADA DA COĞRAFYA EĞİTİM VE ÖĞRETİMİ... 55 2.1. Coğrafya Eğitiminde Tarihi Süreç... 55 2.2. Coğrafyanın Algılanışı, Kullanılışı ve Önemi... 56 2.3. Coğrafya Öğretim Programları... 58 2.4. İlk ve Ortaöğretimde Coğrafya... 59 2.5. Coğrafya Öğretmenliği... 62 2.6. Fiziki Ortam, Derslerde Kullanılan Araç-Gereçler... 63 2.7. Coğrafya Ders Kitapları... 65 2.8. Öğretim Metotları (Yöntemler)... 66 SONUÇ... 68 KAYNAKLAR... 70 3. BÖLÜM İNGİLTERE EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 73 2. İNGİLTERE EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI... 74 2.1 İlkokuldan Ortaöğretime Geçiş Süreci... 78 2.2 Eğitimde Devletin Rolü... 78 2.3 Eğitim ve Öğretim... 79
İçindekiler xi 3.COĞRAFYA EĞİTİMİ VE STANDARTLAR... 79 3.1 Coğrafya Eğitimi... 81 3.2. Coğrafya Öğretiminde Standartlar... 84 3.3. İlk ve Orta Öğretimde Coğrafya Öğretimi... 87 Üçüncü Anahtar Devre Coğrafya Eğitimi... 92 Üçüncü Anahtar Devre (7, 8 ve 9. Sınıflar) Coğrafya Dersi Konuları... 93 3.4. İngiltere de Öğretmen Eğitimi... 98 4. Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Müfredat, Metot ve Araç Gereçler... 98 4.1. Coğrafya Öğretim Programları... 98 4.2. Coğrafya Öğretiminde Kullanılan Araç ve Gereçler... 99 5. Sonuç ve Değerlendirme... 103 KAYNAKLAR... 106 4. BÖLÜM ALMANYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 109 2. ALMANYA EĞİTİM SİSTEMİ... 111 2.1. Eğitim Sisteminin Genel Yapısı... 111 2.2. Eğitimin Denetimi ve Finansmanı... 112 2.3. Okula Başlama Yaşı ve Öğretimin Süresi... 113 2.4. Öğretim Kademeleri ve Okul Türleri... 114 2.4.1. Okul Öncesi Öğretim (Elementarbereich)... 116 2.4.2. İlköğretim Kademesi (Primarbereich)... 116 2.4.3. Ortaöğretim Birinci Kademesi (Sekundarstufe I)... 117 2.4.4. Ortaöğretim İkinci Kademesi (Sekundarstufe II)... 117 2.4.5. Yükseköğretim Kademesi (Hochschule)... 118 2.5. Öğretmen Yetiştirme... 118 3. ALMANYA DA ORTAÖĞRETİMDE COĞRAFYA EĞİTİMİ... 119 3.1 Coğrafya Eğitiminin Tarihi Süreci... 119 3.2. Coğrafya Eğitiminin Standartları... 120
xii Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi 3.3. Ortaöğretim Müfredatında Coğrafya... 120 3.3.1. Ortaöğretim Birinci Kademe Coğrafya Müfredatı (7-10. Sınıflar)... 121 3.3.2. Ortaöğretim İkinci Kademe Coğrafya Müfredatı (11-12. Sınıflar)... 125 Sayısal ve Fen Bölümü Seçmeli Coğrafya Konu ve İçerikleri... 129 3.4. Coğrafya Eğitiminde Kullanılan Araç-Gereçler... 132 4. Sonuç ve Değerlendirme... 133 KAYNAKLAR... 135 5. BÖLÜM FRANSA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 139 2. GENEL EĞİTİM SİSTEMİ... 140 2.1. Eğitim Sisteminin Genel Yapısı... 140 2.2. Eğitimin Finansmanı... 142 2.3. Öğretim Süresi... 144 2.4. Genel Okul Yapısı... 145 2.4.1. Anaokulu... 146 2.4.2. İlkokul... 146 2.4.3. Kolej... 147 2.4.4. Lise... 148 2.4.5. Meslek Liseleri ve Çıraklık Eğitim Merkezleri... 148 2.4.6. Bakalorya... 148 2.4.7. Yükseköğretim... 149 2.4.8.Büyük Okullar (GrandesÉcoles)... 150 3. FRANSA DA COĞRAFYA EĞİTİMİ... 151 3.1. Coğrafya Eğitiminin Tarihi Gelişimi... 151 3.2. Coğrafya Müfredatı... 153 3.2.1. İlkokul Coğrafya Müfredatı... 154
İçindekiler xiii 3.2.2. Kolej Coğrafya Müfredatı... 155 3.2.3. Lise Coğrafya Müfredatı... 156 3.3. Coğrafya Eğitiminde Kullanılan Araç ve Gereçler... 159 3.4. Ders Kitapları... 159 3.5. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)... 160 3.6. Okullarda Derslikler... 161 3.7. Coğrafya Öğretim Metotları... 161 4. Sonuç ve Değerlendirme... 164 KAYNAKLAR... 166 6. BÖLÜM FİNLANDİYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 171 2. GENEL OLARAK EĞİTİM SİSTEMİ... 172 2.1. Okul Öncesi Eğitim... 174 2.2. Temel Eğitim... 175 2.3. Lise Eğitimi... 176 2.4. Yükseköğretim... 177 3. COĞRAFYA EĞİTİMİ VE STANDARTLARI... 177 3.1. Temel Eğitimin 5 ve 6. Sınıflarında Coğrafya Eğitimi... 177 3.2. Temel Eğitimin 7, 8 ve 9. Sınıflarında Coğrafya Eğitimi... 180 3.3. Genel Liselerde Coğrafya Eğitimi... 183 3.3.1. Zorunlu Dersler... 184 3.3.2. Seçmeli Dersler... 188 4. Sonuç ve Değerlendirme... 192 5. Teşekkür... 193 KAYNAKLAR... 194
xiv Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi 7. BÖLÜM AVUSTURYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1.GİRİŞ... 197 2. AVUSTURYA EĞİTİM SİSTEMİ... 198 3. AVUSTURYA DA COĞRAFYA EĞİTİM PROGRAMLARI... 199 4. COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ARAÇ GEREÇLER... 201 5. COĞRAFYA EĞİTİMİNDE KULLANILAN METOTLAR... 202 6. COĞRAFYA EĞİTİMİNİ GELİŞTİRMEK İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR... 205 7. AVUSTURYA COĞRAFYA EĞİTİMİNDEKİ BAŞLICA SORUNLAR... 206 8. SONUÇ... 207 KAYNAKLAR... 208 8. BÖLÜM ARNAVUTLUK EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 211 2. ARNAVUTLUK EĞİTİM SİSTEMİ... 212 2.1. Tarihi Süreç... 212 2.2. Arnavutluk taki Eğitim Kanunları ve Temel Düzenlemeler... 215 2.3. Arnavutluk Okul Sistemi ve Eğitim Müfredatı... 216 2.3.1. Okul Öncesi Eğitim... 218 2.3.2. İlköğretim... 219 2.3.3. Ortaöğretim... 220 2.3.4. Yükseköğretim... 221 2.4. Öğretmen Eğitimi... 222 3. ARNAVUTLUK TA COĞRAFYA EĞİTİMİ... 223 3.1. Coğrafya Eğitim Sistemi ve Müfredatı... 223 3.2. Coğrafya Öğretim Yöntemleri, Araç ve Gereçleri... 229 4. Sonuç ve Değerlendirme... 232 KAYNAKLAR... 233
İçindekiler xv 9. BÖLÜM BOSNA HERSEK EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1.GİRİŞ... 237 2. BOSNA HERSEK EĞİTİM SİSTEMİ... 238 2.1. Tarihi Süreç... 238 2.2. Eğitimde Problemler... 240 2.3. Eğitim Sisteminin Yapısı... 240 2.4. Okul Sistemi ve Yapısı... 241 2.4.1. Okul Öncesi Eğitim... 242 2.4.2. İlköğretim Kademesi... 242 2.4.3. Ortaöğretim Kademesi... 245 2.4.4. Yükseköğretim Kademesi... 246 3. COĞRAFYA EĞİTİM SİSTEMİ... 247 3.1. Coğrafya Eğitiminin Amacı... 247 3.2. Coğrafya Eğitimini Geliştirmek İçin Yapılan Çalışmalar... 248 3.3. Coğrafya Eğitim Programları... 249 3.4. Coğrafya Ders Kitapları... 250 3.5. Coğrafya Eğitiminde Kullanılan Araç Gereçler... 252 4. Sonuç ve Değerlendirme... 254 KAYNAKLAR... 255 10. BÖLÜM RUSYA FEDERASYONU EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 259 2. Genel Eğitim Sistemi... 260 3. Rusya da Coğrafya Eğitimi... 264 a. Altıncı Sınıf Coğrafya Eğitimi... 265 b. Yedinci Sınıf Coğrafya Eğitimi... 267 c. Sekizinci Sınıf Coğrafya Eğitimi... 269 d. Dokuzuncu Sınıf Coğrafya Eğitimi... 271 e. Onuncu Sınıf Coğrafya Eğitimi... 275 f. On Birinci Sınıf Coğrafya Eğitimi... 277 4. Sonuç ve Değerlendirme... 279 KAYNAKLAR... 280
xvi Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi 11. BÖLÜM ÇİN HALK CUMHURİYETİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 283 1. Çin Halk Cumhuriyeti nin Genel Eğitim Sistemi... 287 2. Coğrafya Eğitimi ve Standartları... 293 3. Müfredat, Metot ve Araç Gereçleri... 297 4. Sonuç ve Değerlendirme... 299 KAYNAKLAR... 301 12. BÖLÜM AVUSTRALYA EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 305 2. AVUSTRALYA EĞİTİM SİSTEMİ... 306 2.1. ÜNİVERSİTE ÖNCESİ OKUL EĞİTİMİ... 308 2.1.1. Öğretim Programı... 308 2.1.2. Okul Öncesi Eğitim... 309 2.1.3. İlköğretim... 309 2.1.4. Ortaöğretim... 309 2.1.5. Yüksek Ortaöğretim... 310 2.2. YÜKSEK ÖĞRETİM... 310 3. COĞRAFYA EĞİTİMİ... 311 3.1. Hazırlıktan 2. Yıla Kadar Coğrafya Öğretim Programı... 313 3.2. 3-4. Yıllar Coğrafya Öğretim Programı... 316 3.3. 5-6. Yıllar Coğrafya Öğretim Programı... 319 3.4. Ortaöğretim (7-10. Yıllar) Coğrafya Öğretim Programı... 322 3.5. Yüksek Ortaöğretim (11-12. Yıllar) Coğrafya Öğretim Programı... 331 1.Ünite: Doğal ve Ekolojik Tehlikeler:... 332 2. Ünite: Sürdürülebilir Yerler:... 333 3. Ünite: Arazi Örtüsünün Dönüşümü... 333 4. Ünite: Küresel Dönüşümler... 334 4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 335 KAYNAKLAR... 337
İçindekiler xvii 13. BÖLÜM GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1. GİRİŞ... 341 2. GÜNEY AFRİKA DA EĞİTİMİN GENEL YAPISI... 343 3. GÜNEY AFRİKA ÖĞRETİM PROGRAMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ... 346 1.1 Genel (Zorunlu) Eğitim Kademelerinde (1. ve 9. Sınıflar) Müfredatın Özellikleri... 347 3.1.1. Genel (Zorunlu) Eğitim Kademesinde Coğrafya Eğitimi... 348 3.1.2. İleri Kademe Eğitim ve Öğretim Sınıflarında (10,11 ve 12. sınıf) Coğrafya Eğitimi... 354 4. SONUÇLAR... 361 KAYNAKLAR... 362 14. BÖLÜM TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ GİRİŞ... 365 2. TÜRKİYE DE EĞİTİMİN GENEL YAPISI... 366 2.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Kısa Tarihçesi... 366 2.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Yapısal Özellikleri... 368 2.2. Milli Eğitim Sisteminin Yönetimsel Özellikleri ve Milli Eğitim Bakanlığı... 369 2.3. Okullaşma Sistemi ve Özellikleri... 371 3. TÜRKİYE DE COĞRAFYA EĞİTİMİ... 373 3.1. Coğrafya Eğitiminin Amaçları:... 376 3.2. Coğrafya Eğitim Programları:... 378 3.2.1. İlköğretimde Coğrafya... 382 3.2.2.Ortaöğretimde Coğrafya:... 384 4. SONUÇ... 388 KAYNAKLAR... 390
xviii Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi 15. BÖLÜM FARKLI ÜLKELERDE COĞRAFYA EĞİTİMİNİN KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ 1. GİRİŞ... 393 2. FARKLI ÜLKELERDE COĞRAFYA EĞİTİMİ... 395 3. TÜRKİYE DE COĞRAFYA EĞİTİMİNİN GENEL DURUMU... 410 4. KARŞILAŞTIRMA VE SONUÇ... 411 KAYNAKLAR... 416 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1. 1994 Ulusal coğrafya standartlarında belirtilen 18 standardın coğrafyanın 6 temel bileşenine göre durumu (Boehm ve Bednarz, 1994).... 16 Tablo 1.2. Ulusal coğrafya standartlarının 6 temel coğrafi esasa göre açıklanması (Standart 1-3) (Boehm ve Bednarz, 1994).... 18 Tablo 1.3. ABD ilk ve ortaöğretim 12. sınıf sonu ulusal coğrafya standardı 1... 20 Tablo 1.4. Kaliforniya eyaleti ilk ve ortaöğretim okullarında yıllara göre okutulan mecburi sosyal bilimler dersleri... 23 Tablo 1.5. Kaliforniya 8. sınıf ABD Tarihi ve Coğrafyası dersi için kullanılan Neden Hatırlarız: Amerikan Devriminden 1914 e ABD başlıklı kitabın içeriği... 25 Tablo 1.6. Kaliforniya 6. sınıf Yer Bilimleri dersi için kullanılan kitaplardan biri olan Yer Bilimi başlıklı kitabın içeriği... 26 Tablo 2.1. Kanada genel eğitim sistemi ne ait bazı istatistikler (CESC, 2003)... 49 Tablo 3.1. İngiltere de okul yapısı ve yaş grupları... 75 Tablo 3.2. Ders kategorileri... 81 Tablo 3.3. 1991, 1995 ve 2000 coğrafya yönergeleri (Rawling, 2000).... 83 Tablo 3.4. Üçüncü anahtar devre için kullanılan Coğrafi Meseleler 1 adlı kitabın içeriği... 88 Tablo 3.5. Üçüncü anahtar devre için kullanılan Tutulma adlı kitabın içeriği.... 89 Tablo 3.6. Üçüncü anahtar devre için kullanılan Coğrafi Meseleler 3 adlı kitabın içeriği.... 90
İçindekiler xix Tablo 3.7. Zorunlu eğitim dönemi sonrası için (16-19 yaş grubu) kullanılan Değişen Ortamlar adlı kitabın içeriği.... 91 Tablo 3.8. Üçüncü anahtar devre ünite başlıkları, çalışma konuları ve öngörülen ders saatleri (QCA (Nitelikler ve Müfredatlar Birimi)).... 97 Tablo 4.1. Almanya nın eyaletlerinin yüzölçümleri, nüfusları, yabancı nüfus miktarları ve başkentleri... 109 Tablo 5.1. Bazı ülkelerde eğitimde öğrenci başına yapılan harcama (2007 Yılı)... 143 Tablo 5.2. Fransa da öğrenci başına yılda yapılan harcama (2012)... 144 Tablo 5.3. 2012-2013 Fransa okul takvimi... 144 Tablo 5.4. Fransa da okullara göre öğrenci sayısı (2012-2013)... 145 Tablo 5.5. Fransa da okul sayıları (2012-2013)... 145 Tablo 5.6. Bazı ülkelerde öğretmen başına düşen öğrenci sayıları (2008)... 145 Tablo 8.1. İlköğretim haftalık ders çizelgesi (2010-2011)... 219 Tablo 8.2. Ortaöğretim haftalık ders çizelgesi (2010-2011)... 220 Tablo 8.3. Arnavutluk ta eğitim süreleri... 221 Tablo 8.4. Arnavutluk ta okullar, sınıflar, öğrenciler ve öğretmenler (2005)... 223 Tablo 8.5. Orta öğretim müfredatına göre temel coğrafya derslerinin içerikleri - sayısı... 225 Tablo 8.6. Coğrafya öğretim programı ve içerikleri... 226 Tablo 8.7. Coğrafya öğretim programı (bölge ülkeleri) ve içerikleri... 228 Tablo 10.1. Çarlık dönemi genel Rus eğitim sistemi (Retivih ve Simonenko 2003, s. 174)... 260 Tablo 10.2. Rus eğitim sistemi (NORRIC, 2005)... 263 Tablo 10. 3. Haftalık ve yıllık ders saatleri (NORRIC, 2005).... 264 Tablo 10.4. Altıncı sınıf coğrafya dersi konuları (Aleksey, vd., 2010).... 266 Tablo 10.5. Yedinci sınıf coğrafya dersi konuları (Dushina, vd., 2012).... 267 Tablo 10.6. Sekizinci sınıf coğrafya dersi konuları (Dronov, vd., 2010).... 270 Tablo 10.7. Dokuzuncu sınıf coğrafya dersi konuları (Dronov, 2010).... 272 Tablo 10.8. Onuncu sınıf coğrafya dersi konuları (Maksokovskiy, 2009).... 276 Tablo 10.9. On birinci sınıf coğrafya dersi konuları (Holina, 2011).... 277 Tablo 11.1. Çin Halk Cumhuriyeti eğitim sisteminin yapısı... 288 Tablo 11.2. Dokuz yıllık zorunlu eğitim programları ve oranları... 290 Tablo 11.3. Ortaokuldaki coğrafya ders içerikleri.... 295 Tablo 11.4. Lise birinci sınıf coğrafya ders içerikleri... 296
xx Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi Tablo 11.5. Lise ikinci sınıf coğrafya ders içerikleri... 297 Tablo 11.6. Ortaokul (6+3 programı) haftalık ders zaman tablosu... 298 Tablo 12.1. Eyalet ve bölgelerde üniversite öncesi eğitim süreci (AEI, 2012).... 307 Tablo 13.1. Güney Afrika Cumhuriyeti 2011 yılı nüfusunun eyaletlere göre dağılışı (SSA, 2011)... 342 Tablo 13.2. Genel eğitim kademelerinde eğitim süreleri (RNCS, 2002 ve 2004)... 347 Tablo 13.3. Orta ve üst eğitim kademelerinde öğrenme alanlarına ayrılan sürelerin oranları (RNCS, 2002 ve 2004)... 348 Tablo 13.4. Orta kademe sınıflarında öğretilen coğrafya dersi konu başlıkları (NCS, 2011)... 349 Tablo 13.5. Üst kademe sınıflarında öğretilen coğrafya dersi konu başlıkları (NCS, 2011)... 350 Tablo 13.6. 7. sınıf Coğrafya Dersi Konu Başlıkları (NCS, 2011)... 351 Tablo 13.7. 8. sınıf coğrafya dersi konu başlıkları (NCS, 2011)... 352 Tablo 13.8. 9. sınıf coğrafya dersi konu başlıkları (NCS, 2011)... 353 Tablo 13.9. İleri Kademe Sınıflarında Öğretilen Coğrafya Dersi Konu Başlıkları (NCS, 2011)... 355 Tablo 13.10. İleri kademe (10, 11 ve 12) sınıflarında öğretilen coğrafya dersi konuları ve kazandırılması hedeflenen beceriler (NCS, 2003 ve 2008)... 356 Tablo 14.1. Türkiye de 1923 2005 yılları arasında okul, öğrenci ve öğretmen sayıları (MEB, 2005b)... 367 Tablo 14.2. 1941 Birinci Türk Coğrafya Kurumu Kongresi kararlarına göre ortaokul, lise ve meslek liselerinde haftalık coğrafya öğretimi (Doğanay,1993).... 379 Tablo 14.3. 1974-1980 arası dönemde liselerde okutulan coğrafya dersleri (Engin vd., 2003).... 380 Tablo 14.4. 1984-1988 arası dönemde ortaokul ve liselerde okutulan coğrafya dersleri (Doğanay, 1993).... 380 Tablo 14.5. 1992 Yılı ders geçme ve kredi sistemine göre genel ve Anadolu liselerinde okutulan coğrafya dersleri (MEB Tebliğler Dergisi, Sayı: 2390).... 381 Tablo 14.6. Yeni programa göre genel lise ve Anadolu liselerinde coğrafya dersinin sınıflara alanlara ve ders kategorilerine göre dağılımı ile ders saatleri (MEB, 2005).... 385 Tablo 14.7. Coğrafya öğretim programında kazanımların dağılışı (TTKB, 2013).... 386
İçindekiler xxi ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. ABD de okul sistemi yapısı (U.S. Department of Education, 1995)... 7 Şekil 1.2. ABD ilk ve orta öğretim coğrafya eğitiminde kullanılan eğitim setlerine örnekler... 29 Şekil 1.3. ABD ilk ve orta öğretim coğrafya eğitiminde kullanılan bir model örneği... 30 Şekil 1.4: Los Angeles, James A. Foshay Lerning Center ın sosyal bilimler derslerinin işlendiği bir sınıftan görünüm, 2003.... 33 Şekil 1.5: Los Angeles, Crenshaw lisesi, sosyal bilimler dersinin işlendiği sınıflardan biri, 2003... 33 Şekil 3.1. İngiltere nin konumu... 74 Şekil 3.2. Stoke Newington Lisesi coğrafya dersi gözlemi... 100 Şekil 3.3. Coğrafya ders kitapları, Coğrafya Meseleleri adlı kitabın kapak sayfası... 100 Şekil 3.4. Depremler ve yerkürenin yapısının ele alındığı bir bölüm... 101 Şekil 3.5. Depremlerle ilgili aktivite örneği... 102 Şekil 4.1. Almanya eyaletler haritası (wikipedia).... 110 Şekil 4.2. Almanya eğitim sisteminin genel şeması (Kappler ve Reîchart, 2003)... 115 Şekil 4.3. 7./8. sınıf coğrafya kitabı aktivite sayfasına bir örnek (Klett Yayınevi)... 123 Şekil 4.4. 7./8. sınıf coğrafya kitabı aktivite sayfasına bir örnek (Cornelsen yayınevi)... 123 Şekil 4.5. 9./10. Sınıf Coğrafya Kitabı Aktivite Sayfasına Bir Örnek (Klett Yayınevi)... 124 Şekil 4.6. 9./10. sınıf coğrafya kitabı aktivite sayfasına bir örnek (Cornelsen Yayınevi)... 124 Şekil 4.7. Ortaöğretim 11./12. sınıf coğrafya kitabı aktivite sayfasına bir örnek (Klett Yayınevi)... 132 Şekil 4.8. Ortaöğretim 11./12. sınıf coğrafya kitabı aktivite sayfasına bir örnek (Cornelsen Yayınevi)...132 Şekil 5.1. Fransa siyasi haritası... 139 Şekil 5.2. Fransa eğitim sisteminin genel yapısı... 142 Şekil 5.3: Lise 2 coğrafya ders kitabından örnek durum incelemesi (Géographie 2, s.174)... 160 Şekil 5.4. Ders kitaplarında diyagramlar, haritalar ve fotoğraflar... 162
xxii Farklı Ülkelerde Coğrafya Eği mi ve Öğre mi Şekil 6.1. Finlandiya nın konumu ve komşuları... 171 Şekil 6.2. Finlandiya eğitim sistemi... 173 Şekil 6.3. Temel eğitimin 5 ve 6. sınıflarında okutulan Biyoloji ve Coğrafya ders kitaplarından örnekler... 178 Şekil 6.4. Temel eğitimin 7, 8 ve 9. sınıflarında okutulan coğrafya ders kitaplarından örnekler... 180 Şekil 6.5. Zorunlu coğrafya dersleri Mavi Gezegen ve Ortak Bir Dünya ya ait ders kitapları... 184 Şekil 6.6. Ortak Bir Dünya ders kitabında yer alan Kültür Nedir? Konusu... 187 Şekil 6.7. Seçmeli Coğrafya Dersleri Tehlikeler Dünyası ve Bölgesel Çalışmalar a ait ders kitapları... 189 Şekil 8.8. Tehlikeler Dünyası ders kitabında yer alan Seller Konusu... 190 Şekil 6.9. Bölgesel Çalışmalar Ders Kitabında Yer Alan Ulaşım Ağları konusu... 192 Şekil 7.1. Avusturya nın konumu ve komşuları (www.wikipedia.org).... 197 Şekil 8.1. Arnavutluk un ülkeler bakımından konum haritası... 211 Şekil 8.2. Arnavutluk eğitim sisteminin genel şeması... 218 Şekil 8.3. Ortaöğretimde kullanılan coğrafya ders kitaplarından örnekler... 231 Şekil 9.1. Bosna-Hersek Cumhuriyeti nin siyasi haritası... 237 Şekil 9.2. Bosna-Hersek te Boşnak, Sırp, Hırvat nüfusun yaşadığı bölgeler... 238 Şekil 9.3. Lise 1. sınıf coğrafya kitabı... 251 Şekil 9.4. Lise 2. sınıf coğrafya kitabı... 251 Şekil 9.5. Lise 3. sınıf coğrafya kitabı... 251 Şekil 9.6. Lise 4. sınıf coğrafya kitabı... 252 Şekil 10.1. Rusya da 6, 7 ve 8. sınıfta okutulan coğrafya ders kitaplarının kapakları.... 265 Şekil 10.2. Rusya da 9, 10 ve 11. sınıfta okutulan coğrafya ders kitaplarının kapakları.... 275 Şekil 11.1. Çin Halk Cumhuriyeti ve komşuları... 283 Şekil 11.2. Çin deki okullarda öğrenciler çoğunlukla kalabalık sınıflarda eğitim görürler.... 292 Şekil 12.1. Avustralya siyasi haritası (wikipedia).... 305 Şekil 13.1. Güney Afrika Cumhuriyeti nin konumu... 341 Şekil 14.1. Milli Eğitim Bakanlığı teşkilat şeması (MEB, 2005a).... 370 Şekil 14.2. Türk milli eğitim sistemi (www.meb.gov.tr).... 372
1. BÖLÜM AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ EĞİTİM SİSTEMİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ 1 Doç. Dr. Ali Demirci Fatih Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü ademirci@fatih.edu.tr 1 Bu çalışma büyük ölçüde, 2004 yılında Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde Türkiye ve ABD de Ortaöğretim Coğrafya Eğitim ve Öğretiminin Müfredatlar, Metotlar ve Kullanılan Araç-Gereçler Açısından Değerlendirilmesi başlıklı doktora tezinin bir bölümünü içeren ABD de Eğitim Sistemi ve Coğrafya Öğretimi başlığını taşıyan ve 2005 yılında Aktif Yayınevi tarafından yayınlanan kitaptan yararlanılarak hazırlanmıştır (Demirci, 2005). Bölümde yüzeysel olarak değinilen konular ve ABD deki genel eğitim sistemi ve coğrafya eğitimi ile ilgili olarak bu bölümde yer verilmeyen daha farklı bilgiler için ilgili kitaba başvurulabilir.
Amerika Birleşik Devletleri Eği m Sistemi ve Coğrafya Eği mi 3 1. GİRİŞ 1864 yılında Amerika Birleşik Devletleri nin (ABD) Maine eyaletinde görev yapan bir coğrafya öğretmeni o yıllarda ülke okullarındaki coğrafya eğitimi ile ilgili durumu anlatmak için şu ifadeleri kullanmıştı: Muhtemelen bizim okullarımızda coğrafya kadar az önemsenen ve okutulan bir bilim dalı yoktur. İnsanlar sık sık birbiri ile alakalı olmayan gerçekleri, önemli olmayan tanımları ve kasaba, burun, körfez, akarsu gibi uzun ad listelerini, bu önemli bilimin altında yatan kanun ve prensiplerin kavranmasına dair hiçbir kazanç elde etmeden ezberlemektedirler. (Hardwick, 1996). Bu tarihten yaklaşık 100 yıl sonra yine aynı ülkede, coğrafya eğitiminin geliştirilmesi ile ilgili bir projede çalışan Helburn (1998), coğrafya eğitiminin 1960 ve 1970 li yıllardaki kötü durumunun nedenlerini anlatmak için şunları dile getirmişti: Donuk, tekdüze ve renksiz ders kitapları, yetersiz olarak eğitilmiş öğretmenler, basit gerçeklere dayalı ders içerikleri, ilgisiz müdür ve okul yöneticileri, sosyal bilimler dersi öğretmenlerinin coğrafya değil tarih bölümlerinden mezun olması, eğitim bölümlerinde coğrafya eğitimi üzerinde fazla önem ve vurgunun olmaması, kolej ve üniversite coğrafya hocalarında ilgi eksikliği, coğrafya öğretmenliği için gerekli sertifikaların yeterli nitelikleri ölçmeden uzak olması, yer adlarını tanıtmanın dışında coğrafyanın bir şey yapmadığı şeklinde velilerin coğrafya konusunda sınırlı bakış açılarının varlığı, koleje giriş sınavlarında yeterli ölçüde coğrafya konularına ağırlık verilmeyişi... Bir öğretmen ve bir akademisyenin coğrafya eğitimi ile ilgili yüz yıl ara ile yapmış oldukları açıklamalar ABD deki ortaöğretim coğrafya eğitimi hakkında önemli fikirler vermektedir. Helburn ün ABD okullarındaki coğrafya eğitimi ile ilgili yaklaşık 50 yıl önce yapmış olduğu değerlendirmelerin pek çoğu halen geçerliliğini korusa da ABD de coğrafya eğitimi ile ilgili günümüze kadar çok şey değişti. Bu bölümde, ABD deki ortaöğretim coğrafya eğitimi tarihi bir perspektiften ele alınarak, ülkede coğrafya eğitiminin gelişimi için yapılanlar, okullarda okutulan coğrafya dersleri, coğrafya standartları, coğrafya derslerinde kullanılan kitaplar, araç-gereçler ve yöntemler genel hatları ile anlatılmıştır. Bölüme, okullardaki genel eğitim ve öğretimin ülkedeki okul yapısı ve eğitim sistemine bağlı olarak şekillenmesinden dolayı ABD deki genel eğitim sistemi ile ilgili bazı önemli hususların dile getirilmesi ile başlanmıştır. 2. ABD DE GENEL EĞİTİM SİSTEMİ ABD, yaklaşık 310 milyon nüfusu, 9,8 milyon km 2 yüzölçümü ve 15 trilyon dolarlık Gayri Safi Yurtiçi Hâsılası (GSYİH) ile günümüzde dünyanın en zengin ve gelişmiş ülkeleri arasında yer almaktadır (U.S. Census Bureau, 2011). 17. Yüzyılın başlarında her biri ulusal bir kontrolden kaçınan 13 ayrı koloniden meydana gelen