Cengiz FAYDALI KESK/ Yapý-Yol Sen Genel Baþkaný KAMU KURULUÞLARI VE HÝZMETLERÝNÝN TASFÝYE EDÝLMESÝNÝN ARAÇLARINDAN BÝRÝ KAMU PERSONEL REJÝMÝ REFORM YASASI I I Giriþ Teknik bir tartýþma olmayan ve halen gündemde olan Kamu Personel Rejimi Reform Yasasý nýn genel karekteri/özü MSG Dergisi nin 12. sayýsýnda yayýnlanmýþtý. Bu yazýmýzda yasa tasarýlarý taslaklarýný deðerlendirirken önce 7. ve 8. Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý ve AKP nin Hükümet Programý ndaki çalýþma hayatýyla ilgili saptamalarý ortaya koyacaðýz. Yedinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planýnda Çalýþma Hayatý Kamu görevlilerine sendikal haklarýn tanýnmasý ve iþ güvencesinin, iþ aktinin gerekçesiz feshini sona erdirecek biçimde yeniden düzenlenmesine iliþkin yasa tasarýlarý TBMM nin gündemindedir. Ýþgücü piyasasýnda esnekliðin artýrýlmasýný dikkate alacak, yaygýnlaþmaya baþlayan yeni çalýþma biçimlerini düzenleyecek, ülke þartlarýna ve u- luslararasý standartlara uygun mevzuatý oluþturma çalýþmalarý henüz sonuçlandýrýlamamýþtýr. Altýncý Plan döneminde kayýtlý iþçilerde sendika üyeliði oraný yüzde 55 den yüzde 69 a çýkmýþtýr. Grev ve lokavtlarda kaybedilen gün sayýlarý 1992, 1993 ve 1994 yýllarýnda büyük ölçüde azalmýþtýr. Ücretlerle verimlilik, liyakat, kýdem ve kari- yer arasýnda yeterince baðlantý kurulamamasý, kamu kesiminde bu baðýn büsbütün zayýflamýþ olmasý ve kamu kesimi istihdamýnýn ücretli çalýþanlarýn yüzde 40 ýný oluþturmasý, kurumsallaþma eksikliði, bazý alanlarda güvence belirsizliði gibi nedenlerin etkisiyle iþgücü piyasasýnýn iþleyiþindeki aksaklýklar sürmektedir. Tarým-tarýmdýþý ve kayýtlý-kayýtdýþý ayrýmlarý nedenleriyle de iþgücü piyasasýnýn çok parçalý yapýsý varlýðýný sürdürmektedir. Kayýtdýþý kesimde, küçük iþletme boyutunu aþan faaliyetlere doðru bir geniþleme gözlenmektedir. Ücretliler içinde kayýtdýþý kesimde çalýþmanýn yaygýnlýðý çalýþma iliþkilerini olumsuz yönde etkilemektedir. Ýstikrarlý, yatýrým aðýrlýklý ve rekabetçi ekonomik koþullara dayalý yüksek bir büyüme hýzýnýn gerçekleþtirilmesi yoluyla üretken istihdamýn artýrýlmasý temel ilkedir. Kamudaki aþýrý ve dengesiz istihdamýn azaltýlmasýna çalýþýlacaktýr. Hem güvenceli, hem de esnek bir iþgücü piyasasý düzenlemesi gerçekleþtirilecek, iþgücünün piyasa þartlarýna daha iyi cevap verebilmesini saðlayacak beceri eðitimi ve yeniden eðitim programlarýný içeren uyum çalýþmalarýna aðýrlýk verilecektir. Bu çerçevede, küreselleþme süreci ve Avrupa Birliði (AB) ne uyum politikalarý kapsamýnda aktif iþgücü piyasasý önlemlerine aðýrlýk verilecek, Ýþ ve 2
Ýþçi Bulma Kurumu çaðdaþ istihdam hizmetleri saðlayabilecek bir yapýya kavuþturularak Ýþ-Kur adý altýnda yeniden örgütlenecektir. Çalýþma hayatý mevzuatýný AB uyum ve Uluslararasý Çalýþma Örgütü (UÇÖ) normlarý doðrultusunda yenilemek, iþgücü piyasasýnda esnekliði artýrmak ve yeni çalýþma biçimlerini düzenlemek esastýr. Ýstihdamýn geliþtirilmesine yönelik olarak verimlilik düþürülmeden yasal çalýþma sürelerini kýsaltacak ve esnek zamanlý çalýþma türlerine imkan tanýyacak çalýþmalar baþlatýlacaktýr. Ücretin iþ, liyakat, verim, kýdem ve kariyerin karþýlýðý olarak belirlenmesi ve ücret sistemlerinin istihdamý geliþtirme, büyüme politikalarý ve yeni çalýþma biçimlerine göre oluþturulmasý saðlanacaktýr. Esnek zamanlý, kýsmi zamanlý ve diðer standart dýþý çalýþma türlerinin düzenlenebilmesi için, 1475 sayýlý Ýþ Kanunu ve ilgili diðer mevzuatta düzenleme yapýlacaktýr. Ýþ ve Ýþçi Bulma Kurumu nun yeniden düzenlenerek aktif iþgücü piyasasý önlemlerinin hayata geçirilmesinde ve iþsizlik sigortasýnýn yönetilmesinde çaðdaþ koþullara uygun etkili bir iþlev ve yapýya kavuþmasýný saðlamak amacýyla TBMM ye sunulmuþ olan Ýþ- Kur Kanunu çýkarýlacaktýr. Ýþ güvencesini iþ aktinin gerekçesiz feshini sona erdirecek þekilde yeniden düzenleyen ve toplu iþten çýkarma konusundaki belirsizliði gideren Ýþ Güvencesi Kanunu çýkarýlacaktýr. Sendikalar, Toplu Ýþ Sözleþmesi, Grev ve Lokavt Kanunlarý gözden geçirilecek, kamu görevlilerinin sendikal hak ve yükümlülüklerini düzenleyen Kamu Görevlileri Sendikalarý, Toplu Ýþ Sözleþmesi ve Grev Kanunu çýkarýlacaktýr. Ekonomik ve Sosyal Konsey yasal çerçeveye kavuþturulacaktýr. Kamu yönetimi reformu çerçevesinde Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý nýn reorganizasyonu gerçekleþtirilecek, kamu istihdamýndaki karmaþayý sona erdirecek mevzuat düzenlemeleri yapýlacaktýr. Alýntýlandýðý gibi Yedinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý nýn özünü esnek üretime geçiþ ve kamu yönetiminde reform yapýlmasý oluþturmaktadýr. Bu planda öngörülen yasalarýn bir kýsmý çýkartýlmýþtýr. Sekizinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý nda Kamu Yönetiminin Yeniden Yapýlandýrýlmasý Mevcut Durum Kamu yönetiminde insan kaynaklarýný, yönetsel ilkeleri ve iþleyiþi de içine alan bütüncül, köklü ve kalýcý bir deðiþim ihtiyacý devam etmektedir. Bu çerçevede, kamu kuruluþlarýnýn amaçlarýnda, görevlerinde, görevlerin bölüþümünde, teþkilat yapýsýnda, personel sisteminde, kaynaklarýnda ve bunlarýn kullanýlýþ biçiminde, halkla iliþkiler sisteminde mevcut aksaklýklarý ve eksiklikleri gidermek öncelikli gündem konusunu oluþturmaktadýr. Merkezi yönetimin görevlerindeki oransal artýþ, sistemin bir çok noktada týkanmasýna ve iþleme bozukluklarýna yol açmakta; görevlerin merkez, taþra ve yerel yönetimler arasýnda ölçülü daðýlýmý yeterince saðlýklý biçimde gerçekleþtirilememektedir. Kamu kesiminde ücret adaletsizliði temelde, asýl ücret ile ek ödemeler arasýndaki oranýn giderek asýl ücret aleyhine deðiþmesi, çok sayýda ödeme türünün ortaya çýkmýþ olmasý ve ücret unsurlarýnýn tamamýnýn vergi matrahýna dahil olmamasý gibi hususlardan kaynaklanmaktadýr. Benzer nitelikteki ödeme unsurlarýnýn farklý ad ve þekillerde ödenmesi, ücret sisteminin karmaþýk bir yapýya dönüþmesine ve ödeme unsurlarý arasýndaki baðlantýlarýn kaybolmasýna sebep olmuþtur. Mali ve sosyal hak ve yardýmlarýn tek ve ortak bir kanunda yer almamýþ olmasý, Devlet Memurlarý Kanunu (DMK) ve teþkilat kanunlarýnda ücretle ilgili düzenlemelere yer verilmesi ve belirli sýnýf statüler için zaman zaman yapýlan özel düzenlemeler ücret rejimindeki karmaþýklýðýn daha da artmasýna sebep olmaktadýr. Mevcut yapý, kamu kurumlarýnýn deðiþen koþullara uyum saðlamasýný zorlaþtýrmaktadýr. Kamu hizmetleri halkýn ihtiyaçlarýný ve beklentilerini yeterince karþýlayamamakta, kamu kurumlarýndaki verimsizlik ve israf kamu kurumlarýna olan güveni sarsmaktadýr. Ýdari usul ve iþlemlerin karmaþýklýðý ve sayýsýnýn çok olmasý kamu kurumlarýnýn etkin çalýþmasýný engellerken, özel sektörün ve vatandaþýn kamu hizmetlerinden yararlanmasýný güçlendirmektedir. 3
Amaçlar, Ýlkeler Politikalar Demokratik, laik, sosyal, hukuk devleti ilkeleri çerçevesinde demokratik devlet yönetimini, sosyal adaleti, deðiþim ve geliþimi gözeten bir kamu yönetimi yapýsýnýn ve iþleyiþinin oluþturulmasý; kamu yönetimine, ihtiyaçlara göre esnek ve hýzlý bir iþleyiþ yapýsý ile kaliteli mal ve hizmet sunumu anlayýþýnýn ve buna iliþkin etkin yöntemlerin yerleþtirilmesi temel amaçlardýr. Kamu yönetiminin yeniden yapýlandýrýlmasýnda verimlilik, etkinlik ve tutumluluðun dolayýsýyla da performansýn artýrýlmasý; kamu kurum ve kuruluþlarýnda görev ve teþkilat yapýlarý arasýnda uyum saðlanmasý, gerekli sayý ve nitelikte personel istihdamý, personelin bilimsel ve teknolojik geliþmeler ýþýðýnda eðitiminin saðlanmasý, çalýþanlarýn performansýný etkin bir þekilde ölçen bir sisteme kavuþturulmasý, yetki devri ve esneklikle beraber hesap verme sorumluluðunun ve yönetsel saydamlýðýn güçlendirilmesi; kamu yöneticilerinin ve çalýþanlarýnýn politika ve strateji oluþturma kapasitesinin geliþtirilmesi ve kamu hizmetlerinin sunumunda kalite anlayýþýnýn ve bu amaca yönelik yönetsel yöntemlerin yerleþtirilmesi temel ilkeler olacaktýr. Personel rejimi konusunda, norm kadrolara ve objektif kriterlere dayalý bir istihdam politikasýnýn izlenmesi, kariyer ve liyakatin esas alýnmasý, mevcut çok sayýda ödeme kalemini içeren karmaþýk ücret sisteminden vazgeçilerek, ortak ve eþit i- þe eþit ücret ilkesine dayalý bir sisteme geçilmesi, sendikal haklarýn geliþtirilmesi esas alýnacaktýr. Tüm kamu kuruluþlarýnýn norm kadrolarý tespit edilerek, kadro veya pozisyon ihdaslarý buna göre yapýlacaktýr. Taþra teþkilatý bulunan kuruluþlarýn, il veya bölge teþkilatlarýndaki kadrolar da bu kýstaslara göre tespit edilerek, kadrolarýn belirli bölgelerde yýðýlmasý önlenecek, yapýlan hizmetlere göre kadrolar ihdas edilecektir. Kurum farklýlýðý gözetilmeksizin bütün kadro ve pozisyonlarýn kanunla ihdas edilmesi saðlanarak, önceden belirlenen norm kadro sayýsý, olaðanüstü bir hizmet geniþlemesi olmadan artýrýlmayacaktýr. Bu baðlamda, 190 sayýlý Genel Kadro ve Usulü Hakkýndaki Kanun Hükmünde Kararname gözden geçirilerek, yukarýda belirtilen kýstaslara uygun þekilde yeniden düzenlenmesi saðlanacaktýr. Anayasanýn 128. maddesinde yer alan memurlar ve diðer kamu görevlileri ifadesine açýklýk getirilerek, bu maddenin yeniden düzenlenmesi ve ücret sisteminin bu düzenlemeye göre yeniden oluþturulmasý; memur, kamu görevlisi ve iþçi tanýmýna açýklýk getirilmesi, kamu kurum ve kuruluþlarý arasýndaki ücret dengesizliðinin giderilmesi saðlanacaktýr. Taþra yönetiminin 5442 sayýlý Ýl Ýdaresi Kanunun da yer alan il sistemine ve yetki geniþliði ilkesine göre örgütlenmesi saðlanarak, hizmet gerekleri bakýmýndan zorunluluk taþýyanlar dýþýndaki bölge teþkilatlarý kaldýrýlacak, kalacak olanlarla il yönetimleri arasýndaki sorunlarý giderecek planlama ve eþgüdüm mekanizmalarý oluþturulacaktýr. Yurtdýþý teþkilatlarý yeniden düzenlenerek, iþlevi kalmamýþ birimler kaldýrýlacak, kalan birimlerdeki gereksiz kadrolar iptal edilecektir. Yurtdýþý teþkilatlarýnda görevlendirilecek personelin seçiminde, sýnav uygulamasýný da içerebilecek genel nitelikli standartlar geliþtirilerek, bu standartlarýn tespitinde yabancý dil bilgisi, mesleki yeterlik, temsil yeteneði gibi niteliklerin belirleyici olmasý saðlanacaktýr. Nitelikli kamu hizmeti sunumu için, performans yönetimi, toplam kalite yönetimi gibi çeþitli çaðdaþ yönetim tekniklerinden tüm kamu kurumlarýnda yararlanýlmasý, böylece kamu yönetiminin, yeni yaklaþýmlardan da faydalanarak Toplam Yönetim Kalitesi nin artýrýlmasý saðlanacaktýr. Hukuki ve Toplumsal Düzenlemeler Baþbakanlýðýn, bakanlýklar arasýnda iþbirliði ve eþgüdümü tam anlamýyla yürütebilmesi, icracý bir bakanlýk statü ve görünümünden uzaklaþmasýnýn saðlanmasý ve devlet bakaný sayýsýnýn azaltýlmasý amacýyla Baþbakanlýk Teþkilatýna Dair 3056 sayýlý Kanun da ve Bakanlýklarýn Kuruluþ ve Görev Esaslarý Hakkýndaki 3046 sayýlý Kanun da düzenleme yapýlacaktýr. Yurttaþlarýn bilgi edinme, hak arama usul ve esaslarý ile idarenin tazmin sorumluluðu ve yasalardaki yönetsel iþlemlerde görev, yetki, zamanaþýmý, zamanaþýmýnýn kesilmesi gibi boþluklarýn doldurulmasý hususlarýnýn düzenlenmesi amacýyla genel nitelikli Ýdari Usul Kanunu ve Ýdari Baþvuru Kanunu çýkarýlacaktýr. Kamu yönetimi-vatandaþ iliþkilerinde karþý- 4
laþýlan uyuþmazlýklarýn etkin ve hýzlý bir þekilde çözümü amacýyla, halkýn þikayetleriyle ilgili konularda, yönetimi denetleyen ama yönetime baðlý olmayan bir Kamu Denetçisi (ombudsman) sistemi kurulacaktýr. Bu çerçevede, gerekli altyapýnýn oluþturulmasýna ve sistemin istisnasýz tüm idari iþlem ve eylemleri kapsamasýna önem verilecektir. Kamu personel rejimi reformunun gerçekleþtirilebilmesi için, 657 sayýlý DMK, 926 sayýlý Türk Silahlý Kuvvetleri Personel Kanunu, 2914 sayýlý Üniversite Öðretim Üyeleri ve Yardýmcýlarý Kanunu ve Kamu Ýktisadi Teþebbüslerine Ýliþkin 233 ve 399 sayýlý Kanun Hükmünde Kararname lerde ve diðer teþkilat kanunlarýnda yer alan mali ve sosyal hak ve yardýmlar ayýklanacak, tüm kamu kurum ve kuruluþlarýnýn ücret rejiminin ve istihdamla ilgili diðer hususlarýn tek ve ortak bir kanunda yer almasý saðlanacaktýr. Devletin genel idare esaslarýna göre yürütmekte olduðu asli ve sürekli hizmetlerini gören memurlar ile diðer kamu görevlileri arasýndaki ayrýmýn tam olarak yapýlabilmesi amacýyla memurlar ve diðer kamu görevlileri açýk ve net olarak tanýmlanacaktýr. Yerinden yönetim ilkesi dikkate alýnarak, merkezi yönetim tarafýndan saðlanmakta olan bazý hizmetlerin il özel idarelerinden baþlamak üzere yerel yönetimlerin ve taþra birimlerinin yetki ve sorumluluðuna býrakýlabilmesi amacýyla yasal düzenleme yapýlacaktýr. Çalýþma Hayatý Ekonomik ve Sosyal Konsey, kesimler arasýnda sosyal diyalogun geliþtirilmesinde önemli bir rol oynamýþ, ancak Konsey in teþkilat kanunu çýkartýlamamýþtýr. Ýþgücü piyasasýnda esnekliði artýracak, yaygýnlaþan yeni çalýþma biçimlerini düzenleyecek, ülke þartlarýna ve uluslararasý standartlara uygun mevzuatýn oluþturulmasý gereði devam etmektedir. Endüstriyel iliþkilerde taraflar arasýnda sosyal diyaloða dayalý düzen büyük ölçüde saðlanmýþ olup, grev ve lokavt uygulamalarý nedeniyle kaybedilen iþgünü sayýlarý düþük düzeydedir. Zorunlu tahkim uygulamasý çok sýnýrlý düzeyde kalmýþtýr. Teþmil uygulamasýndan, haksýz rekabeti önleyici ve toplu sözleþme sistemini yaygýnlaþtýrýcý þekilde daha fazla yararlanmak gerekmektedir. Devlet memuriyetine merkezi sýnavla giriþ uygulamasý 1999 yýlýnda baþlatýlmýþtýr. Kamu istihdamý açýsýndan büyük önem taþýyan Milli Eðitim Bakanlýðý ve Saðlýk Bakanlýðý nda norm kadro çalýþmalarýnda önemli geliþmeler saðlanmýþ olmakla birlikte, bu çalýþmalarý kamu kesiminin bütününe yaygýnlaþtýrma gereði sürmektedir. Kamu istihdamýndaki karmaþayý ve ücret adaletsizliðini giderecek devlet personel rejimi reformu gerçekleþtirilememiþtir. Ücretliler arasýndaki gelir dengesizliklerini giderme, istihdamý geliþtirme, büyüme ve yeni çalýþma biçimleri dikkate alýnarak ücretlerin iþ, liyakat, verim, kýdem ve kariyerin karþýlýðý olarak adil bir sistemle belirlenmesi, iþ analiz ve deðerlendirmesi sisteminin yaygýnlaþtýrýlmasý ve geliþtirilmesi önemini korumaktadýr. Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðý dahil olmak üzere, iþgücü piyasasý ve çalýþma hayatý ile ilgili kurumlarýn yeniden yapýlandýrýlmasý zorunlu hale gelmiþtir. Amaçlar, Ýlkeler ve Politikalar Ekonomik büyüme ile çalýþanlarýn uygar çalýþma ve yaþama koþullarý arasýndaki baðý saðlýklý þekilde geliþtirmek esastýr. Çalýþma hayatý mevzuatýnýn, UÇÖ ve AB norm ve standartlarý baþta olmak üzere, uluslararasý norm ve kurallara uygunluðu saðlanacaktýr. Ýþgücü piyasasýnýn ihtiyaç duyduðu esneklikler saðlanacak, iþgücü piyasasýnda kayýt dýþý çalýþma önlenecek ve yeni çalýþma biçimleri düzenlenecektir. Esas ücret/yan ödeme paritesini esas ücret aðýrlýklý kýlma politikalarý sürdürülecek, verimliliðe dayalý ücret sistemlerine geçiþ saðlanacaktýr. Ýþgücü piyasasýnda kurumsallaþma ve yeniden yapýlanma gerçekleþtirilecektir. Norm kadro çalýþmalarý ve devlet personel rejimi reformu tamamlanacaktýr. Görüldüðü gibi Sekizinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý neo-liberalizmin anayasasýna dönüþmüþtür. AKP ve Hükümet Programýnda Çalýþma Hayatý AKP nin parti programýnda; Çalýþma hayatýnýn güçlendirilmesi ve istikrara kavuþturulmasý için çalýþma hayatýyla ilgili mevzuat; çaðdaþ standartlara uygun ve demokratik ka- 5
týlýmý saðlayacak þekilde yeniden gözden geçirilmesine, taraflar arasýnda saðlýklý iliþkilerin geliþmesini hazýrlayacak tedbirler alýnacaðý, Örgütlenme özgürlüðünün önü açýlacak, sendikalaþma teþvik edilecek, kamu görevlilerinin grevli ve toplu sözleþmeli sendikal haklar ve özgürlüklere kavuþturulmasý için gereken mevzuat deðiþikliklerinin gerçekleþtirileceði, Çalýþma hayatýnda cinsiyet ayrýmcýlýðýnýn önüne geçilerek, eþit iþe eþit ücret ve liyakat prensibinin çalýþma hayatýnda hakim kýlýnacaðý, taahhüt edilmiþtir. Acil eylem planýnda ise; Devlet personel rejimi reformu çýkartýlacaðý ve statülerin azaltýlacaðý bunlar arasýndaki ücret farklýlýklarýn giderileceði belirtilmiþ ve esnek çalýþma usullerinin getirileceði özellikle vurgulanmýþtýr. Seçim beyannamesinde; Çalýþan kesimlerin vergi yükü kademeli olarak hafifletilecektir, denilmiþtir. Hükümet programýnda ise daha önce belirtildiði gibi ücretlerde performans sistemine geçileceði belirtilmiþtir. Hükümet programýnda çalýþanlar adeta unutulmuþtur. Parti programýnda, kamu çalýþanlarýna grevi ve toplu sözleþmeyi içerecek þekilde sendika yasasýnýn yeniden ele alýnacaðý yer almasýna raðmen, acil eylem programýnda ve hükümet programýnda bu konu yer almamýþtýr. Benzeri durum tarým politikalarýnda da yaþanmýþtýr. Hatta acil eylem planýnda yer alan tarým politikalarý bir hafta sonra açýklanan hükümet programýnda yer almamýþtýr. Bu çürüyen, yýpranmýþ siyaset tarzýnýn sürdürüleceði anlamýný taþýmaktadýr. Seçmenin karþýsýna çýkarken verilen vaadlerden hükümet olduktan sonra vazgeçilmektedir. Diðer taraftan çalýþanlarýn ücretleri ile ilgili birbiriyle çeliþen ücret politikalarý sayýlmýþtýr. Bir yandan eþit iþe eþit ücret politikasýndan bahsederken, diðer yandan performansa dayalý ücret sisteminden söz edilebilmektedir. Demokratik ülkelerde ücretler, karþýlýklý pazarlýk sistemi ile yani Toplu Sözleþme ile yapýlmaktadýr. Öyle ise ülkemizde toplu sözleþme uygulamasýný çalýþma hayatýnýn tüm alanýna yaygýnlaþtýrmak gerekmektedir. Ayrýca sermaye sýnýfýna tanýnacak ayrýcalýklar madde madde sayýlýrken (teþvik, vergi affý, mali miladýn kaldýrýlmasý, bedava arsa vb.) çalýþanlar ve yoksul kesimlerle ilgili tek bir somut politika hükümet programýnda yer almamýþtýr. 57. hükümetin mevcut programýnda sosyal politikalar gözetilerek, gözden geçirilecek açýklamasý ile yetinilmiþtir. Bu durum unutkanlýk sonucu deðil, bir tercih sorunudur. 58. hükümet de bu programý ile, 57. hükümet gibi iþsizleri, yoksullarý, çalýþanlarý gözden çýkarmýþtýr. Seçim meydanlarýnda tasarruf kesintilerinin nemalarýyla ödeneceði sýk sýk vurgulanýrken hiçbir parti metninde bu konuya yer verilmemiþtir. 2003 bütçesinde çalýþanlara verilecek zam oraný konusu adeta unutturulmaya çalýþýlmaktadýr. AKP ve hükümet programýnda çalýþma hayatý ile ilgili politikalarýn 8. Beþ Yýllýk Planla bire bir örtüþtüðü görülmektedir. Kamu Personel Rejimi Reform Yasa Taslaðý ve Diðer Taslaklara Ýliþkin Deðerlendirme Yýllardýr gündemde olan, Personel Rejimi Reform Taslaðý ANASOL-D hükümetince gündeme getirilmiþti. Devlet Personel Baþkanlýðý nca hazýrlanan Memurlar Kanunu Taslaðý ve Memurlar ve Diðer Kamu Görevlilerinin Mali ve Sosyal Hak ve Yardýmlarýna Ýliþkin Kanun Tasarýsý na iliþkin bilgiler, eylül ayý içerisinde devlet bakaný H. Sami TÜRK tarafýndan yapýlan basýn toplantýsýnda kamuoyuna duyurulmuþ ve basýna 39 sayfalýk Bilgi Notu da daðýtýlmýþ ve açýklamada personel rejimindeki birçok soruna deðinilmiþ ve bu sorunlarýn çözümü için, söz konusu taslaklarýn hazýrlandýðý belirtilmiþti. Hazýrlanan taslaklarý incelediðimizde, taslaklarýn bir reform olarak algýlanmasýnýn, bir reform olarak sunulmasýnýn anlamsýz olduðunu görüyoruz. Þöyle ki; taslaklar öz olarak 657 sayýlý DMK nun bir tekrarýdýr. Ancak 657 sayýlý DMK 1965 yýlýnda çýkartýlmýþ, 38 yýlda birçok deðiþikliðe uðramýþtýr, Taslak Kanun a bu deðiþiklik þeklini vermeyi hedeflemektedir. Bunlara ek olarak, yeni ve kamu çalýþanlarýnýn zararýna olacak birçok husus eklenmektedir. Bunun yanýnda 657 nin baskýcý, katýlýmý engelleyen tek taraflý belirleyici yönü aynen korunmaktadýr. 6
Taslaklara göre; memurlarýn kamu hizmetini aksatacak þekilde görevlerinden kasýtlý olarak birlikte çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri, görevlerine gelip de, hizmetlerin yavaþlatýlmasý veya aksatýlmasý sonucunu doðuracak eylem ve hareketlerde bulunmalarý, greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalarý, memurlarýn herhangi bir greve veya grev teþebbüsüne katýlmalarý, desteklemeleri veya teþvik etmeleri yasaktýr. Taslaklara göre memurlarýn maaþlarý, özlük haklarý yine tek taraflý olarak belirlenecektir. Kamu hizmetlerinin gerektirdiði hallerde, görevi baþýnda kalmasýnda sakýnca görülecek memurlar hakkýnda görevden uzaklaþtýrma kararý alýnabilecektir. Ýllerde valiler, ilçelerde kaymakamlar görevden uzaklaþtýrma kararý alabilecektir. Memurlar siyaset yapamayacaklar, siyasi partilere üye olamayacaklardýr. Cumartesi, pazar günleri bile il dýþýna çýkamayacaklar, basýna demeç veremeyeceklerdir. Memurlar hakkýnda tutulan sicil raporlarý yine gizli olacaktýr. Memurlar, artýk Emekli Sandýðý na saðlýk primi de ödeyeceklerdir. 657 sayýlý yasada yer alan disiplin suçlarý aynen, yeni tasarýda da yer almaktadýr. Ayrýca, taslaklarda yer alan bazý hükümlere göre, esnek istihdamýn yolu açýlmakta, birçok hizmetin ihale yoluyla götürülmesine iliþkin hükümler yer almaktadýr, yani memur sayýsýnýn azaltýlmasýnýn, esnek istihdamla birçok sosyal hakkýn gaspýnýn yolu açýlmaktadýr. Özelleþtirmenin daha yoðun olarak uygulanmasý hedeflenmektedir. Personel Reform Taslaklarý 1993 ten beri gündemdedir. Ýlk kez 16 Mart 1993 tarihinde Devlet Personel Reformu Ýlkeler Taslaðý baþlýðý ile kamuoyuna açýlan taslakta kamu personelinin toplu sözleþme ve grev hakkýndan bahsedilirken, 55. hükümet, býrakýn grevi, grevin adýný anmayý bile yasaklýyor. Taslaklarda býrakýn toplu sözleþmeyi, herhangi bir basit katýlým müessesesine bile tahammül edilmemiþtir. Taslak kanunlaþtýðýnda, daha önceden gelir vergisi ödenmeyen birçok kalemden de vergi alýnacak, memurlarýn ödediði vergi yükselecektir. Taslaklarla getirilen yenilik, 657 sayýlý DMK nda yer alan Teknik Hizmetler Sýnýfý, Saðlýk Hizmetler Sýnýfý, Genel Hizmetler Sýnýfý vb. hizmet sýnýflarýnýn kaldýrýlmasýdýr. Getirildiði söylenen liyakat, baþarý, iþe girmede, yükselmede, torpil müessesesinin iþlememesi için getirildiði söylenen öneriler ise hayata geçirilmesi için gerekli mekanizmalarý net olmayan önerilerdir. Önerilen tasarý, kamu çalýþanlarýnýn yýllardýr mücadelesini verdiði, grevli toplu sözleþmeli sendikal hakký yok sayan ve kamu çalýþanlarýnýn sürgününü, iþine keyfi olarak son verilmesini kolaylaþtýran taslakdýr. Bu taslaklar; 657 cenderesini saðlamlaþtýran, evet efendimci mantýðýn sürmesi için hazýrlanmýþ, dünyada esen küreselleþme rüzgarýnýn bir sonucudur. Küreselleþme rüzgarýndan bu yana, siyasi iktidarlarýn uygulamaya koyduklarý programlar, çalýþanlar için daha çok iþsizlik, daha az sosyal güvenlik, daha düþük ücret hedefini saðlamaya yöneliktir. Hazýrlanan Memurlar Kanunu Tasarýsý da, Memurlar ve Diðer Kamu Görevlilerinin Mali ve Sosyal Hak ve Yardýmlarýna Ýliþkin Kanun Tasarýsý da bu amaçlara hizmet edecektir. Ayrýca þu anda TBMM de olan Yerel Yönetimler Yasa Taslaðý ile çalýþanlarý iþ güvencesinden yoksun kýlmanýn yollarý aranmaktadýr. Yalnýzca, iþverenin ihtiyacý olduðunda çalýþýlacak, örgütlenme ve örgütlenmenin doðal sonuçlarý olan hak arama mekanizmalarý yasaklanacak, her türlü belirleme tek taraflý olacak, çalýþanlarýn geleceði yine amirlerin iki dudaðý arasýnda olacak, iþe son vermenin yaygýnlaþmasýnýn yollarý açýlacaktýr. Elbetteki böyle bir tasarý kabul edilemez. Bizler 657 nin kaldýrýlmasýný istiyoruz, ama onun yerine daha baskýcý yasalar getirilmektedir. Bu taslaklarýn yasalaþýp, yasalaþamayacaðýný belirleyecek asýl unsur, kamu çalýþanlarýnýn örgütlü gücüdür. 1993 yýlýnda yükselen mücadele sürecinde hazýrlanan taslakta toplu sözleþme ve grev hakkýndan söz edilirken, bugün bu haklara hiç deðinilmiyorsa bunun nedeni bir anlamda mücadelenin izlediði seyirdir. Bu nedenle, yasalarý yapan asýl gücün örgütlü mücadele olduðu gerçeðinden hareketle, iþyeri toplantýlarýnda yasalarýn içyüzü, getirecekleri ve verilecek mücadele biçimleri tartýþýlmalý, üyeler mücadeleye hazýrlanmalýdýr. 7
Kamu çalýþanlarý saldýrýya cevap verecek birikim ve mücadele azminde olmalýdýr. Memurlar ve Diðer Kamu Görevlilerinin Mali ve Sosyal Hak ve Yardýmlarýna Ýliþkin Kanun Tasarýsý Memurlar ve diðer kamu görevlilerinin mali ve sosyal hak ve yardýmlarý bu kanunda düzenlenecektir. Tasarý 42 madde ve 1 geçici maddeden oluþmaktadýr. Tasarý ile, 657 sayýlý DMK, 926 sayýlý Türk Silahlý Kuvvetleri Personel Kanunu, 2802 sayýlý Hakimler ve Savcýlar Kanunu, 2914 sayýlý Yüksek Personel Kanunu, 22.1.1990 tarihli ve 399 sayýlý Kanun Hükmünde Kararname ile teþkilat kanunlarý ve diðer kanunlarda yer alan, memurlar ve diðer kamu görevlilerinin mali ve sosyal hak ve yardýmlarýna iliþkin hükümler kaldýrýlmaktadýr. Tasarýya göre memurlar ve diðer kamu görevlilerinin mali haklarý; (a) Aylýk ücret ve yurtdýþý aylýk ücret, (b) Hizmet tazminatý, (c) Ek ödemelerden oluþacaktýr. Aylýk ücret temel ücret ve görev ücretinden oluþmaktadýr. Temel ücret ise memurlar ve diðer kamu görevlilerinin öðrenim durumlarýna göre, temel ücret tablolarýnda hizmet basamaðý itibariyle belirlenen gösterge rakamlarýnýn katsayý ile çarpýmý suretiyle bulunmaktadýr. Görev ücreti memurlar ve diðer kamu görevlilerinin unvanlarýnýn yer aldýðý görev ve ücret gruplarý itibariyle belirlenen göstergelerin katsayý ile çarpýmý suretiyle bulunan tutardýr. Memurlar ve diðer kamu görevlilerine ait kadrolar, 20 görev ücret grubuna ayrýlmaktadýr. Memurlar ve diðer kamu görevlilerine görevin ifa edildiði yer, çalýþma, mahrumiyet ve geçim þartlarý, hayat ve saðlýk için taþýdýðý risk vs. hususu göz önünde bulundurularak aylýk ücretin %40 ýna kadar hizmet tazminatý ödenecektir. Ek ödemeler; vekalet, ikinci görev, ek görev ücreti, ders, ek ders, konferans ücreti, fazla çalýþma ücreti, yabancý dil ödemesi, yolluk ve gündeliklerdir. Genel ücret ve görev ücretinin belirlenmesinde esas alýnan gösterge rakamlarýnýn aylýk ücret tutarýna çevrilmesinde uygulanacak katsayý, üçer ayla altýþar aylýk dönemler itibariyle uygulanmak üzere genel bütçe kanunlarýyla tespit edilecektir. Bu kanunun yürürlüðe girdiði tarihte görevde bulunan memurlar ve diðer kamu görevlileri, öðrenim durumlarý ve kazanýlmýþ hak aylýk derece ve kademe göstergesi itibari ile temel ücret tablolarýna intibak ettirileceklerdir. Memurlar ve diðer kamu görevlilerine ödenecek olan en yüksek temel ücretin %15 i tutarýnda konut yardýmý (kira bedeli) yapýlacaktýr. Memurlar ve diðer kamu görevlilerine, en yüksek temel ücretin %10 u tutarýnda aile yardýmý, her çocuk için en yüksek temel ücretin %5 i tutarýnda çocuk yardýmý ödenecektir. En yüksek temel ücretin %15 i tutarýnda doðum yardýmý ödenecektir. Memurlar ve diðer kamu görevlilerinin aylýk ücretlerinin %2 si saðlýk primi olarak kesilecektir. Yurtiçinde veya yurtdýþýnda tam kapsamlý özel saðlýk sigortasý yaptýranlar, istekleri üzerine saðlýk priminin yalnýzca Emekli Sandýðý payýný ödeyeceklerdir. Ancak bunlar, kurumlarýnca saðlanan tedavi yardýmlarýndan yararlanamazlar. Memurlar ve diðer kamu görevlilerinin, eþi ya da çocuðunun ölümü halinde en yüksek temel ücretin tutarýnda, memurun kendisinin ölümü halinde de varislerine en yüksek temel ücretin 2 katý tutarýnda ölüm yardýmý ödenecektir. Cenaze masrafý kurumca karþýlanacaktýr. Memurlara ayni veya nakdi giyecek yardýmý yapýlabilecektir. Memurlar ve diðer kamu görevlilerine çalýþma saatleri içindeki öðünlerde yemek verilebilecektir. Memurlar ve diðer kamu görevlileri için çocuk bakýmevleri kurulabilecektir. Kanunla belirlenen hallerde yaptýrýlacak fazla çalýþma karþýlýðý ödenecek fazla çalýþma ücreti, ilgililerin temel ücret ve görev ücreti toplamýnýn yüzde biri oranýndadýr. A, B, C, grubunda yabancý dil ödeneði verilmesi uygulamasý sürecektir. Yurt içinde geçici göreve gönderilenlere temel ücretin %15 i oranýnda gündelik ödenecektir. 8
1998 Yýlýnda Hazýrlanan Memurlar Kanun Tasarý Ýle 657 Sayýlý DMK Arasýndaki Ayrýmlar MKT maddeleri ile ilgili madde madde yapýlan deðerlendirmeler bulunmakla birlikte, öne çýkan bazý baþlýklara deðinmekte yarar bulunmaktadýr. Þu anda 399 sayýlý KHK gereðince, Kamu Ýktisadi Teþebbüsleri nde sözleþmeli personel statüsünde çalýþtýrýlan personelde Memurlar Kanunu kapsamýna alýnmaktadýr. Memurlar ve diðer kamu görevlilerinin mali ve sosyal hak ve yardýmlarý ayrý bir kanun ile düzenlenmektedir. 657 sayýlý DMK na göre devlet memurlarý; Genel Ýdare Hizmetler Sýnýfý, Teknik Hizmetler Sýnýfý, Saðlýk Hizmetleri ve Yardýmcý Saðlýk Hizmetleri Sýnýfý, Eðitim ve Öðretim Hizmetleri Sýnýfý, Avukatlýk Hizmetleri Sýnýfý, Din Hizmetleri Sýnýfý, Emniyet Hizmetleri Sýnýfý ve Yardýmcý Hizmetler Sýnýfý olmak üzere 8 hizmet sýnýfýnda istihdam edilmekteydiler. Memurlar Kanunu Tasarýsý na göre, bu hizmet sýnýflarý kaldýrýlacak, memurlar görev tanýmlamalarý yapýlmýþ kadro unvanlarý altýnda çalýþtýrýlacaklardýr. 657 sayýlý DMK nda, kamu hizmetleri, memurlar, sözleþmeli personel, geçici personel ve iþçiler eliyle gördürülür hükmü yer alýrken, Memurlar Kanunu Tasarýsý nda; Genel idare esaslarýna göre yürütülen kamu hizmetlerinin gerektirdiði asli ve sürekli görevler, memurlar ve diðer kamu görevlileri, sözleþmeli personel ve iþçiler eliyle gördürülür hükmü yer almaktadýr. Memurlar Kanunu Tasarýsý nda; Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir þekilde yürütülmesinin saðlanmasý amacýyla, her kurumun merkez, taþra, yurtdýþý ve diðer teþkilatlarýnda kamu hizmeti deðerlendirme kurulu oluþturulmasý hükmü getirilmiþtir. 657 sayýlý DMK na göre memurlarýn iþe giriþ ve ilerleyebilecekleri derece olarak, 15 derece bulunmaktaydý, memurlar iþe baþlarken öðrenim durumlarýna göre 15. derece ile 8. derece arasýndaki bir derecede iþ baþlýyorlar, yine öðrenim durumlarýna göre, 7. derece yada 1. dereceye kadar ilerleyebiliyorlardý ve bulunduklarý derece ve kademenin maaþýný alýyorlardý. Tasarýya göre memurlar üç temel ücret tablosuna göre maaþ alacaklar ve her üç ücret tablosu da 40 adet hizmet basamaðýna bölünmüþtür. Ayrýca Görev ücreti ve unvanlar itibari ile 20 ücret grubu bulunmaktadýr. Taslak her ne kadar Kamu Personel Rejimi Reformu olarak sunuldu ise de taslaklarýn bütünü incelendiðinde; 657 sayýlý DMK daki mantýðýn aynen korunduðu görülmektedir. 657 sayýlý DMK da yer alan maddelerin çoðunluðu Memurlar Kanunu Tasarýsý nda aynen yer almaktadýr. 1998 yýlýnda hazýrlanan tasarýya göre; memurlarýn toplu olarak eylem yapmalarý, toplu hareketlerde bulunmalarý yasaktýr (657 sayýlý Yasa m.26; Tasarý m.30). Memurlarýn; greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalarý yasaktýr (657 sayýlý Yasa m.27; Tasarý m.31). Memurlar basýna bilgi ve demeç veremeyeceklerdir (657 sayýlý Yasa m.15; Tasarý m.17). Siyaset yapma yasaðý aynen sürmektedir. 657 sayýlý DMK da memurlarýn kurumlarýnca görevlerinin ve görev yerlerinin deðiþtirilmesi hükmü yok iken Taslaðýn 63. maddesinde bu hüküm konularak, memurlarýn sürgüne rahatça gönderilebilmesinin, idari mahkemelerin yürütmeyi durdurma kararlarýnýn önlenmesinin yollarý açýlmaktadýr. Sicil raporlarý hakkýndaki hükümler aynen yer almaktadýr (657 sayýlý DMK m.109-123; Tasarý m.90-100). Disiplin cezalarý hükümleri aynen yeni tasarýda yer almaktadýr. (657 sayýlý Yasa m.125, Tasarý m.102). 657 Sayýlý Yasa daki; amaç maddesi, kapsam maddesi, sadakat maddesi, kiþisel sorumluluk ve zarar maddesi, memurlarýn görev ve sorumluluklarý maddesi, kiþilerin uðradýklarý zararlar maddesi, mal bildirimi maddesi, basýna bilgi veya demeç verme maddesi, resmi belge, araç ve gereçlerin yetki veren mahaller dýþýna çýkarýlmasý maddesi, kýlýk kýyafet kurallarý maddesi, isnat ve iftiralara karþý koruma maddesi, yer deðiþtirmeye iliþkin 9
maddeler, sicillere iliþkin maddeler baþta olmak üzere bir çok madde ayný þekilde yeni tasarýda da yer almaktadýr. Memurlar Kanun Tasarýsý nýn Bazý Olumlu Yanlarý Memurlar Kanun Tasarýsý (MKT) bazý olumlu maddeleri de içermektedir. Ancak bu maddelerin önemli bir kýsmý çeþitli yasa ve KHK ile uygulamaya konulmuþtur. Memurlar þikayet ve dava açma hakkýna sahiptir. Hak aramada istenen bilgi ve belge örneðini Ýdare yerine getirmek durumundadýr (MKT m.22). Suçlamalardan aklanan memurlarýn açtýklarý dava masraflarý, avukatlýk asgari ücret tarifesine göre kurumca karþýlanacaktýr (MKT m.27). Kadrosuz memur çalýþtýrma yasaklanmaktadýr (MKT m.35). Memurlara isteði olmaksýzýn kadro görevinin gerekleri dýþýnda baþka bir görev verilemeyecektir (MKT m. 38). Ýlk defa memur olarak atanacak olanlar Devlet Personel Baþkanlýðý nca yapýlacak merkezi sýnavla alýnacaktýr. Sýnava girenler kazanmak için 100 üzerinden en az 70 almak zorundadýr (MKT m.40). Ýþe almada kayýrmacýlýðýn önlenmesi açýsýndan önemlidir ve uygulamaya geçilmiþtir. Ayrýca kurumlar merkezi sýnavda baþarýlý olanlarý kendi içlerinde yazýlý ve sözlü sýnavla kendi bünyelerindeki ihtiyaçlara göre yeniden seçebileceklerdir (MKT m.46). Kurumlar toplam memur kadrolarýnýn %3 ünü özürlülerin istihdamýna ayýrmak zorundadýr (MKT m.47) ve uygulamaya geçilmiþtir. Yýllýk izinlerin kullanýmýnda þu anki uygulamada 10 yýla kadar (dahil) yýllýk izin 20 gün (cumartesi - pazar dahil), 10 yýldan fazla hizmeti olanlar için 30 gündür. Yeni tasarýda süre yine ayný ancak iþgünü olarak belirlenmiþtir. Yani 1 ayda 8 gün (cumartesi-pazar) daha yýllýk izin kullanma hakký getirilmektedir (MKT m.85). Bu konu ile ilgili Uyum Yasasý meclise sunulmuþtur. Mazeret izinlerinin kullanýmý (MKT m.86) yanýnda kadýna doðum izni; 657 de doðum öncesi 3 hafta doðum sonrasý 6 hafta olan izin hakký; tasarýda doðum öncesi 4 hafta, doðum sonrasý 12 haftaya çýkarýlýyor. Ayrýca süt izni 657 de 6 ay süreyle 1,5 saat iken; tasarýyla 6 ay süreyle 2 saate çýkarýlýyor (a bendi). Bu konuda Uyum Yasasý hazýrlanmýþtýr. Erkeðe doðum izni; Eþinin doðum yapmasý halinde babaya 5 gün (657 de 3 gün), annenin doðum esnasýnda veya doðum sonrasý ölümü halinde çocuk 12 haftalýk oluncaya kadar izin verilir hükmü getiriliyor (b bendi). 657 de olmayan bu izinlere Uyum Yasasý hazýrlanmýþtýr. Refakat izni; Memurlara 1. derece yakýnlarý için raporla belgelenmek kaydýyla 1 aya kadar refakat izni verilmiþtir (d bendi). Disiplin soruþturmasýna uðrayan memurun talebi halinde savunma yapmasýna yardým etmek için bir memur yada kamu görevlisi görevlendirilmektedir (MKT m.107). Yöneticilik görevlerine gelmede üst kademe yöneticilik (A), orta kademe yöneticilik (B) ve yöneticilik (C) görevlerine hazýrlýk eðitimi görülmesi ve eðitim sonunda baþarýlý olma esasý getirilmiþtir. Baþarý için 100 üzerinden en az 70 almak zorunludur (MKT m.131-134). Bu eðitimlere katýlmaya hak kazananlarýn listesi MKT nin I, II, II- I sayýlý cetvellerinde verilmiþtir. Bu cetvellerdeki kadro unvanlarý için sýnava katýlma þartlarýna uyan herkes sýnavda baþarýlý olmak koþuluyla yeni kadrosunda çalýþabilecek ve kadrosuzluk nedeniyle týkanýklýklarýn önüne geçilebilecektir (631 sayýlý KHK ile düzenlenmiþtir). Hizmet tazminatlarýnýn vergi dýþý býrakýlmasý korunmaktadýr (Mali ve Sosyal Hak ve Yardýmlara Ýliþkin Tasarý, m.11). Sosyal haklarda temel ücrete baðlý oran esas alýnmaktadýr: Konut yardýmý en yüksek temel ücretin %12 si olarak belirlenmiþtir (Mali ve Sosyal Hak ve Yardýmlara Ýliþkin Tasarý, m.29). Þu anki uygulama 200, 400, 600 bin TL olarak yürüyor ve seyyanen belirlenen bu rakam birkaç yýlda yitip sýfýrlanýyor. Aile yardýmý bürüt en yüksek temel ücretin %10 u, çocuk yardýmý brüt en yüksek temel ücretin %5 i (en çok 2 çocuða ödenecek) olarak belirlenmiþtir. Aile yardýmý ve çocuk yardýmý eþlerin her ikisi de çalýþýyorsa her ikisine eþit ödenecektir (Mali ve 10
Sosyal Hak ve Yardýmlara Ýliþkin Tasarý, m.30). Ayrýmcýlýðýn ortadan kaldýrýlmasý anlamýnda olumlu bir yaklaþýmdýr. Memuriyetten ayrýlanlar için tekrar göreve baþlama isteði durumunda 657 deki en az 1 yýl bekleme süresi boþ kadro bulunmak ve görev tanýmýndaki nitelikleri taþýmak, ayrýldýðý tarihteki hizmet basamaðýna baþlama koþuluyla kaldýrýlmaktadýr (MKT m.75-80). 1997 Yýlýndaki Taslak tan Farklýlýklar 1997 yýlýnda ise Memurlar ve Diðer Kamu Görevlileri Kanun Tasarýsý Taslaðý ile Memurlar ve Diðer Kamu Görevlilerinin Mali, Sosyal Hak ve Yardýmlarýna Ýliþkin Kanun Tasarýsý Taslaðý hazýrlanmýþtý. Bu taslak ile; Görev ücret gruplarý getirilmiþti: Bu yeni düzenlemeyle çalýþanlar 20 Görev Ücret Grubu na ayrýlmýþ ve her bir grup için %430 ile %15 arasýnda deðiþik oranlar belirlenmiþtir. Bu gruplara dahil unvanlara yakýndan bakýldýðýnda; yeni düzenleme ile memur olarak tanýmlanan yönetim bürokrasisi, ekonomi ve maliye yönetimi, mülki idare, yargý alanýnda çalýþanlarýn ücretlerinin neredeyse %80 ini oluþturan yüksek oranlarda görev ücreti alýrken; kamu çalýþaný statüsünde tanýmlanan çalýþanlarýn ise daha düþük oranlý görev gruplarýna alýndýðý görülmektedir. Bu þekilde hem çok geniþ bir çalýþma grubunu oluþturan kamu çalýþanlarýyla memurlar arasýnda bugün olmayan ücret farklarý oluþmakta, hem de devlet için görev öncelikleri ve önemi bugünkünden çok farklýlaþmaktadýr. Ücretlerden alýnan gelir vergisi yükseltilecekti: Bugün ödenen ücretlerde hizmet tazminatý dolayýsýyla ücretlerin yaklaþýk %60 ý vergi matrahýna dahil deðilken yeni uygulamayla ücretlerin tümü vergi matrahýna dahil edilmekte ve böylece alýnan gelir vergisi yükselmektedir. Eþel-mobil uygulamasý baþlamaktaydý: Tasarýnýn 22 inci maddesinde Devlet Ýstatistik Enstitüsü Türkiye Tüketici Fiyat Endeksi baz alýnmak suretiyle kýstas ücret ayarlamalarýn yapýlacaðý ifade edilmiþtir. 1998 yýlýndaki taslakta böyle bir hüküm bulunmamaktadýr. Ancak; 1997 yýlýnda hazýrlanan taslakta olduðu gibi yüksek bürokrasinin görev ücreti ile, geniþ kesimi oluþturan memurlarýn görev ücretleri arasýnda büyük farklýlýklar bulunmaktadýr. 1998 yýlýnda hazýrlanan taslakta kamu çalýþaný statüsü yer almamaktadýr. Ücretlerin tüm çalýþanlara ayýn 15 inde ödenmesi uygulamasý kaldýrýlýyordu: Tasarýnýn 17 inci maddesi yeni bir uygulama getirmektedeydi. M.17: Aylýk ücret ve Tazminatlarý Ödeme Zamaný ve Esaslarý : Memurlar ve diðer kamu görevlilerinin aylýk ücretleri birer aylýk fasýlalarla Bakanlar Kurulu nca kurumlar açýsýndan ödeme zamaný eþitliði gözetmeksizin uygun görülen günlerde ve peþin ödenir Görüldüðü gibi hükümet kurumlarý gruplandýrýlarak her gruptaki çalýþanlara ayýn farklý günlerinde ücretlerini ödeyecekti. Hüküm ayný þekilde yeni taslakta da yer almýþtýr. Ýkramiye ödenecekti: Tasarýnýn 31 nci maddesiyle memurlar ve diðer kamu görevlilerine yýlda en çok iki kez her defasýnda temel ücret tutarýnda ikramiyenin net olarak ödenmesi öngörülmüþtü. Ücretlerden 1/100 oranýnda saðlýk hizmeti kesintisi yapýlacaktý: Tasarýnýn 27 inci maddesi Genel Saðlýk Sigortasý yürürlüðe girinceye kadar (yani saðlýk ve sosyal güvenlik özelleþtirilinceye kadar) aylýk ücretlerinin 1/100 ünün saðlýk primi olarak kesilmesini öngörmekteydi. Bu kesintinin yarýsý Emekli Sandýðý na aktarýlýrken diðer yarýsýnýn nereye gideceði düzenlenmemiþti. Yeni tasarýda bu oran 2/100 e çýkartýlmýþ, bu miktarýn yarýsýnýn Emekli Sandýðý na, yarýsýnýn genel bütçeye aktarýlacaðý belirtilmiþtir. Kurumlarda çýkartýlan yemeklerin bedelleri tümüyle çalýþanlarca karþýlanacaktý: Tasarýnýn 30 uncu maddesinde Yiyecek Yardýmý baþlýðýnda yapýlan düzenleme ile yemek bedelinde devlet katkýsý iptal edilerek, tüm bedelin çalýþanlardan alýnmasý öngörülmüþtü. Yeni tasarýda Memur ve diðer kamu görevlilerine çalýþma saatleri içindeki öðünlerde yemek verilebilir. hükmü konulmuþtur. Kurumlarýn çocuk bakýmevleri 1 yýl içinde tasfiye ediliyordu: Tasarýnýn geçici 5 inci maddesi kurumlarýn açtýklarý çocuk bakýmevlerinin en geç 1 yýl içinde tasfiye edilmesini ve kurumlarýn çocuk bakýmevlerinde çocuklarý olan çalýþanlara aile yardýmý ödenmemesini öngörmekteydi. Yeni tasarýda; Memurlar ve diðer kamu görev- 11
lileri için lüzum ve ihtiyaç görülen yerlerde çocuk bakýmevleri kurulabilir. hükmü yer almaktadýr. Kurumsal ve sektörel ek ödemeler kaldýrýlýyordu: Kamuda Baþbakanlýk tazminatý, geliþtirme fonu, brüt maaþ üzerinden düþük faizli para çekme vb. adlarda yapýlan kurumsal ve sektörel ek ödemeler tasarýnýn 2 inci maddesinde Bu kanunla saðlanan hak ve yardýmlar dýþýnda ücret ödenemez ve hiçbir yarar saðlanamaz hükmüyle kaldýrýlmýþtý. Ayný hüküm yeni taslakta da yer almaktadýr. Sendikalarýn Bu Konu Ýle Ýlgili Talepleri Kamu hizmeti nitelikli bir þekilde yaygýnlaþtýrýlmalý: Ülkemizde gerek gelir daðýlýmý açýsýndan gerekse bölgesel açýdan büyük dengesizlikler söz konusudur. Kamu hizmetleri, insan yaþamýnýn vazgeçilmez unsuru olmuþlardýr. Nüfusunun yaklaþýk 20 milyonun açlýk sýnýrýnýn altýnda yaþadýðý bir ülkede, eðitimin, saðlýðýn, haberleþmenin, ulaþýmýn enerjinin paralý hale getirilmesi milyonlarca insanýn yaþama hakkýnýn elinden alýnmasý anlamýna gelecektir ve gelmektedir. Dolayýsý ile kamu hizmetlerinin daha ucuz, daha nitelikli ve yaygýn bir tarzda geliþtirilmesi talebi yükseltilmelidir. Bunun içinde kamu hizmetleri sunan personelin, insanca yaþayacaðý ücret, iþ güvencesi, sosyal güvenlik hakký, örgütlenme özgürlüðü toplu sözleþme ve grev hakkýnýn bulunduðu güvence ve haklara sahip olmasý gerekmektedir. Kamu kuruluþlarýnýn tasfiyesi ve özelleþtirmeler durdurulmalý: Son dönemde iþ baþýna gelen hükümetler istisnasýz olarak kamu kuruluþlarýnýn içini boþaltmýþ, hizmet alanlarýný ihale sistemiyle özel sektöre devretmiþ, varlýklarýný yok pahasýna sermayedarlarýn, portföyüne aktarmýþ ve özelleþtirmiþlerdir. AKP bu politikalarýn daha acýmasýz ve hoyratça yapacaðýný açýkça ilan etmektedir. Sendikalar bu talan ve yaðmalama sürecine etkili bir mücadele ile müdahale etmelidir. Kamu kuruluþlarýnýn tasfiyesi ve özelleþtirmeleri durdurulmalýdýr. Sömürüyü artýrmak için gündeme getirilen Norm Kadro, Toplam Kalite Yönetimi ve Yönetiþim uygulamalarýna son verilmeli: Üretim politikalarý, esnekliði saðlayan çeþitli üretim yöntemleriyle donatýlmaktadýr. Bunlarda amaç az kiþi çok iþ yapmak (Norm Kadro) çalýþmalar arasýndaki rekabeti körüklemek (TKY) ve demokrasi getiriyoruz söylemi ile kamu kuruluþlarýný þirketleþtirmek (Yönetiþim)tir. Neo-liberalizmin ideolojik argümanlarý bu kavramlar üzerine inþa edilmiþ ve çaðdaþlaþma süsü ile kamuoyu yanýltýlmaktadýr. Bu uygulamalara etkili bir þekilde karþý çýkýlmalý ve bu yöntemlerin iþyerlerine sokulmasý engellenmelidir. Performansa dayalý deðil toplu sözleþmeye dayalý ücret sistemi talep edilmeli: Ayný iþi yapanlara farklý ücret verilmesi ve bu ücretlerin her yýl deðiþmesini saðlayan son derece subjektif kriterlerle belirlenen performansa dayalý ücret sistemi yerine, çalýþanlarýn örgütleri (sendikalar) aracýlýðýyla eþit bir yetki ile ücretler toplu sözleþme sistemiyle belirlenmelidir. Ýnsan haklarýnýn bir bütün olarak ele alýnmasý gündeme getirilmeli: Son dönemlerde insan haklarýndan sadece temel hak ve özgürlükler gündeme getirilmekte ekonomik ve sosyal haklar unutturulmaya çalýþýlmaktadýr. Oysa insan haklarý bir bütündür. Düþünce özgürlüðü önemlidir, ancak çalýþma ve yaþama hakký da önemlidir. Dolayýsý ile insan haklarý çaðdaþ bir yaklaþýmla ele alýnmalý, insanýn tüm haklarýyla insan olduðu gündeme getirilmelidir. Ýþ Yasasý ve Kamu Personel Rejimi Yasasý çalýþmalarý durdurulmalý: Þu anda Ýþ Yasasý na 120 maddelik bir deðiþiklik yapýlmasý için ve personel rejiminin kökten deðiþtirilmesi çalýþmalarý yürütülmektedir. Ve bu çalýþmalarda büyük oranda çalýþanlar dýþarýda tutulmaktadýr. Sadece konfederasyon baþkanlarý üzerinden bir süreç iþletilmektedir. Birçok çalýþan bu deðiþikle ilgili nasýl etkileneceðini bilmemektedir. Dolayýsý ile bu yasalarýn etraflýca tartýþýlmasý ve emekçilerin ortak noktada birleþtiði ortak bir iþ yasasýnýn çýkartýlmasý saðlanmalýdýr. Bunun için 657, 399, 1475, 4688, 2821, 2822 sayýlý Yasalar ve 399 sayýlý KHK lerin birlikte ele a- lýnmasý savunulmalýdýr. Statü hukuku ve sözleþmeli hukuk arasýndaki etkileþim göz önünde bulundurularak bu alanýn yeniden tanýmlanmasý gerekmektedir. Eskiden oldukça otoriter ve tek yanlý olarak belirlenen statü hukukunda artýk çalýþanlarýn katýlým süreci baþlamýþtýr. 12
Statü hukukunda çalýþanlarýn iþ güvencesi ve sosyal güvenlik hakký geliþkin olmasýna karþýn, sendikal hak, TÝS ve grev hakkýndan yoksun býrakýlmaktaydý. Ancak þu anda bu haklar bu statü hukukunda da kullanýlmaktadýr. Ayný þekilde sözleþmeli hukukta eksik bulunan iþ güvencesi ve sosyal güvenlik hakký nispeten de olsa geliþmektedir. Dolayýsý ile bu etkileþim gözetilerek, hem iþ yasasý hem de sendikalar yasasý ortaklaþtýrýlarak, statü hukukunun alaný daraltýlmalýdýr. Ancak bu takip yeni bir yasa ile gündeme getirilmelidir. Bu yeni yasa 300 yýllýk sýnýf mücadelesi sonucu elde edilen kazanýmlar ve uluslararasý standartlar çerçevesinde ortak iþ ve sendika yasasý talebi ile yükseltilmelidir. Ýkinci seçenek ise,kamuda istihdam edilen çalýþanlarý tek statü altýnda toplayacak bir çalýþma yasasý, özel sektör, tarým, basýn, deniz, vb. çalýþanlarýný kapsayan ayrý bir iþ yasasý savunulabilir Ancak her iki ayrý yasa kapsamýnda olanlarýn ortak sendikalarda örgütlenmelerine olanak tanýyacak ortak sendikalar yasasý talebi gündeme getirilebilir. Yerel Yönetimler Reform Yasasý geri çekilmeli: Belediye hizmetlerinin özelleþtirileceði personelin sözleþmeli statüye geçirileceði ve birçok kamu hizmetinin il yönetimlerine baðlanarak ortadan kaldýrýlacaðý yerel yönetimler yasasý geri çekilmelidir. Ýç ve dýþ boçlarýn ödemeleri durdurulmalý: 1984 yýlýndan beri uygulanan politikalarla ülke tam bir borç kýskacýna sokulmuþtur. Dýþ borç 15 milyar dolardan 120 milyar dolara çýkmýþtýr. Ýç borç da yaklaþýk 100 milyar civarýndadýr. Ekonomi borç-faiz kýsýr döngüsüne kaptýrýlmýþtýr. Ülkenin yer altý-yerüstü kaynaklarý hiç pahasýna elden çýkarýlarak borç ödemesi garanti altýna alýnmaya çalýþýlmaktadýr. Bu olumsuz gidiþatý çevirecek tek tavýr iç ve dýþ borç ödemelerinin durdurulmasýdýr. Bu talebin öne çýkartýlmasý gerekir. Günlük çalýþma saati 6 saate indirilmeli: Ülkemizde kronikleþen sorunlardan birisi de iþsizlik sorunudur. Resmi rakamlara göre %16 olan iþsizlik gerçekte %20 civarýndadýr. Böylesi bir tabloya raðmen uygulanan politikalar iþsizliði azaltmak yerine artýrmaktadýr. Çalýþma saatlerinin indirilmesi iþsizliði azaltýcý bir etki yaratacaktýr. Þu anda çalýþma saatleri memurlar için 40, 1475 kapsamýndakiler i- çin ise 45 saattir. Ancak enformel sektörde çalýþma saatlerinin 60-70 saate çýktýðý da bir gerçekliktir. Kayýt dýþý çalýþmalarýn kayýt içine alýnýp, haftalýk çalýþma saati de 36 saate (günlük 6 saate) düþürülmelidir. Adil ve yaygýnlaþtýrýlmýþ bir vergi politikasý hayata geçirilmeli: Uygulanan vergi politikalarý oldukça adaletsiz ve yetersiz bir noktadadýr. Ülke vergi ödemeyenlerin cennetine dönüþmüþtür. En büyük 500 firmanýn kârlarýnýn %90 nýný faaliyet dýþý gelirler yani spekülatif yatýrýmlardan elde edilen gelirler oluþturmaktadýr. Ve bunlar vergi dýþý tutulmaktadýr. Ayrýca vergi gelirlerinin %70 sini dolaylý vergilerinden ve gelir vergisinin de %65 ini ücretlerden alýnan vergiler oluþturmaktadýr. Yani sermaye sýnýfý vergi ödemediði gibi, toplanan vergilere, teþvik, kredi, sübvansiyon politikalarýyla el koymaktadýr. Ayrýca kayýt dýþý ekonomi neredeyse kayýt içi ekonominin büyüklüðüne ulaþmýþ durumdadýr. Bu nedenle servetin daha yüksek oranda vergilendirildiði, adil ve yaygýn bir vergi sistemine geçilmelidir. Kaynaklar 1. Yeni Sað ve Kamu Yönetimi Deðiþimi, Prof.Dr.Birgül Ayman Güler. 2.Kapitalizmin Kaleleri-I, Anti-Mai Grubu, Gaye Yýlmaz. 3. EPSU Kamu Yönetimi Raporu (Çeviri, KESK Pýnar Erak). 4. 1997-1998 Yýllarýnda Hazýrlanan DMK ve Devlet Memurlarý Ýle Diðer Kamu Görevlilerinin Mali ve Özlük Haklarýna Ýliþkin Kanun Yasa Tasarýsý. 13