ER, CR:YSGG LAZER UYGULAMASININ DENTNN KOMPOZSYONU VE MKROSERTL ÜZERNE ETKS

ER, CR:YSGG LAZER UYGULAMASININ DENTNN KOMPOZSYONU VE MKROSERTL ÜZERNE ETKS EFFECT OF ER, CR:YSGG LASER IRRADIATION ON THE COMPOSITION AND MICROHARDNESS OF DENTIN Esra UZER ÇELK * Zeynep ERGÜCÜ * L. &ebnem TÜRKÜN * Murat TÜRKÜN * ÖZET Amaç: Bu çalmann amac, Er, Cr:YSGG lazerle hazrlanm kavite tabannn kompozisyonu ve mikrosertlik de!erlerini geleneksel yöntemle hazrlanm kavitelerle karlatrmaktr. Gereç ve Yöntem: Bu çalmada 10 adet çürüksüz insan molar dii kullanld. Dilerin yarsnn bukkal ve lingual yüzeyinde Er, Cr:YSGG lazerle (Waterlase MD, Biolase, ABD) kutu eklinde kaviteler hazrlanrken, di!er yarsnda kavite preparasyonlar geleneksel yöntemle gerçekletirildi. Diler polyester rezin içine gömüldü ve ikiye ayrld. Her kavitenin bir yarsnn tabanndan sertlik ölçümleri Vickers yüzey sertli!i ölçüm cihaz ile kaydedildi. Kavitelerin di!er yarlar SEM-EDX (IXRF Inc., ABD) ile atomik analize tabi tutuldu. Sonuçlar istatistiksel olarak Ba!msz t-testi ve Mann Whitney U testi ile de!erlendirildi (p=0.05) Bulgular: Lazer ve geleneksel yöntemle hazrlanan kavitelerin mikrosertlik de!erleri, Ca (Ca % a!rlk), P (P % a!rlk) içerikleri ve Ca/P oranlar arasnda istatistiksel fark gözlenmedi (p>0.05). Sonuç: Bu çalmada kullanlan lazer cihaznn dentin dokusunun kompozisyonu ve mikrosertli!ini geleneksel kavite preparasyon yöntemine benzer ekilde etkiledi!i belirlendi. Anahtar kelimeler: Er, Cr:YSGG lazer, mikrosertlik, atomik analiz SUMMARY Purpose: The aim of this study was to compare the composition and microhardness values of the cavity floor prepared by Er, Cr:YSGG with those of the conventional method. Material and Methods: Ten non-carious human molar teeth were used in this study. While the box-shaped cavities were prepared on the buccal and lingual surfaces of the half of the teeth by the Er, Cr:YSGG laser (Waterlase MD, Biolase, USA), cavity preparations of the other halves were carried out by the conventional method. The teeth were embedded into polyester resins and were cross-sectioned. The microhardness measurements from the floor of the half of each cavity were recorded with the Vickers surface hardness tester. The other halves of the cavities were subjected to SEM-EDX (IXRF Inc., USA) atomic analysis. The results were evaluated statistically by Independent t-test and Mann Whitney U test (p=0.05). Results: No significant differences were observed among the microhardness values, quantities of Ca (Ca weight %), P (P weight %) and Ca/P ratio of the laser and conventionally prepared cavities (p>0.05). Conclusion: It was determined that the laser device used in this study affected the composition and microharness of dentin tissues similarly to conventional cavity preparation method. Key words: Er; Cr:YSGG laser, microhardness, atomic analysis GR& Ruby lazerin Maiman tarafndan 1960 ylnda gelitirilmesinin ardndan, bu lazerin çürük dokusunun uzaklatrlmasndaki etkinlii ilk olarak Goldman ve ark. 1 tarafndan incelenmitir. Bu tarihten itibaren farkl lazer sistemlerinin sert dokular üzerindeki etkisi birçok aratrmac tarafndan ele alnmtr. 2-4 Ancak yaplan çalmalarda, ilk gelitirilen CO 2 ve Nd:YAG lazerlerin di sert dokularn uzaklatrmak için yüksek enerji younluuna gereksinim duyduu belirlenmitir. 5-8 Bu yüksek enerji, ulat dokularda karbonizasyon, erime, di yüzeyinin çatlamas ve termal hasara neden olmaktadr. Termal etkiler sonucunda, tedavi uygulanan bölgeye komu pulpa, periodontal ligament ve kemikte geriye dönüümsüz deiiklikler meydana gelmektedir. Bu nedenle, CO 2 ve Nd:YAG lazerlerin kullanm alanlar yumuak doku uygulamalar ile snrl kalmtr. Lazer n, sert dokularda morfolojik ve kimyasal deiimlere de neden olabilmektedir. 9,10 Bu deiimin * Ege Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal, 'ZM'R. 15

iddeti; lazer enerjisinin tipine, younluuna ve dokunun absorbsiyon karakterine baldr. Ayrca, di sert dokularnn inorganik bileenlerindeki deiim, mine ve dentin dokusunun eriyebilirliini etkilemektedir. 11 Sert doku uygulamalar srasnda oluabilecek termal yan etkileri azaltmak ve sistemin kesme etkinliini arttrmak amacyla farkl lazer tipleri gelitirilmitir. Bu sistemlerden biri de Erbiyum, Krom: Yittriyum-Selenyum-Galyum-Garnet (Er, Cr:YSGG) lazerlerdir. Er, Cr:YSGG lazerleri 2,78 µm dalga boyunda olup, mine ve dentini etkili bir ekilde uzaklatran YSGG lazer enerjisi ve hava-su soutma sistemini birarada içermektedir. Hava-su spreyi cihaza bitiiktir ve n demeti yaylrken safir uca doru hava-su ak olur. 12 Bu dalga boyundaki lazer enerjisi su molekülleri tarafndan maksimum derece emilir. Di dokusunda bulunan su buharlar, su moleküllerinin kinetik enerjisi artar ve ilgili alanlarda mikropatlamalar meydana getirerek kavitasyon gerçekleir. Ayrca, bu lazer sistemi hidroksil gruplarn da hedef aldndan, suyun hidrokinetik etkisi ile kesme ilemi de yaplmaktadr. 12,13 Er, Cr:YSGG lazer cihaznda bulunan hava-su spreyi, pulpa ve periodontal dokular üzerinde zararl termal etkiler oluturmadan mine, dentin, sement ve kemikte kesim yaplmasna olanak salamaktadr. 14 Hava-su spreyi ile birlikte Er, Cr:YSGG lazer uygulamas kavite preparasyonu srasnda çok az s artna neden olur. 'nsan dilerinin kullanld in vitro ve tavan dilerinin kullanld in vivo çalmalarda, Er,Cr:YSGG lazer sisteminin pulpaya zarar verecek ölçüde s artna neden olmad belirlenmitir. 14,15 Er, Cr:YSGG lazer ile hazrlanm di yüzeyleri taramal elektron mikroskobu (SEM) ile incelendiinde smear tabakasnn etkili bir ekilde uzaklatrld, yüzeydeki mikrodüzensizliklere ramen mine prizmalar ve dentinal tübül yapsnn korunduu gözlenmitir. 16 Bu lazerin dentin dokusunun ultrastrüktürel ve morfolojik yaps üzerine etkisini inceleyen bir çalmada, dentin dokusunda s nedeniyle minimal düzeyde hasar olutuu belirlenmitir. 17 Bu olumlu özelliklerine karn, Er, Cr:YSGG lazerin kavite preparasyonu ve çürük temizleme ileminde rutin olarak güvenle kullanlabilmesi için, çevre dokulardaki etkilerini inceleyen daha fazla aratrmaya gerek duyulmaktadr. Er, Cr:YSGG lazerin dentinin yapsal içerii ve sertlii üzerindeki etkisini inceleyen snrl sayda yayn bulunmaktadr. Bu çalmann amac, Er, Cr:YSGG lazerle hazrlanm kavitelerin tabanlarnn kompozisyonu ve mikrosertlik deerlerini geleneksel yöntemle hazrlanm kavitelerle karlatrmaktr. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalmada 10 adet çürüksüz insan molar dii kullanld. Diler eit sayda (n=5) iki gruba ayrld. Ayn aratrmac tarafndan 1. grup dilerin bukkal ve lingual yüzeylerine su soutmas altnda silindirik elmas frezlerle kutu eklinde kaviteler açld. 'kinci grup dilerin kaviteleri Er, Cr:YSGG lazerle (Waterlase MD, Biolase, Kaliforniya, ABD) hazrland. Her iki grup için 10 ar kavite açld. Her kavitenin meziyo-distal genilii 3 mm, bukko-lingual genilii 2 mm ve derinlii 1.5 mm olacak ekilde hazrland. Çalmamzda lazer cihaz uygulanrken kullanlan parametreler Tablo I de verilmitir. Tablo I. Çalmamzda kullanlan lazer cihaznn özellikleri ve parametreleri LAZER CHAZI DALGA BOYU KULLANILAN UÇ PARAMETRELER MNE DENTN Er, Cr: YSGG lazer (Waterlase MD, Biolase, Kaliforniya, ABD) 2,78 µm S75/750 µmuç 6,5 W, 25 Hz 4 W, 25 Hz %30 su, %70 hava %30 su, %70 hava Diler polyester rezin içine gömüldü ve 0.2 mm kalnlnda elmas separe (Isomet, Buehler Ltd, Lake Bluff, IL, ABD) yardmyla ikiye ayrld. Her kavitenin bir yarsnn tabanndan sertlik ölçümleri Vickers yüzey sertlii ölçüm cihaz (Shimadzu, Kyoto, Japonya) ile kaydedildi. Kavitelerin dier yars SEM- EDS (IXRF Inc., Teksas, ABD) ile atomik analiz için kullanld. SEM-EDS ölçümü Her grup için 10 örnek incelendi. Örnekler %10 formalin solüsyonunda 48 saat fikse edildi ve ardndan oda scaklnda fosfatlanm tampon solüsyon ile birkaç kez ykand. Dehidratasyon ilemi, örneklerin % 70, 80, 90, 95, 100 etanol konsantrasyonlarnn her birinde 24 saat bekletilmesi ile gerçekletirildi. Bu ilemi takiben örnekler yaklak 200 A kalnlkta altnla kapland ve SEM-EDS cihazyla 20 kv voltajda 350 eim açsyla 3000 büyütmede incelendi. 16

Yüzey sertli6inin ölçülmesi Vickers sertlik ölçümleri stereomikroskopta gerçekletirildi. Her grup için 10 örnek incelendi. Mikrosertlik ölçüm cihaznda bulunan tepe açl elmas piramit eklindeki Vickers sertlik ölçüm ucu, kavite tabannn 50 µm altna 480.3 mn kuvvetle 10 sn uyguland. Yüzeyde oluan piramit izin köegenleri stereomikroskop altnda 35 büyütmede ölçüldü. Ayn ilem örnek bana 4 kez tekrarlanarak ortalamas alnd. Bu deer, ilgili formülde yerine konularak Vickers sertlik deeri belirlendi. VSD: 1.854 yük(kgf) / [köegen uzunluu (mm)] 2 Sonuçlar istatistiksel olarak Bamsz t-testi ve Mann Whitney U testi ile karlatrld (p=0.05). BULGULAR SEM-EDS atomik analizi ve Vickers yüzey sertlik ölçümü sonucunda örneklerden elde edilen veriler Tablo II de verildi. Atomik analiz sonuçlar Bamsz t-testi ile deerlendirildiinde, geleneksel yöntem ve Er, Cr:YSGG lazer ile hazrlanm kavitelerin tabanndaki Ca (Ca % arlk) ve P (P % arlk) miktarlar arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark gözlenmedi (p>0.05). Ayn kavitelerin tabanndan yaplan ölçümler sonucunda, örneklerin Ca/P oran arasnda da fark saptanmad (p>0.05). Tablo II. SEM-EDS atomik analizi ve Vickers yüzey sertlik ölçümü sonucunda örneklerden elde edilen veriler (ortalama ± std). Er, Cr: YSGG lazer Geleneksel yöntem Vickers sertlik de6eri 9.50 ± 1.34 a 8.45 ± 1.20 a Ca (% a67rl7k) 60.9 ± 2.35 b 61.54 ± 2.27 b P (% a67rl7k) 39 ± 3.01 c 39.1 ± 2 c Ca/P oran7 1.56 d 1.57 d * Ayn7 sat7rdaki farkl7 harfler istatistiksel fark7 göstermektedir (p<0.05). Örneklerin yüzey sertlik deerleri Mann-Whitney U testi ile karlatrld. Geleneksel yöntem ve lazerle hazrlanm örneklerin yüzey sertlik deerleri arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmad (p>0.05). TARTI&MA Düük ve yüksek turdaki el aletleri ile mekanik kavite preparasyonu vibrasyon, s, yüksek ses ve ar oluumu gibi dezavantajlara sahiptir. Bu olumsuz özellikler di sert dokularnn uzaklatrlmasnda air abrazyon ve lazer sistemleri gibi yeni teknolojilerin gelitirilmesine neden olmutur. Keller ve Hibst in 18 1980 lerde Erbiyum lazerlerin çürük dokusunun uzaklatrlmasnda etkili olduunu göstermelerinden bu yana, ablatif lazerlerin di sert dokularnda kullanmlar yaygnlamtr. Lazer sistemi ile kavite preparasyonu klinikte birçok avantaja sahiptir. Lazerler selektif doku ablasyon özellikleri ile sadece çürük dokusunu uzaklatrabilmektedirler. Bu sistemler kullanldnda vibrasyon olumamakta ve oluan ar hissi çounlukla hastalar tarafndan tolere edilecek düzeydedir. Ablatif lazerlere hava-su spreylerinin ilavesi, s dolaysyla oluabilen yan etkileri ortadan kaldrmtr. 19 Her lazer sistemi farkl karakteristikte dalga boyu ve enerjiye sahiptir. Lazer nnn hedef dokularda oluturduu etki, büyük ölçüde lazerin dalga boyuna ve dokunun absorbsiyon katsaysna baldr. Lazer enerjisi uygulanan yüzeye ulatnda yansr, geçer veya absorbe olur. Ancak dokulardaki deiimler daha çok absorbe edilen enerji ile olumaktadr. 20 Günümüzde su ve hidroksiapatit kristalleri tarafndan maksimum derece absorbe edilebilen lazer enerjileri sert doku uygulamalarnda tercih edilmektedir. Orta-kzl ötesi spektrumuna yakn lazerler arasnda olan Erbiyum lazerler, su tarafndan maksimum düzeyde emilebilen dalga boyuna sahiptir. 13 Erbiyum lazerlerin su molekülleri tarafndan emilebilirlii CO 2 lazerlerden 10 kez, Nd:YAG lazerlerden ise 20000 kez fazladr. Er, Cr:YSGG lazerler hidroksiapatit kristalleri tarafndan da yüksek derece emilmektedir. Su merkezli mikropatlamalarla dokularda etkili olan ablatif lazerlerin sert dokularda kesme etkinlii, termal buharlama yoluyla etkili olan lazerlerden fazladr. 21 Di sert dokularnn morfolojik ve ultrastrüktürel deiimleri taramal elektron mikroskobu (SEM), X- n difraksiyonu, infrared absorbsiyon spektroskopisi, mikrosertlik ölçümü ve SEM-EDS atomik analiz yöntemleri ile incelenmektedir. SEM-EDS atomik analiz yönteminde nn atomlarla etkileimi sonucunda X-n emisyonu olumaktadr. Aça çkan X-n ana elementlerin enerji karakteristiine sahiptir. Enerjinin ölçümü elementer analiz olanan salar. EDS, örnein yüzeyinde (1-2 mikron derinlik) bulunan elementer bileimin miktarn hzl bir ekilde analiz etmektedir. Bu yöntemle di sert dokularnn 17

inorganik yapsn oluturan hidroksiapatit kristallerinde bulunan Ca ve P n % arlklar ve Ca/P oran belirlenmektedir. 22 Ca/P oranndaki deiim organik ve inorganik komponentler arasndaki orijinal orann deiimi sonucu olumakta ve dokunun geçirgenlii, eriyebilirlii ve dental materyallerin di sert dokularna adezyonunu etkileyebilmektedir. 11 Adeziv sistemler fosfat-kalsiyum balar ile dentinin hidroksiapatit ksmna balanmaktadrlar. 23 Dentinin yapsndaki Ca miktar veya Ca/P orannn deiimi adezyonu olumsuz yönde etkileyebilmektedir. 11 Dentin yüzeyinde oluan smear tabakasnn uzaklatrlmas adezyonu olumlu yönde etkilerken, 24 dentin tübüllerinin ve kollagen yapnn zarar görmesi di sert dokularna adezyonu azaltmaktadr. 25 Günümüzde adeziv sistemlerin kullanmnn oldukça yaygnlat göz önünde bulundurulursa, kavite preparasyonu için önerilen alternatif yöntemlerin dentinin kompozisyonu (Ca ve P içerii) ve yüzey özelliklerini minimal düzeyde deitirmesi istenmektedir. Lazerlerin sert dokulara uygulanmas srasnda aça çkan s ve lazer sistemlerin fototermal etkisi, dentin dokusunun ultrastrüktürel yaps ve kompozisyonunda deiimlere neden olabilmektedir. 10,11 Nelson ve ark. 10 lazer uygulamas sonrasnda dentin apatit kristallerinin eriyerek daha az karbonat içeren daha büyük apatit kristallerine dönütüünü bildirmitir. Rohanizadeh ve ark. 11 Nd:YAG lazer uygulamas sonrasnda dentinde rekristalizasyon ve faz transformasyonu olutuunu saptamtr. Ayn çalmada lazer uygulanan alanlarda Ca/P orannda da azalma belirlenmitir. Dentin apatit kristalleri dier tüm biyolojik apatitler (mine, kemik ve patolojik kalsifikasyonlar) gibi magnezyum, sodyum, HPO 4 gibi minör elementleri içeren karbonat hidroksiapatitleri olarak tanmlanmaktadr. 26 Lazer uygulamas srasnda s deiimleri hzldr ve dokulardaki s ksa zamanda 10.000 C ye ulaabilmektedir. 11 Lazer atmlar arasnda dentin apatit kristalleri erir ve ardk iki atm arasnda rekristalize olur. Hzl rekristalizasyon baz iyonlarn birlemesine ve apatitik olmayan kalsiyum fosfat fazlarnn (b-trikalsiyum fosfat ve tetrakalsiyum fosfat) oluumuna neden olur; ve ayrca apatit yapsnda kristal defektleri meydana gelir. Apatit kristallerinin yaps ve içeriindeki bu deiim Ca/P orannda deiiklie neden olabilmektedir. Dentinde sya bal deiimler suyun yüksek s sonucu buharlamas, proteinlerin dekompozisyonu ve karbonatn apatit kristallerden ayrlmas ile gerçeklemektedir. 16 Buna karn, lazerin hava-su spreyi ile birlikte kullanm lazerin uyguland bölgedeki fazla enerjiyi absorbe ederek s oluumunu azaltmaktadr. Hava-su spreyi ile birlikte kullanlan sistemlerle yaplan çalmalarda, lazer uygulanm dentin yüzeyinin Ca/P orannda deiim gözlenmemitir. 16,17 Çalmamzda, Er, Cr:YSGG lazer ile hazrlanan kavitelerin Ca/P oran geleneksel yöntemle hazrlanan kavitelerden elde edilen deerlerden daha düük olmasna ramen, aralarnda istatistiksel fark bulunmamtr. Dentinin mikrosertlii mm 2 bana düen kalsifiye matriksin miktaryla doru orantldr. 29 Mikrosertlik sert dokularn kompozisyonu, yüzey yaps ve mineral alm/kaybndan etkilenir. 30 Kinney ve ark. 31 sertlikteki azalmann kollagen matriksteki mineral fazn heterojen dalm sonucu intertübüler dentin matriksin sertliinin azalmasyla olutuunu ileri sürmütür. Dentin dokusunun mikrosertliinin asidik demineralizasyon yapan kimyasal ajanlar, kollagenden zengin intertübüler dentini etkileyen organik doku çözücüleri, sya bal oluan deiimler, iyon alverii gibi faktörlerden etkilendii bildirilmitir. 27,28,32 Lazer uygulamas sonrasnda dentin dokusunun kompozisyonun dnda sertlik deerlerinde de deiimlerin oluabildii belirlenmitir. Lazer uygulamasna bal mikrosertlik deerlerinde gözlenen deiimler lazer cihazlarnn fototermal etkisine ve bu cihazlarn oluturduu sya balanmtr. 32,33,34,35 Lazer cihazlar, fototermal etkileri nedeniyle sert dokularn su ve organik içeriini yüksek syla buharlatrarak mikrosertlik deerinde arta yol açabilir. 33 Ayrca bu cihazlarn oluturduu s yüzeyde erime, karbonizasyon ve füzyon oluturarak dentin dokusunun sertliini etkileyebilmektedir. Nd:YAG lazerin dentin dokusu üzerindeki etkilerini inceleyen bir çalmada lazer nlarnn dokuda oluturduu füzyon nedeniyle Knoop sertlik deerinde art tespit edilmitir. 32 Kuramoto ve ark. 34 ise lazer uygulamas sonras aça çkan yüksek enerji younluunun di sert dokularnn mikrosertliini azalttn tespit etmitir. Hava-su soutmas ile birlikte kullanlan lazer sistemleriyle açlan kavitelerin tabannda s artna bal yüzey sertlik deerinde deiim olmad bildirilmitir. 11,35 18

Er:YAG lazerin dentin dokusundaki etkisini inceleyen histopatolojik çalmada, lazer uygulanm dentinin yüzeyel bazofilik tabakasnda termal ve mikrostrüktürel dejenerasyonlar tespit edilmitir. 35 Ancak ayn çalmada histopatolojik düzeydeki bu deiimin dentinin mikrosertliini geleneksel yönteme göre anlaml bir ekilde deitirmedii bildirilmitir. Çalmamzda Erbiyum lazerle yaplm çalmalara benzer ekilde, lazer ve geleneksel yöntemle hazrlanan kavitelerin yüzey mikrosertlik deerleri arasnda fark gözlenmedi. Farkl çalmalardan elde edilen farkl sonuçlarn kullanlan lazer enerjisinin tipine, parametrelerine ve su soutmasndaki farkllklara bal olduunu düünmekteyiz. SONUÇ Bu çalmada, Er, Cr:YSGG lazer uygulamasnn, dentinin kompozisyonu ve mikrosertliini geleneksel kavite preparasyon yöntemine benzer ekilde etkiledii belirlenmitir. Çalmamzn snrlar içerisinde, dentinin kompozisyonu ve mikrosertlii üzerine etkisi göz önünde bulundurulduunda, Er, Cr:YSGG lazerin kavite preparasyonu için kullanlabileceini düünmekteyiz. Ancak Er, Cr:YSGG lazerlerin mine ve dentinin yaps ve adezyon karakteristii üzerine etkilerinin doru deerlendirilebilmesi için in vitro çalmalardan elde edilen sonuçlarn klinik aratrmalarla da desteklenmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Goldman L, Hornby P, Meyer R, Goldman B. Impact of laser beam impacts on teeth. Nature 1964; 203: 417. 2. Kinersly T, Jarabak JP, Phatak NM, Dement J. Laser effects on tissue and materials related to dentistry. J Am Dent Assoc 1965; 70: 593-600. 3. Moshonov J, Stabholz A, Bar-Hilel R, Peretz B. Chemical analysis and morphology of enamel and dentin following 9.6 mu CO 2 laser irradiation versus high speed drilling. J Dent 2005; 33: 427-32. 4. Stern RH, Vahl J, Sognnaes RF. Lased enamel: ultrastructural observations of pulsed carbon dioxide laser effects. J Dent Res 1972; 51: 455-60. 5. Goldman L, Gray JA, Goldman J, Goldman B, Meyer R. Effect of laser beam impacts on teeth. J Am Dent Assoc 1965; 70: 601-6. 6. Frentzen M, Koort HJ. Lasers in dentistry: new possibilities with advancing laser technology? Int Dent J 1990; 40: 323-32. 7. Lobene RR, Bhussry BR, Fine S. Interaction of carbon dioxide laser radiation with enamel and dentin. J Dent Res 1968; 47: 311-7. 8. Wigdor HA, Abt E, Ashrafi S, Walsh JT Jr. The effect of lasers on dental hard tissues. J Am Dent Assoc 1993; 124: 65-70. 9. Fowler BO, Kuroda S. Changes in heated and in laser-irradiated human tooth enamel and their probable effects on solubility. Calcif Tissue Int 1986; 38: 197-208. 10. Nelson DG, Wefel JS, Jongebloed WL, Featherstone JD. Morphology, histology and crystallography of human dental enamel treated with pulsed low-energy infrared laser radiation. Caries Res 1987; 21: 411-26. 11. Rohanizadeh R, LeGeros RZ, Fan D, Jean A, Daculsi G. Ultrastructural properties of laser-irradiated and heat-treated dentin. J Dent Res 1999; 78: 1829-35. 12. Eversole LR, Rizoiu IM. Preliminary investigations on the utility of an erbium, chromium YSGG laser. J Calif Dent Assoc 1995; 23: 41-7. 13. Hadley J, Young DA, Eversole LR, Gornbein JA. A laserpowered hydrokinetic system for caries removal and cavity preparation. J Am Dent Assoc 2000; 131: 777-85. 14. Rizoiu I, Kohanghadosh F, Kimmel AI, Eversole LR. Pulpal thermal responses to an erbium, chromium: YSGG pulsed laser hydrokinetic system. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 86: 220-3. 15. Carpenter W, Eversole R, Hadley J. Human pulp responses to cavity preparation with a laser powdered hydrokinetic system. J Dent Res 1999; 78: 386. 16. Hossain M, Nakamura Y, Yamada Y, Murakami Y, Matsumoto K. Compositional and structural changes of human dentin following caries removal by Er, Cr:YSGG laser irradiation in primary teeth. J Clin Pediatr Dent 2002; 26: 377-82. 17. Hossain M, Nakamura Y, Tamaki Y, Yamada Y, Murakami Y, Matsumoto K. Atomic analysis and knoop hardness measurement of the cavity floor prepared by Er, Cr:YSGG laser irradiation in vitro. J Oral Rehabil 2003; 30: 515-21. 18. Keller U, Hibst R. Effects of Er:YAG laser in caries treatment: a clinical pilot study. Lasers Surg Med 1997; 20: 32-8. 19. Van As G. Erbium lasers in dentistry. Dent Clin North Am 2004; 48: 1017-59. 20. Coluzzi DJ. Fundamentals of dental lasers: science and instruments. Dent Clin North Am 2004; 48: 751-70. 19

21. Koort HJ, Frentzen M. Yag-lasers in restorative dentistry: A histological investigation. Proc SPIE 1992; 1643: 403-11. 22. Briggs D, Brady J, Newton B. Scanning electron microscopy and x-ray microanalysis, 2000. 23. Dayangaç B. Kompozit rezin restorasyonlar. Ankara: Öncü Basmevi; 2000. 24. Martinez-Insua A, Da Silva Dominguez L, Rivera FG, Santana- Penin UA. Differences in bonding to acid-etched or Er:YAG-lasertreated enamel and dentin surfaces. J Prosthet Dent 2000; 84: 280-8. 25. Ceballos L, Toledano M, Osorio R, Tay FR, Marshall GW. Bonding to Er:YAG laser trated dentin. J Dent Res 2002;81:119-22. 26. LeGores RZ. Apatites in biological systems. Prog Cryst Growth Charact 1981; 4: 1-45. 27. Cohen S, Stewart GG, Laster LL. The effects of acids, alkalies, and chelating agents on dentine permeability. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Endod 1970; 9: 631-4. 28. Gordon TM, Damato D, Christner P. Solvent effect of various dilutions of sodium hypochlorite on vital and necrotic tissue. J Endod 1981; 7: 466-9. 29. Pashley D, Okabe A, Parham P. The relationship between dentin microhardness and tubule density. Endod Dent Traumatol 1985; 1: 176-9. 30. Arend J, ten Bosch JJ. Demineralization and remineralization evaluation techniques. J Dent Res 1992; 71: 924-8. 32. Marquez F, Quintana E, Roca I, Salgado J. Physical-mechanical effects of Nd:YAG laser on the surface of sound dental enamel. Biomaterials 1993; 14: 313-6. 33. Konishi N, Fried D, Staninec M, Featherstone JD. Artificial caries removal and inhibition of artificial secondary caries by pulsed CO 2 laser irradiation. Am J Dent 1999; 12: 213-6. 34. Kuramoto M Jr, Matson E, Turbino ML, Marques RA. Microhardness of Nd:YAG laser irradiated enamel surfaces. Braz Dent J 2001; 12: 31-3. 35. Aoki A, Ishikawa I, Yamada T, Otsuki M, Watanabe H, Tagami J, Ando Y, Yamamoto H. Comparison between Er:YAG laser and conventional technique for root caries treatment in vitro. J Dent Res 1998; 77: 1766. Yaz7Lma Adresi : Dt. Esra UZER ÇEL'K Ege Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal 35100 Bornova / 'ZM'R Tel: 0 232 3880328 Fax: 0 232 3880325 E-mail: esrauzer@yahoo.com 31. Kinney JH, Marshall SJ, Marshall GW. The mechanical properties of human dentin: a critical review and re-evaluation of the dental literature. Crit Rev Oral Biol Med 2003; 14: 13-29. 20