T.C. KALKINMA BAKANLIĞI

T.C. KALKINMA BAKANLIĞI Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler Ekseni Küresel Eğilimler ve Ülke İncelemeleri Raporu 22 Mayıs 2013 www.bilgitoplumustratejisi.org

Bu rapor, Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi ve McKinsey Danışmanlık Hizmetleri Limited Şirketi arasında imzalanan Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesine İlişkin Hizmet Alımı İşi Sözleşmesi kapsamında, gerekli bulgu ve analizler hazırlanmak suretiyle, oluşturulacak Bilgi Toplumu Stratejisine altyapı teşkil etmek üzere üretilmiştir. Bu raporun hazırlanmasında çalışma boyunca ilgili taraflardan elde edilen bilgi ve görüşler ile Kalkınma Bakanlığı nın değerlendirmelerinden istifade edilmiştir. Bu çalışma Kalkınma Bakanlığı nın kurumsal görüşlerini yansıtmaz. Bu raporda yer alan içeriğin tamamı ya da bir kısmı atıfta bulunmak kaydıyla Kalkınma Bakanlığı nın izni olmadan kullanılabilir.

İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ......... 15 Akıllı Kentler... 15 E-Sağlık Hizmetleri... 16 Yeşil Bilişim... 17 Büyük Veri ve Nesnelerin İnterneti... 19 Sanal Kütüphaneler ve Sanal Müzeler... 20 GİRİŞ......... 23 1 AKILLI KENTLER...... 24 1.1 Akıllı Kentler Tanımı ve Gelişimi... 24 1.2 Küresel Eğilimler... 25 1.2.1 Akıllı Kent Uygulama Eğilimleri... 25 1.2.2 Finansman ve İş Modelleri... 28 1.2.3 Yerel Yönetimler Arası Etkinlik... 33 1.3 Bölgesel Politikalar ve Ülke İncelemeleri... 36 1.3.1 Avrupa Birliği... 36 1.3.1.1 Akıllı Şehirler ve Topluluklar Avrupa Yenilikçilik Ortaklığı... 37 1.3.1.2 Stratejik Enerji Teknolojileri Planı... 40 1.3.1.3 Akıllı Kent Projeleri... 41 1.3.1.4 EuroCities İnisiyatifi... 42 1.3.1.5 Örnek Akıllı Kent Uygulamaları... 43 1.3.1.6 Yaşayan Laboratuvarlar... 45 1.3.2 Çin... 47 1.3.2.1 Akıllı Kent Uygulamaları... 48 1.3.3 İngiltere... 51 1.3.3.1 Akıllı Kent Uygulamaları... 51 1.3.3.2 Akıllı Kent Projeleri... 52 1.3.4 Singapur... 53 1.3.4.1 Akıllı Kent Uygulamaları... 54 1

1.3.5 ABD... 55 1.3.5.1 San Francisco (Akıllı Parkmetreler ve Akıllı Sayaçlar)... 55 1.3.5.2 Cincinnati (Akıllı Katı Atık Toplama)... 57 1.3.5.3 San Jose (Akıllı Trafik Kontrolü)... 57 1.3.5.4 New York (Acil Müdahale ve Afet Hizmetleri)... 58 1.3.5.5 Boston (Otobüsüm Nerede ve Bozuk Yol Tespiti)... 59 1.3.5.6 Portland (Suç Haritası)... 60 1.3.5.7 Los Angeles (Trafik Yönetimi)... 60 1.4 Diğer Akıllı Kent Uygulama Örnekleri... 61 1.4.1 Rio de Janeiro (Acil Durum Merkezi)... 61 1.4.2 Mumbai (Akıllı Kavşaklar)... 62 1.4.3 Bucheon City (Trafik Yönetimi)... 62 2 E-SAĞLIK HİZMETLERİ...... 64 2.1 Küresel Eğilimler... 64 2.2 Bölgesel ve Uluslararası Politikalar ve Ülke İncelemeleri... 68 2.2.1 Avrupa Birliği... 68 2.2.1.1 İdari Sorumluluklar ve Yetkinlik Merkezleri... 70 2.2.1.2 Paydaşların Katılımı... 70 2.2.1.3 Hukuk ve Düzenlemeye Yönelik Adımlar... 70 2.2.1.4 Finansman ve Harcama Geri Ödemeleri... 71 2.2.1.5 Elektronik Sağlık Kayıtları... 71 2.2.1.6 E-reçete... 72 2.2.1.7 Teletıp Uygulamaları... 73 2.2.2 İsveç... 74 2.2.3 Danimarka... 76 2.2.4 Kanada... 79 2.2.5 ABD... 82 2.2.5.1 Federal Sağlık Bilişimi Stratejik Planı 2011 2015... 82 2.2.5.2 Araştırma ve Yenilikçilik... 85 2

2.2.5.3 Gizlilik ve Güvenlik Politikası... 87 2.2.5.4 Sertifikasyon Programları ve Politikaları... 92 2.2.5.5 Standartlar ve Birlikte Çalışabilirlik... 94 2.2.5.6 HITECH Programları ve Danışma Komiteleri... 97 2.2.5.7 Kırsal Sağlık Girişimi... 99 2.2.6 Dünya Sağlık Örgütü... 100 3 YEŞİL BİLİŞİM........ 102 3.1 Küresel Eğilimler... 102 3.1.1 Hedefler... 102 3.1.2 BİT ve Çevre Politikaları... 103 3.1.3 Farkındalık Çalışmaları... 104 3.1.4 Risk Sermayesi Yatırımları... 105 3.1.5 Özel Sektörde Duyarlılık... 106 3.1.6 Yeşil Veri Merkezleri... 107 3.1.7 Akıllı Üretim Sistemleri... 110 3.1.8 Yenilebilir Enerji ve Akıllı Şebekeler... 112 3.2 Bölgesel ve Uluslararası Politikalar... 118 3.2.1 Avrupa Birliği... 118 3.2.1.1 Enerji Verimliği Yönetmeliği... 120 3.2.1.2 BİT Sektörü Enerji Verimliliği... 120 3.2.1.3 Akıllı Sürdürülebilir Kentler... 121 3.2.1.4 Binalarda Enerji Verimliliği... 122 3.2.1.5 Akıllı Enerji Şebekeleri... 123 3.2.1.6 Veri Merkezlerinde Enerji Verimliliği... 123 3.2.2 OECD... 126 3.2.2.1 Yönetim ve Eşgüdüm... 127 3.2.2.2 Ar-Ge ve Yenilikçiliğe Sağlanan Teşvikler... 128 3.2.2.3 Hükümet Alımlarında Yeşil BİT... 130 3.2.2.4 Yenilikçilik Desteği... 130 3

3.2.3 ITU... 131 3.3 Diğer Kurum ve Kuruluş İncelemeleri... 132 3.3.1 WWF (Doğal Hayatı Koruma Vakfı)... 132 3.3.2 SMART 2020... 133 3.3.3 Green Grid... 134 3.3.4 Energy Star... 135 3.3.5 EPEAT... 136 3.4 Ülke İncelemeleri... 137 3.4.1 Japonya... 137 3.4.1.1 Enerji Verimliliği... 138 3.4.1.2 Ulaştırma... 139 3.4.2 Danimarka... 140 3.4.3 Güney Kore... 140 3.4.3.1 Enerji Verimliliği... 142 3.4.3.2 Ulaştırma... 144 3.4.4 ABD... 144 3.4.4.1 Akıllı Enerji Şebekeleri... 145 3.4.4.2 Akıllı Binalar... 153 3.4.4.3 Akıllı Ulaştırma Sistemleri... 154 3.4.4.4 Veri Merkezlerinde Enerji Verimliliği... 156 3.4.4.5 Akıllı Üretim Sistemleri... 161 3.4.5 İngiltere... 165 4 BÜYÜK VERİ VE NESNELERİN ERİN İNTERNETİ... 166 4.1 Küresel Eğilimler... 166 4.2 Uluslararası Uygulamalar ve Ülke İncelemeleri... 171 4.2.1 ABD... 172 4.2.2 İngiltere... 176 4.2.3 Birleşmiş Milletler - Küresel Nabız... 176 5 SANAL KÜTÜPHANELER VE SANAL MÜZELER... 179 4

5.1 Dijital İçerik ve Sosyal Medya Eğilimleri... 179 5.2 Bilgi Teknolojileri... 181 5.3 Mobil Ortamlar... 182 5.4 Kullanıcı Esaslı E-kitap Satın Alma... 182 5.5 Kullanıcı Davranışları ve Beklentileri... 183 5.6 Bölgesel Politikalar ve Ülke ve Uygulama İncelemeleri... 184 5.6.1 ABD... 184 5.6.1.1 Uygulama Örnekleri... 187 5.6.2 Avrupa Birliği... 188 5.6.2.1 Europeana... 189 5.6.2.2 Arrow Projesi... 192 5.6.3 Avustralya... 193 5.6.4 Google Kitaplar... 194 5.6.5 Google Akademik... 195 5.6.6 Dünya Dijital Kütüphanesi... 195 KAYNAKÇA......... 197 5

Şekiller Listesi Şekil 1.1 Akıllı kent çözümlerinin önceliklendirilmesi... 26 Şekil 1.2 Akıllı kent çözümlerinin önceliklendirilmesi... 27 Şekil 1.3 Küresel akıllı kent uygulamaları örnekleri... 28 Şekil 1.4 Akıllı kent uygulamaları iş ve finansal modeller örnekleri (1/2)... 31 Şekil 1.5 Akıllı kent uygulamaları iş ve finansal modeller örnekleri (2/2)... 32 Şekil 1.6 Yerel yönetimler arası etkinlik üzerine faaliyet gösteren küresel örnekler... 34 Şekil 1.7 SCC üst seviye eylemleri ve yol haritası... 39 Şekil 1.8 SET-Plan akıllı kentler eylemleri... 41 Şekil 1.9 Yaşayan laboratuvar yöntemlerini hayata geçirme projeleri... 47 Şekil 2.1 Küresel sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payının değişimi... 64 Şekil 2.2 Yaş gruplarına göre dünya nüfusu ve kronik hastalık ölüm oranları... 66 Şekil 2.3 Küresel mobil sağlık hizmetleri... 67 Şekil 2.4 AB27 e-sağlık eylemleri ilerlemesi... 69 Şekil 2.5 Infoway in hedefleri ve yatırım öncelikleri... 80 Şekil 2.6 Kanada da elektronik sağlık kayıtları sistemi ilerleme durumu... 81 Şekil 2.7 ABD federal sağlık bilgi teknolojileri strateji haritası... 83 Şekil 3.1 Karbon salımını düşürme hedefi örnekleri... 102 Şekil 3.2 Politika alanı ve etki bazında BİT ve çevre programlarının sayısı... 104 Şekil 3.3 Bilgi ve iletişim teknolojiler yoğun temiz teknolojilerde risk sermayesi yatırımları... 106 Şekil 3.4 Karbon Açıklama Projesi 2012 sonuçları... 107 Şekil 3.5 BİT sera gazı salımlarının sektörel kırılımı... 108 Şekil 3.6 BİT Yenilebilir enerji hedefleri ABD... 112 Şekil 3.7 BİT Yenilebilir enerji hedefleri Avrupa Birliği... 113 Şekil 3.8 BİT Akıllı dağıtım şebekeleri... 115 Şekil 3.9 BİT Akıllı dağıtım şebekesi BİT bileşenleri... 116 Şekil 3.10 AB de akıllı şebeke ve akıllı sayaç projeleri... 118 Şekil 3.11 Güney Kore nin yeşil büyüme planı hedefleri ve öğeleri... 141 6

Şekil 3.12 Kore nin yeşil bilişim planı hedefleri ve öğeleri... 142 Şekil 3.13 ABD Enerji Bakanlığı akıllı enerji şebekesi programları... 146 Şekil 3.14 Akıllı şebeke yatırım hibe projeleri... 148 Şekil 4.1 Tahmini internete bağlı cihaz sayısı... 166 Şekil 4.2 Sektörlere göre oluşturulmuş ve depolanmış veri türleri... 167 Şekil 4.3 Otomatik öğrenim alanındaki gelişmeler... 168 Şekil 4.4 Veri saklama ve işleme altyapıları... 169 Şekil 4.5 Büyük veri pazar büyüklüğü... 170 Şekil 4.6 ABD de analitik yeteneğe sahip nitelikli insan kaynağı açığı... 171 Şekil 5.1 Kullanıcıların içerik tüketimi için harcadıkları zaman... 179 Şekil 5.2 Dijital içerik harcamaları gelişimi... 180 Şekil 5.3 Kütüphanelerin internet ve sosyal ağ kullanımındaki değişim... 181 Şekil 5.4 Europeana ya Avrupa Birliği Ülkeleri Katılımı ve Hedefler... 190 7

Kısaltmalar ALA Amerika Kütüphaneler Birliği (American Library Association) AMO İleri İmalat Ofisi (Advanced Manufacturing Office) APEC Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (Asia-Pacific Economic Cooperation) APPLIC Yerel Yönetimler Açık Bilgi ve İletişim Geliştirme Kurumu (The Association for Promotion of Public Local Information and Communication) ARO Avustralya Çevrimiçi Araştırma (Australia Research Online) ARRA Amerikan Kurtarma ve Yeniden Yatırım Kanunu (American Recovery and Reinvestment Act) ATLs Akredite Test Laboratuvarları (Accredited Testing Laboratories) BİT BT CCS Bilgi ve İletişim Teknolojileri Bilgi Teknolojileri Karbon Yakalama ve Depolama (Carbon Capture and Storage) CDP Karbon Açıklama Projesi 8

(Carbo Decleration Project) CeHIS İsveç e-sağlık Merkezi (Centre for ehealth in Sweden) CEHRT Sertifikalı EHR Teknolojisi (Certified EHR Technology) CIO Bilişimden Sorumlu Başkan Yardımcısı (Chief Information Officer) CMS Medicare ve Medicaid Hizmetleri Merkezleri (Centers for Medicare & Medicaid Services) CTO Teknolokiden Sorumlu Başkan Yardımcısı (Chief Technology Officer) DARPA Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı (Defense Advanced Research Projects Agency) DCEP Veri Merkezi Enerji Uygulama Personeli (Data Center Energy Practitioner) DCiE Veri Merkezi Altyapı Verimliliği (Data Center Infrastructure Efficiency) DoD Savunma Bakanlığı (Department of Defense) DOE Enerji Bakanlığı (Department of Energy) 9

DPLA Amerika Dijital Halk Kütüphanesi (Digital Public Library of America) ECCP Avrupa İklim Değişikliği Programı (European Climate Change Programme) EHR Elektronik Sağlık Kayıtları (Electronic Health Records) EISA Enerji Bağımsızlığı ve Güvenliği Yasası (Energy Independence and Security Act) EPA Çevre Koruma Ajansı (Environmental Protection Agency) FEMP Federal Enerji Yönetimi Programı (Federal Energy Management Program) FHA Federal Sağlık Mimarisi (Federal Health Architecture) HDI Sağlık Verileri Girişimi (Health Data Initiative) HHS ABD Sağlık ve İnsani Hizmetler Bakanlığı (U.S. Department of Health and Human Services) HIO Sağlık Bilgileri Kuruluşları (Health Information Organizations) HIPAA Sağlık Sigortası Taşınabilirlik ve Sorumluluk Yasası 10

(Health Insurance Portability and Accountability Act) HIPAA Sağlık Sigortası Taşınabilirlik ve Sorumluluk Yasasının (Health Insurance Portability & Accountability Act) HISPC Sağlık Bilgileri Güvenlik ve Gizlilik İşbirliği (Health Information Security and Privacy Collaboration) HIT Sağlık Bilişimi Teknolojisi (Health Information Technology) HITECH Ekonomik ve Klinik Sağlık için Sağlık Bilgi Teknolojisi (Health Information Technology for Economic and Clinical Health) IAC Endüstriyel Değerlendirme Merkezi (Industrial Assessment Center) IDA Bilgi ve İletişim Teknolojileri Geliştirme Birimi (Infocomm Development Authority) IEEE Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü (Institute of Electrical and Electronics Engineers) IFI Endüstriyel Tesisler Girişimi (Industrial Facilities Initiative) IPE Endüstriyel Süreç Verimliği (Industrial Process Efficiency) ITP Endüstriyel Teknoloji Programı (Industrial Technologies Program) 11

LED Işık Yayan Diyot (Light Emitting Diode) MIIT Sanayi ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı (Ministry of Industry and Information Technology) MU Anlamlı Kullanım (Meaningful Use) NCAT Ulusal Karbon Muhasebe Sistemi (National Carbon Accounting Toolbox) NDRC Ulusal Kalkınma ve Reform Komitesi (National Development and Reform Commission) NIH Ulusal Sağlık Enstitüleri (National Institutes of Health) NSF Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) NwHIN Ulusal Sağlık Bilgi Ağı (Nationwide Health Information Network) NYSERDA New York Eyaleti Enerji Araştırma ve Geliştirme Kurumu (New York State Energy Research and Development Authority) OCR Optik Karakter Tanıma (Optical Character Recognition) OCR Vatandaşlık Hakları Dairesi 12

(Office for Civil Rights) OECD ONC Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organization for Economic Co-operation and Development) Sağlık Bilişimi Teknolojisi Ulusal Koordinasyon Kurumu (Office of the National Coordinator for Health Information Technology) ONC-ACBs ONC-Yetkili Sertifikasyon Kuruluşları (ONC-Authorized Certification Bodies) PDA Kullanıcı Esaslı Satın Alma (Patron-Driven Acquisition) PHI Kişisel Sağlık Bilgileri (Personal Health Information) PHR Kişisel Sağlık Kayıtları (Personal Health Records) PUE Güç Kullan Etkinliği (Power Usage Effectiveness) SALAR İsveç Yerel Yönetimler ve Bölgeler Derneği (Swedish Association of Local Authorities and Regions) SCC Akıllı Şehirler ve Topluluklar (Smart Cities and Communities) SCPO Akıllı Kentler Program Ofisi (Smart City Programme Office) SDAV Ölçeklenebilir Veri Yönetimi, Analiz ve Görselleştirme 13

(Scalable Data Management, Analysis, and Visualization) SET-Plan Stratejik Enerji Teknolojileri Planı (Strategic Energy Technology Plan) SGIG SGDP Akıllı Enerji Şebekeleri Yatırım Hibe Programı (Smart Grid Investment Grant) Akıllı Enerji Şebekeleri Deneme Programıdır (Smart Grid Demonstration Program) SHARP Stratejik Sağlık Bilişimi İleri Araştırma Projeleri Programı (Strategic Healthcare IT Advanced Research Projects) TCO Toplam Sahip Olma Maliyeti (Total Cost of Ownership) TCP Geçici Sertifikasyon Programı (Temporary Certification Program) USDA ABD Tarım Bakanlığı (U.S. Department of Agriculture) WSD Tüm Sistem Gösterimi (Whole System Demonstration) WWF Doğal Hayatı Koruma Vakfı (World Wildlife Fund) 14

Yönetici Özeti Akıllı Kentler Günümüzde 7 milyar civarında olan dünya nüfusunun 2020 yılında 7,8 ve 2050 yılında 9,7 milyara ulaşması ve artışın büyük oranda gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanması beklenmektedir. 2010 yılında dünya nüfusunun %52 si kentlerde yaşarken 2020 yılında bu oranın %56 ya ve 2050 yılında %67 ye çıkması öngörülmektedir. Hızla artan nüfus sonucu kentlerde sunulan hizmetlerin kalitesi düşmekte, kentlerdeki ekonomik ve sosyal hayat olumsuz etkilenmekte ve kentlerin marka imajına zarar gelmektedir. Akıllı kent alanındaki gelişimler incelendiğinde aşağıdaki eğilimlerin öne çıktığı gözlemlenmektedir. Akıllı kent uygulamalarındaki büyüme daha çok teknolojisini kanıtlamış alanlarda veya güvenlik sorunları nispeten önemsiz belli alanlarda meydana gelmektedir. Dünyadaki örneklere bakıldığında Akıllı Kent projeleri daha çok sektörler arası bütünleşmeye sahip projelerden çok bağımsız çözümler veya küçük ölçekli pilot uygulamalar şeklindedir. Akıllı kent uygulamaların tümleşik ve bütüncül bir şekilde hayata geçirilmesi için ciddi finansal kaynaklara ve güçlü uzun vadeli bir öngörüye gerek duyulmaktadır. Akıllı kent çözümleri çoğunlukla devletler tarafından hayata geçirilmekle birlikte kamu özel sektör işbirlikleri ve sadece özel sektörün hayata geçirdiği projeler de bulunmaktadır. Ülke politikaları ve bölgesel politikalar incelendiğinde akıllı kentler üzerine yapılan çalışmaların önem kazanmakta olduğu görülmektedir. Akıllı kentler alanında etkin olarak çalışmalar sürdüren Avrupa Birliği, yakın zamanda oluşturduğu Akıllı Şehirler ve Topluluklar Avrupa Yenilikçilik Ortaklığı (SCC) inisiyatifi ile Avrupa daki şehirlerin sorunlarını yenilikçi BİT uygulamaları ile çözmeyi amaçlamaktadır. AB akıllı kent uygulamaları üzerine, özellikle enerji verimliliği alanında, pek çok projeye de maddi destek sağlamaktadır. Bunlara ek 15

olarak vatandaşların yenilikçilik sürecinin içine çekildiği yaşayan laboratuvarlar yaklaşımı Avrupa da akıllı kent uygulamaları için yaygın olarak kullanılmaktadır. Akıllı kentler Çin hükümetinin 12. beş yıllık ekonomik kalkınma planının (2011-2015) temel strateji alanlarından birisidir ve bu konu üzerinde yüksek miktarda kamu finansmanı ayrılmış ve düzenlemeler yapılmıştır. Akıllı kent çözümlerinin hayata geçirilmesi için 2013-2015 yılları arasında Çin hükümeti tarafından 12,8 milyar dolar kaynak ayrılması öngörülmektedir. Teknolojik yenilikçi çözümler vasıtasıyla büyümeyi ve verimliliği artırmayı amaçlayan İngiltere Teknoloji Stratejisi Komisyonu 2012 yılında büyük ölçekli ve şehrin diğer bilgi teknolojileri altyapı sistemleri ile bütünleşmiş akıllı kent çözümlerinin hayata geçirilmesi için 25 milyon poundluk bir yarışma başlatmıştır. Proje sonucunda kazanılacak olan bilgi birikimi ve uygulama çözümlerinin İngiltere deki diğer kentlerin kullanımına açılması planlanmıştır. E-Sağlık Hizmetleri Küresel olarak pek çok ülkede, özellikle gelişmiş ülkelerde, sağlık harcamaları GSYİH nin artışından daha hızlı artmaktadır. 2000-2010 yılları arasında küresel GSYİH yıllık %2-5 arasında artarken dünyada Güneydoğu Asya dışındaki bölgelerde sağlık harcamalarının GSYİH içindeki payı yıllık %10 dan fazla bir artış göstermiştir. Yaşlı nüfusundaki ve kronik hastalıklardaki artış, sağlık harcamalarının artmasındaki temel nedenlerdendir. 2000 li yıllarda %11 seviyesinde olan 60 yaş üstü dünya nüfusunun 2050 yılına geldiğinde %21 seviyesine ulaşması beklenmektedir. 2000 li yılların başında %58-59 seviyesinde olan kronik hastalıklardan ölüm oranının 2030 lu yıllara gelindiğinde %70 seviyesine yaklaşacağı tahmin edilmektedir Artan sağlık harcamaların kontrol altına almak, maliyetleri düşürmek, süreçleri hızlandırmak, verimliliği artırmak, verilere ve analizlere dayalı kararlar vermek, vatandaşlara sunulan hizmetlerin kalitesini ve kapsamını artırmak amacıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağlık alanında kullanımı hızla artmaktadır. e-sağlık uygulamalarının yaygınlaştırılması amacıyla ülkeler ve bölgesel birlikler önemli adımlar atmaktadır. Örneğin, Avrupa Komisyonun e-sağlık hizmetlerini, Avrupa vatandaşlarının almakta oldukları sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi amacıyla öncelikli bir 16

alan ilan etmiştir. 2008 yılında 10 maddeden oluşan ve tele-tıp uygulamalarının Avrupa da yaygınlaştırılması amaçlayan Tele-Tıp Eylem Planını oluşturmuştur. Ayrıca, 2011 yılında Avrupa Birliği ülkeleri arası sağlık hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak ve hastaların ülkeler arası hareketliliğini artırmak amacıyla Sınır Ötesi Sağlık Hizmetleri Yönergesi yayımlanmıştır. Günümüzde Avrupa Birliği ülkelerinin pek çoğunda devletler e-sağlık hizmetlerinin yürürlüğe konulmasına ilişkin politika belgeleri ve hedefleri bulunmaktadır. Birçok Avrupa Birliği ülkesinde e-sağlık alanında politika, strateji ve hedefler belirlenmiştir ve eylemler hayata geçirilmiştir. Elektronik sağlık kayıtları, teletıp ve standartlar ile ilgili eylemler AB27 ülkelerinin tamamında tamamlanmıştır. Ayrıca, Avrupa Birliği ülkelerinin çoğunda e-sağlık hizmetlerinin kullanımı hastaların haklarını belirten ve hasta verilerinin gizliliğini sağlayan kanunlar ve mesleki işlemleri düzenleyen gelen hukuksal çerçeve ile düzenlenmektedir. Yeşil Bilişim Son yıllarda iklim değişikliği konusu ülkelerin politika gündemlerinin ana maddelerinden birini oluşturmaktadır. Bu amaçla ülkeler küresel ısınmada önemli etkisi bulunan sera gazlarının salımlarını düşürmek amacıyla hedefler belirlemiş ve pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke karbon salımını 2020 yılına kadar düşürmek için taahhütte bulunmuştur. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak hem bilgi ve iletişim teknolojisi sektöründe hem de diğer sektörlerde enerji verimliliğinin sağlanması ve sonucunda karbon salımlarının azaltılması Yeşil Bilişimin temelini oluşturmaktadır. Devletler farklı alanlarda bilgi ve iletişim teknolojileri ve çevre politikaları benimsemişlerdir. Bu politikalarda Ar-Ge, yenilikçilik, yeşil bilişim, bilgi ve iletişim teknolojileri uygulamalarının yaygınlaştırılması, yetkinlik ve farkındalık yaratmak öne çıkan politika alanlarıdır. Yeşil bilişim alanında ülkeler farkındalık yaratma, ulusal stratejileri oluşturma, en iyi uygulamaları paylaşma, özel sektör ve vatandaşların katılımını artırma, enerji verimliliğini artırma ve e-atık yönetimi konusunda çalışmalar yürütmektedir. Yeşil bilişim alanında OECD ülkelerinin Yönetim ve Eşgüdüm, Ar-Ge ve Yenilikçiliğe Sağlanan Teşvikler, Hükümet Alımlarında Yeşil Bilişim ve Yenilikçilik Desteği" yaklaşımları incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 17

Yönetim ve Eşgüdüm: Yeşil bilişim hükümet politikaları ve programları genellikle merkezi hükümet bünyesindeki tek bir bakanlık ya da ulusal daire tarafından yönetilmektedir. Ancak, bazıları ise genellikle bir hükümet kurumu, ulusal bir Bilişimden Sorumlu Başkan Yardımcıları kurulunun eşgüdümü altında yerel bir yaklaşımla yerel yönetimler tarafından idare edilmektedir. Bazı politikalar ve programlar da hükümetler arası kuruluşlar aracılığıyla organize edilmektedir. Ar-Ge ve Yenilikçiliğe Sağlanan Teşvikler: Hükümetler ekonominin daha çevreci hale getirilmesine ve yeşil teknolojilerin teşvik edilmesine yönelik yatırımları da ekonomik canlandırma paketlerine eklemektedir. Yeşil teknolojilere yatırım pek çok canlandırma paketinin önemli bir parçasıdır. Hükümet Alımlarında Yeşil Bilişim: Birçok ülkede hükümetler BİT ürünlerinin ve hizmetlerinin en büyük alıcılarından biridir. Dolayısıyla BİT alımlarında çevresel gereksinimleri belirleyerek, hükümetler satın aldıkları BİT'in çevre üzerindeki etkilerini azaltmayı sağlayabilecekleri gibi, BİT tedarikçileri arasındaki rekabeti ve yenilikçiliği desteklemek için satın alma güçlerini kullanabilmektedir. Yenilikçilik ikçilik Desteği: Bazı hükümetler örneğin firmalar ve yenilikçilik ağları arasında işbirliğini destekleyerek veya finansmana ve iş destek hizmetlerine erişim imkânı tanıyarak şirketler arasında yenilikçiliği doğrudan teşvik etmektedir. Ülke politikalarının yanında, son yıllarda enerji tüketimi bilgi ve iletişim teknolojileri sistemleri tasarımında daha da önemli hale gelmiştir. Bu kapsamında enerji verimliliği üzerine çalışmalar yapan şirketlere yapılan risk sermayesi yatırımları da artmaktadır. 2002 yıllında 200 milyon dolar civarında olan ve yaklaşık olarak yılda 30 adet gerçekleşen risk sermayesi yatırımları, 2010 yılına gelindiğinde 1,5 milyar ABD dolarını aşmış ve sayı olarak 100 ün üzerine çıkmıştır. Özel sektör şirketlerinde ise küresel ısınmaya karşı oluşan duyarlılık artmaktadır. Şirketlerin sera gazı salımlarında şeffaflığı amaçlayan Karbon Açıklama Projesi (CDP) kuruluşunun 2012 yılında yapmış olduğu çalışmaya göre Küresel 500 şirketin %81 i (405 şirket) iletilen ankete cevap vermiştir. Ankete cevap veren şirketlerin %83 ü sera gazı salımlarını düşürmek için hedef koyduğunu belirtmiştir. Günümüzde BT uygulamalarına ve sunucu kullanılabilirliğine duyulan artan talep veri merkezi sayısını ve veri merkezlerinin enerji tüketimlerini hızla artırmaktadır. Artan enerji maliyetlerini ve sera gazı salımlarını düşürmek amacıyla veri merkezleri alanında 18

standartlar belirlenmekte, politikalar üretilmekte ve en iyi uygulama önerileri sektör oyuncuları ile paylaşılmaktadır. Çeşitli yerlerde CO 2 salımlarının ücrete tabi tutulduğu mevzuatların yürürlüğe sokulması veya sokulacak olması şirketlerin enerji tüketimlerini azaltmalarında önemli bir teşvik unsurudur. Bu bağlamda akıllı üretim yaklaşımı üretim süreçlerini iyileştirmeyi ve enerji verimliliğini artırmayı hedefleyen şirketler için giderek daha önemli hale gelmektedir. Bunlara ek olarak enerji alanında karşılaşılan zorluklar ülkeleri yenilebilir enerji kaynaklarını (güneş, rüzgar gibi) daha etkin bir şekilde kullanmaya yönlendirmektedir. Bu amaçla ülkeler ileriki yıllarda enerji tüketiminde yenilebilir enerjinin payını artırmaya yönelik hedefler belirlemekte ve yenilebilir kaynaklardan üretilen enerjinin elektrik şebekesine dahil edilmesini sağlamak amacıyla akıllı şebeke ve akıllı sayaç uygulamalarını yaygınlaştırmaktadır. Büyük Veri ve Nesnelerin İnterneti Günümüze bilgi ve iletişim teknolojilerinde hızlı gelişmeye, kullanıcı sayısındaki ve kullanım sıklığındaki artışa ve internete bağlı bilgi toplayan cihazlardaki çeşitliliğe paralel üretilen dijital veri hacmi hızla artmaktadır. Nesnelerin interneti cihazlarının yakın zamanda hızla yayılacağı, dolayısıyla da üretilen veri hacminin daha da artacağı öngörülmektedir. Artan veri hacmine paralel, veri türlerindeki çeşitlilik de artmaktadır. Bu gelişmelerin sonucunda hacmi artan ve çeşitlenen verilerden anlamı sonuçlar çıkarılması otomatikleştirmeyi gerektirmektedir ve bu amaçla son yıllarda özel sektörde hızlı gelişmeler kaydedilmektedir. Verilere dayanarak model yapısını öğrenme, verileri test etme ve öğrenmeyi sağlayan yazılımlar gün geçtikçe daha da akıllı hale gelmektedir. Saklanan veriler üzerinde konuşma ve jest tanıma, doğal dil işleme, görüntü tanıma, tavsiye oluşturma ve zaman dizilerini tahmin etme gibi farklı alanlarda uygulamalar geliştirilmekte ve geliştirilen bu uygulamalara farklı cihazlardan erişim sağlanabilmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak, küresel büyük veri pazar büyüklüğünün önümüzdeki yıllarda hızla artacağı tahmin edilmektedir. Büyük veri pazarın önümüzdeki senelerde yılda yaklaşık %60 büyüyerek 2017 yılında 53,4 milyar dolar seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir. Büyük veri pazarının büyümesi, beraberinde yeni iş kollarının oluşmasına ve istihdama da katkı yapmaktadır. 19

Dünyanın pek çok ülkesinde hükümetler, sorumluluğu artırmak, yolsuzluğu önlemek ve vergi gelirlerinin nasıl harcandığını vatandaşlarına gösterebilmek amacıyla şeffaflığın ve açıklığın önemini vurgulamaktadır. Açık veri önem kazanmakta ve kamunun açmış olduğu muazzam büyüklükteki büyük veri kümeleri üzerinde yararlı bilgi elde etme ve doğru bakış açıları geliştirme amacıyla analizler yapılmaktadır. Büyük verinin sağlamış olduğu fırsatlardan yararlanmak ve bu alandaki yetkinlikleri geliştirmek amacıyla ülkeler yatırım programlarını açıklamaya başlamıştır. Hızla büyüyen dijital veri hacminden yararlanmak amacıyla ABD Hükümeti Mart 2012'de "Büyük Veri Araştırma ve Geliştirme Girişimini" başlatmıştır. Girişimi başlatmak üzere bir araya gelen altı bakanlık ve diğer kurumlar muazzam miktarlardaki dijital verinin işlenmesindeki erişim, organizasyon ve analizler gibi konulara yönelik gerekli araçların ve tekniklerin geliştirilmesi için 200 milyon doların üzerinde bir kaynak sağlama taahhüdünde bulunmuştur. İngiltere hükümeti büyük veri ve enerji verimliliği yüksek bilişim teknolojileri alanındaki araştırmalara önümüzdeki iki yıl boyunca 189 milyon sterlin ayırmayı planlamıştır. Sanal Kütüphaneler ve Sanal Müzeler Her geçen gün artan internet kullanımı, beraberinde kullanıcılarına sunulan içeriğin fiziksel ortamdan dijitale geçişini hızlandırmaktadır. Kullanıcılar zamanlarının daha büyük bir miktarını interneti veya mobil cihazlarını kullanarak geçirmektedir. ABD de yapılan araştırmalar göre 2008 yılından 2012 yılına kadar geçen sürede kullanıcıların fiziksel ortamda gazete ve dergi okumak, radyo dinlemek için harcadıkları zamanda düşüş gözlemlenirken yine aynı dönem içinde internette ve mobil cihazları kullanılarak geçirilen zaman hızlı bir artış göstermiştir. Benzer şekilde ABD de 2008 yılından 2010 yılına kadar kullanıcıların dijital içerik harcamaları ve harcama yapan kullanıcı miktarı artış göstermiştir. Gözlemlenen bu eğilimlerin kütüphaneler (ve müzeler) üzerinde etkileri olmaktadır. Sosyal ağlar ve açık içerik gibi yeni yayıncılık paradigmaları kütüphanenin küratör rolünü tehdit etmekte ve kütüphanelerin öğrenimi destekleyecek ve yönetecek yeni yollar geliştirmeye itmektedir. 20

Mobil cihazlar bilgi sunumunun ve erişiminin şeklini değiştirmektedir. Bunun sonucunda, kütüphaneler giderek artan bir biçimde mobil cihazlar için hizmet ve içerik sağlamaktadır. E-kitap satışındaki hızlı artış kütüphanelerden e-kitap verilmesi modellerinin ve lisans seçeneklerinin daha sürdürülebilir olmasını gerektirmektedir. İnternetin ve arama motorları kullanımının yaygınlaşması sonucu bireyler kaynakları bulmada çok fazla seçenekle karşı karşıyadır. Günümüzde kütüphaneler bilgi arayışında genellikle başvurulan ilk kaynak özelliklerini kaybetmektedirler. Kütüphaneler artık kullanıcıların dikkatini çekmek için rekabet etmekte olduklarından kaynaklara ve bilgilere anında kesintisiz erişimin sağlamaları gerekmektedir. Bu gelişmelerin sonucunda; dijitalleşen içerik, dijital içerik harcamalarındaki hızlı artış, internette harcanan zamanın artışı ve bilgiye istenilen zamanda istenilen yerden ulaşılabilmesi, kütüphanelerin de bu değişime ayak uydurmalarını gerektirmiştir. Bunun sonucu olarak ABD de kütüphaneler internet ve sosyal ağlar üzerinden sundukları hizmetleri artırmışlar ve fiziksel ortamdan sanal ortama geçişlerini hızlandırmışlardır. Sanal ortama geçişte kütüphanelerdeki ve müzelerdeki eserlerin dijitalleştirilmesi, bu eserlerin katalog bilgilerine ve dijital kopyalarına internet üzerinden erişimin sağlanması öne çıkmaktadır. ABD de Kongre Kütüphanesi 1994 ten bu yana koleksiyonlarındaki eserlerin dijital versiyonlarını çevrimiçi sunmaktadır. Dijitalleştirilen içerik içerisinde tarihi gazeteler, ses kayıtları, müzik, dans ve tiyatro gösterileri, fotoğraflar, haritalar, kitaplar, el yazmaları ve hatta internet sitesi arşivleri gibi materyaller bulunmaktadır. Amerika Dijital Halk Kütüphanesi (DPLA) projesi ile kültürel ve bilimsel varlıkların ücretsiz bir şekilde halkın erişimine sunulması amaçlanmaktadır. Bu hedefe ulaşmak için DPLA, ABD de pek çok üniversite ve kütüphane tarafından birbirinden bağımsız bir şekilde oluşturulan dijital içeriğin birbirleri ile entegre edilmesi için çalışmalar yürütmektedir. Avrupa Komisyonunun 2010 stratejisi kapsamında dijital ekonomiyi canlandırmak amacıyla 2005 yılında Dijital Kütüphaneler Girişimi (DLI) başlatmıştır. Avrupa 21

dijital kütüphanesi Europeana 2008 yılında 2 milyon ürünle pilot uygulamaya alınmıştır. Günümüzde Europeana tüm Avrupa çapında kütüphanelere, arşivlere, müzelere (Avrupa'nın kültürel mirası) ve koleksiyonlara (23 milyondan fazla esere) ortak erişim sunmaktadır. Telif haklarının izin verdiği ölçüde Europeana üzerinden kitaplar, dergiler, filmler, haritalar, fotoğraflar, müzik gibi tüm materyaller herkesin kullanımına açık olarak sunulmaktadır. 22

Giriş Günümüzde, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeye paralel olarak yeni teknolojiler günlük hayatta yoğun bir şekilde kullanılır hale gelmektedir. Bu raporda bilgi ve iletişim teknolojileri destekli yenilikçi çözümler alanındaki küresel eğilimler, ülke incelemeleri ve uygulama örneklerine yer verilecektir. Akıllı Kentler bölümünde akıllı kent uygulamaları eğilimleri değerlendirilecek, uygulamaları hayata geçirmede kullanılan iş ve finansman modelleri detaylandırılacak ve bu alanda çalışmalar yapan ülkeler incelenecektir. E-Sağlık hizmetleri bölümünde, sağlık hizmetlerindeki küresel eğilimlerden bahsedilecektir. Elektronik sağlık kayıtları, teletıp uygulamaları ve mobil sağlık uygulamaları alanındaki pazar potansiyeli değerlendirilecektir. Bu bölümde ayrıca e- sağlık konusunda önemli mesafe kat etmiş ülkelerin e-sağlık stratejileri, yönetişim yapısı ve uygulamaya aldıkları hizmetler detaylandırılacaktır. Yeşil Bilişim bölümünde, küresel alanda yaşanan kamu ve özel sektör eğilimlerine değinilecektir. Ayrıca önemli uluslararası kuruluşların ve ülkelerin yeşil bilişim alanında ve özellikle enerji verimliliğinde bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımını artırmak için yaptıkları çalışmalardan bahsedilecektir. Büyük veri ve nesnelerin interneti bölümünde, hızla artan veri hacmi ve veri çeşitliliği alanındaki gelişmelerden bahsedilecektir. Bu bölümde ayrıca büyük veri alanında önemli çalışmalar yürüten ülkelerde yapılan çalışmalar hakkında bilgiler sunulacaktır. Dokümanın son kısmı olan sanal kütüphane ve sanal müzeler bölümünde öncelikli olarak dünyada gözlemlenen dijital ve basılı içerik alanındaki eğilimler incelenecektir. Bu gelişmelere ek olarak özellikle günümüzde kütüphanelerin karşı karşıya olduğu temel değişimlere değinilecektir. Bu bölümde ayrıca dünyadan sanal kütüphaneler ve sanal müzeler üzerinde yapılan çalışmalara örnekler verilecektir. 23

1 Akıllı Kentler 1.1 Akıllı Kentler Tanımı ve Gelişimi Kentlerin performansı sadece sahip oldukları altyapıdan (fiziksel sermaye) ziyade etkisi her geçen gün artan bir şekilde bilginin toplanmasına, toplanan bilgilerin kalitesine, işlenmesine ve iletilmesine (insan ve sosyal sermaye) bağlıdır. Günümüzde kentlerin marka değerlerini ve rekabetçiliklerini korumaları insan kaynağına ve sosyal sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Bu kapsamda, modern kentlerin hizmet bileşenlerinin çerçevesini çizen ve özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin ve kaynakların verimli kullanımının önemini vurgulayan akıllı kent olgusu son 20 yıldır kentlerin stratejilerinde ve hizmet sunumlarında artan bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır [1]. Sürdürülebilir ekonomik gelişme ve yüksek seviyede yaşam kalitesi sağlayan akıllı kentler çevre, insan kaynağı, eğitim, kamu hizmetleri, ulaşım gibi pek çok farklı alanda ileri bir seviyeye ulaşmıştır. Bu alanlarda gelişmenin yakalanmasının temel öğeleri yukarıda da bahsedildiği gibi nitelikli insan kaynağına, sosyal sermayeye ve BİT in etkin kullanımına gereksinim duymaktadır. Kapsamı itibariyle farklı tanımları bulunan akıllı kent kavramının temel özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Ekonomik ve politik etkinliği artırmak ve sosyal, kültürel ve kentsel gelişimin sağlanması için birbirleri ile iletişim halindeki altyapıların kullanılması İş odaklı yaklaşım (kentlerde yeni iş olanaklarının yaratılması ve geliştirilmesi) vasıtasıyla kentlerin sosyoekonomik gelişmişliğinin artırılması Farklı kesimlerdeki ve bölgelerdeki kent sakinlerinin sosyal içerme ile kamu hizmetlerinden eşit şekilde faydalanmasının sağlanması. Bilgi odaklı ve küreselleşen ekonomide nitelikli insan kaynağının kentlere çekilmesi ve yaratıcı kültür ortamının oluşturulması Kentsel gelişimde sosyal sermayenin önemi ve kent sakinlerinin yeni teknolojileri öğrenmesi, benimsemesi ve vatandaşların yaşayan laboratuvarlar gibi yapılar vasıtasıyla kentler için yeni çözümler üretimine katkı sağlaması Sosyal ve çevresel olarak sürdürülebilirliğin sağlanması, kaynakların etkili kullanılması 24

Akıllı kent kavramına ek olarak akıllı kent çözümleri/uygulamaları ise temelde Kent Bilgi Sistemleri (KBS) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) gibi kentlerin bilgi teknolojileri altyapı sistemlerine bütünleşmiş ve gerçek-zamanlı bilgiye dayalı karar almayı mümkün kılacak şekilde enerji, su, ulaşım, sağlık, eğitim, güvenlik gibi kentlerde sunulan pek çok hizmetin sunumunu ve takibini kolaylaştıran ve kalitesini artıran BİT destekli uygulamalardır. 1.2 Küresel Eğilimler Küresel nüfus artışına ek olarak kırsal alanlardan kentlere olan göçteki artış sonucunda kentlerin nüfusları hızla artmaktadır. Günümüzde 7 milyar civarında olan dünya nüfusunun 2020 yılında 7,8 ve 2050 yılında 9,7 milyara ulaşması ve artışın büyük oranda gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanması beklenmektedir [2]. 2010 yılında dünya nüfusunun %52 si kentlerde yaşarken 2020 yılında bu oranın %56 ya ve 2050 yılında %67 ye çıkması öngörülmektedir [3]. Hızla artan nüfus sonucu kentlerde sunulan hizmetlerin kalitesi düşmekte, kentlerdeki ekonomik ve sosyal hayat olumsuz etkilenmekte ve kentlerin marka imajına zarar gelmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri kentlerde karşılaşılan sorunların çözülmesi, yerel yönetimlerin sunduğu hizmetlerinin iyileştirilmesi ve kentlerde yaşayanların yaşam kalitelerinin artırılmasına önemli katkılar sağlamaktadır. 1.2.1 Akıllı Kent Uygulama Eğilimleri Akıllı kent uygulamalarının sağlamış olduğu maliyetlerin düşürülmesi, kent yaşamının iyileştirilmesi ve kentin marka değerinin artırılması gibi faydalardan mümkün olan en üst seviyede faydalanabilmek için, uygulamaya konulması düşünülen çözümlerin vatandaşların tercihlerine göre önceliklendirilmesi büyük önem taşımaktadır (Şekil 1.1). ABD deki çalışmalar kimi çözümlerin vatandaşların tercihlerine göre önceliklendirilmesi gerektiğini göstermektedir. Özellikle trafik yoğunluğu, istihdama erişim, binaların enerji verimliliği konularında vatandaş memnuniyetsizliği öne çıkmaktadır. Her ne kadar bu problemler öne çıksa da, akıllı şehir çözümlerine vatandaşların verdiği desteğin boyutu her zaman hizmetlerin kalite derecelendirmelerine karşılık gelmemektedir. Örneğin trafik yoğunluğu problemlerine çözüm olarak önerilen akıllı park etme ölçerleri ve hızlı şeride ücretli erişim gibi uygulamalar kent sakinleri tarafından pek destek görmemektedir. 25

Şekil 1.1 Akıllı kent çözümlerinin önceliklendirilmesi Şehir hizmetlerinin kalitesi ile ilgili kent sakinlerinin derecelendirmesi (düşük puan = yüksek şikayet) Akıllı Şehir çözümlerine verilecek desteğin boyutu her zaman kalite derecelendirmelerine karşılık gelmemektedir (daha yüksek puan = daha fazla destek) 1. öncelik 2. öncelik 3. öncelik Şehrinizin kalitesi 5 puan üzerinden ort. Desteğin derecesi 5 puan üzerinden ort. Uygulama önceliği yanıtlayanların %'si Otoyollardaki trafik yoğunluğu 2,4 Akıllı trafik ışıkları 4,3 52 Şehir caddelerindeki trafik yoğunluğu 2,7 İstihdama erişim 3,3 Şehir binalarının enerji verimliliği 3,3 Vatandaş katkısı&bağlılığı 3,3 Akıllık cadde ışıkları 4,2 Sızıntı önleme 4,1 Su sızıntısı sensörleri 4,1 Koordineli afet müdahalesi 4,1 Şehir binalarının enerji verimliliği 4,0 21 25 18 24 19 Toplu taşıma araçlarına erişim 3,4 Hava kalitesi 3,4 Güvenlik 3,6 Su kalitesi 3,8 Elektrik hizmetleri 3,9 Çöp hizmetleri 3,9 Sağlık hizmetlerine erişim 3,9 Su hizmetleri 3,9 Eğitime erişim 4,0 Acil durum hizmetleri 4,0 Değişken tarife uygulaması 4,0 Tren/otobüs hizmetleri 4,0 Akıllı elektrik ölçerler 3,8 Sel suyu yönetimi 3,8 Videoyla suç denetimi 3,8 Akıllı telefonlar vasıtası ile bakım istekleri 3,7 Akıllı su ölçerler 3,7 Su kalitesi bilgileri 3,6 Hava kalitesi denetimi 3,6 Atık toplama 3,1 Akıllı park etme ölçerleri 2,9 Hızlı şeride ücretli erişim 2,6 22 17 9 8 12 5 8 7 5 5 10 32 Doğrudan vatandaştan ücret alınan çözümler daha düşük destek toplamıştır Kaynak : ABD Kentsel İstatistik Alanı (MSA) 2012 bazında en büyük 15 ABD kentinde ikamet eden 500 kişi arasında yapılan anket Küresel örneklere bakıldığında günümüzde akıllı kent uygulamalarındaki büyüme daha çok teknolojisini kanıtlamış veya güvenlik sorunları nispeten önemsiz belli alanlarda meydana gelmektedir. ABD de yapılan bir araştırmaya göre özel hayatla ilgili bilgilerin dağıtılmış sistemler üzerinden işlenmesi nedeniyle mahremiyet, güvenilirlik ve güvenlik konularında kaygı uyandıran pek çok nokta bulunmaktadır. Bunun sonucunda bu alanlardaki akıllı kent uygulamalarının hayata geçirilmesi güvenlik ve mahremiyet konuları nispeten daha geri planda tutulan kamuda enerji verimliliği gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır (Şekil 1.2). 26

Şekil 1.2 Akıllı kent çözümlerinin önceliklendirilmesi Şu an itibarıyla teknolojilerin kullanılması hedeflenen alanlar Ankete katılanların yüzdesi (ankete katılan ABD deki 396 kent içinde) Kamu binalarında enerji verimliliği Cadde aydınlatmaları 44 86 Kamu güvenliği, bireysel veriler veya güvenilirlik konularında kaygı uyandıran daha az nokta bulunmaktadır Atık su arıtımı Trafik yönetimi Su tedariki Toplu taşıma Kamu güvenliği (binalar/ulaşım) Atık yönetimi Enerji (elektrik/gaz hizmetleri) 19 15 15 14 12 12 12 Özel hayatla ilgili bilgilerin dağıtılmış varlıklar üzerinden işlenmesi nedeniyle mahremiyet, güvenilirlik ve güvenlik konularında kaygı uyandıran daha çok nokta bulunmaktadır; (Örneğin, trafik kameraları), kritik altyapılar (örneğin; enerji), ağ üzerinde tutulan bilgiler Eğitim (okul binaları/ulaşım) 8 Toplu konutlar 4 Sağlık (bina/ulaşım) 0 Kaynak: ABD Belediye Başkanları Konferansı, 2011 Dünyadaki örneklere bakıldığında Akıllı Kent projeleri daha çok sektörler arası bütünleşmeye sahip projelerden çok bağımsız çözümler veya küçük ölçekli pilot uygulamalar şeklindedir (Şekil 1.3). Akıllı kent uygulamaların hayata geçirildiği pek çok kentte genellikle ayrı ayrı sorun noktalarına yönelik uygulamalar zaman içinde yaygınlaştırılmaktadır. Bunun sonucunda da çözümler arasında veri uyumunda problemler yaşanabilmektedir. Gözlemlenen bir başka konu ise akıllı kent uygulamaların tümleşik ve bütüncül bir şekilde hayata geçirilmesi için ciddi finansal kaynakların ve güçlü uzun vadeli bir öngörünün gerekliliğidir. Bununla birlikte sorun noktalarında iyileştirmeye yönelik yapılan genelde düşük yatırımlı projeler kentlerin akıllı kent teknolojilerini tanımaya olanak 27

sağlamakla beraber kentlerin akıllı kent olma konusunda bütüncül bir öngörü geliştirmesine mani olabilmektedir. Şekil 1.3 Küresel akıllı kent uygulamaları örnekleri 1.2.2 Finansman ve İş Modelleri Akıllı kent çözümlerinin hayata geçirilmesi ciddi finansal yatırıma ihtiyaç duymaktadır ve devlet ve özel sektör finansmanı bu çözümlerin hayata geçirilmesi için hayati önem taşımaktadır. Günümüzde devletler akıllı kent çözümlerinin hayata geçirilmesinde gereken kaynakların büyük bir bölümünü karşılamaktadır. Finansman genellikle kamu bankaları, araştırma fonları veya doğrudan kamu yatırımları yoluyla sağlanmaktadır. Bazı durumlarda kamu tarafından sağlanan ilk finansman yardımının ardından, özel sektör sonraki adımlardaki geliştirme maliyetlerini karşılayabilmektedir. 28

Akıllı Kent projeleri ayrıca özel sektör tarafından sağlanan kaynaklar ile de hayata geçirilebilmektedir. Bu amaçla özel sektör yatırımlarına kamu teşvikleri sağlanmaktadır (örn. dolaylı destekler veya vergi indirimleri). Hem devlet destekli hem de özel sektör finansmanı sonucunda hayata geçirilen akıllı kent uygulamalarının idamesi için yerel yönetimlerin kaynak yaratması gerekmektedir. Bu amaçla; Sunulan çözümler için vatandaşlardan ücret alınması Çözümlerde özel sektör ile gelir paylaşımı gibi modellerin uygulanması Oluşturulan çözümlerin ticarileştirilmesi ve lisans/telif ücretleri alınması gibi yöntemler izlenebilmektedir. Günümüzdeki akıllı kent çözümleri çoğunlukla devletler tarafından hayata geçirilmekle birlikte kamu özel sektör işbirlikleri ve sadece özel sektörün hayata geçirdiği projeler de bulunmaktadır. Aşağıda farklı iş modellerine örnekler sunulmuştur. Devlet: Devlet tek başına mevcut veya yapılacak olan altyapıyı geliştirmek amacıyla akıllı kent uygulamalarına yatırım yapmaktadır. Ülkedeki mevzuat ve yerel yönetimlerin tabi olduğu kanunlar, strateji ve hedefler doğrultusunda projeler hayata geçirilmektedir. Masdar City (Abu Dhabi), Cape Town (Güney Afrika) ve Suwon City (Güney Kore) bu modele örnek olarak gösterilebilir [4]. Devlet-özel sektör işbirliği: Devlet özel sektör ile yakın çalışarak mevcut süreçleri iyileştirmek, belirlenen hedeflere ulaşmak ve yeni çözümleri hayata geçirmek amacıyla projeler yürütebilmektedir. Devlet bu tarzda projelerde kamu, akademi, özel sektör katılımcılarından oluşan proje takımları vasıtasıyla proje kapsamındaki etkinlikleri yönetmekte ve koordine etmektedir. Amsterdam (Hollanda). Birmingham (İngiltere) ve Dublin (İrlanda) devlet-özel sektör işbirliği modeline örnek olarak gösterilebilir [4]. Özel sektör: Devlet tarafından desteklenen özel sektör kuruluşları, çerçevesi detaylı olarak belirlenmiş akıllı kent projelerini hayata geçirmektedir. Özel sektör tarafından hayata geçirilen projelerde, şirketlerin ortaklıklar kurarak veya diğer şirketler ile işbirliğine giderek yatırım yapması yaygın olarak gözlemlenmektedir. Jubail (Suudi Arabistan), Lavasa (Hindistan), Malaga (İspanya) ve Songdo City 29

(Güney Kore) şehirlerindeki akıllı kent uygulamaları bu modele örnek olarak gösterilebilir [4]. Aşağıdaki şekillerde akıllı kent uygulamalarının hayata geçirilmesinde kullanılan iş ve finansman modellerinin örnekleri sunulmuştur. Özellikle Avrupa daki şehirlerde yaşayan laboratuvar uygulamalarına rastlanmıştır. Akıllı kent uygulamalarının hayata geçirilme biçimi incelenen şehirlerde yerel yönetim, özel sektör ve araştırma kuruluşlarının işbirlikleri ağırlıklı olarak görülmektedir. Hollanda da Amsterdam kenti bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) tabanlı yaşam ve çalışma, e-katılımcılık, açık veri ve mobil uygulamalar, enerji verimliliği, akıllı binalar, akıllı sayaçlar, uzaktan sağlık hizmetleri ve akıllı şebeke konularında projeleri özel sektör, yerel yönetim ve araştırma kurumları ortaklığından oluşan 70 ten fazla kurum vasıtasıyla hayata geçirilmektedir. Projelere Avrupa Komisyonu Bölgesel Gelişim Fonu, özel sektör ve kamu kaynak aktarmaktadır ve kentlerde yaşayan vatandaşların yenilikçilik sürecinin içine çekildiği yaşayan laboratuvar uygulaması Amsterdam da akıllı kent uygulamalarının hayata geçirilmesinde kullanılmaktadır (Şekil 1.4)[5]. Güney Kore deki Songdo City ise akıllı kent uygulamalarının hayata geçirildiği bir başka örnektir. Songdo City 1.500 dönümlük alanda baştan yaratılmış yeni bir şehirdir. 2015 yılında inşasının bitirilmesi planlanan şehirde 80.000 konut bulunacaktır. Sürdürülebilir şehir kavramında inşa edilen şehirdeki alanların %40 ının yeşil alanlardan oluşması beklenmektedir. Proje kapsamında, şehir genelinde fiber genişbant erişimi sağlanacak, evlerde, ofislerde ve kamu binalarında video konferans sistemi ekranları (telepresence) bulunacak ve aydınlatma, ulaşım, enerji, su yönetimi, güvenlik, akıllı binalar gibi uygulamalarda yoğun olarak sensörler kullanılacaktır. Songdo City yerel yönetim ve özel sektör ortaklığı ile ağırlıklı olarak özel sektör ve yerel yönetim finansmanı ile hayata geçirilmektedir (Şekil 1.4)[6]. Çin de Shenyang kenti akıllı su ve elektrik sayaçları, akıllı ulaşım ve trafik yönetimi ve acil durum müdahalesi gibi alanlarda özel sektör, yerel yönetim ve araştırma kurumlarının katılımıyla ve çoğunlukla yerel yönetimin finansmanıyla projeler yürütmektedir (Şekil 1.4)[7]. 30

Şekil 1.4 Akıllı kent uygulamaları iş ve finansal modeller örnekleri (1/2) İspanya da Malaga kenti enerji verimliliği konusunda akıllı elektrik sayaçları ve yenilebilir enerji kaynaklarının enerji şebekesine en uygun katılımı ve akıllı enerji şebekesi konularında uygulamaları özel sektör, yerel yönetim ve araştırma kurumları ortaklığı (11 özel sektör şirketi, 14 araştırma kurumu) ile hayata geçirmektedir. Projelerin finansmanı Avrupa Komisyonu Bölgesel Gelişim Fonu (31 milyon avro bütçe), yerel yönetim ve merkezi hükümet tarafından sağlanmaktadır. Amsterdam kentindekine benzer şekilde Malaga da da yaşayan laboratuvar uygulaması ile enerji verimliliği konusunda uygulamaların geliştirilmesinde kent sakinlerinin sürece etkin katılımları sağlanmaktadır (Şekil 1.5)[8]. 31

Şekil 1.5 Akıllı kent uygulamaları iş ve finansal modeller örnekleri (2/2) Japonya da Yokohama şehrinde de Malaga ya benzer şekilde enerji verimliliği konusunda akıllı enerji şebekesi, akıllı enerji yönetim sistemleri (konutlar, kamu binaları, ofisler, fabrikalar gibi) ve elektrikli araçlar konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalara özel sektör, yerel yönetim ve araştırma kurumları ortaklığından oluşan 30 dan fazla kurum katılmaktadır ve projelerin finansmanı ağırlıklı olarak Japon Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır. Japonya da ayrıca Totoya, Keihanna ve Kitakyushu şehirlerinde düşük karbon salımı ve enerji verimliliği alanlarında pilot çalışmalar yürütülmektedir. Bu projelerle hem akıllı kentler ile ilgili yenilikçi teknolojilerin test edilmesi ve sonucunda oluşturulan çözümlerin ticarileştirilerek yurt dışına satılması hedeflenmektedir (Şekil 1.5)[9]. 32

ABD de Dubuque şehrinde de yerel yönetim ve özel sektör ortaklığıyla akıllı su ve elektrik sayaçları, akıllı ulaşım sistemleri ve toplu taşıma alanlarında akıllı kent uygulamaları hayata geçirilmektedir. Projelerin finansmanı özel sektör, federal fonlar (Energy Efficiency and Conservation Block Grant) ve Iowa eyalet fonlarından karşılanmaktadır (Şekil 1.5) [10, 11]. 1.2.3 Yerel Yönetimler Arası Etkinlik Yerel yönetimler tarafından geliştirilecek olan BİT destekli akıllı kent uygulamalarında standartların belirlenmesi ve en iyi uygulamaların, bilginin ve tecrübelerin paylaşılması uygulamaların daha az maliyetle ve çok daha etkin bir şekilde hayata geçirilmesine ve birlikte çalışabilirliğe olanak sağlamaktadır. BT nin akıllı kent uygulamalarındaki yoğun kullanımından dolayı özellikle belediyeler arası BT etkinliğini artırmayı hedefleyen kurumlar kurulmuştur. Genellikle kar amacı gütmeyen yapıda olan, 2000 lerde kurulmuş bu kurumlar belediyelerin üyelik bedelleri ve belediyelere sağladıkları hizmetler karşılığında aldıkları ödemelerle maliyetlerini karşılamaktadır. Yönetimleri bu kurumlara üye yerel yönetimler tarafından seçilmekte ya da yerel yönetim temsilcilerinden oluşmaktadır. Bu kuruluşların yerel yönetimler için faydaları üç ana başlıkta özetlenebilir: Yerel yönetimlerde teknik ölçütlerin belirlenmesi ve BT standartları eşgüdümünün sağlanması Yerel yönetimler arası ortak çözümlerin ve en iyi uygulamaların paylaşımı ve yerel yönetimlere özel yazılım çözümleri geliştirilmesi sayesinde mükerrer harcamaların azalması Satın almanın birleştirilmesi sayesinde aynı ürün ve hizmetlere daha az maliyetle erişim BT uygulamaları için sözleşme ve proje yönetimi, BT projelerinde kullanılacak standartların ve BT mimarisinin seçiminde destek verilmesi gibi hizmetleri sayesinde yerel yönetimlerin yetkin personel bulamama sorunlarının azalması, dolayısıyla BT etkinliklerinin artması Özellikle sundukları yazılım çözümlerinin kapsamı ve içeriği bu kurumların hizmet verdikleri belediyelerin çeşitliliğine ve sayısına göre değişiklik göstermektedir. Az sayıda büyük belediyeye hizmet veren kurumlar daha özelleşmiş yazılım hizmetleri sunarken, 33

çok sayıda belediyeye hizmet veren kurumlar daha kısıtlı özelleştirme imkanı sağlayan bulut bilişim çözümleri sunmaktadır (Şekil 1.6) [12, 13, 14]. Şekil 1.6 Yerel yönetimler arası etkinlik üzerine faaliyet gösteren küresel örnekler Dimpact Kooperatifi 2006 yılında kurulmuş ve 2013 Ocak itibariyle Hollanda nüfusunun %8 ine hizmet veren 31 belediye kooperatife üyedir. Belediyeler tarafından yönetilen kooperatif BT alanındaki ihtiyaçları birleştirip satın almakta ve alıcı belediye talep ederse satın alınan hizmetlerin sözleşme yönetimini de üstlenmektedir. Kooperatif ayrıca kullanılacak teknik standartların seçimi ve BT mimarisi konularında belediyelere destek vermektedir. Belediyelerin geliştirdikleri uygulamalar konusunda bilgi sahibi olan kooperatif bu uygulamaların başka belediyeler tarafından da kullanılmasını sağlayarak ortak çözümleri yaygınlaştırmaktadır. Ayrıca Dimpact bünyesinde kapsamlı bir belediye e-devlet çözümü geliştirilmiş ve bu çözüm bulut bilişim çözümü olarak üye belediyelere sunulmaktadır. Çözüm; girişimlerin ve bireylerin ihtiyaçlarına hitap eden bir belediye 34