DOĞRUDAN FAALİYET DESTEĞİ Konusu İstanbul Göç Araştırması Pilot Çalışması Gerekçesi Göç, kültürel ve ekonomik gerilimlerin sonucu ve aynı zamanda onları yaratan bir olgu olarak, İstanbul da sosyal ve ekonomik hayatın şekillenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. İstanbul, hem iç göç ile şekillenmiş olması hem de dış göç ile gelenler için cazip bir hedef olması nedeniyle göç hareketleri açısından çeşitlilikler ve karmaşık nedensellikler içeren bir ildir. Bundan dolayı kentte yaşayanlara yönelik kent politikalarının ve sosyal politikaların belirlenmesi ve göçün sağladığı ekonomik, sosyal, kültürel fırsatların değerlendirilebilmesinin ilk adımı, göç hareketlerini ve göçmen nüfusun durumunu tespit eden kapsamlı verinin analiz edilmesi olmalıdır. İstanbul da göç hareketlerinin dönemler itibariyle yönü, nedenleri ve kentte yarattığı değişimler üzerine önemli akademik çalışmalar mevcuttur. Ancak İstanbul da göç hareketlerinin dönemler itibariyle miktarı, yönü, şehrin sosyal ve ekonomik yapısının yıllar itibariyle gelişimine olan etkisini istatistiksel verilere dayanarak, İstanbul un genelini temsil eder nitelikte bir örneklem ve sayısallaştırılabilecek araştırma yöntemleri kullanılarak, nedensellikleri ile birlikte açıklayan bilimsel bir araştırma henüz gerçekleştirilmemiştir. Bu tür kapsamlı bir araştırmanın gerçekleştirilmesi için ilk adım, uygun yöntem ve araçlarının belirlenmesini sağlayacak bir pilot araştırmanın yürütülmesi olacaktır. Kapsamı* İstanbul da hem iç hem dış göçün dönemler itibariyle özelliklerini ve farklı göçmen profillerini saptayan ve İstanbul un istihdam, kamu hizmetleri, üretim ve hizmet sektörü, kentsel mekânın kullanımı, yoksulluk, güvenlik, sosyal içerme gibi yerel kalkınma dinamikleri üzerinde göçün etkilerini tespit eden, çok yönlü ve kapsamlı, yaygınlaştırılabilir ve tekrar edilebilir bir bilimsel araştırmanın detaylı tasarımının yapılması amaçlanmaktadır. Tasarımı yapılacak olan kapsamlı araştırmanın Ek-1 deki sorulara (bunlarla sınırlı olmamakla birlikte) yanıt vermesi hedeflenmektedir. Pilot araştırma, İstanbul da yerel ölçekte temsili niteliği olan büyük bir örneklemle gerçekleşecek bu kapsamlı araştırmanın tasarımı için gerekli ön çalışmayı teşkil edecektir. Tasarımı yapılacak olan araştırmanın, gelecekte sadece sosyal değil ekonomik ve kentsel araştırmalara da altlık olması, ekonomik ve sosyal politikaların yapımı sürecinde yol gösterecek bilimsel bilgi sunması hedeflenmektedir. Böyle bir araştırmanın tasarımı için yapılacak pilot araştırmanın yerine getirmesi beklenen işler aşağıda yer almaktadır (Araştırmayı daha etkin kılacağı düşünülüyorsa, gerekçelendirilmek kaydıyla, bu işlerin sınırlarını yeniden tanımlayan, içeriğini değiştiren veya geliştiren pilot araştırma önerileri de değerlendirmeye alınacaktır). 1
Alana dair literatür taraması ve kurumsal yapı analizi: Konuyla ilgili sistematik bir literatür araştırması yapılacaktır. Başvuruda teslim edilen literatür taramasının genişletilmesi beklenmektedir. Teorik literatürün yanı sıra, konu ile ilgili bugüne dek yapılmış bilimsel yayınlar başta olmak üzere, ilgili raporlar ve mevcut veri kaynakları incelenecektir. Alandaki kurumsal yapı ve işleyişi resmedilecek ve genel bir durum analizi yapılacak, gerekiyorsa ilgili kurum çalışanları ile öncül mülakatlar yapılacaktır. Bu aşamanın sonunda, konu ile ilişkili tüm veri kaynaklarının listelenmesi, her bir kaynağın kapsamlı araştırmaya sunabileceği katkının, alandaki ilgili kurumların hangileri olduğunun ve çalışmalarının kurumsal yapı içerisindeki yerinin detaylı şekilde raporlanması beklenmektedir. Kuramsal çerçevenin oluşturulması: Kapsamlı araştırmanın teorik literatür araştırması kapsamındaki hangi kuramlardan faydalanarak tasarlanacağı tartışılacak, işlemselleştirilecek kuramsal çerçeve ve kullanılacak veri toplama, ölçme-değerlendirme ve analiz yöntem ve araçları belirlenecektir. Kapsamlı araştırmada kullanılacak yöntem ve araçların geliştirilmesi: Kapsamlı araştırma için önerilen tüm veri toplama, ölçme-değerlendirme ve analiz yöntem ve araçları detaylarıyla geliştirilerek, gerekçesi ve pilot araştırma esasında nasıl test edileceği öngörülecektir. Tüm yöntem ve araçların sahada etkin bir örneklem ile uygulanması: Kapsamlı araştırmanın karma bir metodoloji ile, İstanbul da göç olgusunun tüm çeşitlerini ve geniş bir yelpazedeki etkisini temsil edecek, çoğunluğu tesadüfi, bir kısmı amaçlı olarak seçilmiş büyük bir örneklemle yapılması planlanmaktadır. Pilot araştırma, kapsamlı araştırmanın tasarımını gerçekleştirmek için en etkin pilot örneklemi kullanmalıdır: (1) Önceki adımlarda geliştirdiği tüm yöntem ve araçları pilot örneklem üzerinde test etmeli, gerekiyorsa güncellemeli ve kapsamlı araştırmada kullanılmak üzere son haline getirmelidir. (2) Pilot örneklem kullanarak topladığı verinin analizi esnasında, kapsamlı araştırmada kullanılacak analiz araç ve yöntemlerini son haline gelecek şekilde geliştirebilmelidir. Verilerin bilgisayar ortamına aktarılması ve analizi: Pilot araştırma, yöntem ve araçları pilot örneklem üzerinde kullanarak sahada elde ettiği tüm verileri bilgisayar ortamına aktarmalı ve uygun yazılımlar kullanarak analiz etmelidir. Analizin tüm adımları raporlandırılmalı; araştırma sorularına yanıt üretmek konusundaki yeterliliği tartışılmalıdır. Kapsamlı araştırma için örneklem tekniğinin, yöntem ve araçların belirlenmesi: Bu aşamada, kapsamlı araştırmada nasıl bir örneklem kullanılması gerektiği, kullanılacak araç ve yöntemlerin son hali ve nasıl kullanılacakları detaylarıyla sunulacaktır. Sadece kapsamlı araştırmanın tasarımının sunulması değil, pilot araştırma sürecinin bütünlüklü olarak belgelendirilmesi beklenmektedir: Pilot araştırma sürecinde elde edilen bilginin, kapsamlı araştırmanın tasarımına nasıl hizmet ettiği tartışılacak, pilot araştırma esnasında uygun bulunan, terkedilen veya değiştirilerek uygulanması önerilen yöntem ve araçlara ilişkin verilmiş kararlar gerekçelendirilecektir. Kapsamlı araştırmanın fizibilitesinin değerlendirmesi: Kapsamlı araştırma için tayin edilen metodolojinin hayata geçirilebilmesi için ihtiyaç duyulan yetkinlikteki bir araştırma ekibinin bileşenleri ve gerekli kaynaklar (finansal kaynaklar, insan kaynakları, teknoloji vd.), uygulama 2
esnasında ortaya çıkabilecek muhtemel lojistik sorunlar ve çevresel riskler saptanarak, araştırmanın fizibilitesi değerlendirilmelidir. Detaylı metodolojik rehber ve iş planı hazırlanması: Kapsamlı araştırmanın metodolojisini adımları itibariyle detaylı olarak anlatan (gelecekteki araştırma ekibinin eğitimi için kaynaklık edecek) bir rehber yazılmalı ve bunun hayata geçirilmesi için izlenmesi gereken detaylı iş planı hazırlanmalıdır. Kapsamlı araştırmanın beklenen sonuç ve çıktılarını değerlendirmesi: Gelecekte yapılacak kapsamlı araştırmanın sonucunda elde edilecek bilimsel bilgi ve deneyimin olası kullanım alanları ve bu alandaki politika yapım süreçlerine nasıl yol gösterebileceği, ulusal ve uluslararası iyi örneklere gönderme yapılarak ve Türkiye deki mevcut durumu göz önünde bulundurularak değerlendirilmeli ve raporlanmalıdır. Bu raporun, göç alanındaki politika yapım süreçlerinin ilgilendirdiği tüm kurumların bir listesini ve gelecekteki faaliyetin potansiyel paydaşı olarak nasıl konumlanacağını da içermesi beklenmektedir. Projenin nihai raporunun yazılması: Projenin nihai raporu, yukarıda belirtilen safhalarda gerçekleştirilen tüm çalışmaların bulgularını ve istenen değerlendirmeleri içerecek şekilde hazırlanacaktır. Beklenen Çıktılar* Nihai rapor: Faaliyetin nihai raporu, aşağıdaki unsurları içerecektir. Literatür taraması Pilot araştırma raporu Kapsamlı araştırmada paydaş olacak tüm kurumların listesi ve potansiyel katkıları Kapsamlı araştırmanın tasarımı (tüm veri toplama, ölçme-değerlendirme, analiz yöntem ve araçları) Kapsamlı araştırmanın fizibilite raporu (ihtiyaç duyulacak tüm kaynakların niceliksel ve niteliksel olarak belirlenmesi, fırsat ve risklerin öngörülmesi) Kapsamlı araştırmanın metodolojik yönergesini ve detaylı iş planını içeren rehber Kapsamlı araştırmanın beklenen sonuç ve çıktılarının değerlendirilmesi Başvuruda İstenilen Faaliyete Özel Belgeler* Aşağıdaki belgelerin başvuru esnasında sağlanması gerekmektedir: Literatür taraması: Faaliyeti gerçekleştirecek ekibin konuya hakim olduğunu ve faaliyetin başlamaya hazır olduğunu gösteren, araştırmaya esas konunun incelendiği ve sentezlendiği, birincil referanslar içeren sistematik bir literatür taraması 3
Yöntem: 1. Önerilen araştırma yönteminin, kullanılacak veri türleri ve veri kaynaklarının, veri toplama ve analiz yöntemlerinin, bilimsel referanslar içerecek şekilde, tüm aşamaları ve prosedürleriyle gerekçeli açıklaması, 2. Kullanılacak veri kaynaklarının (görüşülecek kişi ve kurumlar, kullanılacak veri tabanları vb.) taslak listesi ve diğer destekleyici belgeler Alt yüklenici: Eğer araştırma alt yüklenicilerden hizmet alımı yolu ile yapılıyorsa - İşin tarifi: Araştırmada alt yüklenicinin üstleneceği işler, rol ve sorumlulukları - Bütçe: Alt yüklenici detaylı bütçesi ve açıklamaları - Kilit personel: Alt yüklenicinin araştırmada kullanacağı kilit personelde aranacak nitelikler Yukarıda yer almayan ancak başvuruyu güçlendireceği düşünülen destekleyici belgeler ayrıca eklenebilir. Nihai Teslimde İstenilen Faaliyete Özel Belgeler* Faaliyet süresince ve sonrasında verilerin kaydedilmesi, korunması, bütünlüğü ve gizliliği araştırmacının sorumluluğundadır. Faaliyet boyunca üretilmiş ham, yarı-işlenmiş ve tamamen işlenmiş verilerin tümü metaveri ile birlikte faaliyetin bitimini takiben ajansa teslim edilecektir. Teslim edilen veri setlerinin, araştırmayı ve orijinal analizi tekrar etmek, eksik veya kusurlu bir uygulama ile ilgili soruların yanıtlamak, kayıtların doğruluğunu teyit etmek, müdahalelerin tarih ve yerini belgeleyebilmek, araştırmanın sonuçların bilimsel geçerliliğini ispat etmek gibi durumlarda gerekecek tüm veriyi içermesi gerekmektedir. Sahada kullanılmış olan doldurulmuş anket formları, gözlem formları, görüşme formları, süpervizyon formları, saha günlüğü gibi belgeler, elektronik ortama aktarıldıktan sonra metaverisini de içerecek şekilde dosyalanacak ve fiziksel olarak teslim edilecektir. Elektronik ortama aktarılmış olan ham veriler ile yarı-işlenmiş ve işlenmiş verilerin tümü bilgisayar ortamında CD/DVD olarak üç nüsha halinde teslim edilecektir (Ses kayıtları ve transkripsiyonları, araştırmaya katılanların demografik özellikleri, kullanılmış olan istatistiksel veriler, analiz için yapılan tüm hesaplamalar ve işlemler, tablo ve grafikler, şekil dosyaları vb). Kullanılan tüm kodlar metadata içerisinde ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Faaliyetin ara raporlarının, nihai raporunun ve çağrıda öngörülüyorsa faaliyet yayınının elektronik ortamda teslim edilen işlenmiş verilerin içerisinde yer alması, bununla birlikte basılı olarak üç nüsha halinde çoğaltılması ve teslim edilmesi gerekmektedir. *Asgari koşulları tanımlamaktadır. Faaliyetin gerektirdiği şekilde kapsam, yöntem ve faaliyet sonuçları genişletilebilir ve çeşitlendirilebilir. 4
EK-1 ARAŞTIRMA SORULARI Pilot araştırma, aşağıdaki sorulara (bunlarla sınırlı olmamakla birlikte) yanıt vermek üzere gerçekleştirilecek, bu yanıtları vermekle birlikte, daha kapsamlı ve İstanbul da yerel ölçekte temsili niteliği olan daha büyük bir örneklemle gerçekleşecek gelecekteki bir araştırmanın tasarımı için gerekli ön çalışmayı teşkil edecektir. 1- Dönemler itibariyle İstanbul a / İstanbul dan göç hareketlerinin gelişimi ile ilgili olarak bugüne kadar yapılmış araştırmalar ve bu alandaki çalışmalara ışık tutabilecek bilimsel literatürün kapsamı nedir? 2- Literatürde yer aldığı kadarıyla, İstanbul da tarihsel olarak göçün gelişimi ve kent üzerindeki etkisi ne yönde olmuştur? 3- İstanbul da göç araştırması için mevcut ulaşılabilir veriler (TÜİK, SYGM, belediyeler, üniversiteler vd) nelerdir? Bu alandaki araştırmaları etkileyen veri eksikliği veya yöntemden kaynaklanan kısıtlar nelerdir? 4- Göçle ilgili bugüne dek ulusal ve yerel düzeyde hangi kamu politikaları uygulanmıştır; genel kurumsal yapı, yaklaşımlar ve stratejiler ne yöndedir? 5- İstanbul da göçmen kimdir? Hangi tarihlerde nereden gelmişlerdir? a. İç göç / Dış göç b. 50 ler / 60-70 ler / 80 ler / 90 lar / 2000 ler 6- Nerede ve nasıl yaşamaktadırlar? a. İkamet yeri (zaman içerisindeki değişiklikler) b. Konut mülkiyeti c. Konut kalitesi d. Sosyal ilişkileri (akrabalıklar, komşuluklar vd) e. Mahallenin daha geniş çevre bağlamında durumu ve koşulları 7- Nerede ve nasıl çalışmaktadırlar? a. Çalışma alanı b. İstihdamın niteliği c. İş bulma / sürdürme kanalları d. Çalışma yeri ve ulaşım e. Çalışma koşulları f. Kayıtlı / kayıt dışı çalışma 8- Dönemler itibariyle göçle gelen nüfusun niteliğinde nasıl bir değişim olmuştur? a. Memleketi b. Eğitim düzeyi c. Etnisite ve anadil d. Geliş nedeni e. Kentten beklenti 5
9- Geldikleri yer ile bağlarını nasıl devam ettirmektedirler? a. Geldiği yerdeki aile ve akrabalar b. Mülk ve gelir kaynakları ve gelir transferi c. İstanbul da kurulan / sürdürülen ilişki ağları d. Sürdürülen / değişen kültürel kodlar 10- Sonra gelenlerin önce gelenlere oranla kente eklemlenişindeki (sosyal ve ekonomik entegrasyon) farklılıklar nelerdir? a. Hanenin faydalandığı hizmetler i. Hizmet türleri, ii. Erişim kanalları, iii. Ne kadar faydalandığı, iv. Zorluklar ve fırsatlar b. Barınma koşulları c. Gelir kaynakları d. İstihdam, çalışma koşulları ve çalışma ilişkileri e. Kentsel mekanlara erişimi 11- İstanbul un ekonomik kalkınmasına göçün katkısı ne olmaktadır a. Dönemler ve sektörler itibariyle b. Göç edenlerin niteliği itibariyle c. Demografik yapı itibariyle d. İstihdamdaki etkisi itibariyle (sektörler, işgücünün niteliği, ücretler, maliyetler vb) 12- Göçün farklı nüfus kesimlerine etkisi nasıl olmaktadır a. Çocuk ve gençler, yaşlılar, kadınlar b. Diğer (Kürtler, Romanlar, başka ülke vatandaşları vb) 13- Gelecekte nasıl göç hareketleri ve nasıl etkiler beklenmektedir? 14- Göçle ilgili politika yapım süreçlerinin planlanmasında yol gösterici olabilecek temel yaklaşımlar hangileridir? a. Göçü sadece bir entegrasyon sorunu olarak değil, aynı zamanda bölgesel kalkınma açısından bir kaynak olarak değerlendirebilecek politika yapım süreçleri nasıl planlanmalıdır? b. İstanbul bölge planının ekonomik ve sosyal hedeflerine uygun alternatif göç politikaları neler olabilir (örneğin tersine beyin göçü, belli alanlarda nitelikli işgücü için çekme etkisi yaratılması vb)? c. Bu alanda kapsamlı bilimsel çalışmaların yanı sıra faydalanılabilecek uluslararası iyi ve kötü örnekler hangileridir? 6