ENDÜSTRİYEL TASARIMLARIN KORUNMASI Hülya ÇAYLI Tasarım Kavramı ve Korunma Şartları
Fikir ve Sanat Eserleri Patent ve Faydalı Modeller Tasarımlar Tasarım hukuku anlamında ürün olmayan eserler Estetik tasarımlar Sadece İşlevsel teknik işlevi tasarımlar olan ürünler Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Sanatsal veya estetik nitelik Tasarım Hukuku Görünüm Patent ve Faydalı Model Hukuku Teknik özelliğe dayalı fonksiyon Estetik + İşlevsellik
Türk Hukukunda Tasarımların Korunmasına İlişkin Mevzuat Tescilli Tasarımlar Tescilsiz Tasarımlar 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında KHK Genel Hükümler (özellikle TTK nun haksız rekabete ilişkin hükümleri ve FSEK Tasarım Hukukuyla Korunmak İstenen Nedir? Tasarım hukukuyla korunan, bir ürünün görünümünün o ürüne kattığı ekonomik değerdir.
Tasarım Nedir? 554 sayılı KHK md. 3 (a) Tasarım, bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütündür. Ürün Nedir? 554 sayılı KHK md. 3 (b) Bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topografyaları hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanısıra bileşik bir sistem veya bunu oluşturan parçaları, setler, takımlar, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun birarada algılanabilen bileşimlerini, grafik semboller ve tipografik karakterleri ifade eder.
Tescil ile neyi koruyoruz?
Tasarımların Korunma Şartları Tasarımların Korunma Şartları Korumanın Ön Şartı Tasarım bir ürün ün görünümüne ilişkin olmalı (554 s. KHK md. 3) Ürün, bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topoğrafyaları hariç olmak üzere endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanısıra bileşik bir sistem veya bunu oluşturan parçaları, setler, takımlar, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun birarada algılanabilen bileşimlerini, grafik sembol ve tipografik karakterleri ifade eder. (554 s. KHK md. 3)
İnsan Duyuları ile Algılanma Normal kullanımda son kullanıcı tarafından görülmeyen tasarımlar tasarım hukuku kapsamında korunmalı mıdır? İnsan Duyuları ile Algılanma Görünmeyen Tasarımlar Topluluk Tasarımı Tüzüğü md. 4 ve Topluluk Tasarım Yönergesi md. 3 e göre; Bileşik bir ürünün parçasına ait tasarımın nihai kullanıcı tarafından bileşik ürünün normal kullanımı esnasında görülebilir olması gerekir. Bakım, servis, onarım nedeniyle kullanım bu kapsamda değildir.
Türk Hukukunda Görülebilirlik Şartı Hukukumuzda bileşik ürün tasarımlarına ilişkin olarak Topluluk hukuku düzenlemesine paralel bir düzenleme bulunmamaktadır. Tasarım Kanunu Taslağı nın 5. maddesi, Topluluk hukuku düzenlemesine uygun bir düzenleme getirmektedir. Özellikle profil tasarımları açısından gündeme gelmiş olan bu soruna ilişkin olarak Yargıtay normal kullanımda görünmeyen tasarımların tasarım hukuku kapsamında korunmaması gerektiğine karar vermiştir. Motor gövdesi veya parçalarına ilişkin tasarımlar, profil tasarımları. Tasarımların Korunma Şartları Korumanın Olumsuz Şartları Ürünün görünümü teknik zorunluluktan kaynaklanmamalı, tasarımcıya seçenek özgürlüğü bırakmalı (554 s. KHK md. 10); Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırılık olmamalı (554 s. KHK md. 9).
Tasarımların Korunma Şartları (554 s. KHK md.5) Korumanın Olumlu Şartları 554 sayılı KHK kapsamında tasarımların korunabilmesi için iki şartın birarada (kümülatif) bulunması gerekir: Yenilik (554 s. KHK md. 6) Ayırt Edici Nitelik (554 s. KHK md.7) Bileşik bir ürünün bir parçası ile ilgili tasarımın kendi yeni ise ve ayırt edici niteliğe sahipse ayrıca korumadan yararlanır. Tasarım Hukukunda Yenilik
Tasarımcı daha önceki tasarımlardan esinlenerek ve hatta onlardan faydalanarak yeni bir tasarım meydana getirebilir. Sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteren tasarımlar aynı kabul edilir ( 554 m.6).
Bilinen özellikleri, yine bilinen bir temele uygulamakla ortaya çıkan tasarım yeni değildir. Bilinen özelliklerden yola çıkarak yeni çözüm ve yorumlarla, yeni bir tasarım meydana getirmek mümkündür Tasarım Hukukunda Yeniliğin Anlamı 554 sayılı KHK md. 6 Bir tasarımın aynısı, başvuru veya rüçhan tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilir. Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorlarsa aynı kabul edilir.
Yenilik ve Ayırt Edici Niteliği Etkilemeyen Açıklamalar (Md. 8) Koruma talep edilen bir tasarım, başvuru tarihinden önceki oniki ay içerisinde veya rüçhan talebi varsa, rüçhan tarihi itibariyle tasarımcı veya halefi veya bu kişilerin izni ile üçüncü bir kişi tarafından kamuya sunulur veya tasarımcı veya halefleri ile olan ilişkinin suistimali sonucu kamuya sunulursa, bu açıklama 6 ncı ve 7 nci maddeleri çerçevesinde tasarımın yeniliğini ve ayırt edici niteliğini etkilemez. 12 ay Kamuya Sunma Tarihi Tasarım Tescil Başvuru Tarihi Tasarımcı Yenilik ve Ayırt Edicilik Niteliğini Ortadan Kaldırmayan Açıklamaların Kaynağı Tasarımcının halefi Tasarımcı ile olan ilişkiyi suistimal eden kişiler
Yenilik İncelemesinde Tasarımların Karşılaştırılması Karşılaştırılan tasarımlar arasında sadece ayrıntılarda farklılık varsa bu iki tasarım aynı sayılır. Bu durumda başvuru konusu tasarımın yeni olmadığı sonucuna varılacaktır. Karşılaştırma yapılırken tasarımların genel görüntüsü dikkate alınır. Eğer tasarımlar aynı değilse aradaki farkların esaslı farklılıklar olup olmadığı (ayrıntı olup olmadığı) tespit edilir. Yenilik İncelemesi ile Ayırt Edici Nitelik İncelemesi Arasındaki İlişki Ayırt edici nitelik incelemesi yapılıp yapılmaması, yenilik incelemesinin sonucuna bağlıdır. Ancak yenilik incelemesini geçen (yeni olduğu tespit edilen) tasarımlar hakkında ayırt edici nitelik incelemesi yapılabilir.
Ayırt Edici Nitelik Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim ile diğer bir tasarımın böyle bir kullanıcıda bıraktığı genel izlenim arasında, belirgin bir faklılık varsa o tasarım ayırt edici niteliğe sahiptir (554, m.7/1). Bilgilenmiş kullanıcı, söz konusu tasarım hakkında bilgi sahibi olan ve daha önce o ürünü kullanmış ve ürün hakkında deneyimi olan kişidir. (Tekinalp, 1999)
ayırt edici mi?
Ayırt Edici Nitelik (554 s. KHK md. 7) Bir tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olması, bu tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlenim ile Başvuru veya rüçhan tarihinde Türkiye de veya dünyada herhangi bir yerde piyasaya sunulmuş olan veya TPE tarafından tescilli bir tasarım olarak yayınlanmış ve ayırt edici nitelik açısından değerlendirilen tasarımın başvuru veya rüçhan tarihinde henüz koruma süresini doldurmamış olan herhangi bir tasarımın böyle bir kullanıcıda yarattığı genel izlenim arasında belirgin farklılık olması gerekir. Ayırt Edici Nitelik Karşılaştırmayı yapacak kişi Bilgilenmiş kullanıcı (AB ve Türk hukuku) Karşılaştırmada izlenecek yöntem Genel izlenim (AB ve Türk hukuku) Farklılığın derecesi Türk hukukunda belirgin farklılık Karşılaştırma kapsamındaki tasarımlar Türk hukukunda süresi dolmuş tasarımlar kapsam dışı.
Ayırt Edici Niteliğin Belirlenmesi Ayırt Edici Niteliğin Belirlenmesi Ayırt edici niteliğin belirlenmesinde bilgilenmiş kullanıcı görüşü dikkate alınır. Farklılığın belirlenmesinde tasarımın bıraktığı genel izlenim dikkate alınır. Ayırt edici niteliğin belirlenmesinde kriter, tasarımın önceki tasarımlardan ne kadar farklı olduğudur (farklılığın derecesi).
Ayırt Edici Niteliğin Belirlenmesi Ayırt edici niteliğin belirlenmesinde birbirleriyle karşılaştırılan tasarımların farklılıklarından çok ortak özelliklerine ağırlık verilir. (554 s. KHK md. 7/son). Ayırt edici niteliğin belirlenmesinde tasarımcının tasarım geliştirme açısından ne kadar seçenek özgürlüğüne sahip olduğu dikkate alınır.(554 s.khk md. 7/son). Tasarımcının Seçenek Özgürlüğü Tasarımcının seçenek özgürlüğü tasarımın uygulandığı ürünün cinsine göre farklılık gösterir. Ürünün cinsine göre tasarımcının tasarımında farklılık yaratma olasılığı düşük veya yüksek olabilir. Tasarımın ayırt edici niteliği tasarımcının sahip olduğu seçenek özgürlüğünün sunduğu alternatiflere göre güçlenip zayıflayabilir.
Seçenek özgürlüğü?
Bilgilenmiş Kullanıcı Kimdir? Tasarımın ayırt edici nitelikte olup olmadığının belirlenmesinde bilgilenmiş kullanıcı görüşü dikkate alınır. Bilgilenmiş kullanıcı ne bir tasarım uzmanı ne de ortalama tüketicidir. Bilgilenmiş kullanıcı, söz konusu tasarımla ilgili belli düzeyde bilgi ve deneyimi olan dikkatli kişidir. Ancak böyle bir kişi bir tasarımın diğerlerinden farklılıklarını ve tasarımcının seçenek özgürlüğünün sınırlarını tespit edebilir. Tescil Süreci
Sistemin Temel Özellikleri Başvuruya dayalı tescil Tescil mercii TPE İtiraza dayalı incelemesiz tescil sistemi Başvuru konusu tasarımın yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olup olmadığı TPE ce re sen incelenmez. TESCİL SÜRECİ
Tasarım Tanımına Uygunluk Konusu ve kapsamı 3. maddeye uymayan tasarım tescil talebi reddedilir (554 s. KHK md. 32/I). Endüstriyel Tasarım Siciline Tescil ve Yayın Başvuru tarihi kesinleşen bir tasarım başvurusu tasarım siciline kaydedilir (KHK md. 34/I). Sicile kaydı yapılmış tasarım KHK md. 34/II deki unsurları içerecek şekilde ilgili bültende (Resmi Endüstriyel Tasarımlar Bülteni) yayınlanır (KHK md. 34/II).
Yayının Ertelenmesi (KHK md. 35) Tasarım tescil başvuru sahibi eğer dilerse, referans tarihinden başlamak ve 30 aydan uzun olmamak üzere başvurunun ertelenmesi talebinde bulunur. Yayın erteleme talebi bulunan ve başvuru tarihi kesinleşmiş olan başvurunun sicil kaydı yapılır, ancak gerek tasarımın görsel anlatımı gerekse başvurunun diğer belgeleri kamu incelemesine kapalı tutulur. Çoklu başvurularda yayın ertelemesi başvuruda yer alan tasarımlardan yalnızca biri için de uygulanır. İtiraz İlanı yapılmış bir tasarımla ilgili olarak gerçek veya tüzel kişiler ile ilgili meslek kuruluşları gerekçelerini açıkça belirtmek ve ilgili yönetmelikte öngörülen şartları yerine getirmek koşuluyla tasarım belgesinin verilmesine karşı TPE nezdinde itiraz eder. İtirazlar yazılı olarak ve ilan tarihinden itibaren 6 ay içinde yapılır.
Çoklu Başvuru (KHK md. 28) Birden çok tasarımın başvurusu tek başvuru ile yapılabilir. Süslemeler hariç olmak üzere bu olanaktan yararlanmak ancak tek bir başvuru altında gösterilen her bir tasarımın, Tasarlanan ürünlerin; aynı alt sınıfa veya aynı set/takıma ait olmaları veya bileşik bir ürünün parçaları olmaları veya birden çok nesnenin ya da sunuşun birarada algılanabilen bir bileşimini oluşturmaları durumunda mümkündür. Tasarım Hakkının Sahibi, Hakkın Kapsamı
İlke: Hak Sahibi Tasarımcıdır. 554 sayılı KHK md. 13 Tasarım hakkı tasarımcıya veya onun hukuki haleflerine aittir. Tasarımcının birden çok olması halinde taraflar arasında aksine bir anlaşma yoksa tasarımcılar müşterek mülkiyet hükümleri çerçevesinde hak sahibidir. Birlikte Tasarım Sahiplerinin Hakları Her hak sahibi birbirinden bağımsız olarak; Kendisine düşen pay üzerinde serbestçe tasarrufta bulunur. Payın üçüncü kişiye devri halinde diğer pay sahiplerinin önalım hakkı vardır. Diğer hak sahiplerine bildirdikten sonra tasarımı kullanabilir. Tasarımın korunması için gerekli önlemleri alabilir. Lisans verilmesi hak sahiplerinin tümünün kararı ile mümkündür. Ancak mahkeme mevcut şartları göz önünde tutarak hakkaniyet düşüncesiyle bu yetkiyi sadece birine verebilir.
Birlikte Tasarım Sahiplerinin Hakları Birlikte yapılan tasarım başvurusu veya tasarımdan doğan hakların herhangi bir şekilde tecavüze uğraması halinde üçüncü kişilere karşı hukuk ve ceza davası açabilir. Diğer hak sahiplerinin davaya katılabilmesi için durum, davayı açan tarafından davanın açıldığı tarihten itibaren 1 ay içinde kendilerine bildirilir. Çalışanların Tasarımlarında Hak Sahipliği
Hizmet İlişkisinde Hak Sahipliği Md. 14 Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken tasarladıkları tasarımların sahipleri bunların çalıştıranlardır. Sözleşmesi gerektirmediği halde işyerindeki bilgiler ve araçlardan faydalanmak suretiyle bir tasarım yapan memur, hizmetli ve işçinin yaptıkları tasarımın sahipleri bunları çalıştırandır. Bu takdirde memurun, hizmetlinin ve işçinin yaptığı tasarımın önemi göz önüne alınarak tespit edilecek bir bedele hakkı olur. Taraflar bedel üzerinde anlaşamazlarsa mahkemece belirlenir. Öğretim Elemanlarının Tasarımları - 554 sayılı KHK md. 15 Üniversitelere bağlı fakülte ve yüksekokullarda bilimsel çalışma yapmakta olan öğretim elemanlarının tasarımları üzerindeki hak öğretim elemanlarına aittir. Öğretim kurumu tasarımın geliştirilmesi için özel olarak araç gereç sunmak suretiyle harcamalarda bulunmuşsa ; Öğretim elemanı, Kuruma tasarımın değerlendirildiğini yazı ile bildirmek ve talep halinde ne şekilde değerlendirildiğini ve elde edilen kazanç miktarı hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. Öğretim Kurumu yazılı bildirim tarihinden itibaren 3 ay içinde elde edilen kazançtan uygun bir miktarın verilmesini talep eder. Ancak bu miktar, yapılan harcama miktarını aşamaz.
Hizmet İlişkisi Dışında Hak Sahipliği - 554 sayılı KHK md. 16 Hizmet sözleşmesi dışında kalan iş görme sözleşmeleri çerçevesinde yapılan tasarımlarda hak sahibi, aksine bir anlaşma yoksa işi veren kişidir. Tasarımcı Olarak Belirtilme Hakkı Tasarımcı başvuru sahibine veya tasarım hakkı sahibine karşı, tasarım sicilinde, rüçhan belgelerinde ve yayınlama sırasında adının tasarımcı olarak gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Ekip çalışması sonunda ortaya çıkan tasarımlarda bu husus açıkça vurgulanır. Bu hakkın devri ve haktan feragat hükümsüzdür.
Tasarım Hakkının Niteliği ve Kapsamı Tasarım Hakkının Niteliği Tescilli tasarım hakkı, Maddi olmayan bir mal üzerinde, Süre ile sınırlı (Başvuru tarihinden itibaren 5 yıl, toplam 25 yıla kadar uzatılabilir, koruma süresinin sonundan itibaren 6 aylık süre içinde yenilenmeyen tasarımlar hakkında KHK hükümleri uygulanmaz) Mutlak ve Tekelci (inhisari) nitelikte bir haktır.
Tasarım Hakkının Kapsamı - 554 sayılı KHK md. 17 Tasarımın kullanılması hak ve yetkileri münhasıran tasarım hakkı sahibinindir. Üçüncü kişiler, tasarım hakkı sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürünü üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, sözleşme yapmak için icapta bulunamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz. Tasarım Hakkının Sınırları - 554 sayılı KHK md. 22 Görsel Zorunluluk Arz Eden Tasarımların Onarım Amaçlı Kullanımı Tasarlanan ürünün piyasaya ilk sürüldüğü tarihten itibaren 3 yıl sonra, Görsel zorunluluk arz eden birleşik ürün tasarımı, Bileşik ürüne orijinal görünümünü kazandırmak üzere, Onarımda kullanılabilir, Onarımda kullanılan ürünün kaynağı konusunda halkın yanıltılmaması gerekir.
Koruma Dışı Haller Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı tasarımlar, Teknik fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde tasarımcıya, tasarıma ilişkin özellik ve unsurlarda hiçbir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar, Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürünü, başka bir ürüne mekanik olarak monte edebilmek veya bağlayabilmek için ancak zorunlu biçim ve boyutlarda üretilebilen tasarımlar (must fit). Tasarım Hakkının Sona Ermesi - (KHK md. 46) Koruma süresinin sona ermesi Tasarım belgesi sahibinin hakkından vazgeçmesi. Vazgeçme tasarım hakkının tümü veya bir kısmı hakkında olabilir. Vazgeçmenin TPE ye yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Vazgeçme tasarım siciline kayıt tarihi itibariyle hüküm doğurur. Lisans sahiplerinin veya tasarım siciline kayıtlı hak sahiplerinin izni olmadıkça tasarım hakkından vazgeçilemez.
Tasarım Hakkının Sona Ermesi 554 s. KHK md. 46/II Bu KHK de öngörülen koruma süresinin dolması, şartlarının mevcudiyeti halinde başka Kanunların tanıdığı hakları etkilemez. TASARIM HUKUKU İLE İLGİLİ ULUSLAR ARASI DÜZENLEMELER
Locarno Anlaşması (1968) Locarno Anlaşması ile kurulan uluslararası sınıflandırma sistemi otuziki (32) ana ve ana sınıfa bağlı 223 alt sınıftan oluşmaktadır. Anlaşmaya üye ülkelerin, başvurusu yapılmış tasarımlar ile ilgili ürünün sınıf ve alt sınıfının belirtmek ve resmi dokümanlarında sınıflandırmayı kullanma zorunlulukları bulunmaktadır. La Hey Anlaşması (1925) Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşması. (Cenevre Metni ne Taraf 20 ülke arasından seçim yapılarak) İki temel amacı vardır; tek bir başvuruyla, seçilen ülkelerde tescil yoluyla koruma sağlamak ve yine tek bir başvuruyla, aynı etkiye sahip bir tescil sistemi kullanarak işlemleri daha kolay hale getirmek.
La Hey Anlaşması (1925) Lahey Sisteminin Avantajları: Tek bir başvuru birden fazla ülkede tescil Minimum formalite ve minimum maliyet Tescil öncesi ve sonrası işlemlerde basitlik Hague Agreement - Contracting Parties: 56 Teşekkürler Hülya Çaylı Paragon Danışmanlık Temsilcilik ve Tic. A.Ş. hulya.cayli@paragon.com.tr