Dr. Vehbi Eser Türkiye Tohumcular Birliği ب
Neden proje? Hızla artan nüfusun gelecekte yaşayacağı en önemli problemlerden biri yeterli ve sağlıklı beslenme problemidir Tarım alanlarının artışının söz konusu olamayacağı gerçeğinden hareketle birim alandan alınan verimin artırılması en etkin yöntemlerin başında gelmektedir Yüksek verimli çeşitlerin geliştirilebilmesi için en önemli kaynak genetik çeşitliliğimizdir
Neden proje? Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Gıda ve Tarım İçin Genetik Kaynaklar Antlaşması Ortak özellikleri kaynakların korunması sürdürülebilir kullanımı kullanımdan doğacak yararların paylaşımı The Cartagena Protocol on Biosafety The Nagoya Protocol on Access and Benefit-sharing
Neden proje? Ülkemiz, birçok ana gen merkezinin yanında, birçok ürün için de mikro gen merkezidir Bitki genetik kaynakları ve yerel çeşitler genel olarak in-situ ve ex-situ yöntemlerle korunmaktadır Ex-situ tohum gen bankalarında, İn-situ vejetatif materyal arazi gen bankalarında Yerinde Muhafaza Ulusal Planı ve Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejileri ve Eylem Planı çiftçi şartlarında muhafaza ekosistem muhafazasını teşvik
Neden proje? Tohumculuk üzerine yapılan yasal düzenlemelerle kayıt altına alınmış tohumlukların ticareti bitki genetik kaynaklarımızın kayıt altına alınması Yerel çeşitlerin tohumluklarının kayıt altına alınarak üretim ve ticaretini teşvik edecek yöntem ve yaklaşımlara ihtiyaç vardır
Biyolojik Çeşitlilik Nedir? Biyolojik çeşitlilik; bir bölgedeki Genlerin, Türlerin, Ekosistemin ve Ekolojik olayların oluşturduğu bir bütündür
Genetik Kaynak Nedir? Toplumların ekolojik, ekonomik, kültürel ve manevi zenginlikleri ve geçmişleriyle bağlantısıdır Bugün veya gelecek için her türlü gerçek ve potansiyel değer taşıyan, ticareti yapılmayan, insan hariç her türlü canlı materyaldir
Yabani Türler Yakın Akraba Türler Yerel Çeşitler Islah Edilmiş Materyal Ticari Çeşitler Genetik Kaynaklar Nelerdir?
Genetik Kaynakların Önemi Genetik kaynaklar canlı gen bankalarıdır Bitkisel üretimde verim artışı sağlanmasının ve idamesinin garantisidir Hastalık, zararlı ve olumsuz çevre şartlarına dayanıklılık için vazgeçilmez kaynaktır Farklı tat ve lezzetlerin kaynağıdır. Genetik kaynak olmadan yeni çeşit, yeni çeşit olmadan üretim artışı, olmaz
Dünya Gen Merkezleri
Türkiye nin Floristik Bölgeleri Ekim et al. 2000
Mikro Gen Merkezleri Samsun-Amasya-Tokat Kayseri ve Civarı Ağrı Dağı ve Civarı Türkiye de 5 adet mikro gen merkezi vardır Demir, 1990
Türkiye Mikro Gen Merkezleri Trakya-Ege Bölgesi Ekmeklik-Makarnalık Buğday, Kavun, Kolza, Mercimek, Nohut, Adi fiğ, Lüpenler, Üçgüller Güney Doğu Anadolu Bölgesi Buğday Yabani Türleri, Üzüm, Karpuz, Kavun, Kabak, Hıyar, Fasulye, Mercimek, Nohut, Bakla, Yem Bitkileri Samsun-Tokat-Amasya Yöresi Meyve Cins ve Türleri, Fasulye, Mercimek, Bakla, Baklagil Yem Bitkileri Kayseri ve Yöresi Elma, Badem, Armut, Üzüm, Nohut, Mercimek, Bakla, Yonca, Korunga Ağrı ve Yöresi Elma, Kaysı, Kiraz, Vişne, Kavun, Baklagil Yem bitkileri
Türkiye nin Endemizm Bölgeleri Türkiye de 3 floristik bölgede 13 endemizm merkezi vardır
Tanımlanmış toplam (bitki+hayvan) tür sayısı Dünyada 1.740.330 Türkiyede 76.539 Ülkemizde bitki tür sayısı 11.707 takson, 2.000 den fazla alt-takson 3035 taxon ve 890 alt-takson olmak üzere 3925 tanesi endemik Vural 2003; MOF 2011
Bitkisel Coğrafi Bölge Endemik Takson İrano-Turanian 1250 Akdeniz 1325 Avrupa-Sibirya 320 Birden fazla bölgede yayılan 1030 Toplam 3925 MOF, 2011
Ne Yapıyor Bu Adamlar?
Rus Afidi (Diuraphis noxia)
Rus Afidi Yayılma Alanı
Genetik Kaynakların Kullanımı Rus afidi Mart 1986 da ABD de ilk kez Teksas da görüldü. Daha sonra ABD nin buğday alanlarına yayıldı Ürün kayıplarının ekonomik değerinin 1988 yılında 130 milyon $ a ulaştı, 1986-1988 arası 500 milyon $ ı aştı Referans: Rus Buğday Afidi: Doğal düşmanları, dayanıklı buğdayların zararlı kontrolü için potansiyelleri California Agriculture 46(1):32-34. January-February 1992 D. Gonzalez, Charles G. Summers, Calvin Qualset http://www.californiaagriculture.ucanr.edu/landingpage.cfm?art icle=ca.v046n01p32&abstract=yes
Genetik Kaynakların Kullanımı Rus afidine dayanıklılığı sağlayan (Dnk) geninden dominant bir gen çifti KRWAPC-8 iki tane dominant gen çifti de KRWAPC-16 numaralı yerel buğday hattında tespit edilmiş ve ABD buğdaylarına aktarılmıştır. Her iki yerel hat da Türkiye den toplanmıştır. Referans: Genes for Resistance to Russian Wheat Aphid in Two New Wheat Lines Australian Society of Agronomy. R.S. Pathak 1, J.N. Malinga 2, M.G. Kinyua 2, J.K. Wanjama 3 and A.W. Kamau 1 http://www.regional.org.au/au/asa/2004/poster/3/7/1/275_pathak. htm
ب Islah Etkisi-Dünya
978 909 768 1,443 1,848 2,127 2,235 2,967 2,845 3,954 4,583 4,144 4,161 6,035 8,138 8,950 ب Islah Etkisi-Türkiye 10000 8000 6000 4000 2000 0 1961 1980 2000 2013 Soya Buğday Mısır Çeltik
Dünya Bitkisel Üretim (ilk 12/20) Üretim (ton) Oran (%) Değer (000 $) Oran (%) Değer (ton/$) Çeltik 738.187.642 21,2 185.579.591 29,0 251 Buğday 671.496.872 19,2 79.285.036 12,4 118 Soya 241.142.197 6,9 60.692.327 9,5 252 Domates 161.793.834 4,6 59.108.521 9,2 365 Mısır 872.791.597 25,0 53.604.464 8,4 61 Patates 365.365.367 10,5 48.770.419 7,6 133 Taze Sebze 269.852.343 7,7 46.143.720 7,2 171 Üzüm 67.067.129 1,9 38.336.711 6,0 572 Pamuk Lifi 25.955.096 0,7 37.095.127 5,8 1.429 Elma 76.378.738 2,2 31.883.555 5,0 417 TOPLAM 3.490.030.815 100 640.499.471 100 184
Üretim (ton) Oran (%) Değer (000 $) Oran (%) Değer (ton/$) Domates 11.350.000 17,3 3.565.331 19,5 314 Buğday 20.100.000 30,6 2.870.736 15,7 143 Üzüm 4.275.659 6,5 2.444.039 13,4 572 Zeytin 1.820.000 2,8 1.457.279 8,0 801 Elma 2.889.000 4,4 1.221.799 6,7 423 Pamuk Lifi 851.000 1,3 1.216.253 6,7 1.429 Fındık 660.000 1,0 1.057.919 5,8 1.603 Biber 2.072.132 3,2 975.473 5,3 471 Patates 4.795.122 7,3 765.591 4,2 160 Ş. Pancarı 15.000.000 22,9 645.210 3,5 43 Kiraz 480.748 0,7 611.161 3,4 1.271 Antep Fıstığı 150.000 0,2 492.620 2,7 3.284 Çilek 353.173 0,5 479.354 2,6 1.357 Kaysı 795.768 1,2 439.349 2,4 552 TOPLAM 65.592.602 100 18.242.114 100 278
Karşılaştırma Değer (ton/$) Dünya Türkiye Buğday 118 143 Domates 365 314 Patates 133 160 Üzüm 572 572 Pamuk Lifi 1.429 1.429 Elma 417 423 Toplam 184 278
Ülkemiz Tohum Gen Bankaları Ankara/2010 İzmir/1972 863 takson/46.166 örnek 3267 takson/58.615 örnek
Ülkemiz Arazi Gen Bankaları Asma İncir Asma Zeytin Badem Elma/Armut/ Kiraz/Sert Kabuklu Meyveler Nar, Narenciye Üzümsü Meyveler Fındık Kaysı Antep Fıstığı 20 tür, 3000 örnek
Ulusal Tohum Gen Bankası Bitki Grubu Takson Örnek Tahıllar 234 19.984 Yem Bitkileri 656 7.771 Baklagiller 39 8.540 Endüstri Bitkileri 58 4.388 Tıbbi-Aromatik Bitkiler 198 1.546 Toplam 3.267 58.615 Inal 2015
Türkiye Tohum Gen Bankası Bitki Grubu Takson Örnek Tahıllar 76 41.456 Yem Bitkileri 82 2.050 Baklagiller 19 1.049 Endüstri Bitkileri 57 673 Toplam 863 46.116 Özbek, 2015
1926-1960 yılları arasında Mirza GÖKGÖL Türkiye genelinde 18.000 buğday örneği topladı ve 236 yeni botanik varyete tespit etti Tür Adı Dünya Türkiye Aestivum 270 223 Compactum 137 100 Durum 109 102 Turgidum 72 48 Polonicom 34 16 Persicum 11 2
Fertil tritikaleyi, dünyada ilk elde edenlerden biri de 1939 yılında Dr. Mirza Gökgöl olmuştur Fertil tritikale
Modern Biyoteknoloji ve Gerçekler GEN biyoteknoloji çağının YEŞİL ALTINI dır. Sanayi çağı için PETROL neyse, biyoteknoloji çağı içinde GEN odur. Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY
Modern Biyoteknoloji ve Patentlenen Yaşam Gezegenimizin gen havuzunu dünya çapında patentleme yarışı yeryüzünün biyosferini oluşturan büyük ekosistemlerin hepsini ticari olarak kapatmak ve özelleştirmek, insanlığın geliştirdiği en son teknoloji ile geldiği en son noktadır Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY
Modern Biyoteknoloji ve Biyolojik Çeşitlilik Bilimsel laboratuarlarda ve çok uluslu şirketlerin yönetim salonlarında yeşil altın ın nasıl yönetileceği konusunda stratejiler geliştirilirken, yeşil altın ın asıl sahipleri zenginliklerini nasıl koruyacaklarını düşünüyorlar. Görünen o ki, girmiş olduğumuz yüzyılda ekonomik ve politik savaşın temeli bu çatışma olacaktır Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY
Modern Biyoteknoloji ve Biyoticaret Kimya, ecza, tarım, gıda ve biyoteknoloji ile uğraşan şirketler arasında, genler, organizmalar ve onları ticari bir emtiaya dönüştürmek konusunda korkunç bir rekabet yaşanmaktadır. Artık, bu alandan herhangi birinde çalışan şirketler, diğer alanlara da girerek dev yaşam şirketleri oluşturmaktadırlar. Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY
Ürün Genetik Kaynaklardan Elde Edilen Bazı Biyoteknolojik Ürünlerin Yıllık Satışları Yıllık Satış (milyar ABD Doları) En Düşük En Yüksek İlaçlar 75 150 Bitkisel İlaçlar 20 40 Tarımsal Ürünler 300 450 Ticari Tohum 30 30 Bitki Koruma Ürünleri 0,6 3 Kişisel Bakım Ürünleri 2,8 2,8 Toplam 500 800 Kaynak: K. ten Kate and S. A. Laird.1999. The commercial use of biodiversity: access to genetic resources and benefit-sharing (London: Earthscan, 1999).
ب Dünya Tohum Piyasası
Bitkisel üretim ve GD bitkiler (1996-2012) 1600 1400 1200 1000 800 600 1996 2012 400 200 0 Dünya Toplam GD Bitkiler Olan Türler GD Toplam
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Milyon ha 90 GD bitki ekilişi (1996-2013) 80 70 60 50 40 30 20 10 Soya Mısır Pamuk Kanola Şeker Pancarı Yonca Papaya Diğerleri 0
GD bitkilerin kıtalara göre ekiliş ve oranları 90 80 81.4 70 65.7 60 50 47.8 40 38.6 30 20 10 0 Kuzey Amerika Güney Amerika 18.7 11.0 3.4 2.0 0.7 0.4 0.4 0.2 Asya Afrika Avustralya Avrupa Alan (Milyon ha) Oran (%)
GD bitki türü GD tohumluğun piyasa değeri (Milyar ABD Doları) GD bitki tohumluğun piyasa değerinin GD tohumluk toplam piyasa değeri içindeki payı (%) GD bitki tohumluğu piyasa değerinin tohumluk toplam piyasa değeri içindeki payı (%) GD Mısır 8.25 56 18.3 GD Soya 4.68 32 10.4 GD Pamuk 1.26 9 2.8 GD Kanola 0.40 3 0.9
Tohumculuğumuzda Kilometre Taşları 1923: 1960 Geleneksel tedarik 1963: 308 Tohumculuk Kanunu ve ISTA üyeliği 1960: 1985 Resmi Tedarik 1968: OECD Üyeliği 1982: Fiyatların serbest bırakılması 1984: İthalatın serbest bırakılması 2004: 5042 Islahçı Hakları Kanunu 2006: 5553 Tohumculuk Kanunu 2007: UPOV Sözleşmesinin TBMM de Onayı 2008: Türkiye Tohumcular Birliği ve İlgili Alt Birliklerin kurulması
Türkiye Tohumcular Birliği Bitki Islahçıları Alt Birliği Fidan Üreticileri Alt Birliği Fide Üreticileri Alt Birliği Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği T ohum Dağıtıcıları Alt Birliği Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği Tohum Yetiştiricileri Alt Birliği
851 %33 Tarla Bitkileri Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: 2557 94 %4 1612 %63 Özel Kamu Üniversite GTHB, 2014
Sebze Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: 3946 214, 6% 10, 0% 3722, 94% Özel Kamu Üniversite GTHB, 2014
Sebze Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: 1277 35; %3 158; % 12 1084; %85 Özel Kamu Üniversite
Tohumluk Üretimi (ton) Ürün Grubu 2002 2014 Tarla Bitkileri 143.978 774.253 Sebze 1.249 1.656 Meyve Fidanı 2.420.730 58.384.744 Asma 1.092.500 5.465.230 İthalat (ton) Tarla Bitkileri 18.079 32.370 Sebze 1.148 1.178 İthalat (000$) Tarla Bitkileri 14.592 73.689 Sebze 40.700 114.889 İhracat (ton) Tarla Bitkileri 8.002 41.931 Sebze 100 204 İhracat (000$) Tarla Bitkileri 17.003 131.105 Sebze 317 17.270
İleri teknoloji kullanımı Doku kültürü Genetik modifikasyon Clearfield CIS-genesis MAS Tohum kaplama Dünyada Yeni Dönem
Tohumculuğun Geleceği Tohumculukta Çeşit geliştirme teknolojisinin yalnızca geliştiren tarafından bilindiği Kullanıma teknolojik bir paket olarak sunulduğu İzinsiz kullanımın zorlaştırıldığı Özel kullanım amaçlarına da hitabeden yeni çeşit konsepti dizayn edilmektedir
Tohumculuğun Geleceği Genetik kaynaklara erişim uluslararası sözleşmelerle kolaylaştırılmakta Teknolojiye erişim ise zorlaştırılmaktadır Patent Çeşit koruma Diğer fikri mülkiyet hakları (Coğrafi İşaretler, lisans vs.)
Türkiye de Yeni Dönem Stratejileri Teknoloji geliştirmede yeni dönem Kamu Çeşit geliştirme Genetik kaynak toplama ve muhafaza Genetik kaynak geliştirme Özel Sektör Çeşit geliştirme Üretim ve pazarlama Ara Kuruluşlar Genetik kaynak temini ve geliştirme Teknoloji destek hizmetleri
Proje Unsurları 1. Farkındalık Oluşturma ve Biyokaçakçılıkla Mücadele Çalışmaları 2. Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması ve muhafazası 3. Mevzuat çalışmaları 4. Dökümantasyon çalışmaları 5. Basın
Farkındalık Oluşturma ve Biyokaçakçılıkla Mücadele Çalışmaları Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte Biyo-kaçakçılık ile ilgili bilinçlendirme çalışmaları Tohum Okulu Yerli tohum haftası Fotoğraf yarışması İlkokullarda bilinçlendirme çalışmaları Basılı ve görsel yayın organlarıyla çalışmalar
Çatalhöyük/Konya 6000-5000 BC Q Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi
Çayönü/Diyarbakır, 7200-6500 BC Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi
AA X BB Triticum monococcum (14 Kromozom) AB Steril Hibrit (14 Kromozom) (Kendine Döllenme) Aegilops speltoides (14 Kromozom) AABB X DD Triticum dicoccoides AABBDD Aegilops squarrosa (Triticum aestivum) (42 Kromozom)
Siyez/Kaplıca Buğdayı (Triticum monococcum)
GernikBuğday (Triticum dicoccum)
Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması ve muhafazası Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte Toplama ve gen bankalarında muhafazaya katkı sağlanması Kamu harici toplama ile ilgili sistem geliştirilmesi Kayıt altına alınması ile ilgili bilinçlendirme yapılması ve alternatif yöntemler geliştirilmesi Kamu harici kişi ve kuruluşlarca yerinde ve kapalı ortamlarda muhafaza ile ilgili yeni yaklaşım ve yöntemler geliştirilmesi ve teşvik edilmesi
Mevzuat çalışmaları AB ve diğer ülkelerdeki uygulamaların ilgililerle paylaşılması Kamu harici toplama ile ilgili mevzuat önerileri geliştirilmesi Kayıt altına alma ile ilgili alternatif yöntemler geliştirilmesi Kamu harici kişi ve kuruluşlarca muhafaza ile ilgili mevzuat önerilerinin geliştirilmesi Biyokaçakçılık ile ilgili mevzuatın daha da iyileştirilmesi için öneriler geliştirilmesi
Dokümantasyon çalışmaları Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte yerel çeşitlerin tanımlanması alternatif kullanım yöntemlerinin tespiti ve geliştirilmesi Muhafazaya alınan yerel çeşitlerin tanıtımları Biyokaçakçılık ile ilgili basılı ve görsel yayınlar hazırlanması
Basınla Çalışmalar Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte projenin her aşmasında kamu oyunun bilgilendirilmesi için Basılı ve görsel basın ile ortak çalışmalar yürütülmesi Sosyal medya üzerinden etkin bilgilendirme yapılması
Siyez Bulguru???
Bilgi ve dökümanlar Biyolojik çeşitlilik Genetik kaynaklar Yerel çeşitler Biyokaçakçılık Proje Çıktıları Toplumda proje konularında artan bilgi ve bilinç düzeyi Gen bankalarına konulmuş yeni tohumlar Mevzuat, yöntem ve yaklaşım önerileri
Proje Sonuçları Genetik kaynaklarımızın kayıt işlemlerinin toplumun destekleriyle daha hızlı yapılmasına katkı sağlanmış olacaktır Yerel çeşitlerin tohumluklarının korunması ve geliştirilmesine katkı sağlanmış olacaktır
Üstadım der ki: «Toprak ol, bağrında gül bitsin»