Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Karbon Ayak İzinin Tespiti

Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 12, No: 3, 2015 (37-45) Electronic Journal of Machine Technologies Vol: 12, No: 3, 2015 (37-45) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn:1304-4141 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Karbon Ayak İzinin Tespiti İsmet Faruk YAKA* Abdülkadir KOÇER** Afşin GÜNGÖR* * Akdeniz Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü Dumlupınar Bulvarı 07058 Kampüs, Antalya, ismetfarukyaka@hotmail.com, afsingungor@hotmail.com **Akdeniz Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Dumlupınar Bulvarı 07058 Kampüs, Antalya, akocer@akdeniz.edu.tr Özet Karbon ayak izi, kullanımı son yıllarda yaygınlaşan ve insan tüketim faaliyetlerinin doğa üzerindeki kalıcı etkisini ifade etmede kullanılan bir terimdir. Karbon ayak izi genellikle, bir ürün, hizmet veya bölge ile ilişkili etkinlik ya da işlemin bir sonucu olarak yayılan ya da eşdeğer sera gazı olarak tanımlanır. Binalarda karbon ayak izi hesaplanması, son yıllarda en çok ilgi duyulan araştırmalardan biridir. Günümüzde özellikle ofis binaları enerji verimliliği bakımından daha gelişmiş durumdadır ve binalarda ısıtmanın önemi azalmaktadır; ancak elektrik kullanımının payı yine de artmaktadır. eşdeğeri emisyonlar da dikkate alındığında, binanın ihtiva ettiği emisyonu toplam emisyonun önemli bir kısmından sorumludur. Bu çalışmada Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu nun karbon ayak izi çıkartılmıştır. Bunun için Annex 2014 hesaplama kriterlerini kullanılarak binanın karbon ayak izi miktarı 98.307 kg/yıl olarak hesaplanmıştır. Karbon ayak izi binadaki toplam elektrik enerjisi tüketimi, yüksekokul personelinin günlük ulaşım değerleri ve personel araçlarının kullandığı yakıt türleri göz önünde bulundurularak hesaplanmıştır. Anahtar kelimeler:, Karbon ayak izi, Sera gazı Abstract Akdeniz University Health Services Vocational Determination Of Carbon Footprint Carbon footprint, use in recent years under the permanent nature of the activity and human consumption effect is a term used to express. Carbon footprint is usually associated with a product, service, or activity or process area as a result of the spreading or equivalent is defined as greenhouse gases. Calculation of the carbon footprint of buildings, in recent years, interest in research is one of the most. Nowadays, especially office buildings are more advanced in terms of energy efficiency and the importance of decreasing heating in buildings; however, the share of electricity use is still increasing. Equivalent emissions also considered, building a substantial part of the total emission of molasses is responsible for emission. In this study, Akdeniz University Health Services Vocational School of removing the carbon footprint. To do this, using the criteria of Annex 2014 calculation the building's carbon footprint has been calculated the amount. The total electrical energy consumption in the building of carbon footprint, College personnel log transport values and staffing tools uses fuel types are calculated taking into consideration. Keywords:, Carbon Footprint, Greenhouse Gas Bu makaleye atıf yapmak için Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A.., Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Karbon Ayak İzinin Tespiti Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi 2015, 12(3) 37-45 How to cite this article Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A.., Akdeniz University Health Services Vocational Determination Of Carbon Footprint Technologies 2015, 12(3) 37-45 Electronic Journal of Machine

Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 1.GİRİŞ İnsanın tüketim faaliyetleri doğa üzerine kalıcı bir etki oluşturmaktadır. Karbon ayak izi, bu etkininin büyüklüğünü ifade etmenin bir yoludur. Literatüre baktığımızda karbon ayak izi kavramı ile ilgili farklı tanımlamalar yapılmıştır. Karbon ayak izi, insan faaliyetleri sonucu oluşturulan bir ürünün yaşam evresi boyunca doğrudan ya da dolaylı bir şekilde biriktirdiği karbondioksit emisyonlarının toplam miktarıdır[1]. Bir başka tanıma göre ekolojik ayak izinin en büyük bileşenini oluşturan karbon ayak izi, küresel ısınmaya neden olan sera gazları arasında yer alan karbondioksit gazının emisyonunun absorbe edilmesi için gerekli biyolojik üretken alan miktarıdır[2]. İhtiyaçlarımızı karşılamak üzere gerçekleştirdiğimiz her türlü tüketim faaliyetimizin doğa üzerinde oluşturduğu etkiye ve küresel ısınmadaki paya karbon ayak izi denilmektedir[3]. Karbon ayak izi tanımlarında sera gazlarından sadece karbondioksit gazı miktarının göz önüne alınmasındaki sebep, diğer sera gazları için gerekli biyolojik kapasite ölçümlerinde yeterli bilginin sağlanmasında zorluk yaşanmasıdır. Bu yüzden bazı çalışmalarda yer alan hesaplamalarda diğer sera gazları karbondioksit eşdeğerliğine çevrilerek yorumlanmaktadır[1,4]. Gıdadan ulaşıma, ısınmadan aydınlanmaya kadar geniş bir alanı kapsayan karbon ayak izi, bireylerin oluşturdukları tabloyu daha net anlayabilmeleri açısından belirli parametreler altında incelenmektedir[5]. Bu parametreler, karbon ayak izinin hesaplanmasında, ülkelerin sosyoekonomik ve sosyokültürel durumlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Karbon ayak izi parametreleri Tablo 1 deki şekilde sunulmuştur[6]. Tablo 1. Karbon Ayak İzi Sınıflandırma Parametre Birincil Ayak İzi İkincil Ayak İzi - Toplu taşıma Ulaşım Barınma Gıda Ürün Hizmet - Yakıt - Doğal gaz - Hava ulaşımı - Otomobil - Elektrik - Su ve atık - Isınma - Tahıl - Sebze - Meyve - Et - Giyim - Ev ürünleri - Kişisel bakım - Sağlık - Eğlence - Eğitim 38

Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Tablo 1 de evsel kaynaklı karbon ayak izi, birincil ve ikincil ayak izi olmak üzere iki ana grupta toplanmıştır. Birincil ayak izi, evsel enerji tüketimi ve ulaşım dahil olmak üzere fosil yakıtlarının yanmasından ortaya çıkan doğrudan salınımlarının, ikincil ayak izi ise kullandığımız ürünlerin tüm yaşam döngüsüyle (ürünlerin imalatı ve en sonunda bozulmaları) ilgili olan dolaylı salınımlarının ölçüsüdür. Öte yandan karbon ayak izinin belirli kategorilere ayrılması bireylerin kaynak kullanımlarının ve sürdürülebilirliklerinin takibinde kolaylık sağlamaktadır. Bununla beraber bu kategoriler, bireylerin hangi bileşen açısından daha çok sorumluluk almaları gerektiği konusunda farkındalık oluşturmaktadır. Ayrıca bireyler, bu kategoriler altında bireysel ve toplumsal durumlarını Kyoto protokolü ile belirlenen salınım standartları çerçevesinde değerlendirerek diğer ülkeler ile kıyaslama şansı bulmakta ve yerel çözümler oluşturma fırsatını yakalamaktadırlar[7]. Şekil 1. Karbon Ayak İzi 2.MATERYAL VE METOD Bu çalışmada ulaşım ve barınmadan kaynaklı Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun karbon ayak izi çıkartılmıştır. Karbon ayak izinin belirlenmesi için ilk veri Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu binasının elektrik enerji tüketimidir. Bu tüketim bina içindeki aydınlatma, ofis araçları, klima ve asansörden kaynaklanmaktadır. Elektrik tüketim değerleri elektrik sayaçlarından takip edilerek hesaplanmıştır. Bu hesaplama barınmadan kaynaklanan karbon ayak izi hesabı için gereklidir. İkinci veri ise binadaki personelin kullandığı araçların atık gazlarından meydana gelen salınımıdır. Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunda 25 tane akademik 16 tane idari ve teknik personel vardır. Bu salınım değerlerinin tespiti için binadaki akademik ve idari personelle tek tek görüşülüp araçlarının motor hacmi, kullandıkları yakıt ve meslek yüksekokulu ile evleri arasında günlük kat ettikleri mesafeler belirlenmiştir. Toplanan bu günlük veriler ortalama bir hesapla yıllık veriler haline çevrilmiştir. Bu verilere ilaveten tüm araçların aynı yakıt cinsine göre çalışması halinde karbon ayak izindeki değişimin de belirlenmesi için toplanan veriler Defra-Annex hesaplama kriterlerine göre hesaplanmıştır. Bu hesaplamalar aşağıda verilmiştir 39

Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Tablo 2. Elektrik Tüketimi Dönüşüm Faktörleri 1990-2009 elektrik dönüştürme faktörleri: kgco 2 kwh Elektrik Ülkeler Türkiye Ukrayna Amerika Birleşik Devletleri ALT TOPLAM 2005 2006 2007 2008 2009 0,42638 0,43822 0,47821 0,49528 0,47993 0,33115 0,34551 0,36025 0,38611 0,37396 0,56964 0,54230 0,54921 0,53519 0,50817 GENEL TOPLAM Tablo 3. Elektrik Tüketiminden Kaynaklanan Salınımı 2009 5 Yıllık ortamala kwh Yıllık tüketim Kapsam 2 Kapsam 3 Bütün Kapsamlar doğrudan sera gazı dolaylı sera gazı Genel toplam sera gazı kwh başına kwh başına kwh başına kg CO2 CO 2 kg CO2 kg CO2 148216 0,46360 68.713 0,06304 9.344 0,52664 78.056 0,35940 0,04887 0,40827 68.713 9.344 78.056 68.713 9.344 78.056 Tablo 4. Benzinli Araçlarla Kat Edilen Mesafe Karayolu yolucu taşıma dönüştürme faktörleri: Benzinli otomobiller Otomobil türü yolculuk 1,4 litrelik ve altı motorlu benzinli otomobiller 22080 1.4-2.0 litre arası orta motorlu benzinli otomobiller 14720 2.0 litre ve üstü büyük benzinli otomobiller Ortalama benzinli otomobiller Benzinli otomobiller için toplam 36800 Birim Tablo 5. Benzinli Araçlardan Kaynaklanan Salınımı 40

Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Kapsam 1 Veya Kapsam 3 Kapsam 3 CO 2 CH 4 N 2 O CO 2 kg doğrudan sera gazı dolaylı sera gazı Tablo 6. Dizel Araçlarla Kat Edilen Mesafe Tüm Kapsamlar Genel toplam sera gazı 3.630 3 14 3.648 730 4.378 3.045 2 10 3.057 613 3.669 6.675 6 24 6.705 1.343 8.048 Karayolu yolcu taşıma dönüştürme faktörleri: Dizel otomobiller Otomobil türü yolculuk 1.7 litrelik ve altı motorlu dizel otomobiller 37950 1.7-2.0 litre arası ortam motorlu dizel otomobiller 2760 2.0 litre ve üstü büyük dizel otomobiller Birim Ortalama dizel otomobiller Dizel otomobiller için toplam 40710 Tablo 7. Dizel Araçlardan Kaynaklanan Salınımı Kapsam 1 Veya Kapsam 3 Kapsam 3 Tüm Kapsamlar CO 2 CH 4 N 2 O doğrudan sera gazı dolaylı sera gazı Genel toplam sera gazı CO 2 5.357 2 67 5.426 1.078 6.503 485 0 5 490 98 588 5.842 2 72 5.916 1.175 7.091 41

Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Tablo 8. LPG li Araçlarla Kat Edilen Mesafe Karayolu yolcu taşıma dönüştürme faktörleri: Alternatif yakıtlı otomobiller Alternatif yakıtlı otomobil türü Yolculuk Birim Orta benzin hibrit otomobil Büyük benzin hibrit otomobil Ortalama benzin hibrit otomobil Orta LPG otomobil 23920 Büyük LPG otomobil CNG car Alternatif yakıtlı otomobiller için toplam 23920 Tablo 9. LPG li Araçlardan Kaynaklanan Salınımı Kapsam 1 Veya Kapsam 3 Kapsam 3 CO 2 CH 4 N 2 O CO 2 doğrudan sera gazı dolaylı sera gazı Tüm Kapsamlar Genel toplam sera gazı 4.506 10 32 4.548 565 5.112 4.506 10 32 4.548 565 5.112 Sonuç olarak Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun elektrik ve personel ulaşımından kaynaklanan salınımı yıllık 98.307 kg/yıl dır. Karbon Ayak İzi Benzin Dizel LPG Elektrik 42

Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Şekil 2. Karbon Ayak İzinin Dağılımı Tüm araçlar ile toplam kat edilen mesafe 101430 km dir. Kat edilen mesafede benzin, dizel ve LPG olmak üzere üç çeşit yakıt kullanılmaktadır. mesafe benzinli araçlarla kat edilirse elde edilen karbon ayak izi 24.158 kg olmuştur. Eğer toplam mesafe dizel araçlarla kat edilirse elde edilen karbon ayak izi 17.693 kg, LPG li araçlara kat edilirse karbon ayak izi 23.371 kg olmuştur. Şekil 3. Farklı Yakıt Türleri İçin Karbon Ayak İzinin Dağılımı Benzinli Araçlar Dizel Araçlar LPG'li Araçlar 18% 24% Elektrik Dizel 22% LPG 76% Benzin 82% Elektrik 78% Elektrik 43

Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Karbon Ayak İzi 104 102 100 98 96 94 92 Tümü Benzinli Tümü Dizel Tümü LPG Normal Miktar Şekil 4. Karbon Ayak İzi 3.BULGULAR VE TARTIŞMA Karbon ayak izi insanın tüketim faaliyetleri sonucu ortaya çıkan karbon salınımı miktarını tanımlamada kullanılır. Ortaya çıkan bu karbon salınımının, doğal dengeyi korumak için belli bir değerde tutulması gerekir. Bu salımım miktarı tespit edilerek çeşitli yöntemlerle karbon salınımının azaltılması gerekir. Bu amaçla Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun personel ulaşımı ve elektrik tüketiminden kaynaklanan karbon salınımı hesaplanmıştır. Yıllık karbon salınımı 98.307 kg olarak belirlenmiştir. Normal karbon salınımı hesaplamasına ek olarak yakıt türlerini değiştirilerek yapılan hesaplamalar sonucu tüm mesafe benzinli araçlarla kat edilirse toplam karbon salınımı 102.214 kg olur. Bu durum dizel araçlar için 95.749 kg ve LPG li araçlar için ise 100.427 kg dır. Bu değerlerin farklılık göstermesinin sebebi kullanılan yakıt türlerinin kalorifik değerleri, kimyasal yapıları ve kullanıldıkları motor tiplerinin farklılık göstermesinden dolayıdır. Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun karbon salınımında en önemli pay elektrik tüketimine aittir. Elektrik tüketimini azaltmak salınımı da doğrudan azaltacaktır. Tüketimi azaltmak için en önemli yöntem tasarruf yapmaktır. Yüksekokuldaki elektrik tüketimi ısınma, soğutma, aydınlatma, ofis araçları ve asansörden kaynaklanmaktadır. Isınma ve soğutmadan kaynaklı elektrik tüketimini azaltmak için binaya ısı yalıtımı uygulanmalıdır. Kışın iç ortamdaki sıcaklığın ve yazın iç ortamdaki soğukluğun dış ortama çıkması enerji tüketimini arttırır. Isıtma ve soğutma amaçlı kullanılan klimalar yüksek enerji tasarruflu olanlarıyla değiştirilmelidir. Aydınlatma için ise gene yüksek enerji tasarrufu sağlayan lambalar kullanılmalıdır. Aydınlatmanın iyi olduğu zamanlarda lambalar söndürülerek enerji tasarrufu sağlanabilir. Ofis araçları için ise yüksek enerji tasarruflu ofis araçlarıyla eski araçlar değiştirilmelidir. Araçlar gerekli olduğu zamanlarda kullanılmalı diğer zamanlarda ise fişi çekilerek bekleme konumundaki enerji tüketimi engellenmelidir. Bir diğer enerji tüketimi ise asansörden kaynaklanmaktadır. Asansörün çok kullanılması enerji tüketimini arttırır. Enerji tasarrufu için asansörü gerekli olduğu zamanlarda kullanılması açısından personel ve öğrencilere farkındalık sağlayacak çeşitli eğitimler verilmelidir. Karbon salınımını azaltmanın bir diğer yolu ise binanın kendi elektriğini kendi üretmesidir. Bunun için fotovoltaik güneş panelleri ve rüzgar türbini kullanılarak çözüm sağlanabilir. Yıllık olarak yüksek oranda güneş ışınımı alan Antalya için özellikle fotovoltaik güneş panelleri optimal bir çözümdür. Yüksek güneş potansiyeli çok iyi oranlarda elektrik enerjisi üretimini sağlar. 44

Yaka İ.F., Koçer A., Güngör A. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 37-45 Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun karbon salınımında ikinci önemli pay da personel araçlarından kaynaklanan karbon salınımıdır. Bu konuda ise personelin araçlarının periyodik bakımlarını düzenli olarak yaptırdıkları ve araçları daha düşük hızlarda sakin bir şekilde kullanmaları sonucu karbon salınımı azaltacakları yönde çeşitli eğitimler verilmelidir. Ayrıca üniversiteye ulaşım için mümkün olduğunca bisiklet ve yürüyüşü tercih etmeleri konusunda özendirici kampanyalar yapılmalıdır. 4.SONUÇLAR Doğa ve çevre dışarıdan suni bir etki olmaksızın kendini yenileyebilen bir olgudur. Ancak insanoğlu tüketim hırsından dolayı doğayı hoyratça kullanmakta ve kendini yenileme şansı bırakmamaktadır. Bu hoyratça kullanımın en önemli göstergesi karbon ayak izidir. Doğaya ne kadar zarar verdiğimiz bu ayak izinin büyüklüğüyle ilişkilidir. Buradan hareketle bu çalışmada Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun elektrik ve personel ulaşımından kaynaklanan karbon salınımı hesabı yapılmış ve yıllık karbon salınımı 98.307 kg/yıl olarak bulunmuştur. Bu karbon salınımının oldukça yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu salınım değerini azaltmak amacıyla doğanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması için çeşitli farkındalıklar oluşturulmalı ve arttırılmalıdır. Bu sayede Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunun karbon salınımı azaltılarak hem yeşil bir bina haline getirilecek hem de gelecek nesillere dünyanın korunarak aktarılması için bir adım olacaktır. 5.KAYNAKLAR 1. Wiedmann, T., ve Minx, J., (2008), A definition of 'carbon footprint, Hauppauge NY: Nova Science Publishers. 2. http://www.wwf.org.tr/ 3. Lynas, M., (2009), Karbon ayak iziniz, Neşet Kutluğ (Çev.), İstanbul, Açık Radyo Kitapları. 4. Kitzes, J., Peller, A., Goldfinger S. & Wackernagel, M., (2007), Current methods for calculating national ecological footprints accounts, Science for Environment and Sustainable Society, 4 (1), 1-9. 5. Kitzes, J., Galli, A., Rizk, S.M., Reed, A. & Wackernagel, M., (2008), Guidebook to the national footprint accounts, Oakland, Global Footprint Network. 6. Jones, C.M., & Kammen D.M., (2011), Quantifying carbon footprint reduction opportunities for U.S. households and communities. Environmental Science and Technology, 45 (9), 4088-4095. 7. Mattila, T., Kujanpaa, M., Dahlbo, H., Soukka, R., & Myllymaa, T., (2011), Uncertainty and sensitivity in the carbon footprint of shopping bags, Journal of Insdustrial Ecology, 15 (2), 217-227. 8. Ertekin P., (2012), Sürdürülebilir Kaynak Kullanımına Yönelik Çevre Eğitimi Uygulamalarının İlköğretim Öğrencilerinin Karbon Ayak İzi Konusunda Bilinçlenmeleri Üzerine Etkisi, Muğla, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 45