Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Çalışmakta Olan Sağlık Personelinin Hizmet İçi Eğitim Programına İlişkin Görüşlerinin Saptanması ÖZET Funda ÖZPULAT * Bu araştırma Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışan sağlık personelinin özelliklerini ve hizmet içi eğitime ilişkin görüşlerini saptamak, elde edilen veriler ve sonuçlar doğrultusunda uygulanabilir öneriler geliştirebilmek amacıyla 17.06.2005-28.10.2005 tarihleri arasında gerçekleştirilen kesitsel tipte bir araştırmadır. Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve bu hastaneye bağlı bulunan polikliniklerde çalışan sağlık personelinin tamamına (n=1079) ulaşılmaya çalışılmış, örneklem seçilmemiştir. Sağlık personelinin tanımlayıcı bilgilerinden oluşan 14 soru ile sağlık personelinin hizmet içi eğitimlere ilişkin görüşlerini belirlemeye yönelik 43 soruyu içeren toplam 57 soruluk anket yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmış, araştırma kapsamında uygulanan anket dışında personele ait bilgi ve raporlardan da yararlanılmıştır. Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve bağlı bulunan polikliniklerde 1079 sağlık personeli çalışmaktadır ve araştırma kapsamında sağlık personelinin % 85,0 ına (n=917) ulaşılmıştır. Araştırma sonunda sağlık personelinin tanımlayıcı özellikleri ve hizmet içi eğitimle ilgili görüşleri dikkate alınarak, düzenlenen hizmet içi eğitimlere ve daha sonraki dönemlerde yapılabilecek araştırmalara yönelik öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Hizmet içi eğitim, Sağlık personeli, Eğitim programı, Görüşler ABSTRACT Determination of Opinions of Health Personnel Working At Ministry Of Health Ankara Dışkapı Training and Research Hospital Regarding In- Service Training Program This study is a cross-sectional study executed between the dates 17.06.2005 and 28.10.2005 in order to determine the attributes and opinions of health personnel working at the Ministry of Health Ankara Dışkapı Training and Research Hospital regarding in-service training, and to develop applicable proposals according to the data and results obtained. It was tried to reach all health personnel working at Ministry of Health Ankara Dışkapı Training and Research Hospital and associated policlinics (n=1079), no sample was selected. A questionnaire consisting of 57 questions in total, including 14 questions for descriptive information regarding health personnel and 43 questions for determining the opinions of health personnel regarding in-service trainings has been executed by direct interview method; and in addition to the questionnaire executed in the scope of the study, information and reports belonging to the personnel have also been used. *Öğretim Görevlisi, Selçuk Üniversitesi, Akşehir Kadir Yallagöz Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü, Konya
284 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 1079 health personnel works at Ministry of Health Ankara Dışkapı Training and Research Hospital and associated policlinics, and 85,0% of health personnel (n=917) has been reached in the scope of the study. Proposals have been developed for in-service trainings organized and studies that may be executed in the future at the end of the study by taking descriptive attributes and opinions of health personnel regarding in-service training into account. Key Words: In-service training, Health personnel, Training program, Perspective opinion GİRİŞ VE AMAÇ Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalandıklarında tedavilerini yapmak, tam olarak iyileşemeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumların sağlık düzeylerini yükseltmek için yapılan planlı çalışmaların tümüne sağlık hizmetleri denilmektedir. (Bertan ve Güler 1997) Önemi yüzyıllar öncesinden kavranmaya başlayan sağlık hizmetlerinde günümüz modern toplumunda da kurumdan, yöneticilerden ya da çalışan personelden kaynaklanan aksaklık ve sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Bu durum sağlık hizmetlerinin kalite ve verimini düşürmekte, bireylerin yaşam kalitesi, toplumun gelişmişlik derecesi, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınma düzeyi olumsuz yönde etkilenmektedir. Sağlık hizmetlerinde kalite ve verimin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmasına karşın temel mesleki eğitimdeki yetersizlikler, yöneticilerin olumsuz tutumları, çalışan personelin yaptığı işe isteksizliği gibi birçok faktör yapılan hata ve karşılaşılan sorunları artırmakta ve bu noktada çalışan ve yöneticilere uygulanacak hizmet içi eğitim programlarına önemli bir rol düşmektedir. Çalışanların eğitimi kapsamında 1940'lı yıllarda yapılan bir tanımlamaya göre hizmet içi eğitim, düşünce ve eylemde uygun alışkanlıklar kazandırmak ve çalışana mevcut ve gelecekteki işine ilişkin bilgi, beceri ve tutumlarında etkinlik kazandırmak için yapılan yardım süreci olarak tanımlanmıştır. (Pehlivan 1997) Yaşam boyu eğitimin bir gereği olarak hizmet içi eğitim, çalışanlara mesleklerinde daha başarılı, üretici ve mutlu olmasını sağlayacak bilgi, beceri ve tutumlar kazandırmayı amaçlamaktadır. (Yalın 2001) Belli bir kurumda çalışan kimseleri eğitmede o kişilerin bilgilerini arttırmak, yeteneklerini geliştirmek, davranışlarına olumlu bir yön vermek, bugün yapmakta olduğu işi daha iyi yapması ve daha yüksek kadroya uygunluğu için hazırlanmak gibi temel amaçlar vardır. Görevini verimli bir biçimde yerine getirebilmesi için gerekli bilgi, beceri ve davranış biçimlerinin kişiye öğretilmesi olarak tanımlanan hizmet içi eğitimin; işe yeni başlayan kişinin kuruma uyumunu sağlamak, çalışana kurumun amaç, ilke ve politikalarını bir bütünlük içinde kavratacak becerileri kazandırmak, işin gerektirdiği temel meslek becerilerini kazandırmanın yanı sıra eğitim eksikliklerini tamamlamak, çalışanın değişik alanlarda yatay ve dikey geçişlerini sağlayacak tamamlama eğitimi yapmak, bilim, teknoloji, ekonomi ve iş hayatında meydana gelen gelişmelere ve yeniliklere uyum sağlamak, iş yöntem ve tekniklerini geliştirmek, kurumun ürettiği ürünün (mal, hizmet, düşünce) nitelik, nicelik ve verimliliği artırmak, üretim ve pazarlama aşamasında hata ve kazaları azaltmak gibi kurumsal özelliklere göre değişebilen amaçları da bulunabilmektedir. (Aytaç 2000; Aksoy 1984 ) Hizmet içi eğitimin belirleyici özellikleri, bir göreve maaş ya da ücret karşılığı atanmış olan çalışanların görevlerini daha iyi yapmaları ve görev yaptıkları işlevsel ve toplumsal çevre ile daha uyumlu ilişkiler kurmalarını sağlayıcı bir eğitim olmasıdır. Bir kurumda hizmet içi eğitimin etkili ve başarılı olabilmesi her alan ve kademedeki çalışanların birbirleriyle doğru bir iş akımı ve eşgüdüm içinde çalışacak şekilde sistemli bir biçimde eğitimden geçirilmesi ile olanaklıdır. Ancak genellikle kamu kurumlarında, eğitimin yalnızca alt kademede çalışanlara verilmesi gerektiği gibi yanlış bir
Bildiriler 285 inanç ve buna bağlı uygulamalar gözlenmektedir. Bu durum orta ve üst kademe çalışanlarının eğitime yeterince katılmamalarına yol açmaktadır. (Pehlivan 1995) Verimliliğe katkıda bulunabilmesi için hizmet içi eğitimin belli bazı ilkelere uyarak ve belli bir çerçeve içinde düzenlenmesi ve uygulanması gerekir. Bir iş yerinin fiziki, idari ve beşeri şartları içerisinde eğitim görmemiş bir eleman veya gruptan da tam bir üretim beklemek hatalı bir tutum olur. (Tanyeli 1970) Hizmet içi eğitimin amacına ulaşabilmesinde, eğitimin günün koşullarına uyarlanması da etkili olmaktadır. Eğitimin günün koşullarına uyarlanması, eğitici ve eğitilenlerin sisteme bağlılığını artırmaktadır. Bu da ancak eğitilen ve eğiten için sistemi çekici kılmak ile olanaklıdır. (Tikici 1990) Kurumsal açıdan bakıldığında, hizmet içi eğitimin kurumunun amaç ve politikasına uygun şekilde hizmetin gerektirdiği davranış değişikliğini sağlayacak veya yeni davranışlar kazandırabilecek nitelikte hazırlanmasına ve uygulanmasına, yaşam boyu eğitim ve kendini geliştirme kavramlarını bütünleştirebilmesine, çalışanların düzenli ve periyodik aralıklarla hizmet içi eğitime alınarak, hizmet içi eğitim-verimlilik-meslekte ilerleme bağının kurulmasına, eğitim sonunda eğitim-ücret-yükselme dengesinin kurulmasını sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılmasına ve eğitim almış kişilerin aldıkları eğitimle ilgili alanlarda çalıştırılabilmesine, hizmet içi eğitim programlarının değerlendirilmesine ve hizmet içi eğitimde maliyet etkililiğinin sağlanmasına dikkat edilmelidir. (Aytaç 2000; Taymaz 1992) Türkiye de sağlık hizmetlerinin gerçekleşmesinde çok önemli payı olan Sağlık Bakanlığı bünyesinde ve kurumsal boyutta uyum ve geliştirme eğitimleri olarak çeşitli hizmet içi eğitim programları düzenlenmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Sağlık Bakanlığınca hazırlanan 1986 gün ve 422 sayılı Hizmet İçi Eğitim Yönetmeliği gereği Sağlık Bakanlığı bünyesinde çalışan personelin hizmet içi eğitim programlarına katılması zorunlu kılınmıştır. Ancak eğitim birimlerinde görevlendirilen kişilerin yetersizliği, görevlerini yapabilmek için aranan mesleki yeterlilik ve eğitim formasyonu gibi niteliklere sahip olmamaları, kurumsal ödeneğin azlığı, yöneticilerin olumsuz tutumları gibi nedenlerle Sağlık Bakanlığı bünyesinde ve kurumsal boyutta düzenlenen hizmet içi eğitimler istenen yeterlilikte gerçekleşememektedir. Sağlık hizmetleri alanında çalışan personele, ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda, kurumun olanaklarıyla, kurum yöneticilerinin katılım ve işbirliği ile düzenlenen hizmet içi eğitim programları; iş kazaları ve hatalarının önlenmesi, bireysel ve kurumsal verimliliğin artırılması, çalışanların mesleki güven duygusunun gelişmesi, kurum içi ilişkilerin güçlenmesi gibi pek çok konuda faydalıdır. Bu nedenlerle, Ankara da toplumun büyük bir kesimine sağlık hizmeti sunan Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışan sağlık personelinin özelliklerini ve hizmet içi eğitime ilişkin görüşlerini saptamak amacıyla bu çalışma planlanmıştır. YÖNTEM Kesitsel tipteki çalışmada Sağlık Bakanlığı Gazi Devlet Hastanesinde 45 hemşire, 10 doktor ve 5 laboranta anketin ön uygulaması yapılarak Sağlık Bakanlığı Ankara Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve bu hastaneye bağlı hizmet sunan birimlerde çalışan sağlık personeline (Hemşire, Doktor, Eczacı, Fizyoterapist, Laborant ve Röntgen teknisyeni) tanımlayıcı bilgilerinden oluşan 14 soru ile sağlık personelinin hizmet içi eğitimlere ilişkin görüşlerini belirlemeye yönelik 43 soruyu içeren toplam 57 soruluk anket yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Anket uygulaması sırasında katılım mecburi tutulmamış, anketi cevaplamak istemeyenler araştırma kapsamında tutulmuştur. Hizmet içi eğitim faaliyetleri düzenlenmeyen grupların anketteki ilk 8 soruyu cevaplamaları istenmiştir. Diğerleri ankette yer alan 57 soruyu yanıtlamışlardır. Araştırmada örneklem seçilmemiş, Sağlık Bakanlığı Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde görev yapmakta olan sağlık personelinin tamamına (n=1079) ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak, sağlık personelinin 917 sine (% 85,0) ulaşılabilmiştir.
286 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 Araştırmada elde edilen verilerin SPSS (Statistical Package for Social Sciences) paket programı ve Microsoft Excel programı kullanılarak istatistiksel analizleri yapılmıştır. Katılımcıların tanımlayıcı bilgileri yanında planlama ve organizasyon ile ilgili görüşleri, öğretim süreci ile ilgili görüşleri, değerlendirme ile ilgili görüşleri ve eğitimin etkinliğine ilişkin görüşleri 1-Kesinlikle hayır, 2-Çok az, 3-Kısmen, 4-Oldukça, 5- Kesinlikle evet şeklindeki 1 ile 5 arası Likert Ölçeği ile derecelendirilerek gerekli tablo, grafik ve istatistiksel hesaplamalar yapılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma kapsamında 1079 sağlık personelinin 917 sine (% 85,0) ulaşılmıştır. Bu sağlık personeli içerisinde son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine katıldıklarını ifade eden 484 sağlık personelinin % 54,6 sı (n=264) hemşirelerden, % 45,4 ü (n=220) ise asistan ve uzmanlardan oluşmakta, pratisyenlerde dahil olmak üzere diğer meslek gruplarının tamamına ise eğitim düzenlenmemektedir. Hizmet içi eğitimin önemi ve sağlayacağı faydalar düşünüldüğünde tüm meslek gruplarına, özellikle de geniş meslek gruplarına hizmet içi eğitimin uygulanmasının gerekliliği kaçınılmazdır. Benzer şekilde Günay ın yaptığı çalışmada hizmet içi eğitim programlarının meslek grupları içerisinde yaygınlaştırılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. (Günay 1999) Araştırmaya hemşirelerin % 86,5 i (n=321), doktorların ise % 72,7 si (n=298) katılmış, doktorların % 73,8 i (n=220), hemşirelerin % 82,2 si (n=264) son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine katıldığını belirtmiştir. Genel olarak bakıldığında araştırmaya katılan tüm meslek gruplarının % 35,0 ini (n=321) hemşireler, % 32,5 ini (n=298) ise doktorlar oluşturmaktadır. Diğer meslek gruplarının tamamı araştırma kapsamına alınmış ve mesleklerine yönelik herhangi bir hizmet içi eğitim faaliyeti düzenlenmediği saptanmıştır. Tablo 1-S.B.Dışkapı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Çalışan Sağlık Personelinin Özellikleri (Ankara, 2005) Hastanede Çalışan Sağlık Personeli Araştırmaya Katılan Sağlık Personeli Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu Evet Hayır Toplam Özellik Sayı % Sayı %* Sayı %* Sayı %** Meslek Grubu Doktor 410 38,0 220 73.8 78 26,2 298 32,5 Hemşire 371 34,4 264 82.2 57 17,8 321 35,0 Fizyoterapist 24 2,2 - - 24 100,0 24 2,6 Eczacı 36 3,4 - - 36 100,0 36 3,9 Diyetisyen 12 1,1 - - 12 100,0 12 1,3 Sağlık Teknisyeni 36 3,4 - - 36 100,0 36 3,9 Laborant 107 9,9 - - 107 100,0 107 11,7 Röntgen Teknisyeni 67 6,3 - - 67 100,0 67 7,3
Bildiriler 287 Psikolog 5 0,4 - - 5 100,0 5 0,6 Çocuk Gelişimci 4 0,3 - - 4 100,0 4 0,4 Sosyal Hizmet Uzmanı 2 0,2 - - 2 100,0 2 0,2 Sağlık Memuru 5 0,4 - - 5 100,0 5 0,6 Cinsiyet Erkek 350 32,4 125 42,5 169 57,5 294 32,1 Kadın 729 67,6 359 57,6 264 42,4 623 67,9 χ 2 =18,292 sd=1 p < 0.05 Medeni Durum Evli 662 61,4 248 44.,1 315 55,9 563 Bekar 417 38,6 236 66,7 118 33,3 354 61,4 38,6 χ 2 =44,608 sd=1 p < 0.05 Yaş Grubu 30 yaş altı 400 37,1 269 79,6 69 20,4 338 30 ve üzeri 679 62,9 215 37,1 364 62,9 579 36,9 63,1 χ 2 =154,328 sd=1 p < 0.05 Hizmet Yılı 5 yıl ve altı 259 24,0 188 87,9 26 12,1 214 6 yıl ve üstü 820 76,0 296 42,1 407 57,9 703 23,3 76,7 χ 2 =137,751 sd=1 p < 0.05 Toplam 1079 100,0 484 52,8 433 47,2 917 100,0 *Satır yüzdesi alınmıştır. **Sütun yüzdesi alınmıştır. Araştıramaya katılan sağlık personelinin % 67,9 u (n=623) kadınlardan oluşmaktadır ve kadınların % 57,6 sı (n=359 ) son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığını belirtmiştir. Yapılan χ 2 testi sonucunda (χ 2 = 18,292 sd=1 p<0.05) kadınlar lehine anlamlı bir ilişki bulunması, son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığını belirten kadınların 264 ünün (% 73,5) hemşire grubunda yer almasına bağlanabilir
288 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 Yapılan χ 2 testi sonucunda medeni durum ile hizmet içi eğitim alma durumu arasında ilişki olduğu (χ 2 =44,608 sd=1 p <0.05) ve bekar olanların son 6 ay içinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine daha fazla katıldığı saptanmıştır. Son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim aldığını ifade eden sağlık personelinden hemşirelerin % 36,9 unun (n=95), doktorların % 27,2 sinin (n=58) eğitim programlarının uygulandığı saati kesinlikle uygun bulmadığı da göz önüne alınırsa hizmet içi eğitim faaliyetlerinin tüm sağlık personelinin katılımının sağlanabileceği saatlerde düzenlenmesi, planlanan eğitimlere katılımın artırılması ve eğitimin başarısı açısından yaralı olacaktır. Araştırmada, 30 yaş altındaki sağlık personelin % 79,6 sının (n=269) son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığı görülmüş, yapılan χ 2 testi sonucunda (χ 2 =154,328 sd=1 p<0.05) 30 yaş altındaki sağlık personeli lehine anlamlı bir ilişki bulunmuştur. 30 yaş altında yer alan doktorların (n=140) % 95,0 inin (n=133) son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığını belirtmesi bu yaş grubunda yer alan doktorların büyük çoğunluğunun asistanlardan oluşmasına (n=134) ve asistanlara klinik ya da birimlerinde alanlarına yönelik eğitimler düzenlenmesine bağlanabilir. 30 yaş altında yer alan hemşirelerin (n=157) ise % 86,6 sı (n=136) son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığını belirtmiştir. 5 yıl ve altında hizmet yılı bulunan sağlık personelinin % 87,9 u (n=188), 6 yıl ve üstü hizmet yılı bulunanların % 42,1 i (n=296) son 6 ay içinde hizmet içi eğitim aldığını belirtmiş, yapılan χ 2 testi sonucunda (χ 2 =137,751 sd=1 p<0.05) 5 yıl ve altında hizmet yılı bulunanlar lehine anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Doktor grubundan asistanların % 93,9 u (n=155) son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine katıldıklarını belirtirken, uzmanların % 81,3 ü (n=65), hemşirelerin ise % 82,2 si (n=264) son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine katıldıklarını belirtmiştir. Bu yüzdeler ile uzmanların ve hemşirelerin son 6 ay içerisinde düzenlenen hizmet içi eğitimlere katılımları benzer özellik gösterirken, asistanların katılımı yaklaşık % 10 gibi bir yüzdeyle daha yüksektir.bu sonuç hastanenin eğitim ve araştırma hastanesi olmasına ve çalıştıkları klinik ve birimlerde alanlarına yönelik eğitimler verilmesine bağlanabilir. Son 6 ay içerisinde hizmet içi eğitim aldığını belirten hemşirelerin % 64,0 ı (n=169), uzmanların % 38,5 i (n=25), eğitim programlarının düzensiz aralıklarla yapıldığını belirtmiştir. Asistanların % 30,3 ünün (n=47) eğitimlerin 15 günde bir kez yapıldığını belirtmiş olması, özellikle vaka tartışması olmak üzere bilgi ve becerinin geliştirilebilmesi için düzenlenen asistanlık eğitimlerinden kaynaklanabilir. Hizmet içi eğitim programlarında kullanılan eğitim yerlerine hemşirelerin % 69,2 si (n=247) konferans salonun kullanıldığını, doktorların % 42,6 sı (n=169) konferans salonunun, % 40,8 i (n=162) seminer salonunun kullanıldığını belirtmiştir. Hizmet içi eğitimlerin fiziki şartları uygun, görsel-işitsel araçlar bakımından yeterli ortamlarda yapılmasının başarıyı artıracağı düşünüldüğünde eğitimlerde çoğunlukla konferans salonunun kullanılıyor olması olumlu bir özellik olarak görülebilir. Hizmet içi eğitim programlarında kullanılan eğitim türlerinde hemşirelerin % 71,3 ü (n=241) katıldıkları eğitimin mesleki eğitimle ilgili olduğunu belirtirken, doktorların % 64,4 sı (n=177) mesleki eğitimini, % 30,5 i (n=84) oryantasyon eğitimini belirtmiştir. Oryantasyon eğitiminin sağlık personelinin görev, yetki ve sorumluluklarını tanıması, belirsizlik ve korkularından arınarak görevinin gerektirdiği eylem ve işlemleri öğrenmesini sağlaması açısından büyük önem taşımaktadır. Hemşire grubunun % 16,0 sının (n=54) oryantasyon eğitimi yapıldığını belirttiği düşünüldüğünde, özellikle hemşire grubunda olmak üzere her iki grupta da oryantasyon eğitimine daha fazla ağırlık verilmelidir. Eğitim programı öncesinde amaç, içerik ve organizasyonla ilgili olarak hemşirelerin % 64,7 sinin (n=167), asistanların % 55,7 sinin (n=83), uzmanların % 29,2 sinin (n=19) görüşlerinin kesinlikle alınmadığı, özellikle hemşire ve asistan grubu olmak üzere katılımcıların görüşlerine yeterince başvurulmadığı tespit edilmiştir.
Bildiriler 289 Hizmet içi eğitim programları hazırlanırken eğitim uygulanacak grubun belirli bilgi birikimi ve tecrübeye sahip yetişkin bireylerden oluştuğu ve düzenlenecek eğitimlerin başarısı için yetişkin bireylerin aktif katılımının sağlanabildiği, ilgi, yetenek ve gereksinimlerine dayalı, yetişkini bilinçlendirici ve geliştirici eğitimler düzenlenmesi gerekliliğine karşın, çoğunlukla düzenlenen hizmet içi eğitimlerde yetişkin bireyin özellikleri dikkate alınmamaktadır. Kaatsız ın sağlık memuru ve hemşirelerle yaptığı çalışmada da benzer sonuçlar saptanmıştır. (Kaatsız 1985) Hemşirelerin % 66,3 ü (n=171), asistanların % 52,9 u (n=82), uzmanların ise % 40,6 sı (n=26) eğitim programı öncesinde eğitim konuları ile ilgili herhangi bir materyal veya kaynak gönderilmediğini belirtmiştir. Her iki grupta da düzenlenecek eğitimlerin saati ve gününe ait bilgiler eğitim programlarının uygulanacağı dönem başında panolara asılarak duyurulmakta, katılımcıları eğitimlere birebir yöneltici materyal ya da kaynak verilmemektedir. Eğitim Programı başlangıcında tanışma etkinlikleri düzenlenme durumuna hemşirelerin % 56,8 i (n=147), doktorların % 52,6 sı (n=112) kesinlikle hayır cevabı vermiştir. Eğitime başlarken, katılımcıların birbiriyle ve eğiticilerle tanışması önemlidir. Katılımcılar birbirini tanıyor olsa bile, bu etkinlik yetişkin eğitiminde özel bir önem taşımaktadır (Özvarış 2001). Hizmet içi eğitim programlarında düzenlenen eğitimlerin etkinliğinin ve başarısının artmasında, konular açık, anlaşılır ve düzenli olarak işlenmesi büyük önem taşımaktadır. Elde edilen bulgulardan hemşire grubunda ciddi bir problem gözlenmemesine karşın doktorların % 30,5 (n=67) gibi bir yüzdesinde konuların açık, anlaşılır ve düzenli olarak işlenmesinde problem yaşandığı görülmektedir. Hemşirelerin % 77,8 i (n=196), asistanların % 51,0 i (n=79) eğitim programı öncesinde, mevcut bilgi birikimini, beceri ve yetenekleri ortaya çıkarmak için kesinlikle değerlendirme çalışması yapılmadığını belirtirken, uzmanların % 40,0 ı (n=26) kısmen değerlendirme çalışması yapıldığı belirtmektedir. Doktor grubunun % 44,5 inin (n=98) kesinlikle hayır yanıtı verdiği göz önüne alınırsa, katılımcıların mevcut bilgi birikimi, beceri ve yeteneklerini ortaya çıkarmak için yeterli düzeyde değerlendirme çalışması yapılmıyor olması önemli bir olumsuzluk olarak görülebilir. Hemşirelerin % 78,4 ü (n=200), asistanların % 53,6 sı (n=83) servis/klinik çalışmalarında hizmet içi eğitim faaliyeti sonunda gösterdikleri başarıların kesinlikle dikkate alınmadığını belirtirken, uzmanların % 36,9 u (n=24) kısmen dikkate alındığını belirtmiştir. Genel olarak bakıldığında doktorların % 44,1 inin (n=97) kesinlikle hayır yanıtı verdiği göz önüne alınırsa, hizmet içi eğitim programı sonunda gösterilen başarıların servis/klinik çalışmalarında etkili olmaması hemşire grubunda belirgin şekilde gözlenirken doktor gruplarında da istenen düzeyde değildir. Hemşirelerin % 88,6 sı (n=225), asistanların % 62,5 i (n=95), uzmanların ise % 40,6 sı (n=26) hizmet içi eğitim faaliyetinde gösterilen başarıların kesinlikle atama, terfi ve yükselmelerde dikkate alınmadığını belirtmiş, özellikle hemşire grubunda olmak üzere atama, terfi ve yükselme gibi işlemlerde katılımcı başarılarının dikkate alınmadığı saptanmıştır. Hemşirelerin % 64,6 sı (n=164), asistanların % 51,6 sı (n=80) eğitim faaliyetlerine ayrılan parasal kaynağı yeterli bulmamakta, uzmanların % 43,8 i (n=28) ise eğitim faaliyetlerine ayrılan parasal kaynağı çok az bulmaktadır. Hizmet içi eğitim programlarında kullanılan araç-gereç, materyal ve kaynaklar, dolayısı ile eğitim faaliyetlerine ayrılan parasal kaynak, eğitim programının başarısında çok önemlidir. Elde edilen bulgulara dayanılarak düzenlenen hizmet içi eğitim faaliyetlerine ayrılan ödeneğin gerek hemşire gerekse asistan ve uzman eğitimlerinde yeterli düzeyde olmadığı sonucuna varılabilir Elde edilen bulgulara bakarak her iki grupta da eğitime yeterince parasal kaynak ayrılmadığı, eğitimlerin yetersiz araç-gereç, materyal ve kaynaklar ile yürütüldüğü ve hizmet içi eğitimlerdeki olumsuzluklarda bu faktörlerin önemli bir yeri olduğu söylenebilir.
290 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 Araştırma sırasında öneriler bölümüne görüşlerini belirten 30 sağlık personelinin başlıca eleştirileri; yapılan araştırmalar sonunda tespit edilen olumsuzlukları giderecek girişimlerde bulunulmuyor olması, personel azlığı, kişilerin istemedikleri bölümlerde ve zor şartlarda çalıştırılması gibi sorunlar olduğu sürece hizmet içi eğitimlere katılımların yeterli düzeylerde olamayacağı ve eğitimlerde edinilen bilgi ve becerilerin uygulamaya geçirilemeyeceği yönünde olmuştur. Bu eleştiriler sağlık personelini hizmet içi eğitim programlarına özendirilebilmek için belirtilen sorunların çözümlenmesi gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Hizmet içi eğitim, özel ve tüzel kişilere ait işyerlerinde belirli bir maaş veya ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitim (Özalp 1973) olarak tanımlanmasına karşın, tıp dallarından birinde uzman olabilmek için gerekli bilgi ve becerinin geliştirilebilmesi için düzenlenen asistanlık eğitimi katılımcılar tarafından hizmet içi eğitim olarak kabul edilmiş olabilir. Buda yapılan araştırmanın kısıtlılıklarındandır. YAZARIN YORUMU VE KULLANIM ALANI Hizmet içi eğitim programlarının hemşire grubu ile doktor grubundan asistan ve uzmanlar dışındaki sağlık personeli içerisinde de yaygınlaştırılması, eğitim programlarının düzenli olarak yapılması sağlanmalıdır. Düzenlenen eğitim programlarında hizmet içi eğitimin tanımına yer verilerek katılımcıların asistan eğitimini hizmet içi eğitim ile karıştırması önlenebilir. Eğitim programı sonunda başarılı olanların ödüllendirilmesi özellikle hemşire grubunun eğitimlere özendirilmesi için kullanılabilir. Servis/klinik çalışmalarında ve atama, terfi, yükselme gibi işlemlerde hizmet içi eğitim faaliyetleri sonunda gösterilen başarıların dikkate alınması etkili olacaktır. Eğitim faaliyetlerine ayrılan parasal kaynak artırılarak, kütüphane ve öğrenim kaynaklarının kullanım olanakları ve katılımcılara konularla ilgili ders notları, kaynak kitap gibi gerekli materyalin verilmesi sağlanabilir. Ankara ilinde ve diğer illerde bulunan hastanelerde çalışan sağlık personelinin hizmet içi eğitimlere ilişkin görüşlerini saptamak amacıyla araştırmalar yapılabilir ve elde edilen bulgular, Sağlık Bakanlığı Dışkapı eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışan sağlık personelinin hizmet içi eğitimlere ilişkin görüş ve özellikleri ile karşılaştırılabilir. Ayrıca, hizmet içi eğitim faaliyetlerini yürüten eğiticilerin özelliklerini ve görüşlerini saptamak amacıyla araştırmalar planlanabilir. KAYNAKLAR Aksoy Ş (1984). Verimlilik ve Hizmet İçi Eğitim: Türk Kamu Yönetiminde Yasal Durum, Uygulama ve Değerlendirme. Amme İdaresi Dergisi,17(4): 48-61. Arslan M (1991). İşletmelerde Hizmet İçi Eğitim İhtiyacının Saptanması ve Bir Uygulamanın Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Aytaç T (2000). Hizmet İçi Eğitim Kavramı ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar. Milli Eğitim Dergisi sayı:147. Erişim: 28-08-05. Babadoğan C (1989). Kamu Kesimindeki Hizmet İçi Eğitim Programlarının Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Bertan M, Güler Ç (1997). Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Güneş Kitabevi, 2.Baskı.Ankara: Güneş Kitapevi, 2-13. Charalambous K, Karagıorgı Y (2002). Information and Communications Technology In-service Training for Teachers: Cyprus in perspective, Journal of Information Technology for Teacher Education, 11(2): 299 319. Ergün M, Özdaş A, Genel Öğretim İlkeleri (2005). Erişim: 29-08-05. http://www.ogretmenlik.com
Bildiriler 291 Güçgötüren H.G (1995). Hemşirelere Uygulanan Hizmet İçi Eğitimin Eğitime Katılan Hemşireler Tarafından Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara Günay U.R (1999). Hastanelerde Hizmet İçi Eğitim ve Osmangazi Üniversitesi Hastanesi nde Bir Uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Kaatsız F (1985). H.Ü. Hastaneleri Erişkin Hastanesinde Çalışan Sağlık Memuru ve Hemşirelerin Hizmet İçi Eğitime İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek lisans Tezi. Ankara Kaymakçı M (2006). Hasta Hakları ve Sorumlulukları. Erişim: 12-08-05. http://www.saglik.gov.tr Keleş Z (1998). Hizmet İçi Eğitime Yönelik Düşünce, Beklenti ve Sorunları. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek lisans Tezi. İstanbul Roux L.C, Ferreira J.G (2005). Enhancing Environmental Education Teaching Skills Through In- Service Education And Training,Journal Of Education For Teaching. 31(1): 3-14. Sağlık Bakanlığı Çalışmaları. Erişim: 12-08-05. http://www.sabem.saglik.gov.tr Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü. Erişim: 18-08-05. http://www.spgk.saglik.gov.tr Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Erişim: 18-01-06. http://www.saglik.gov.tr Sezgin B (2006). 2003 Yılı Hizmet İçi Eğitim Raporu. Erişim: 25-07-06. http://www.h.m.saglik.gov.tr Sullivan R, Magarick R, Bergthold G, Blouse A, Mcintosh N. Tıp Eğitimcileri İçin Eğitim Becerileri Rehberi. (Çev.) Şahin N, (Ed.) Özvarış Ş.B (1999). Ankara: Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayınları, 15-54 Tanyeli H (1970). Personel Eğitimi İlkeler-Metotlar-Teknikler. Ankara: Şenyuva Matbaası, 36-72 Taymaz H (1992). Hizmet İçi Eğitim Kavramlar İlkeler-Yöntemler. II. Baskı. Ankara: Pegem Yayınları, 6-79 Tikici M (1990). Kamu ve İktisadi Teşebbüslerde Hizmet İçi Eğitimin Norm Kadro İle İlişkilendirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 23(2): 95-103. Pehlivan İ (1997). Örgütsel Ve Bireysel Gelişme Aracı Olarak Hizmet İçi Eğitim. Amme İdaresi Dergisi, 30 (4): 105-120 Pehlivan İ (1995). Türk Kamu Kesiminde 1985-1993 Yılları Arasında Hizmet İçi Eğitime İlişkin Sayısal Gelişmeler. Amme İdaresi Dergisi, 28(4): 105-120. Özalp R (1973). Hizmet İçi Eğitim ve Eğitimin Örgün Eğitim Kuruluşlarından Yararlanma Olanakları. Mesleki ve Teknik Öğretimde Verimlilik Semineri. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları. Ankara: İş Matbaacılık, 34-58 Özvarış Ş.B (2001). Sağlık Eğitimi ve Sağlığı Geliştirme. Ankara: Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayınları, 2-42 Yağcı E (1992). Kamu Kurum Ve Kuruluşlarındaki Hizmet İçi Eğitim Etkinlikleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara Yalın H.İ (2001). Hizmet İçi Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi sayı:150. Erişim: 28-08-05. Yorgun S (2002). Hemşirelerin Hizmet İçi Eğitime İlişkin Görüşlerinin Saptanması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Bolu.
292 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı 2010 İletişim Adresi: Selçuk Üniversitesi, Akşehir Kadir Yallagöz Sağlık Yüksekokulu Gazi Mah. Akşehir/Konya Tel:05057790070 E-mail: funda-ozpulat@hotmail.com