Sedef Hastal BEZMİÂLEM VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Deri ve Zührevi Hastalıklar AnaBilim Dalı rtibat : 0212 453 17 00
Önsöz Girifl Sedef hastal bafll ca belirtilerini deride gösteren bir hastal k olmakla beraber eklemlerde hasar meydana getirebilen diyabet, yüksek tansiyon, koroner kalp hastal için zemin haz rlayan kronik bir hastal kt r. Sedef bulafl c bir hastal k olmamas na ra men di er kiflilerin sedefli hastaya yak n olmay istememeleri, hastalar n psikolojilerini olumsuz etkilemektedir. Bu kitab n sizleri sedef hastal konusunda bilgilendirece ini ümit eder, sa l kl günler dilerim. Doç Dr. Nahide ONSUN
Sedef hastal (psoriasis) nedir? Sedef hastal, deride üzeri sedef rengi pullarla kapl k zar kl klar fleklinde ortaya ç kan bir hastal kt r. Sedef hastal, vücudun her bölgesinde, saçl deride, genital bölgede, hatta göz kapaklar, dudaklar ve a z içinde görülebilmekle beraber diz, dirsek gibi ç k nt l yerlerinde daha çok görülür. Sedef hastal n n görüldü ü bölgeler genellikle simetriktir, yani bedenin her iki taraf nda ayn yerde ortaya ç kar. Sedef hastal n n yaklafl k yar s nda, t rnaklarda çukurlaflma, pul pul dökülme veya renk de iflimine neden olan düzensiz t rnak büyümesi görülür. Hastalar n yaklafl k % 10-30 unda ise eklem hastal ortaya ç kabilir. SA LIKLI DER SEDEF HASTALI I OLAN DER Epidermis Ter Bezi K l Folkulü Dermis Deri Alt Ya Dokusu Kal nlaflm fl Epidermis Deri Alt Ya Dokusu Hangi yafllarda ve ne s kl kla görülür? Genellikle genç yafllarda (15-35) ortaya ç kar ve yaflam boyunca iyileflmeler, tekrarlarla devam eder. Bebeklik döneminde ve ileri yafllarda da ortaya ç kabilir. Bebeklerde sedef hastal genellikle bez bölgesinde görülür ve pifliklerle kar flt r labilir. Sedef hastal, dünya çap nda tahminen 125 milyon insan etkilemektedir ve bu vakalar n yaklafl k % 25 inde hastal k orta fliddetli veya çok fliddetli seviyede görülür. Yap lan araflt rmalarda hastal n görülme s kl n n dünyada % 1-3 aras nda de iflti i belirtilmektedir, ancak henüz ülkemizde bu s kl gösterecek bir çal flma yap lmam flt r. Hastal k, erkekler, kad nlarda ve tüm sosyoekonomik gruplar aras nda neredeyse eflit oranda görülmektedir.
Sedef hastal n n farkl tipleri var m d r? Sedef hastal, hafif, orta ve çok fliddetli olmak üzere farkl fliddetlerde görülebilir. Bunun yan nda, plak, guttat, püstüler, eritrodermik olarak adland r lan farkl tipleri mevcuttur. Görüldü ü bölgeye göre de isimlendirilebilir (El, ayak, t rnak, vb.) Resim 1 Plak Psoriasis En s k görülen sedef hastal fleklidir. K rm z -pembe üzeri sedef rengi kepeklerle kapl deriden kabar k k zar k yamalar fleklinde görülür. Uzun süre kal c plaklar dizler, dirsekler, gövde ve saçl deride daha s k olmak üzere vücudun her yerinde görülebilir. (Resim 1-2) Guttat Psoriasis Resim 2 Küçük, k rm z, üzeri kepekli damla gibi döküntüler fleklinde görülür. Genellikle tüm vücutta yayg n flekilde ortaya ç kar. Çocuklarda daha s k görülür ve genellikle bir infeksiyon sonras özellikle üst solunum yolu infeksiyonlar sonras ortaya ç kar. (Resim 3-4) Püstüler Psoriasis Resim 3 Resim 4 Ya sadece el ve ayaklarda ya da tüm vücuda yay lm fl olarak içi iltihap dolu minik kesecikler fleklinde görülür. Tüm vücutta yayg n olarak görüldü ü zaman atefl, halsizlik ve genel durum bozuklu u da ortaya ç kar ve hastan n hastanede yat r larak tedavisi gerekir. (Resim 5) Resim 5
Eritrodermik Psoriasis Di er flekillerden daha az görülür. Farkl olarak tüm vücutta yayg n k zar kl k ve kepeklenme fleklinde görülür. Sedef hastal n n fliddeti formlar ndan biri olup beraberinde a r, yanma ve genel durum bozuklu u görülür. Bu hastalar genellikle hastaneye yat r larak tedavi edilir. Resim 6 Psoriasisi olan hastalar plaktan, eritrodermik flekle veya püstüler forma geçebilir. Püstüler flekil düzeldikten sonra plak ve guttat flekle geçebilir. K sacas sedef hastalar yaflamlar süresince farkl tiplerde hastal kla karfl laflabilir. (Resim 6) El - ayak psoriasisi Sadece el ve ayakta tutulum olur. Bu tip, egzemalarla ve mantar hastalar yla kar flt r labilir. (Resim 7-8 - 9) Resim 7 Resim 8 Resim 9 T rnak Psoriasisi Psoriasis, t rnaklarda da nokta büyüklü ünde çukurcuklar ya da ya damlas fleklinde görülebilir. Bazen t rnak alt nda kal nlaflmalar ve renk de iflikli i ortaya ç kar. T rnaklarda görülen bu de ifliklikler vücuttaki sedef hastal yla birlikte görülebildi i gibi sadece t rnak tutulumu ile de ortaya ç kabilir. Sadece t rnaklarda görüldü ü zaman mantar hastalar yla kar flt r labilir. (Resim 10-11) Resim 10 Resim 11
Eklem Tutuluma (Psoriatik Artrit) Sedef hastalar nda eklemlerde a r ve flifllik ortaya ç karsa psoriatik artrit düflünülür. Psoiatik artrit diz, dirsek, bilek, parmak, omuz eklemlerinde görülebilir. Ayr ca belin alt k sm ndaki (sakroiliak) eklemde de oluflabilir. Parmak eklemlerindeki inflamasyondan (iltihap) dolay parmaklar sosis fleklini alabilir. Artrit geliflen eklemin üzerindeki deride de k zarakl k görülür. Eklemlerle beraber çevresindeki tendon ve ligamentlerinde de (eklem ba lar nda) inflamasyon oluflabilir. Genellikle eklemlerden önce eklem ba lar hastal ktan etkilenir. Sedef hastalar n n hepsinde artrit geliflmez. Yap lan araflt rmalara göre sedef hastalar n n %7-35 inde artrit görülür ve hastal k ilerledikçe görülme riski artar. Artrit tedavi edilmezse flekil bozukluklar ortaya ç kar. (Resim 12-13) Resim 12 Resim 13 Sedef hastal n n sebepleri nelerdir? Sedef hastal n n nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak ba fl kl k sisteminin normal çal flmamas yla ilgili oldu u bilinmektedir. Ba fl kl k sistemindeki bu bozukluk, derideki hücrelerin h zla ço almas na neden olur. Ço alan bu hücreler, deri yüzeyinde birikmeye bafllar. Deride bir hücre yaklafl k 28-30 günde olgunlafl p deri yüzeyinden at l rken, sedef hastalar nda bu süre 3-4 güne iner; dolay s yla hücreler at lmadan yenisi geldi inden deri yüzeyinde birik olur ve bu nedenle deride kalan, üzeri kepekli sedef plakalar oluflur. Ba fl kl k sisteminin rolü nedir? Ba fl kl k sistemi vücudu hastal klardan korumak için çal flan hücrelerden oluflur. Bu hücrelerin normal çal flma düzeninin bozulmas ile baz hastal klar ortaya ç kar. Sedef hastal nda ba fl kl k sisteminde yer alan hücrelerin anormal çal flmas derideki hücreleri uyararak h zla ço almalar na neden olur. Ba fl kl k sistemi hücrelerinin anormal çal flmas n n ve derideki hücreleri uyarmas n n kesin sebebi bilinmese de baz tetikleyici faktörlerin rol oynad bilinmektedir.
Tetikleyici faktörler nelerdir? Fiziksel Travma : Derinin tahrifledilmesi, kafl nt, sert temizleyiciler kullanmak (s k s k kese yapmak) sedef hastal n n fliddetlenmesine yol açar. Stres : Stres, sedef hastal n n kötüleflmesinde ve ortaya ç kmas nda tetikleyici rol oynar. Diyet : Tüm hastal klarda oldu u gibi sedef hastal için de sa l kl bir diyet önemlidir. Alkol ve sigara da hastal olumsuz etkilemektedir. laçlar : Anti-inflamatuar denen özellikle a r gidermek için kullan lan ilaçlar sedef hastal n alevlendirir. Ayr ca yüksek tansiyon için kullan lan ilaçlar n baz lar da hastal olumsuz etkiler. Bu nedenle baflka hastal klar için kullan lacak ilaçlar konusunda doktorunuzu mutlaka bilgilendirmelisiniz. Sedef hastal ile iliflkilendirilen baflka sa l k sorunlar var m d r? Daha önceleri sedef hastal n n sadece deriyi ve eklemleri etkiledi i düflünülüyordu. Ancak son araflt rmalar, fliddetli sedef hastalar nda baflka hastal klar n ortaya ç kma riskinde bir art floldu una iflaret etmektedir. Obezite, fleker hastal, yüksek kan bas nc ve yüksek kolesterol de dahil kardiyovasküler hastal k göstergeleri genel nüfusa k yasla sedef hastalar nda daha fazlad r. Fiziksel sa l k sorunlar n n yan nda ruhsal durum da hastal ktan olumsuz etkilenmektedir. Sedef hastal n n halk taraf ndan s kl kla yanl flalg lanmas sedef hastalar n n sosyal etkileflimlerini zorlaflt rabilmektedir. Hastal n bulafl c oldu u yönündeki yanl fl kan hastalar n hem özel, hem de çal flma hayatlar n olumsuz etkilemektedir. Hastal kla mücadele ederken üzüntü, k zg nl k ve hayal k r kl hislerini yaflamak çok do ald r. Bu hisleri tan mak ve yönetmeyi ö renmek, hastal n fiziksel bulgular n tedavi etmek kadar önemli olabilir. Dolay s yla baflvuran dermatoloji uzman n n bir psikiyatrist ile iflbirli i içinde olmas nda fayda vard r. Mevsimin sedef hastal n n fliddetine etkisi bulunuyor mu? Kuru hava, az günefl fl n ve s cakl n düflmesi Sonbalar / K fl mevsiminde insanlar n daha s k hastalanmalar na sebep olur. Havadaki nem oran n n azalmas, derinin kurumas na ve kafl nmas na yol açabildi i gibi, ba fl kl n düflmesi de hastal n alevlenmesine yol açabilir. lkbahar / Yaz mevsiminde daha çok maruz kal nan do al ultraviyole fl nlar n n sedef hastal na olumlu etkisi olabilir ancak günefl yan tam aksine hastal alevlendirebilir. Bu nedenle bu fl nlara hangi saatlerde, ne kadar süre ile maruz kal naca n doktorunuzdan ö renmelisiniz. Günefllenme esnas nda doktorunuzun önerdi i günefl koruyucu kullanmal s n z.
Sedef hastal bulafl c m d r? Hastalar n havuza girmesi sak ncal m d r? Sedef hastal nda mikrobik bir neden sözkonusu olmad ndan, hastal k kesinlikle bulafl c de ildir, kifliden kifliye geçmez. Vücutta aç k bir yara yoksa havuza girilebilir. Havuzdaki klor, deride iritasyona ve afl r kurumaya sebep olabilece inden havuz sonras nda hemen dufl almak ve vücuda bir nemlendirici sürmek gerekir. Hamilelik ve emzirme dönemlerinde nelere dikkat edilmelidir? Sedef hastal n n kad n ya da erke in üreme sistemlerini etkiledi ine dair bir kan t mevcut de ildir. Ancak sedef hastal n n kontrolünü sa layan baz tedaviler için do urganl k, hamilelik ve emzirme dönemlerine dair uyar lar bulunmaktad r. Kulland n z tedavilerin hamilelik ve emzirme dönemleri için güvenli olup olmad n mutlaka doktorunuza dan fl n z. Sedef hastal kal t msal m d r? Çocu a geçer mi? Sedef hastalar n n % 30 ila 40 nda aile öyküsü mevcuttur. Ancak sedef hastal % 100 kal tsal bir hastal k de ildir. Sedef hastalar n n çocuklar nda sedefe yakalanma oran sa l kl kiflilerin çocuklar na göre artm fl olmas na ra men bu sedefe kesin yakalanacaklar anlam na gelmemektedir Sedef hastal nas l tedavi edilir? Psoriasisin kesin bir tedavisi yoktur. Ancak uygun tedavilerle hastal kontrol alt na almak ve hastan n yaflam kalitesini yükseltmek mümkündür. Tedaviye tam yan t al nan dönemlerde deri tamamen normalleflir, hastal k kal c bir iz b rakmaz. Bazen bu durum, kiflilerin iyilefltiklerini düflünüp tedavilerini doktorlar na dan flmadan kesmelerine sebep olur. Ancak sedef hastal n n tekrarlayabilece i unutulmamal d r. Tedavide amaç en az yan etki ile olabilecek en iyi iyileflmeyi elde etmek ve iyilik halini uzun süre sürdürebilmektir. Hastal n, her hastaya uyabilen tek bir tedavi flekli yoktur. Her hasta için uygun olan tedavi farkl l k gösterebilir. Önemli olan hastayla hekimin karfl l kl güven ve uyumlar d r. Hastan n her fleyden önce iyileflmeyi istemesi ve tedaviye uyum göstermesi gerekir. Sedef hastal s k tekrarlama e iliminde oldu u için, hastalar n aray fllar da çok olacakt r. Bitkisel olarak adland r lan t p d fl tedaviler, kutsal ve flifal say lan yerler hastan n çevresi taraf ndan gündeme getirilebilir ancak sedefin sistemik ve kronik bir hastal k oldu u unutulmamal, çözüm mutlaka bir deri hastal klar uzman nda aranmal d r.
Tedavi seçiminde hastal n fliddetine, hastan n yaflam kalitesinin ne derece etkilendi ine ve hastan n yaflam tarz na dikkat edilir. Her hastaya ayn tedaviye vermek mümkün de ilidr. Tedavinin düzenlenmesi için hastan n yafl, kilosu, efllik eden hastal klar (yüksek tansiyon, fleker hastal, vb.), mesle i ve al flkanl klar hekim taraf ndan dikkate al nmal d r. Sedef hastal tedavisinde kullan lan ilaçlar nelerdir? Topikal Tedavi Do rudan deriye uygulanan ilaçlar topikal tedaviler olarak bilinir. Bu tedavi krem, merhem ve losyonlar ile yap l r. Sedef hastal belirtileri hafif olan kiflilerde topikal ilaçlar ilk tercihtir. Nemlendiriciler kepeklenmeyi azalt r ve ihtiyaç duyuldu u s kl kta kullan labilir. Kortikosteroidler Halk aras nda kortizonlu olarak bilinen bu ilaçlar hafif olgularda yani s n rl say da lezyonu olan hastalarda k sa sürelerle kullan labilir. Bu ilaçlar uzun süre kontrolsüz kullan ld klar nda zarar verebildikleri gibi birden kesildiklerinde de hastal n daha fliddetli geri dönmesine sebep olabilirler; bu nedenle mutlaka doktor kontrolünde kullan lmal d rlar. D vitamini ve A vitamini asidi içeren krem pomadlar Kortizonlu kremlerle birlikte veya dönüflümlü olarak kullan ld klar nda tedavide yarar sa layan di er ilaçlardan baz lar vitamin D içeren krem, pomad ve solüsyonlar ile vitamin A asidi içeren kremlerdir. Katranl ilaçlar Katran, çok uzun y llardan beri sedef hastal tedavisinde kullan l r. Özellikle katranl flampuanlar halen kullan lmaktad r. Fototerapi (Ifl n tedavisi) Ultraviole fl nlar (günefl fl n n tedavi edici özellik tafl yan dalga boylar ) derideki k zar kl n ve kepeklenmeye neden olan süratle ço alan hücrelerin h z n azaltmakta yararl d r. Hastal k yayg n oldu unda, topikal tedavilerle düzelmed inde ya da tedaviden hemen sonra tekrarlad nda kullan l r. Ancak bu fl n tedavisi solaryumlarla kar flt r lmamal ve doktor kontrolünde özel fl n kaynaklar ile yap lmal d r.
PUVA Bu tedavi sisteminde UVA fl n kullan l r ve fl n kabinine girmeden önce ilaç al n r. Kabine girmeden önce al nan ilaç, fl n n etki gücünü art r r. Bu tedaviyi kullanan hastalar n uzman bir doktor kontrolü alt nda olmas, istenen tetkikleri yapt rmas ve kesilikle tüm gün günefl fl nlar ndan tam koruyan UV filtreli günefl gözlükleri kullanmas gerekir. Ayr ca yaz tatillerinde de güneflten korunmalar gerekir. 300 seanstan fazla PUVA tedavisinin deri kanserine sebep olma ihtimali vard r. Bu nedenle, PUVA tedavisi sonland r ld ktan sonra da doktor konrolleri ihmal edilmemeli ve PUVA tedavisinin sonunda kaç seans tedavi al nd na dair tedavinin yap ld kurumdan belge istenmelidir. UVB UVB fl nlar n n kullan ld tedavi tipine seans öncesinde ilaç verilmez. Bu tedavinin de mutlaka doktor kontrolü alt nda yap lmas ve toplam kaç seans al nd n n bilinmesi gerekir. Sistemik tedavi Orta ve fliddetli derecede sedef hastal olanlarda, yani deriye sürülecek ilaçlarla kontrol alt na al namayacak kadar yayg n hastal olanlarda ve fototerapi uygulanamayan ya da bu tedavilere yan t al namayan hastalarda a z yoluyla al nacak hap ve enjeksiyon yolu ile tedavi uygulan r. Bu tedavilere sistemik tedavi ad verilmektedir. Geleneksel sistemik tedaviler Metotreksat, sislosporin ve vitamin A asidi içeren asitretin gibi ilaçlar a z yoluyla hap fleklinde al nan geleneksel sistemik ilaçlard r. Yan etkilerinin görülmemesi için ve yan etki görüldü ü zaman sonland r labilmesi için doktor kontrolünde al nmal, istenen tetkikler yapt r lmal, kontroller aksat lmamal d r. Biyolojik tedaviler Topikal, fototerapi ve geleneksel sistemik tedavilerden yan t al namayan hastalarda ya da yüksek tansiyon, yüksek kolesterol seviyesi gibi bu ilaçlar kullanmay engelleyen durumlarda enjeksiyon yoluyla uygulanan biyolojik tedavilerden yararlan l r.
Hangi hastaya hangi tedavinin verilece i hastan n tüm bilgileri kayda al nd ktan sonra ve psoriasisin derecesi de erlendirildikten sonra kararlaflt r l r ve tedavi bafllan r. Düzenli kontrollere gelen hastalar, hastal klar n n durumuna göre düzenlenen tedavi ve tavsiyelerden mutlaka yararlanacakt r. Resim 14-a Resim 14-b Tedavi Öncesi Tedavi Sonras Önemli noktalar Sedef hastal bulafl c de ildir. Hastal n z n kesin tedavi olmasa da, kontrol alt na al nmas ve normal yaflam n za devam etmeniz mümkündür. Bu nedenle hayata küsmeyin ve hastal n zla ilgilenecek merkezlere baflvurun. Size doktorunuz taraf ndan önerilen ilaçlar önerdi i flekilde kullan n, kendi kendinize tedavi de iflikli i yapmay n. Mümkünse, sigaray ve alkolü b rak n. Bu hastal kta stres kontrolü çok faydal d r. Bu konuda profesyonel destek isteyin. Sedef hastal n za efllik edebilecek fleker hastal, koroner arter hastal, eklem hastal n n araflt r lmas ve takibi sadece doktor kontrolü alt nda olursan z mümkündür. Kesinlikle mucize vaat eden sansasyonel haberlere ve flifac lara itibar etmeyin. Di er sedef hastalar yla ba lant kurabilece iniz grup e itimlerine kat l n. Sedef hastal ve tedavisi ile ilgili araflt rmalar büyük bir h zla devam etmektedir ve tedavi seçenekleri artmaktad r. Bu nedenle geliflmelerden haberdar olmak için doktorunuzla iliflkinizi kesmeyin.
BEZMİÂLEM VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Deri ve Zührevi Hastalıklar AnaBilim Dalı rtibat : 0212 453 17 00