BİTKİLERDEN İLACA GİDERKEN TEMEL VE KLİNİK FARMAKOLOJİ ITAM Projesi II Toplantısı Tıbbi bitkilerden ilaca giden yol Bezmialem Vakıf Üniversitesi 31 Mayıs 2013 Prof.Dr.Aydin Erenmemişoğlu
NEDEN ARAŞTIRMA GELİŞTİRME? İlaç araştırma ve geliştirme alanında çalışan her kişi ve kuruluş tarafından ilaçta daha iyisini, en iyisini bulmak için devamlı araştırmalar yapılır. Bilimdeki gelişmeler ilaçta araştırma geliştirme çalışmalarına doğrudan yansımaktadır.
YENİ İLAÇ BULMANIN YOLLARI NELERDİR? -Halk ilaçları ve doğal kaynaklardan yararlanmak -Doğal kaynaklı ilaçların yapılarını değiştirmek veya taklit etmek -Vücutta yeni hedef moleküllerin bulunması -Endojen maddelerin taklit edilmesi -Başka firmaların ilaçlarının taklit edilmesi -Var olan ilaçların yan etkilerinin incelenmesi -Tesadüfler BOL ŞANS, PARA VE ZAMANA İHTİYAÇ VAR ENDİKASYONA GÖRE 5-15 YIL
İLAÇ ARASTIRMA GELİŞTİRMENİN BAZI TEMEL ÖZELLİKLERİ Bilinen diğer sektörler arasında elde edilen cironun AR-GE ye yönlendirilme oranı bakımından en yüksek sektörlerden biridir. Çok uzun soluklu bir süreçtir, harcanan para, zaman ve emek boşa gidebilir.bu her zaman göz önüne alınması gereken bir olasılıktır. Pahalı bir süreçtir.ar-ge faaliyetinin reel kara dönüşmesi uzun zaman bir alır.
AR-GE Molekülden başlar Bu uzun sürecin ilk kademesi önceliklerin ve gerekliliklerin belirlenmesidir. Bu aşama aslında moleküllerin geliştirilmesi ile birlikte yürür. Her yıl binlerce molekül geliştirilmekte ancak bunlarda sadece bir tanesi tüm aşamaları geçerek ruhsat alıp kullanıma sunulabilmektedir.
Bitkiden İlaca Öte yandan kimyasal olarak sentezlenen ve ilaç adayı olarak laboratuvara verilen binlerce molekül gibi çeşitli ülkelerde ve de özellikle ülkemiz gibi bitki çeşitliliği açısından zengin ülkelerde olduğu yerlerde bir dolu bitki de farmakolojik araştırmalara konu olmaktadır. Burada en önemli sorun bitkiden farmakolojik araştırmalar oradan da klinik süreçlere gecişte yaşanmaktadır
Bitkiden İlaca Zorluklar -En büyük sorun standardizasyondur -Standardizasyon ne kadar gereklidir? -Elde edilen ilaç adayı çoğu kez bir komplekstir (ekstreler, bitkisel karışımlar, çaylar vs) -Farmakolog gözüyle baktığımızda bazı taşların mutlaka yerine oturmuş olmasını bekleriz -Laboratuvar yalan söylemez, yalan söylettirilir
Bitkiden İlaca Zorluklar Tür farklılıkları Mevsimsel değişikliklere bağlı olarak aktif kimyasal maddelerin bitki içindeki miktarlarının değişebilmesi Çevresel faktörler Farklı tarım metodları Hasat sonrası depolama Bitkisel ilaçların üretimindeki farklılıklar Toksik maddelerle kontaminasyon
İlacın geliştirilmesini klinik öncesi denemeler takip eder Sentez edilen veya doğal kaynaklardan izole edilen kimyasal maddelerin yahut biyoteknoloji ürünlerinin insanda hastalıkların tedavisinde kullanılmalarının ilk aşaması uygun deney hayvanlarında özelliklerinin ve toksisitelerinin detaylı değerlendirilmesi gerekir. Bu denemelere klinik öncesi ilaç denemeleri (pre-klinik denemeler) denir.
Klinik Öncesi Denemeler İnsanı temsil edebileceği düşünülen deney hayvanı modelleri kullanılır Tarama testleri-etkililik Özel hastalık modelleri Toksisite denemeleri A)Genel toksisite B)Özel toksisite
Klinik Öncesi Denemeler -İlaca giden yolda en büyük sorun İYİ BİLİM ADAMI OLMAK tanımında yatar. -Sorunlar bitmez ve en basitinden standard deney hayvanı temini ile başlar -Klinik öncesi denemelerin yapılacağı akredite laboratuvarların bulunmaması - İYİ BİLİM ADAMI OLMAK iddiası pek çok şeyi doğrudan etkiler
Klinik Öncesi Denemeler - Farmakologların (aslında sadece farmakologların değil) rasyonel araştırmadan çok paper ve citation derdine düşmeleri - Fon desteklerinin rasyonel olmayan kullanımı - Bitkiden(molekülden) İlaca giden yolda nasıl davranmalıyız? - Hangisi (miz) İYİ BİLİM ADAMI? - ELİT BİLİM ADAMI OLMA SAPLANTISI - (nasil olunuyorsa)
Farmasötik geliştirme Yeni ilacın klinik öncesi araştırma döneminden başlayarak yapılan tüm çalışmalardır. Kısaca molekülü veya bitkiyi ilaç haline getirme çalışmalarıdır. En basit ifadesiyle ilaçların hastalarda en uygun ve en etkin nasıl kullanılabileceğine dair araştırma geliştirme çalışmalarıdır. Yani bize ilaç adayını verin diyoruz
Bitkiden ilaca klinik çalışmalarda sorun nerede? İlaç standardizasyonunda farklılıklar Sponsor ve patent sorunu Çalışma dizaynının iyi yapılmaması Kontrollü çalışmanın az olması Etik kurulların yaklaşımı Bazı araştırmacıların bilinçsizliği
Klinik Araştırmalar Klinik araştırma öncesi döneminde elverişli bulunan maddelerin ilaç olarak ruhsatlanıp pazarlanabilmeleri için sağlıklı gönüllüler ve hastalar üzerinde değerlendirilmeleri şarttır. Bu konu klinik farmakolojinin uğraş alanına girmektedir. Ancak multidisipliner bir yaklaşım gerektirir
Klinik Araştırmalar Amaç: -Öngörülen etkinliği kanıtlamak -Güvenilirliği belirlemek -Mevcut tedavilerle kıyaslamak Ruhsatlandırma öncesi üç ve ruhsat sonrası bir olmak üzere dört dönemden oluşur
Klinik Araştırmalar Faz I denemeler: -İlacın insana ilk uygulaması söz konusudur -Uygulamayı farmakolog veya klinik farmakologlar yapar -İlaca karşı tolerans saptanır -İlacın dozu belirlenir -İlacın farmakokinetik özellikleri belirlenir -Genellikle 20-80 sağlıklı gönüllü üzerinde yapılır -Tek merkezlidir
Klinik Araştırmalar Faz II denemeler: -Etkili olduğu öngörülen hasta gurubunda yapılır -Klinik etkinlik ve doz araştırmasıdır -İlacın geliştirilmesi ne devam ya da terk kararı alınır -Kısa süreli ve 100-200 hasta üzerinde yapılır -Tek merkezlidir
Klinik Araştırmalar Faz III denemeler: -Cok sayıda hasta (2000-3000) ve çok merkezli yapılır -Faz II denemelerden daha uzun sürer -Standard tedavi ile kıyaslama yapılır -PLASEBO kullanımı?
Klinik Araştırmalar Faz IV denemeler: -İlaç ruhsat aldıktan sonra başlar ve hastalar üzerinde yapılır. -Pazarlama sonrası gözetim ve yan etki değerlendirme çalışmalarıdır -Aynı zamanda etkililik ve farmakoekonomi çalışmaları da yapılır -Faz I-III dönem denemeleri kısıtlı sayıda hastayla yapıldığından faz IV denemelere çok ihtiyaç vardır
Dünyadaki Yeni Akım Tabiata Dönüş Bu akım doğal ve ekolojik gıdaların tüketilmesi olarak başlamış ve daha sonra ilaç olarak daha çok bitkilerin kullanımını teşvik etmiştir Doğal oldukları için zararsız olduklarına inanılmakta Bu ürünlere ulaşma kolay Kişilerin sağlıkları üzerinde kontrol sahibi olmak istemekteler
Dünyadaki Yeni Akım Tabiata Dönüş En önemli sorun bu ürünlerdeki kalite, etkililik ve güvenlilik sorunudur Maalesef birçok ülkede yasal düzenlemeler yeterli değildir. Bu ülkelerden çoğunda bitkisel ilaçların kalite, güvenlilik ve etkililik çalışmaları yapılmamaktadır ve bu da halk sağlığı açısından büyük tehdit oluşturmaktadır
Öneriler Özellikle konvansiyonel ilaçlarla birlikte kullanılan bitkisel ürünlerin neden olabileceği ilaç etkileşimlerinden ve buna bağlı ortaya çıkan istenmeyen etkilerden hastalarını koruyabilmeleri için hekimlerin hastaları ile daha yakın bir diyalog içerisinde olmaları, onları yargılamamaları ve konuyla ilgili onlara açıklama yapabilecek düzeyde bilgi sahibi olmaları gerekmektedir (FİTOTERAPİ??)
Öneriler Bu ürünlerin kullanımı ile ilgili olarak halkımızda var olan olağanüstü arzunun farkına varmak, tıbbi tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda hastaların umutsuzluğa kapılarak bu tür ürünler üzerinden büyük maddi kazançlar sağlayan kişilerin ellerine düşmelerini, kandırılmalarını ve zarar görmelerini de önleyecektir
TEŞEKKÜR Bu sunumu hazırlarken bilgisi ve cok güzel bir sunumundan yararlandığım; sevgili arkadaşım Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Sn.Prof.Dr. Mine Sibel Gürün e teşekkür ederim