DEVLET HAVA MEYDANLARI İŞLETMESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (DHMİ ) 2011 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiştir.
Sayıştay Merkezi : Ankara İlgili Bakanlık : Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Esas sermaye : 1.700.000.000,00 TL Ödenmiş sermaye : 1.471.985.035,01 TL Ödenmemiş sermaye : 228.014.964,99 TL Karar Organı (Yönetim Kurulu) Yönetim Temsil ettiği Kuruluştaki Görevli bulunduğu süre Kurulundaki Adı ve Soyadı Bakanlık veya görevi veya Başlama Ayrılma unvanı Kuruluş mesleği tarihi tarihi 1-Başkan Orhan BİRDAL DHMİ Genel Müdür 28.12.2007 Devam ediyor 2-Üye Mehmet ATEŞ DHMİ Genel Md.Yrd. 03.12.2008 03.12.2011 21.01.2012 Devam ediyor 3-Üye M. Funda OCAK DHMİ Genel Md. Yrd. 28.06.2009 Devam ediyor 4-Üye Sadettin PARMAKSIZ Hazine Müsteşarlığı Darphane Genel Müdürü 01.12.2005 Devam ediyor 5-Üye Ahmet ARSLAN Ulaştırma Den. Haber. Bak. DLH E.Genel Müdürü 31.08.2005 09.04.2011 6- Üye - - - - -
Sayıştay İÇİNDEKİLER Sayfa I- TOPLU BAKIŞ... I A-Hava Limanı/Meydanı İşletmeciliğinin Dünya ekonomisindeki yeri I B-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi... II C-Öneriler... VI II- İDARİ BÜNYE... 1 A-Mevzuat... 1 B-Teşkilat... 3 C-Personel durumu... 9 III- MALİ BÜNYE... 18 A-Mali durum... 18 B-Mali sonuçlar... 23 IV- İŞLETME ÇALIŞMALARI... 25 A-İşletme bütçesinin genel durumu... 25 B-Finansman... 26 C-Giderler... 33 D-Tedarik işleri... 37 E-Üretim ve maliyetler... 43 1-Üretim... 43 2-Üretim maliyetleri... 87 F-Pazarlama... 90 G-Sigorta işleri... 111 H-İşletme sonuçları... 112 I-Kalkınma planı ve yıllık programlar... 115 V- BİLANÇO... 148 -Aktif (Varlıklar)... 148 -Pasif (Kaynaklar)... 160 VI- GELİR TABLOSU... 168 VII- EKLER... 176
Sayıştay Kısaltmalar ACC :Yol Kontrol Merkezi AFTN :Havacılık Sabit Telekomünikasyon Şebekesi AIS :Havacılık Enformasyon Hizmetleri APP :Yaklaşma Kontrol Merkezi ATM :Hava Trafik Yönetimi ATC :Hava Trafik Kontrolü APW :Bölge Yakınlık Uyarı Sistemi A-SMGSC :Yer Radar Sistemi ATS STAFF :Hava Seyrüsefer personeli CAT :Kategori-Sınıflandırma CDM :Ortaklaşa Karar Alma CIDIN :Veri Değişim Ağı COSPAS-SARSAT :Uyduya Dayalı Arama-Kurtarma Sistemi DME :Uzaklık Ölçme Cihazı DMİ :Devlet Meteoroloji İşleri ECAC :Avrupa Sivil Havacılık Konferansı EUROCONTROL :Avrupa Seyrüsefer Güvenliği Teşkilatı ENH :Enerji Nakil Hatları FIC :Uçuş Bilgi Merkezi FIR :Uçuş Bilgi Bölgesi GNSS :Küresel Uydu Seyir Sistemi HBS :Hizmet Birim Sayısı ICAO :Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı Konvansiyonu ILS :Aletle İniş Sistemi KKTC :Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MSAW :Asgari Emniyet İrtifa Uyarı Sistemi NON ATS STAFF :Hava Seyrüsefer dışındaki personel PAT :Pist-Apron-Taksi Yolu PSR :Yaklaşma Radarı SHGM :Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü SOLAS :Uluslar arası Denizde Can Güvenliği Sözleşmesi SLOT :Uçuş Aralığı TMA :Terminal Kontrol Sahası TWR :Kule Kontrol Merkezi VCS :Ses haberleşme sistemi VOR :Seyrüsefer Yön Cihazı YG-AG :Yüksek Gerilim-Alçak Gerilim YİD :Yap-İşlet-Devret
I-TOPLU BAKIŞ A-Hava Limanı/Meydanı İşletmeciliğinin Dünya Ekonomisindeki Yeri: 1903 yılında uçakla ilk uçuşun başlatılmasının ardından, havacılık hızla gelişerek bugünkü seviyelere gelmiş; hava yolları, hava limanları ve seyrüsefer hizmetleri de bu paralelde hızlı bir değişim göstermiştir. Başlangıçta devletlerin hükümranlık hakkı olarak görülmeyen hava sahaları, ekonomik, teknik ve siyasi gelişmelere bağlı olarak, özelikle birinci dünya savaşında havadan gelebilecek tehlikelere karşı önlem alma zorunluluğu nedeniyle devletin mutlak egemenliği altında bulunması gereken yerler olarak görülmüştür. Bu çerçevede, 1919 yılında Paris Barış Konferansına katılan devletlerce, ulusların hava sahaları üzerindeki hükümranlık hakkı benimsenmiş; milletler arası uçuş hakkı ve kamu hukukuna ilişkin olarak ilk uluslararası sivil havacılık anlaşması olan Paris Sözleşmesi imzalanmıştır. Bu anlaşmayı daha sonra 1926 yılında Madrid, 1928 yılında Havana, 1929 yılında Varşova sözleşmeleri takip etmiştir. 1944 yılında imzalanan Şikago Sözleşmesi ise, havacılık tarihinde önemli bir dönüm noktası oluşturmaktadır. 52 ülke tarafından imzalanan Şikago Sözleşmesi, uluslararası sivil havacılığın esaslarını evrensel boyutta düzenleyen ve uluslararası havacılık hukukunun temellerini ortaya koyan bir metin olarak tarihe geçmiştir. Türkiye nin 1945 yılında taraf olduğu Şikago Sözleşmesi; hava seyrüseferi, hava nakil araçlarının tabiiyeti ve tescili, lisans ve sertifikaları, hava seyrüseferlerini kolaylaştırıcı tedbirler, kazaların tahkiki, uluslar arası standartlar ve usuller gibi önemli düzenlemeler getirmiştir. Söz konusu anlaşma gereği Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı ( ICAO) kurulmuştur. Birçok ülkenin hava sahasını kullanmak durumunda olan ülkeler, kısa sürede ICAO ya üye olmuşlardır. Üye sayısı 150 yi aşan ICAO, uluslararası standart ve kuralları tespit eden ve uygulanmasını sağlayan bir kuruluş konumuna gelmiştir. 1960 yılına gelindiğinde ICAO nun standart ve tavsiye edilen kurallarını uygulayan bir kuruluş olarak, 6 Avrupa ülkesi tarafından Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı (EUROCONTROL) kurulmuştur. EUROCONTROL, hava trafik yönetimini geliştirmek, Avrupa hava sahasındaki entegrasyonu sağlamak, üye ülkeler adına kullanıcı hava taşıyıcılarından seyrüsefer ücretlerini tahsil etmek, proje, eğitim hizmetleri vermekle görevlidir. Merkezi Brüksel de olan ve 37 üyesi bulunan EUROCONTROL e Türkiye 1989 yılında üye olmuştur. Hava Trafik Yönetimi- ATM (Air Traffic Management) havacılık endüstrisinin kilit alt yapısını oluşturmaktadır. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından 2004 yılında alınan kararlarda, Avrupa İçin Tek Gökyüzü-Single European Sky (SES) yaklaşımı benimsenmiş ve bu amaçla öngörülen projenin gerçekleşmesi için, Avrupa hava I
seyrüsefer hizmetlerinin harmonizasyonu ve standardizasyonu ana kural olarak tanımlanmıştır. Avrupa hava ulaşımını etkileyen mevcut sorunları çözmeyi ve gelecekteki talepleri karşılayabilecek nitelikte bir Hava Trafik Yönetim sistemi oluşturmayı amaçlayan SES (Tek Avrupa Seması) yaklaşımı; tek biçimli sistemlerin temini, Avrupa Hava Sahasının ulusal sınırlara bağlı kalmaksızın trafik akışına göre yeniden yapılandırılması, hava trafik yönetiminde ortak usul ve kuralların uygulanması ve birlikte işlerlik yaklaşımları ile gelecekte hava sahasında ilave kapasite artış ihtiyacını karşılayabilecek ve darboğazları önleyecek geniş kapsamlı bir nitelik taşımaktadır. B-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisi içindeki yeri ve gelişimi: Türkiye deki sivil havacılık faaliyetlerinin 1912 yılında, bugünkü İstanbul Atatürk Hava Limanı civarında kurulan hangarlar ve uçak iniş-kalkış meydanı ile başladığı kabul edilmektedir. 20.05.1933 tarihinde ise, bugünkü Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğünün de başlangıcını oluşturan Hava Yolları Devlet İşletmesi kurulmuştur. Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak teşkilatlanan kuruluş; hava yolları ve hava alanları kurmak ve hava taşımacılığı yapmakla görevlendirilmiştir. Bu dönemde, askeri amaçlı bazı uçaklar modifiye edilerek yolcu ve yük taşımacılığı ile İstanbul-Eskişehir-Ankara gibi merkezlere hava ulaşımı sağlanmıştır. Hava alanı yapımının önemi doğrultusunda 03.06. 1938 tarihinde 3424 sayılı Kanunla, Havayolları Devlet İşletmesi, Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü adını alarak Bayındırlık Bakanlığına, daha sonra da 21.07.1943 tarihinde 4467 sayılı Kanunla Ulaştırma Bakanlığına bağlanmıştır. Sivil havacılık alanında, özellikle 1944 yılında Şikago Sözleşmesinin imzalanmasından sonra ortaya çıkan hızlı gelişmeler, Türkiye deki havacılık faaliyetlerini de etkilemiştir. Bu gelişmeler hava alanı işletme hizmetleri ile uçak işletmeciliğinin aynı kuruluş tarafından yürütülmesinin rasyonel olmayacağını ortaya çıkarmıştır.bu nedenle, uçak işletmeciliği 21.05.1955 tarihinde 6623 sayılı Kanunla Türk Hava Yollarına; hava alanı işletmeciliği, yer hizmetleri, hava seyrüsefer ve muhabere hizmetleri ise 28.02.1956 tarihinde 6686 sayılı Kanunla katma bütçeli Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. 1984 yılında, kısa bir süre Meydan İşletme Müessesesi adı altında hizmet veren Kuruluş, Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yeniden düzenlenmesine ilişkin 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK kapsamında; Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ) unvanıyla, tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir Kamu İktisadi Kuruluşu olarak yeniden yapılandırılmıştır. Türkiye hava sahasında, hava alanlarına iniş kalkış yapan uçaklar ile transit geçiş yapan hava araçlarının uçuşlarını gerçekleştirdikleri 125 adet uçuş yolu (hava koridoru) bulunmaktadır. Yol kontrol Merkezlerince hava trafik akışının düzenlendiği ve ülke sathına yayılan seyrüsefer cihazları ile desteklenen hava sahası ve toprakları üzerinde 982.099 km2 lik hava sahası ve 52.234 km lik uçuş yolu şebekesi dâhilinde II
yapılan uçuşlar emniyetli, düzenli ve en az gecikme ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, uluslararası sefer yapmak veya ülkenin hava alanlarına iniş kalkış yapmaksızın transit geçiş yapmak amacıyla hava sahasını kullanmak durumunda olan hava araçlarının Türk hava sahasına giriş çıkış yaptıkları 39 adet giriş çıkış noktası bulunmaktadır. Hava trafik kontrol hizmetlerinde, kontrollü sahalarda sivil ve askeri trafiğe, ICAO standartlarında 24 saat kesintisiz hizmet verilmesi ve uçuş emniyetinin en üst düzeyde sağlanması esastır. DHMİ bünyesinde: Hava trafiğinin düzenlenmesi ve hava araçlarının, hava liman ve meydanlarına güvenle iniş kalkış yapmasını sağlamak amacıyla; transit ve üst uçuş seviyelerindeki uçuşlara kontrol hizmeti veren 2 adet Yol Kontrol Merkezi iniş/kalkış aşamasında, havalimanına belirli bir mesafe ve uçuş seviyesinde uçuş yapmakta olan hava taşıtlarına hizmet veren 16 adet Yaklaşma Kontrol Merkezi meydan civarında uçmakta olan ve meydana iniş, kalkış, taksi ve hava taşıtlarına hizmet veren 30 adet Meydan Kontrol Kulesi faaliyettedir. Hava seyrüsefer emniyetinin en üst düzeyde sağlanması amacıyla, geleceğin hava seyrüsefer hizmet kavramı çerçevesinde geliştirilen ATM/CNS programına uygun yapılanma sağlanırken, yeni ATM teknolojileri ve yöntemlerinin entegrasyonunun sağlanması amacıyla teknik alt yapının yenilenmesinin yanı sıra hava sahası düzenlemeleri, personel eğitimi, performans ve kapasite planlaması alanların da hava seyrüsefer emniyetinin sağlanması amacıyla EUROCONTROL ile yakın işbirliği içerisinde birçok proje hayata geçirilmiş bulunmaktadır. Mevcut Hava Trafik Kontrol altyapısı (ATC sistemleri ve radarlar), 1980'lerin teknolojisidir. Bu sistemlerin hem teknolojisi eskimiş olup, hem de kapasite olarak artan hava trafik yükünü karşılamakta zorlanmaktadır. Ayrıca bu sistemler için yedek parça temininde ve yazılım destek alımında zorlanılmakta ve bundan dolayı sistemlerin idamesi riske girmektedir. Bu yapının SMART Projesi kapsamında yenilenmesi çalışmaları devam etmektedir. 2010 yılında, önceki yıldan % 12,8 fazlasıyla 806.766 inen kalkan uçak trafiği gerçekleşmiş; hava limanı ve hava alanlarına gelen giden yerli-yabancı yolcu sayısı da, yine önceki yıla göre % 16,2 oranında artışla 91,5 milyon kişiye ulaşmıştır. Kuruluşun son beş yıla ilişkin toplu bilgileri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. III
Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl Sermaye Bin TL 1.700.000 1.700.000 1.700.000 1.700.000 1.700.000 - - Ödenmiş sermaye Bin TL 1.049.374 1.471.985 1.471.985 1.471.985 1.471.985 - - Öz kaynaklar Bin TL 2.198.394 2.257.970 2.333.659 2.408.289 2.489.397 81.108 3,4 Yabancı kaynaklar Bin TL 1.692.714 1.966.506 1.444.071 1.767.451 1.968.284 200.833 11,4 Finansman giderleri Bin TL - - - - - - - Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 3.423.044 3.419.627 3.821.183 4.371.117 4.873.045 501.928 11,5 Maddi duran varlıklar birikmiş amortsm. Bin TL 1.034.062 1.158.072 1.268.768 1.362.808 1.518.256 155.448 11,4 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 247.872 230.456 344.690 532.470 408.518 (123.952) (23,3) Yatırımların gerçekleşme oranı (Nakdi) % 85 87 98 99 96 (3) (3) Tüm alım tutarı Bin TL 55.118 70.824 103.785 132.590 160.923 28.333 21,4 İşletilen hava meydanları Adet 38 40 40 42 43 1 2,4 Toplam uçak trafiği sayısı Adet 642.988 688.189 715.544 806.766 914.484 107.718 13,4 Toplam yolcu trafiği Bin kişi 66.463 74.968 78.742 91.513 104.418 12.905 14,1 Toplam yük trafiği Ton 1.447.603 1.534.619 1.597.699 1.847.650 2.063.925 216.275 11,7 Over-flight (üst geçiş) uçak trafiği Adet 247.252 269.172 277.584 293.714 292.816 (898) (0,3) Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 418.923 492.666 561.144 658.890 785.493 126.603 19,2 Net satış tutarı Bin TL 940.849 1.072.887 1.258.107 1.401.454 1.760.644 359.190 25,6 Malzeme stokları Bin TL 21.891 21.901 26.630 20.777 17.313 (3.464) (11,6) Memur (ortalama) Kişi 289 287 338 337 342 5 1,5 Sözleşmeli (ortalama) Kişi 6.952 6.611 7.206 7.422 7.750 328 4,4 Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 230.550 253.997 280.468 331.430 417.084 85.654 25,8 Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 10.913 12.560 14.813 17.490 22.036 4.546 26,0 Memur başına aylık ortalama gider TL 3.147 3.329 3.652 4.325 5.369 1.044 24,0 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 219.601 238.810 262.925 313.245 393.273 80.028 25,5 farkı Artış veya azalış % Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.632 2.813 3.041 3.517 4.229 712 20,2 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL 113.288 143.060 151.661 149.248 161.294 12.046 8,1 Tahakkuk eden vergiler Bin TL 297.705 144.373 153.467 228.927 252.977 24.050 10,5 GSYİH'ya katkı (üretici fiyatları ile) Bin TL 499.400 721.866 959.064 1.025.566 1.326.839 301.273 29,4 GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 683.816 723.179 960.870 1.105.244 1.418.521 313.277 28,3 GSMH'a katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 1.135.123 722.615 960.652 1.104.115 1.419.056 314.941 28,5 Faaliyet kârlılığı (öz kaynak yönünden) % 22 23 27 28 36 8 28,6 Mali kârlılık (öz kaynak yönünden) % 26 32 32 31 33 2 6,5 Ekonomik kârlılık % 17 19 20 21 21 - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 474.192 528.579 626.365 666.575 885.728 219.153 32,9 Dönem kârı veya zararı Bin TL 565.410 714.183 756.893 746.303 811.075 64.772 8,7 Bilanço kârı veya zararı Bin TL 824.339 571.124 605.232 597.054 649.781 52.727 8,8 IV
Ulaşım altyapısının önemli unsurları olan hava liman ve alanlarının ülke ekonomisine sağladığı faydaların yanında sosyal ve kültürel yapıyı geliştirici özelliğinin olması, ayrıca konumu gereği karayoluyla ulaşımda çeşitli güçlükler yaşanan yörelerdeki meydanların sağladığı kolaylıklar, meydan işletmeciliğinin geliştirilmesinde temel faktörler olarak ele alınmak durumundadır. Buna karşılık, gerek yatırım ve gerekse işletme maliyetlerinin yüksekliği, kapasite kullanım oranı oldukça düşük olan hava limanı ve alanlarının durumunun yeniden değerlendirilmesini gerektirmektedir. Ayrıca, Dokuzuncu Kalkınma Planında havayolu şirketlerinin küçük havaalanı yapısına uygun filo oluşturulmasının teşvik edilmesi öngörülmüş olmasına karşılık bu konuda kayda değer bir gelişme olmaması Kuruluş tarafından işletilen hava meydanlarının düşük kapasite ile kullanılmasına neden olmaktadır. Bu filonun oluşamamasındaki diğer etken de bu uçaklar için bakımonarım hizmeti verecek birimlerin ülkede yeterince olmamasıdır. Ülkenin hava sahasındaki uçuş güvenliğini daha etkin olarak sağlamak ve sürekli olarak artan trafik talebini karşılamak üzere 1989 yılında işletmeye alınan Hava Trafik Kontrol (ATC) sistemlerin yenilenmesi için 2000 yılından itibaren EUROCONTROL Teşkilatıyla birlikte çalışma başlatılmış ve SMART Projesi adı altında sürdürülecek proje 2002 yılı Yatırım Programına alınmıştır. Proje kapsamında Ankara Saha Kontrol Merkezi ile Hava Trafik Kontrol Komplekslerinin temini, tesisi ve mevcut radarların yenilenmesi bulunmaktadır. Proje, Kuruluş açısından büyük önem arz eden oldukça kapsamlı bir yatırımı öngörmektedir. Ancak, özellikle kullanılacak yazılımdan kaynaklanan bazı sorunların yaşanması yatırımın gerçekleşmesini geciktirdiğinden, yaşanan bu sorunun imzalanmış olan sözleşme hükümlerine göre değerlendirilip bir an evvel nihai bir karara varılması uygun olacaktır. Kuruluş tarafından yakından takip edilmesi gereken diğer bir konu ise başta İstanbul da olmak üzere havalimanı ve alanlarının etrafındaki yapay mania lardır. Havacılığın en önemli altyapısı durumunda olan hava meydanlarının projelendirilmesi ve yapımında olduğu kadar bu tesislerin çevresindeki yükselti sınırlarına yönelik olarak da uluslar arası kurallar bulunmaktadır. Bu durum pistlerin konumu ve uzunluğuna bağlı olarak hava meydanının etrafında tesis edilecek her türlü yapının maksimum yüksekliğinin önceden belirlenmesi, ayrıca kuralsız yapılaşmaların da sürekli izlenip gerekli cezai yaptırımların uygulanması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Konuya ilişkin olarak Kuruluş un doğrudan tedbir alma ve cezai yaptırım uygulama yetkisi olmamakla birlikte, güncel teknoloji kullanılarak uçuş can ve mal güvenliğini tehdit eden yapılaşmaların tespiti ve yenilerinin oluşumunun engellenmesi için ilgili tarafların sürekli olarak bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili mevzuatın titizlikle uygulanması konusunda yetkili merciler nezdinde ki girişimlerin sürdürülmesi gerekmektedir. Bütün dünyada sürekli bir gelişme gösteren hava taşımacığının önündeki engellerden biri de hava sahalarının kullanımı olup, ilave kapasite yaratılması için geleneksel seyir yardımcıları yerine ileri teknoloji ürünü sistemlerin kullanılması V
gerekmektedir. Kuruluş tarafından bu kapsamda TÜBİTAK ile başlatılan işbirliğinin geliştirilerek sürdürülmesi uygun olacaktır. C-Öneriler: Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğünün 2011 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Kuruluşun hava seyrüsefer ve havalimanı işletmeciliği hizmetlerindeki etkinlik ve verimliliğinin artırılması için; -Mevcut teşkilat yapısının tüm yönleriyle gözden geçirilerek daha fonksiyonel bir yapılanmaya gidilmesi; bu çerçevede iş etüdü ve analizlerine dayalı görev tanımlamalarının yapılması; üniteler itibariyle optimum istihdam düzeyinin ve kadro niteliklerine uygun dengeli bir personel dağılımının sağlanması, -Birimlerin görev, yetki ve sorumlulukları ile servisler arası iş akışı ve koordinasyon yapısı gözden geçirilerek daha güçlü bir iç kontrol sistemi oluşturulması; bu kapsamda Kuruluşta bir kalite ve iç kontrol ünitesi kurulması hususunun değerlendirilmesi (Sayfa: 3-6, 39-41 ), 2- Kuruluş Yönetim Kurulunun bir üyeliğinin 2006 yılından bu yana, diğer bir üyeliğinin ise bir yılı aşkın süredir münhal bulunmasının karar organı çalışmalarında aksamalara yol açtığı, yatırım ve işletme faaliyetlerine ilişkin olarak alınan önemli kararlarda tam temsilin sağlanamadığı hususu üzerinde önemle durularak, Yönetim Kurulunun münhal üyeliklerine atama yapılması için İlgili Bakanlık nezdinde girişmelerde bulunulması (Sayfa: 6-7 ), 3- İhale yoluyla hizmet alımı uygulamasında ortaya çıkan aksaklıkların tüm yönleriyle değerlendirilmesi; bu konuda yüklenici firmanın istihdam ettiği işçilerin açtığı tazminat ve alacak davalarının giderek arttığı ve bunların genelde aleyhte sonuçlandığı hususu dikkate alınarak, sorunun kalıcı bir çözüme kavuşturulmasını teminen Hazine Müsteşarlığı ve ilgili kuruluşlar nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa: 7-8 ), 4- Havalimanlarının civarında uçuş can ve mal emniyetini tehdit eden ve kapasite kullanım oranlarını sınırlayan yapılaşmaların tespiti amacıyla yapılmakta olan çalışmaların, uydu teknolojilerinden de faydalanılarak sürdürülmesi ve sonuçlarının başta Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü olmak üzere ilgili taraflara sunularak sorunların daha da büyümeden çözüme kavuşturulması amacıyla yapılacak çalışmalara katkı sağlanması (Sayfa: 57-61 ), 5- Kuruluş tarafından işletilmekte olan havalimanlarından trafik yoğunluğu oldukça düşük olanlarının durumunun bütün yönleriyle ele alınıp, trafiğin kapasite kullanım oranı düşük havalimanlarına yönlenmesine ve havayolu şirketlerinin küçük gövdeli uçak filosu teminine katkı sağlayacak uygulamaların geliştirilerek sürdürülmesi (Sayfa: 79-83 ), VI
6- İstanbul da yüksek kapasiteli yeni bir havalimanı yapımına yönelik çalışmalar yürütülmekle birlikte mevcut durumda ülkenin ulaşım altyapısının en önemli unsurlarından biri durumunda olan İstanbul Atatürk Havalimanı nda; -İlave uçak park alanı oluşturulmasına yönelik düzenlemelerin sürdürülmesi, -Gecikmelerin ana nedenlerinden biri olarak gösterilen slot (uçuş aralık) tahsislerine uymada daha duyarlı davranılmasını sağlayacak önlem alınması, -Yoğunlaşan trafik nedeniyle yığılmaların ortaya çıktığı durumlarda ilgili taraflara daha fazla bilgi verilerek uyarılması, -Mevcut imkânların daha etkin kullanılması amacıyla başlatılan Ortaklaşa Karar Alma sürecinin geliştirilmesi (Sayfa: 83-86 ), 7- Kuruluş un önemli yatırımları arasında yer alan SMART projesi kapsamında temini öngörülen Ankara Saha Kontrol Merkezi ile Hava Trafik Kontrol Kompleksleri işinde taahhüt edilen konularda daha fazla ilerleme sağlanamayacağı görüldüğünden, gelinen aşamanın nihai bir değerlendirmesinin yapılarak imzalanmış sözleşmenin 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu çerçevesinde daha fazla gecikmeksizin sonlandırılması ve projenin geleceğine yönelik karar alınması (Sayfa:123-125), 8- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:14) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerinde yerine getirilmesi. Sonuç: Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü'nün 2011 yılı bilançosu ve 649.780.582,43 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VII
Sayıştay A-Mevzuat: 1-Kanunlar II. İDARİ BÜNYE 1933 yılında Hava Yolları Devlet İşletmesi adıyla faaliyetine başlayan Kuruluş, 1938 yılında 3424 sayılı Kanunla Havayolları Devlet İşletmesi Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü unvanını almıştır. 1950 li yıllarda sivil havacılık alanındaki gelişmeler hava meydanı ve uçak işletmeciliğinin aynı kuruluş tarafından yürütülmesinin rasyonel olmayacağını ortaya koymuştur. Bu nedenle iki hizmetin ayrı ayrı kuruluşlar tarafından yerine getirilmesini sağlamak amacıyla; uçak işletmeciliği 21.05.1955 tarihinde 6623 sayılı kanunla THY A.O na, hava meydanı işletmeciliği ve yer hizmetleriyle, hava seyrüsefer, hava trafik kontrol ve muhabere hizmetleri 28.02.1956 tarihinde 6686 sayılı kanunla tüzel kişiliğe sahip katma bütçeli Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü ne devredilmiştir. Kuruluş, Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yeniden düzenlenmesine ilişkin 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK ile Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) unvanıyla ve Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) statüsünde yeniden yapılandırılmıştır. 08.11.1984 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe konulan Ana Statü ile Kuruluşun görevleri; sivil havacılık faaliyetlerinin gereği olan, hava taşımacılığı, hava meydanlarının işletilmesi, meydan yer hizmetlerinin sağlanması, hava trafik kontrol hizmetlerinin ifası, seyrüsefer sistem ve kolaylıklarının kurulması ve işletilmesi, bu faaliyetler ile ilgili diğer tesis ve sistemlerin kurulması, işletilmesi ve modern havacılık düzeyine çıkarılmasını sağlamaktır. Ayrıca, sivil havacılık ihtisas alanlarında, dünya standartlarına göre personel yetiştirmek üzere eğitim tesisleri kurmak, kurdurmak ve bu tesisleri işletmek ve işlettirmek ve işletiminde bulunan hava alanları ile işletme dönemlerinin sonundan itibaren yap-işlet-devret modeli çerçevesinde yaptırarak işletimini özel sektöre verdiği terminallerini ve/veya hizmetin bütünlüğü yönünden gerek gördüğü diğer tesislerini, 5335 Sayılı Kanunun 33 üncü Maddesi çerçevesinde özel hukuk tüzel kişilerine kiralamak ve/veya işletme hakkını devretmek şeklinde belirlenmiştir. Kuruluş, 233 sayılı KHK ve Ana Statüsünde saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. Ayrıca, 10.6.1982 tarih ve 2677 sayılı Sivil Hava Meydanları, Limanlar ve Sınır Kapılarında Görev ve Hizmetlerin Yürütülmesi Hakkındaki Kanun ile 24.07.1981 tarih ve 2495 sayılı Bazı Kurum ve Kuruluşların Korunması ve Güvenliklerinin Sağlanması Hakkındaki Kanun Kuruluşun faaliyet alanı ile ilgili bulunmaktadır. DHMİ personeli, özlük ve sosyal hakları bakımından; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 399 sayılı KHK, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, bunların ek ve değişiklikleri ile Bakanlar Kurulu ve Yüksek Planlama Kurulu (YPK) kararlarına tabidir. 1
Sayıştay KİT personel rejimini düzenleyen 399 sayılı KHK nın ek 2 nci maddesi, DHMİ nin 399 sayılı KHK nın 3 üncü madde (b) ve (c) bentleri kapsamına giren personeline (I ve II sayılı cetvelde yer alan personel) ödenecek havacılık tazminat oranları ile ödeme usul ve esaslarını düzenlemektedir. Kuruluşun dış denetimi 6085 sayılı Sayıştay Kanunu uyarınca Sayıştay tarafından yapılmakta; kamu adına nihai denetim, 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun gereği TBMM denetimi ile tamamlanmaktadır. 2-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunun kamu kuruluşlarının faaliyetlerine ilişkin genel nitelikteki kararları ile kamu personelinin ücret, ek ödeme ve sosyal giderlerinin belirlenmesine esas olan katsayı, puan ve oran tespitine ilişkin diğer kararları, ilgili kamu kuruluşlarında olduğu gibi kuruluşta da uygulanmıştır. 3-Uluslararası Anlaşmalar: Uluslar arası hava ulaşımında mal ve can emniyetini sağlamak ve düzenli ekonomik çalışma ve gelişmeyi temin etmek amacıyla 1944 yılında imzalanan Sivil Havacılık Anlaşması, Türkiye tarafından 5.6.1945 tarih ve 4749 sayılı Kanunla onaylanmıştır. Bu anlaşma hükümlerinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, DHMİ nin de üye olduğu Sivil Havacılık Teşkilatı International Civil Aviation Organization (ICAO) kurulmuştur. Kuruluş, ayrıca Türkiye nin de taraf olduğu ve 30.11.1988 tarih ve 3504 sayılı Kanun ile onaylanan Uluslararası Hava Seyrüseferinin Emniyeti İçin Avrupa Teşkilatı Sözleşmesi ( EUROCONTROL ) ne de tabi bulunmaktadır. DHMİ nin bu teşkilata üyeliği 01.03.1989 tarihinde gerçekleşmiştir. Kuruluş Yönetim Kurulu 07.03.2005 tarih 19 sayılı kararla, Uluslar arası Sivil Hava Seyrüsefer Hizmetleri Organizasyonu ( CANSO) ya tam üye olarak katılmayı onaylamıştır. CANSO (Civil Air Navigation Services Organization) 1998 yılında Hava Seyrüseferininde hizmet sağlayıcıların uluslar arası haklarını temsil etmek amacıyla kurulmuş olup 37 si tam üye olmak üzere toplam 68 ülke organizasyonu temsil etmektedir. Merkezi Amsterdam da bulunan CANSO nun temel hedefleri; hava seyrüsefer hizmetlerinde güvenlik, verimlilik ve etkinliği artırmak ortak yaklaşımlar saptamak, bilgi transferi, üyelerin temsili ve tanıtımı konusunda faaliyetlerde bulunmak şeklinde özetlenebilir. CANSO yıllık aidatı kuruluşların hava seyrüsefer hizmet gelirine göre saptamakta olup, DHMİ yıllık geliri 250-500 milyon USD olan organizasyonlar kategorisinde bulunmaktadır. 4-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: Kamu iktisadi teşebbüsleri ile bağlı ortaklıklarının sözleşmeli ve kapsam dışı personeli, bu kuruluşların yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçi ve tasfiye kurulu üyelerine uygulanacak ücretlerin tespitini düzenleyen 21.10.2011 tarihli ve 2
Sayıştay 2011/T-20 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı Kuruluş çalışanları için de uygulanmıştır. 5-Yönetmelikler: Kuruluşun iç mevzuatı, Yönetim Kurulu kararı ile yürürlüğe konulan yönetmeliklerle çeşitli konulara ilişkin yönerge ve talimatlardan oluşmaktadır. 1984 yılından itibaren yürürlüğe konulmuş iç mevzuatta, zaman içinde yürütülen güncelleme ve yenileme çalışmalarının sürdüğü gözlenmiş olup bu konudaki çalışmaların tamamlanmasında yarar bulunmaktadır. B-Teşkilat: 1-Teşkilatın yapısı: Kuruluşun teşkilat yapısı karar organı ile Genel Müdürlük ve bağlı alt birimlerden oluşan yürütme organından oluşmaktadır. Hava ulaşımının uluslar arası standartlarda emniyetli ve etkin bir şekilde sağlanması için faaliyette bulunan DHMİ, bu alanda önemli atılımlar içine girmiş ve havayolu ulaşımındaki potansiyelin yükselmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Kuruluşun görev ve fonksiyonlarını gerektiği şekilde yerine getirebilmesi için etkin bir teşkilat yapısına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu yönüyle ele alındığında, mevcut teşkilat yapısının yeniden gözden geçirilmesinin ve reorganizasyona gidilmesinin gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. Kuruluşun teşkilat şemaları 1992 yılında oluşturulmuş, zaman içinde hizmet alanında meydana gelen gelişmeler ve yeni meydanların işletime açılması nedeniyle organizasyonda değişikliklere gidilmiştir. Ancak bu değişiklikler, iş etüdü ve iş analizini esas alan bilimsel esaslara dayalı bir çalışma sonucu olmadığından etkin bir yapılanma sağlanamamıştır. Norm kadro konusu, tüm kamu kurum ve kuruluşlarının ortak nitelikteki bir sorunu olduğundan, Bakanlar Kurulu nun 06.11.2000 tarih ve 2000/1658 sayılı kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında Uygulanacak Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuş; bu kapsamda Başbakanlığın 09.07.2001 gün ve 2001/39 sayılı Genelgesiyle de kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadro çalışmalarının takvimi belirlenmiştir. DHMİ için bu takvim 2003 yılının ikinci yarısı olarak öngörülmüştür. Bu çerçevede Kuruluş, bilimsel esaslara uygun norm kadro çalışması yaptırmak üzere Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) ile anlaşma sağlamıştır. Buna göre çalışmalar anılan düzenleme ve öngörülen takvim doğrultusunda yürütülmeye başlanmış, ancak daha çalışmalar sonuçlanmadan, 27.12.2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2003/6532 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında Uyulacak Usul ve Esaslarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuştur. 3
Sayıştay Söz konusu kararda Norm kadro çalışmalarının öncelikle Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek kurum/kuruluşlarda sonuçlandırılması, uygulama sonuçlarına göre kapsama dahil diğer kamu kurum ve kuruluşlarından Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca uygun görülecekler için Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı süresini kapsayan dönemde başlamak üzere ayrıca takvim belirlenmesi öngörülmüştür. Bu gelişmeler nedeniyle norm kadro uygulamasına geçilememiştir. 2007 yılında reorganizasyon konusu yeniden gündeme gelmiş ve 18.10.2007 tarih ve 26674 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2008 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar eki 2008 yılı Programı politika öncelikleri ve tedbirleri arasında; Kuruluşların yasal statüleri ve organizasyon yapılarının değişen şartlara uygun olarak yenilenmesi, ve DHMİ Genel Müdürlüğünün idari yapısının reorganizasyonu için eylem planı hazırlanması hususlarına yer verilmiştir. Değinilen düzenleme çerçevesinde hazırlanan eylem planı o dönemde Hazine, DPT, Devlet Personel Başkanlığı ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına gönderilmiştir. Bu kapsamda, idari yapılanma çalışmalarına yön vermek amacıyla; 2008 yılında TÜBİTAK Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) ile birlikte ortak akıl platformu adıyla bir çalıştay düzenlenmiştir. Çeşitli kuruluşlardan temsilci ve uzmanlarında katıldığı toplantıda, DHMİ nin güçlü ve zayıf alanları ile fırsatlar ve tehditleri içeren SWOT (GZFT) analizi uygulanarak gerekli tespit, değerlendirme ve önerilerde bulunulmuştur. Ancak bu konudaki çalışmalar da hayata geçirilememiştir. Yeninden yapılanma konusuna, 2010-2014 arası yılları kapsayan DHMİ Stratejik Planı nda da yer verilmiştir. Yukarıda değinilen SWOT analizi ile yapılan tespitlere Stratejik Plan da da yer verilmiş olup teşkilatlanma ve istihdamla ilgili zayıf yönler aşağıdaki gibi belirlenmiştir: - Kuruluşun mevcut idari yapısının reorganizasyonunun tamamlanmamış olması, - Görev tanımlarının güncel koşulları karşılayacak şekilde yenilenmemiş olması, - Yürürlükte bulunan mevzuatlar gereği personel istihdamında istenilen nicelik ve nitelikte eleman alımının sağlanamaması, - Personel istihdamının siyasi etkilere açık bulunması, - Personel eğitiminin, Kuruluşun hizmet alanları itibariyle dengeli dağıtılamaması. Bu hususların yanı sıra, Kuruluşun güçlü yönleri ile fırsatlar ve tehditlere de Planda yer verilerek; insan kaynaklarının optimum yönetimi ile hizmette kalite ve etkinliğin artırılması temel amaçlar arasına alınmıştır. 4
Sayıştay Geçmiş yıllardan bu yana sürdürülen çalışmalarda, seyrüsefer hizmetleri ile yer hizmetlerinin birbirinden ayrılması ve iki ayrı yapılanma dahilinde sürdürülmesi hususunun da gündeme geldiği gözlenmektedir. Reorganizasyonla ilgili olarak bugüne kadar yürütülen tüm bu çalışma sonuçları da gözden geçirilerek, Kuruluşun daha etkin ve verimli çalışmasını mümkün kılacak bir teşkilat yapısının oluşturulması; iş hacmine uygun olarak üniteler itibariyle optimum personel düzeyinin tespit edilmesi ve istihdam politikalarının bu çerçevede yürütülmesi önem arz etmektedir. Kuruluşun mevcut teşkilat yapısı dahilinde personel dağılımına bakıldığında özellikle büyük hava limanlarında yığılmalar olduğu, bir kısım havaalanlarında ise personel ihtiyacının yaşandığı görülmektedir. Personelin ihtiyaca uygun olarak üniteler itibariyle dengeli bir dağılımının sağlanması gerekli bulunmaktadır. Gerçek personel ihtiyacının iş etüdü ve iş analizine dayalı olarak tespit edilmesi ve bunun iç mevzuatla belirli esaslara bağlanması durumunda ünite bazında optimum istihdam düzeyinin sağlanması mümkün olabilecektir. Bu kapsamda görev tanımlamalarının yapılması da önem arz etmektedir. Kuruluşun teşkilat ve faaliyet yapısı ile ilgili olarak üzerinde durulması gereken önemli hususlardan biri de etkin bir iç kontrol sistemi kurulması gereğidir. Faaliyetlerin etkin ve verimli olması, mali raporların güvenilirliği, faaliyetlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesi ve varlıkların korunması güçlü bir iç kontrol sisteminin kurulmasına bağlı bulunmaktadır. Bu yönüyle Kuruluşun iç kontrol sisteminin yeterli etkinlikte bulunmadığı, üniteler arasında koordinasyon ve otokontrol eksikliğinin bulunduğu gözlenmektedir. Nitekim Raporun ilgili bölümlerinde değinildiği üzere, hizmet alımlarına ilişkin fiyat farkı kararnamesinin uygulamasında ortaya çıkan yanlış uygulamanın uzun süre boyunca Kuruluşun iç bünyesinde ortaya çıkarılamamış olması, iç kontrolün etkin olmadığının açık bir göstergesi olarak ortaya çıkmaktadır. Kuruluşta görevlerin birimler arasında otokontrolü sağlayacak biçimde paylaşımı, hiyerarşik kontrol, izleme standartlarının oluşturulması ve raporlama iç kontrolün önemli unsurlarını teşkil etmektedir. Bu yapının oluşturulması ve Kuruluşta faaliyetleri izlemek üzere bir Kalite ve İç Kontrol ünitesi kurulması hususunun değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Diğer yandan, Kuruluşta merkeziyetçi yapının ağırlığını koruduğu, bunun da verimli ve etkin çalışmayı olumsuz yönde etkilediği görülmektedir. Örneğin havalimanı başmüdürlükleri lojman dağıtımından en küçük alıma kadar hemen her konuda Genel Müdürlükle yazışmalar yaparak her defasında yetki almak suretiyle işlem yürütmektedirler. Örneğin; Antalya Havalimanı Başmüdürlüğünün iki adet faks cihazı alımı için Genel Müdürlüğe gönderdiği 17.03.2011 tarihli yazı ile talep ettiği yetki, Genel Müdürlüğün 12.04.2011 tarihinde Antalya ya gönderdiği yazı ile kabul edilmiş ve 600-TL yi geçmemek üzere Başmüdürlüğe alım yapma yetkisi verilmiştir. Bu tür durumlarda alımın gerçekleşme süresi iki aya yaklaşmaktadır. 5
Sayıştay Aynı durum tüm havalimanlarında mevcut olup, bu konuda bürokratik işlemlerin ve kırtasiyeciliğin fazla olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla bu durum, zaman kaybına neden olmakta ve etkin ve verimli çalışmayı olumsuz yönde etkilemektedir. Kuruluşun hava seyrüsefer ve havalimanı işletmeciliği hizmetlerindeki etkinlik ve verimliliğinin artırılması için; -Mevcut teşkilat yapısının tüm yönleriyle gözden geçirilerek daha fonksiyonel bir yapılanmaya gidilmesi; bu çerçevede iş etüdü ve analizlerine dayalı görev tanımlamalarının yapılması; üniteler itibariyle optimum istihdam düzeyinin ve kadro niteliklerine uygun dengeli bir personel dağılımının sağlanması, -Birimlerin görev, yetki ve sorumlulukları ile servisler arası iş akışı ve koordinasyon yapısı gözden geçirilerek daha güçlü bir iç kontrol sistemi oluşturulması; bu kapsamda Kuruluşta bir kalite ve iç kontrol ünitesi kurulması hususunun değerlendirilmesi, önerilir. 2-Karar organı: Kuruluşun en üst düzeydeki yetkili ve sorumlu karar organı Yönetim Kurulu olup, bir başkan ve beş üyeden oluşmaktadır. Genel Müdür Yönetim Kurulunun başkanı olup ilgili bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. Yönetim kurulu üyelerinden; ikisi ilgili bakanın, biri Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu bakanın, ikisi de Kuruluş genel müdür yardımcıları arasından ilgili bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. Yönetim Kurulu 2011 yılında 23 toplantı yaparak toplam 131 karar almıştır. Kuruluş Ana Statüsü gereği Yönetim Kurulunun ayda en az iki defa ve üye tam sayısının salt çoğunluğu olan en az dört üye ile toplanması ve kararlarını üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alması gerekmektedir. Ancak Yönetim Kurulunun ilgili Bakanlık temsilcisi üyesinin en son 25.07.2006 tarihinde ayrıldığı ve yerine üye ataması yapılmadığı; yine ilgili Bakanlık temsilcisi diğer üyenin 09.04.2011 tarihinde ayrıldığı ve yerine üye ataması yapılmadığı belirlenmiştir. Haziran/2012 ayı itibariyle 2 üyelik münhal durumda bulunmaktadır. Söz konusu üyeliklerin boş olması yönetim kurulu çalışmalarında aksamalara yol açmaktadır. Nitekim 03.12.2011 tarihinde Yönetim Kurulu üyeliği görev süresi dolan DHMİ Genel Müdür yardımcısının 21.01.2012 tarihine kadar atanmaması nedeniyle çoğunluk sağlanamadığından Aralık/2011 ayında toplantı yapılamamış, Ocak/2012 ayındaki toplantı ise 27.01.2012 tarihinde yapılabilmiştir. Bu nedenle, işlerin aksamaması için yönetim kurulu uhdesinde bulunan önemli yetkiler 29.11.2011 tarih ve 23/129 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile Genel Müdüre devredilmiştir. Genel Müdürce alınan kararlar, Yönetim Kurulunun salt çoğunluğunun sağlanabildiği 27.01.2012 tarihli toplantısında üyelerin bilgisine sunulmuştur. 6
Sayıştay Kuruluş Yönetim Kurulunun bir üyeliğinin 2006 yılından bu yana, diğer bir üyeliğinin ise bir yılı aşkın süredir münhal bulunmasının karar organı çalışmalarında aksamalara yol açtığı, yatırım ve işletme faaliyetlerine ilişkin olarak alınan önemli kararlarda tam temsilin sağlanamadığı hususu üzerinde önemle durularak, Yönetim Kurulunun münhal üyeliklerine atama yapılması için İlgili Bakanlık nezdinde girişmelerde bulunulması önerilir. 3-Yürütme organı: Kuruluşun yürütme organı olan Genel Müdürlük; Genel Müdür, üç Genel Müdür Yardımcısı ve doğrudan genel müdüre veya genel müdür yardımcılarına bağlı alt birimler ile hava liman ve meydan müdürlüklerinden oluşmaktadır. Merkez teşkilatı, doğrudan Genel Müdüre bağlı Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği ve Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü ile Genel Müdür yardımcılarına bağlı 11 daire başkanlığı ve özel güvenlik müdürlüğünden oluşmaktadır. Taşra teşkilatını oluşturtan 43 havalimanının 30 u iç ve dış hat seferlere, 13 ü iç hat seferlere açıktır. 4-Servisler: Kuruluş servislerinin faaliyetlerine ilişkin bilgilere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiş, Hukuk Müşavirliği ve Teftiş Kurulu Başkanlığı çalışmaları hakkındaki açıklamalar ise aşağıda yapılmıştır. -Hukuk Müşavirliği: Kuruluşun hukuk işleri, DHMİ Hukuk Müşavirliği Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile çalışma Esaslarına Ait Yönetmelik hükümleri dahilinde, Hukuk Müşavirliği tarafından yürütülmektedir. Doğrudan Genel Müdüre bağlı olarak çalışmalarını sürdüren Müşavirlikte; 1.Hukuk Müşaviri ve Hukuk Müşavirinin yanı sıra, 2 si Atatürk havalimanında 10 u merkezde olmak üzere 12 avukat görev yapmaktadır. 2011 yılında Kuruluşun leh ve aleyhinde 969 adet dava ve icra takibi açılmış olup bunların 553 ünün kamulaştırma ve tescil, 130 unun idari, 121 inin kıdem tazminatı, 100 ünün alacak, 22 sinin tazminat, 43 ünün de kayyum tayini, istirdat ve diğer konulara ilişkin olduğu belirlenmiştir. 2011 yılında açılan söz konusu davalarla birlikte, önceki yıldan devreden 1.984 adet dava ve icra dosyasının da takibi yapılmış; bunlardan 195 adedi aynı dönemde sonuçlanmış, 2.758 dosya 2012 yılına devretmiştir. Kuruluş aleyhine açılan davalar içinde yüklenici işçilerin açtığı davalar önemli bir yer tutmaktadır. İhale yoluyla hizmet alımı yapılan yüklenici firmaların çalıştırdığı işçilerin, ücret, izin, fazla mesai, ihbar ve kıdem tazminatı gibi özlük haklarını yüklenici firmadan alamadıkları iddiasıyla DHMİ aleyhine alacak ve tazminat davası açtıkları ve bu davaların giderek arttığı gözlenmektedir. 7
Sayıştay Bu konuda son yıllarda açılan davalardan 55 i aleyhte, 5 i lehte, 1 ide kısmen lehte kısmen aleyhte sonuçlanmıştır. Tazminat tutarı da dilekçelerdeki talebe göre ortalama 20-30 bin TL arasında oluşmaktadır. Halen bu konuda 149 dava derdest durumdadır. Hizmet alımları Hazine Müsteşarlığının onayları dahilinde yapılmakta olup Müsteşarlıkça bu konuda kuruluşların aleyhine sonuçlar oluşmaması için çeşitli tedbirler öngörüldüğü ve bunlara KİT Genel Yatırım ve Finansman Programlarında yer verildiği gözlenmektedir. Önceki dönemlerde olduğu gibi, 2011 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Programında da; ihale yoluyla yapılacak hizmet alımlarında yüklenici firmanın istihdam ettiği işçinin muhatabı teşebbüs olmayacaktır. Mevcut sözleşmeler buna göre yenilecektir. Mevcut firmayla sözleşme yenilenemediği takdirde, yeni firmayla yapılacak sözleşmede, yüklenici firmanın istihdam ettiği işçilerin teşebbüsle olan ilişkilerinde iş hukukuna göre devamlılık arz eden hüküm ve uygulamalara yer verilmeyecektir hükmü yer almıştır. Kuruluşların değinilen düzenleme çerçevesinde sözleşmeler imzaladığı gözlenmekle birlikte, bu konuda açılan davaların önüne geçilemediği tüm kamu kuruluşları itibariyle önemli boyutlara ulaştığı gözlenmektedir. 4857 sayılı Kanunun 2 nci maddesi; bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanun dan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. Hükmünü haizdir. Yüklenici firmanın istihdam ettiği işçilerin açtığı davalara ilişkin yargı kararlarında da söz konusu mevzuat hükmünün esas teşkil ettiği gözlenmektedir. Kuşkusuz burada, ücret ve diğer sosyal haklarını alamayan işçilere herhangi bir sorumluluk yüklenmesi veya onların bu haklarını aramalarının önlenmesi şeklinde bir yaklaşım söz konusu olmamalıdır. Tam tersine, çoğu asgari ücretle çalışan işçilerin özlük ve sosyal haklarının zamanında yerine getirilmesi esas alınmalı, bu konunun gerekirse yeni bir hukuki bir yapıya kavuşturulması hususu üzerinde durulmalıdır. İhale yoluyla hizmet alımı uygulamasında ortaya çıkan aksaklıkların tüm yönleriyle değerlendirilmesi; bu konuda yüklenici firmanın istihdam ettiği işçilerin açtığı tazminat ve alacak davalarının giderek arttığı ve bunların genelde aleyhte sonuçlandığı hususu dikkate alınarak, sorunun kalıcı bir çözüme kavuşturulmasını teminen Hazine Müsteşarlığı ve ilgili kuruluşlar nezdinde girişimlerde bulunulması önerilir. -Teftiş Kurulu Başkanlığı: Teftiş Kurulu Başkanlığı, DHMİ Teftiş Kurulu Yönetmeliği gereğince, her yıl teftişi planlanan üniteler için Teftiş Programının hazırlanması ve uygulamaya konulması, bu program gereğince teftişe tabi tutulacak ünitelerde görevlendirilecek 8