Mehmet CİHANGİR 1 Erhan ERGİN 2

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 13, Haziran 2015, s. 492-511 Mehmet CİHANGİR 1 Erhan ERGİN 2 FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN TEMEL DÜZEYDE İNCELENMESİ: OSMANİYE İLİNDE ANKETE DAYALI BİR ARAŞTIRMA Özet Bilgi teknolojileri alanında ki hızlı değişimler, bilgiyi daha ucuz ve daha kolay ulaşılabilir duruma getirmiş, finans piyasalarının ve finansal ürünlerin giderek karmaşık hale geldiği bir ortamın oluşmasını sağlayan önemli nedenlerden birisi olmuştur. Günümüz karmaşık küresel finansal rekabet ortamında finansal okuryazar olmak yani kişisel fon kaynaklarının kullanımı ve yönetimi ile ilgili bilinçli kararlar verme önemlidir ve aynı zamanda temel finansal kavramların bilinirliği ile yakın ilişki içerisindedir. Bu çalışmada da Osmaniye halkının bazı demografik değişkenler açısından temel finansal okuryazarlık düzeyi incelenmiş, Türkiye sonuçları ile karşılaştırma yapılmıştır. Çalışmada OECD nin finansal okuryazarlığı temel düzeyde ölçmek için farklı ülkelerde uygulamış olduğu çekirdek anket kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre katılımcıların en yüksek bilgiye sahip olduğu konu ödenen faiz bilgisi iken en az bilgi sahibi olduğu konu ise çeşitlendirme bilgisidir. Anahtar Kelimeler: Finansal Okuryazarlık, Temel Düzey, OECD, Osmaniye INVESTIGATION OF FINANCIAL LITERACY ON BASIC LEVEL: A RESEARCH BASED ON QUESTIONNAIRE IN OSMANİYE Abstract Rapid changes in the field of information tecnologies have made the data easier and cheaper accesible, have become one of the important reasons providing a basis where financial markets and financial products are becoming increasingly complex. Today being financial literate in complex global financial competition; that is making informed decisions about usage and management of personel funds resources is important at the same time has relation to knowledgeable basic 1 Doç.Dr.Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, cihangir@osmaniye.edu.tr 2 Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, erhanerginoku@gmail.com

493 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma financial concepts. Also in this study Osmaniye citizens basic financial literacy level was surveyed in terms of some demographic variables and was compared to Turkey s results. In the research OECD s core questionnaire was used which was carried out in different countries for measuring financial literacy in basic level. According to the results knowledge on paid interest is the subject on which participants have information most while diversification knowledge is subject having knowledge the least on. Key Words: Financial Literacy, Basic Level, OECD, Osmaniye GİRİŞ Yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra özellikle 1980 li yıllarda dünya genelinde ekonomide başlayan değişim ve dönüşüm ulusal ekonomilerin uluslararası sermaye hareketlerine açık hale gelmesine neden olmuştur. Finans piyasalarında kontrollerin kaldırılmasına neden olan sermaye hareketleri, teknoloji alanında ortaya çıkan yeniliklerin de büyük etkisiyle daha yeni ve çeşitlendirilmiş finansal ürünlerin piyasalara sunulması sürecini başlatmıştır. Son on yıldır finansal ürünlerin artan karmaşıklığının finansal yenilikler ile birleşmesi ve finansal risklerin hane halkına transferinin artması, finansal yatırımcıların omuzlarına büyük baskı ve sorumluluklar yüklemektedir (Jariwala ve Sharma, 2011). Bireyler, gerek gündelik yaşamda gerekse uzun dönemli planlarda finansal kararlar almak durumundadır. Ev bütçesini hazırlamaktan, emeklilik planlarına, çocukların eğitim masraflarından yatırım yapmaya kadar birçok finansal karar almak gerekebilir. Bu durumda finansal piyasalarda yer alan finansal araçların ve ürünlerin çokluğu da finansal karar alma süreçlerini etkilemektedir (Bayram, 2010, s.33). Bireyler, aileler, kuruluşlar ve hatta ülkeler finansal zorluklarla bir şekilde karşılaşmaktadırlar. Nakit yönetimi alanında ki finansal planlama ve yönetim becerisi bireylerin hayatta ki hedeflerini gerçekleştirirken başarısızlık veya başarısını belirlemede gereklidir. (Boakye ve Kansanba, 2013, s.36). Finans piyasalarının bahsedilen yapısı finansal karar alanların bu kararın sonuçlarından ne düzeyde etkileneceğinin önemini ortaya koymaktadır. Tüm piyasa katılımcılarının en az maliyetle en çok faydayı sağlamayı amaçladığı varsayıldığında akılcı kararlar verebilmeleri son derece önemlidir. Yakın zamanda ki finansal kriz birçok hane halkı ve yatırımcının aldıkları finansal kararların birçoğunun etkilerinin fakında olmadığını veya kısmen farkında olduğunu göstermiştir. Bu kararların doğru ve etkin bir biçimde alınabilmesi için finansal okuryazar olmak gereklidir (Bayram, 2010, s.33; COMCEC, 2013, s.3). Paranın yönetimi konusunda bilgili ve akılcı karar verebilme becerisi olarak tanımlanabilecek finansal okuryazarlık kavramı son yıllarda dünya genelinde birey, toplum ve ülke ekseninde ele alınan bir konu haline gelmiştir. Finansal okuryazarlık konusu önemli bir kavramdır çünkü onun eksikliği doğru olmayan finansal kararlar yüzünden insanların yaşamını, aileleri, arkadaşları ve başkalarını sonuç olarak toplumu etkileyebilir hatta ulusal servetin ve en sonunda bir toplumun finansal refahının azalmasına sebep olabilir (COMCEC, 2013, s.37). Bu çalışmada; önce okuryazarlık kavramı ardından finansal okuryazarlık kavramı açıklanarak, finansal okuryazarlığın önemi ele alınacaktır. Çalışmanın uygulama bölümünde katılımcılara uygulanan anketlerden elde edilen verilerin istatistiksel analizleri yer almaktadır. Sonuç

Erhan Ergin 494 bölümünde ise yapılan analizler sonucunda elde edilen bulguların yorumlarına ve önerilere yer verilmiştir. 1. OKURYAZARLIK Okuryazarlık kavramı Türk Dil Kurumuna göre okuryazar olma durumu dur 3. Diğer bir tanımlamaya göre okuryazarlık, kişinin yayınlanmış bilgiyi hedeflerine ulaşmak, bilgi ve potansiyelini geliştirmek için günlük aktivitelerde, evde, işte ve toplum içinde kullanma ve anlama yeteneğidir (OECD, 2000). Okuryazar bireyler bilgiyi kaynaklarından sadece okuyabilen ve yazabilen değil aynı zamanda yorumlayan, anlayan ve bu bilgiyi daha farklı sembolik sistemleri kullanarak kendileri ve başkaları için anlamlı kılan kişilerdir. Ayrıca, okuryazar bireyler bu sembolik sistemleri daha fazla birleştirebilir ve onlardan yeni anlamlar çıkarabilir (Gerek ve Kurt, 2008, s.2). 2. FİNANSAL OKURYAZARLIK Finansal okuryazarlık farklı çalışmacılar için farklı anlamlara gelir ve kullanılan birçok tanım da bunu en net şekilde literatüre yansıtır. Bazıları için hane halkı kararlarının ekonomik koşullardan ve şartlardan nasıl etkilendiğini ve ekonomileri anlamayı içeren oldukça geniş bir kavramdır. Bazıları ise temel para yönetimine odaklanır ve bütçeleme, tasarruf, yatırım ve sigorta gibi konularla kavramı oldukça dar biçimde ele alır (Worthington, 2006). Amerikan Finansal Okuryazarlık ve Eğitim Komisyonu finansal okuryazarlığı paranın kullanımı ve yönetimine ilişkin bilinçli karar verme, mevcut ve geleceğe etkili önlemler alma yeteneği olarak tanımlar. Finansal okuryazarlık, finansal seçenekleri anlamak, gelecek için plan yapmak, akıllıca harcamak ve yönetmek, emeklilik için birikim yapmak veya iş kaybetmek gibi yaşamsal olaylar için hazır olma yeteneğini içermelidir (Basu, 2005, s.2). Finansal okuryazarlık, Lusardi ye göre temel ve ileri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Temel finansal okuryazarlık; faiz oranlarının işleyişi, enflasyonun etkileri ve risk çeşitlendirme kavramına ilişkin bilgiyi kapsarken, ileri düzey finansal okuryazarlık; borsanın işleyişi, yatırım fonları bilgisi, faiz oranları ve tahvil fiyatları arasındaki ilişkileri kapsamaktadır (Lusardi, 2008, ss.4-7). Finansal okuryazarlık, insanlara tüm yönleriyle bütçeleme, harcama, tasarruf, finansal ürün ve hizmetlerin kullanımı, bankacılık yoluyla günlük borçlanma, gelecek için yatırım ve planlama hakkında bilinçli ve kendinden emin kararlar sağlama ile ilgilidir (Roy Morgan Research, 2003, s.1). Finansal okuryazarlık finansal tüketicilere ve yatırımcılara finansal refahın yükseltilmesi için finansal araçların ve kavramların anlaşılmasını artırmayı, finansal riskleri ve fırsatları tanımayı, bilinçli seçimler yapmayı ve akılcı faaliyetler gerçekleştirmeyi sağlayan bir süreçtir (Sevim, Temizel ve Diğ., 2012, s.574). Criddle e göre finansal okuryazarlık sadece banka hesaplarını kontrol mekaniği ya da gelecekte ki yatırımlar için bütçe yapmak ile ilgili değildir. Ona göre bu tanım kişisel finansal hedefler belirlerken çoklu seçenekler ve parasal değerleri yansıtma arasında seçim yapmayı öğrenmeyi de içine alınarak genişletilebilir (ASIC, 2011, s.8). Remund a göre; ekonomik durumlar değişirken uygun kısa dönemli kararlar alıp, sağlıklı uzun dönemli finansal planlama yoluyla kişisel finansını yönetecek güvene ve yeteneğe sahip olmak 3 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts(19.04.2014).

495 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma ve finansal temel kavramları anlamak, birisinin ne derece finansal okuryazar olduğunun ölçüsüdür. (Remund, 2010, s.284). Finansal okuryazarlık finansal seçenekleri anlama yeteneğini içerir. Örneğin, bir kredi kartı için başvurmadan önce teklifleri karşılaştırma, cari ve tasarruf hesaplarına sahip olma, bir muhasebe sistemine sahip olma, gelecek için yatırım veya eğitim, ev, tatil ve benzeri gibi uzun dönem hedefler için tasarruf planı yapma yeteneğidir. Ayrıca finansal okuryazarlık akıllıca harcamaya davet eder. Bu bütçe hazırlama, harcamaları takip etme, faturaları zamanında ödeme ve kredi kartı bakiyeleri ödemesinin eksiksiz olarak her ay garantiye alınması anlamına gelmektedir (Nyamute ve Maina, 2011, s.2). Finansal okuryazarlık; okuma, yorumlama ve analiz, para yönetimi, maddi refahı etkileyen kişisel finansal durum hakkında bağlantı kurma, hesaplama, bağımsız yargılar geliştirme ve bu süreçlerden kaynaklanan karmaşık finansal dünyamızda gelişmek için harekete geçme yeteneğidir (Shaari, Hasan ve Diğ., 2013: 280). Mandell e göre finansal okuryazarlık insanların kendi yararına önemli finansal kararlar almak için ne bilmesi gerektiğidir (Mandell, 2006, s.2). OECD e göre finansal okuryazarlık; güçlü finansal kararlara ve sonunda bireysel finansal refaha ulaşmak için gerekli farkındalığın, bilginin, becerinin, tutumun ve davranışın bir birleşimidir (OECD, 2011, s.3). Türkiye Ekonomi Bankası (TEB) finansal okuryazarlığı, bir tüketicinin paranın kullanımında ve yönetiminde bilgiyle değerlendirme yapmasını ve yatırımlara yön verecek finansal araçların seçiminde etkili ve rasyonel kararlar verebilmesini sağlayan yeterlilik düzeyi olarak tanımlamaktadır. Kuruluş, başka bir ifadeyle de kavramın bireylerin gelirlerini, birikim ve yatırımlarını akıllıca değerlendirip, bütçelerini doğru yönetebilme yetkinliğine sahip olabilme durumu şeklinde de tanımlanabileceğini belirtmektedir (TEB, 2012, s.3). Remund a göre araştırmacılar finansal bilginin ve öz yeterliliğin düşük seviyesini birçok sebebe dayandırmalarına rağmen finansal okuryazarlığın ne olduğu veya birinin finansal okuryazar olma derecesinin nasıl ölçüleceği veya finansal okuryazar olmanın nasıl olduğu üzerinde dikkat çekici bir görüş birliğine varamamışlardır. Araştırma topluluğu ortak bir kuruluşa kucak açana kadar ampirik çalışmalar ve eğitim programlarının değeri gölgede kalacaktır (Remund, 2010, s.278). 3. FİNANSAL OKURYAZARLIĞIN ÖNEMİ Yirmi birinci yüzyılda bilgiye ulaşabilmek için bireyler dijital çağ okuryazarlığı, yaratıcı düşünme, etkili iletişim ve yüksek verimlilik gibi dört farklı alanda beceri kazanmak zorundadır. Bu dijital çağda bireylerin başarılı olmaları için gerekli okuryazarlıklardan bir tanesi de finansal okuryazarlıktır (Gerek ve Kurt, 2008, s.3). Bireyler toplumsal alanda hayatlarını devam ettirdikleri müddetçe basit finansal hesaplamaları yapabilmek ve temel düzeyde finansal kavramları bilmek durumundadır. Çünkü finansal okuryazar olma durumu finansal kararları etkileyebilmektedir örneğin; emeklilik için plan yapmada ki başarısızlıklar, borsaya iştirakteki eksiklik ve yanlışlıklar, borçlanma davranışında ki başarısızlıkla sonuçlanan yanlışlar temel finansal kavramları bilmemek ile bağlantılı olabilir. Bu durum her kesimden birey için önemli olmakla birlikte düşük eğitim grupları, kadınlar ve gençler açısından hayati önem taşır (Lusardi, 2008, s.1). Finansal okuryazarlık kadınlar için önemlidir çünkü bütün kadınların yaklaşık yüzde %90 ı hayatlarının bazı zamanlarında finansal

Erhan Ergin 496 portföylerinin yönetimini sonuçlandırmada yalnız kalacaklardır. Kadınların para ile ilişkisi genelde kişisel deneyimleri aracılığıyla devam ettirilir. Kadınlar hayatlarında boşanma veya ölüm gibi kişisel değişiklik olana kadar genellikle finansal konular için sorumluluk almazlar (Klatt, 2009, s.1). Özellikle gençler gelecek için yatırımın ve planlamanın temellerini, risk ve getiri arasındaki ilişkiyi, kısa vadeli ve uzun vadeli yatırım arasındaki farklılığı ve emeklilikleri için yeterli plan yapmamanın etkilerini anlamaları gerekmektedir (Marcolin ve Abraham, 2006, s.2). Finansal okuryazarlığın önemi, finansal piyasaların serbestleştirilmesi, finansal kuruluşların pazar payı için birbirleri ile güçlü bir rekabetteyken krediye daha kolay erişim sunması finansal ürünün geliştirmesi ve pazarlamasında ki hızlı büyüme ve devletlerin insanları emeklilik gelirleri için daha fazla sorumluluk almaya teşvik etmesi ile artmaktadır (Shaari, Hasan ve Diğ., 2013, s.279). Jariwala ve Sharma finansal okuryazarlığın kişisel düzeyde; bireyin daha az harcayabileceğini, daha fazla tasarruf yapabileceğini ve riski daha iyi yönetebileceğini hatta, finansal ürünler ve hizmetler için talebin artırılmasını, risk paylaşımını geliştirebileceğini, ekonomik oynaklığı azaltabileceğini, finansal piyasa aracılığını geliştirebileceğini ve ekonomik kalkınmayı hızlandırmak gibi genel denge etkisinin de olabileceğini ifade eder (Jariwala ve Sharma, 2011). Finansal okuryazarlık becerisi bireylere finansal dünyayı gezinmelerini, paraları ile ilgili bilinçli kararlar vermelerini ve finansal konularda yanıltılmış olma şanslarını en aza indirmeyi sağlar (Marcolin ve Abraham, 2006, s.2). OECD finansal okuryazarlığın makro düzeyde etkilerinin neler olabileceğini şu şekilde belirtmiştir. Hane halkı düzgün finansal deneyim biriktirir ve finansal ürünler için daha fazla talep oluşturur. Piyasa şeffaflığı için baskı yapar, rekabet ve verimlilik sağlar. Servet birikimi ve özel tasarruf oranları yükselirken iyi işleyen piyasalarla birlikte ekonomik istikrar oluşturur, ekonomik etkinliği canlandırır ve yükselen gelişmeye öncülük eder (OECD, 2013, s.13). Hogarth a göre bilgili, iyi eğitimli tüketiciler, ekonomik dalgalanmalar yaratabilir ve ekonomik güvencesini ve refahını artırarak kendileri ve aileleri için iyi finansal kararlar verirler. Onlar daha iyi iş bulma ve işverenler için arzu edilen bir işgücü havuzu yaratma konumda bulunmaktadır. Güvencede ki aileler eve sahibi ve seçmenler olarak kendi topluluklarına daha çok dâhil ailelerdir. Anne ve babaları olarak çocuklarının okulları ve öğretmenleri ile birlikte çocukları için daha iyi eğitsel ve ekonomik sonuçlara olanak tanıyarak topluluklara daha fazla dâhil olurlar. Gelişen topluluklar toplumları daha fazla teşvik ederek ekonomik gelişme için hayati önem taşırlar. Bu nedenle finansal okuryazar olmak sadece birey, hane halkı ve aile için önemli değil, aynı zamanda topluluklar ve toplumlar için de önemlidir (Hogarth, 2006, s.1). En basit işlemlerde dahi finansal okuryazarlığın günlük hayatımızda sonuçları olmakta, geleceğimiz ve bize bağlı yaşayanların hayatları etkilenmektedir. Bugün, riskleri doğru okumak, kendi risk haritasını çizmek ve yatırım kararlarını almak için tüketicilerin, işçilerin, memurların, akademisyenlerin, meslek sahiplerinin, iş insanlarının, kadınların, gençlerin ve çocukların finansal okuryazarlığı öğrenip, kullanabilmeleri bir gerekliliktir 4. Finansal okuryazarlığı artırma ile ilgili yayınladığı çalışmasında OECD finansal okuryazarlığın gerekliliğini ve önemini dünya genelinde ki gelişmelere bağlı olarak ortaya koyan bazı faktörler 4 www.fo-der.org/edit-post/(02.05.2014).

497 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma sıralamıştır. Alt başlıklar halinde açıklanan bu faktörler; finansal ürünlerin karmaşıklığı, finansal ürünlerin giderek artan sayısı, doğum patlaması ve yaşam sürelerinin uzunluğu, emeklilik düzenlemelerinde değişiklikler, düşük finansal okuryazarlık düzeyi, gelirdeki değişimler, sermaye piyasalarındaki değişimler şeklindedir (OECD, 2005). OECD finansal okuryazarlığın tüketicileri korumanın yanı sıra finansal piyasaları düzenleme ve denetleme de sağlam bir yapının gerekli bir bütünleyicisi olarak öneminden bahsetmektedir (OECD, 2009, s.11). Finansal mimarideki değişim sonucu finansal araçlar, teknikler ve uygulamalardaki çeşitlenme finansal okuryazarlığın önem kazanmasına yol açmaktadır. Bireylerin finansal güvenlik talebi de finansal okuryazarlığın gelişimine katkıda bulunmaktadır. Bu nedenle kredi kartı kullanımı, tüketici kredileri, sigorta, bireysel emeklilik planları, konut kredileri, refinansman, finansal verileri izleme ve kaydetme gibi finansal hizmetlere ilişkin var olan bilgi eksikliklerin giderilmesi önem taşımaktadır. Finansal okuryazarlık düzeyinin yükseltilmesi, bireyleri finansal ürün ve hizmetlerin nasıl işlediği ve hangilerinin çıkarlarına daha uygun olduğuna ilişkin bilgilendirerek finansal karar almada yardımcı olmaktadır. Finansal okuryazarlığın geliştirilmesi finansal sistem hakkında daha fazla bilgi sahibi olmayı ve finansal riskleri daha iyi yönetmeyi olanaklı kılmaktadır (Temizel ve Bayram, 2011, s.74). 4. LİTERATÜR TARAMASI İlgili yerli ve yabancı literatür incelendiğinde finansal okuryazarlığın yakın zamanda gerek çeşitli amaçlarla kurulmuş organizasyonların, kurum ve kuruluşların gerekse akademik camianın, ilgisini çeken bir konu haline geldiğini görmek mümkündür. Bu konuyla ilgilenen OECD, Dünya Bankası, ANZ Bankacılık Grubu, Amerika da Ulusal Ekonomi Eğitim Konseyi, (NCEE) Commonwealth Bank Vakfı, VISA, ING Bank 5 ve gençleri konu hakkında eğitmeyi amaçlayan Jump$tart Koalisyonu gibi yurtdışı kuruluşlar kendi ülkeleri içerisinde veya diğer ülkelerde farklı hedef gruplarını kapsayan araştırmalar yapmış ve çalışmalar yayınlamışlardır (O.E.C.D., 2005, 2011; THE WORLD BANK, 2013; Roy Morgan Research, 2003; N.C.E.E., 2005; C.B.F., 2004, 2005, 2010; VISA, 2012, 2013; Mandell, 2008). Ülkemizde de Kalkınma Bakanlığı 6, Sermaye Piyasası Kurulu, Türkiye Ekonomi Bankası 7, Finansal Okuryazarlık Derneği (FO-DER) 8 konuyla ilgili çalışmalara destek veren veya çalışma yürüten kuruluşlardandır (SPK, 2012). 2003 yılında Avustralya da yetişkinlerde finansal okuryazarlık ile ilgili ANZ Bankacılık Grubu tarafından yürütülmüş bir araştırmada halkın finansal okuryazarlığının makul bir düzeyde olduğu ifade edilmektedir. Araştırmada finansal okuryazarlık ile sosyoekonomik durum arasında güçlü bir korelâsyonun varlığı tespit edilirken finansal okuryazarlık seviyesi düşük olanlar; eğitim düzeyi düşük bireyler, vasıfsız çalışanlar ile farklı nedenlerden dolayı çalışmayanlar, düşük gelir grubunda olanlar, tasarruf düzeyleri düşük olanlar ve tek yaşayan insanlar olarak belirlenmiştir (Roy Morgan Research, 2003: 3-4). Sermaye Piyasası Kurulu ve Dünya Bankası işbirliği ile 2012 yılında hazırlanan Türkiye Finansal Yeterlilik Araştırması nda Türk halkının finansal yeterliliği, belirli konular altında 5 www.ing.com/aboutus/ourstories/features/featuresold/discovering-your-financialpersonality.htm# (22.04.2014). 6 www.paramiyonetebiliyorum.net/projehakkinda.aspx (22.04.2014). 7 www.teb.com.tr/aileakademisi/teb-aile-akademisi-nedir/(22.04.2014). 8 www.fo-der.org/edit-post/(02.05.2014).

Erhan Ergin 498 incelenmiştir. SPK sorulara doğru cevap verme oranının gelir düzeyi yükseldikçe arttığı, düzenli tasarruf yapma oranının düşük olduğu, uzun vadeli gelecek planı yapanların oranının genel olarak düşük olduğu, finansal ürün kullanmayanların çoğunun neden olarak, ihtiyaçlarının olmadığını belirtmeleri ve bu nedenlerin yükselen gelirle birlikte düşüş gösterdiği sonuçlarına ulaşmıştır (SPK, 2012). NCEE 2005 yılında Amerika da ki yetişkinler ve lise öğrencileri üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada yetişkinlerin tamamına yakının ekonomiyi anlamanın önemli olduğu düşüncesine sahip olduğunu tespit etmiştir. Bu duruma rağmen finansal bilgi konusunda hem yetişkinlerin hem de lise öğrencilerinin yetersiz olduğu ve iki grup arasında fark olduğu sonucuna ulaşmıştır (NCEE, 2005, s.9). VISA dünya genelinde finansal eğitimi geliştirmek için 2012 yılında 28 ülkeden 25.500 katılımcıyla finansal okuryazarlık konusunda bir araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma sonuçlarına göre dünya genelinde en fazla finansal risk altında bulunan grup gençler ve yaşlı bireyler olarak belirlenirken 35 49 yaş kategorisinde ki bireylerin tasarruf, finansal refah ve finansal okuryazarlık konusunda çocukları yetiştirmek için destek konularında en duyarlı grup olduğu ifade edilmektedir. Sonuçlar dünya genelinde bireylerin üç aydan daha az süren acil durumlarda kişisel ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli kaynaklarının olmadığını ve bu durumu ifade edenlerin önemli bir yüzdesinin yüksek gelirli kategoriye girdiğini göstermektedir. Şirketin bu araştırma verilerini kullanarak 2013 yılında kadınların finansal okuryazarlığı ile ilgili bir rapor yayınlamıştır. Rapora göre genel olarak hem erkekler hem de kadınlar bir bütçelerinin olmamasının temel sebebi olarak fon eksikliğini ifade etmekte iken kadınların çocuklarını ekonomik dünyaya hazırlamada erkeklerden daha iyi olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır (VISA, 2012, s.8; VISA, 2013, s.7). Türkiye Ekonomi Bankası (TEB) Türkiye deki finansal tabana yayılmanın öneminin vurgulanması amacıyla yaptığı çalışmada katılımcıların büyük bir oranının bir yıl içinde bir tasarruf hesabının kazanacağı basit faizin hesaplanması ve sonrasında bileşik faizin 5 yıl içindeki etkisinin belirlenmesi konularında başarısız olduğunu belirlemiştir (TEB, 2012: 3). OECD nin finansal okuryazarlığı geliştirmek için 2005 yılında yaptığı araştırma sonucuna göre tüm katılımcılar arasında finansal anlayış düşük seviyesidir ve katılımcılar genellikle kendilerini finansal konular hakkında gerçekte olduğundan daha fazla bilgili hissetmektedir. Çoğu katılımcı finansal bilgiye ulaşmanın ve finansal bilgiyi anlamanın zor olduğuna inanmaktadır. Bu duruma ek olarak araştırmada birçok tüketicinin genel finansal ürünler hakkında çok az bilgisinin olduğu ve risk ile getiri arasında ki ilişki gibi temel finansal konularda bilgi eksikliklerinin var olduğu belirtilmiştir (OECD, 2005, ss.45-46-91). Commonwealth Bankası vakfı Avustralya da 3.000 kişinin katılımıyla yaptığı araştırmada katılımcılarının büyük bir bölümünün paralarını yönetmede deneme yanılma yaklaşımını kullandığını ve nitelikli bilgiden daha fazla tecrübelerine güvendikleri sonucuna ulaşmıştır. Araştırmaya göre kendileri büyürken ailelerinin finansal konulardan nadiren bahsettiklerini belirtenlerin, ailelerinin finansal konulardan biraz ya da çok bahsettiklerini söyleyenlere göre finansal okuryazarlık seviyesi daha yüksektir (Commonwealth Bank, 2010, s.12). Calvert, Campbell, ve Sodini yaptıkları araştırmada finansal açıdan çok yönlülüğe sahip hane halkının riskli varlıklara ve çeşitlendirilmiş portföylere daha fazla yatırım yaptığını tespit etmiştir (Calvert, Campbell ve Diğ., 2007, s.738).

499 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma Kimball ve Shumway yaptıkları çalışmada bireylerin portföy seçimleri ile finansal çok yönlülükleri arasında olumlu bir ilişkinin var olduğunu belirtmişlerdir (Kimball ve Shumway, 2006, s.10). Lusardi ve Mitchell finansal okuryazarlık ve emeklilik ilgili yaptıkları çalışmada katılımcıların temel finansal hesaplamaları yapmada zorlandıklarını, borsanın nasıl işlediğini ve risk çeşitlendirme gibi temel finansal kavramlar ile ilgili bilgi eksikliklerinin olduğunu finansal bilgi eksikliğinin emeklilik planı yapmada eksikliğe sebep olduğunu belirlemişlerdir (Lusardi ve Mitchell, 2009, s.2). Gana da bir üniversitede yapılan çalışmada öğrencilerin finansal okuryazarlık düzeyi ülke genelinde düşük olmasına rağmen yüksek çıkmıştır. Katılımcı öğrencilerin finansal bilgileri ve finansal davranışları arasında olumlu bir ilişki belirlenmiştir (Boakye ve Kansanba, 2013, s.46). Altıntaş emeklilik planlarında finansal eğitimin önemine ilişkin yaptığı araştırma sonucunda deneklerin tamamına yakınının emeklilik yatırım fonlarının çeşitleri, içerikleri veya yatırım fonlarının kuruluş amaçlarına ilişkin yeterli bilgi birikimine sahip olmadığını tespit etmiştir (Altıntaş, 2009, s.166). Finansal okuryazarlığın finansal tüketicilerin borçlanma davranışına etkisinin incelendiği bir çalışmadan elde edilen bulgular farklı finansal okuryazarlık düzeyi ile aşırı borçlanma davranışı arasında bir ilişkini olduğunu destekleyici biçimdedir. Farklı finansal okuryazarlık düzeylerine ait tüketicilerin borçlanma kararları hakkında farklı davrandıkları ve buna bağlı olarak yüksek finansal okuryazarlığa sahip finansal tüketicilerin aşırı borçlanma davranışı göstermemeleri ve bilinçli kredi kullanımı göstermeleri beklendiği ifade edilmektedir (Sevim, Temizel ve Diğ., 2012, s.579). Mahdzan ve Tabiani finansal okuryazarlığın bireylerin tasarruf yapmaları üzerinde ki etkisini incelemiştir. Elde edilen bulgular finansal okuryazarlık seviyesi yüksek olanların, seviyesi düşük olanlara oranla ve erkeklerin kadınlara oranla, tasarruf yapmalarının daha muhtemel olduğunu, çocuk sayısı ile tasarruf arasında olumlu bir ilişkinin olduğunu ifade etmektedir (Mahdzan ve Tabiani, 2013, ss.51-52). Mavi yakalı çalışanların finansal okuryazarlık düzeyini belirlemeye yönelik Türkiye de bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın hedef kitlesini oluşturan mavi yakalı çalışanlar olaylara son derece gerçekçi yaklaşmaktadır. Günlük yaşamlarını kolaylaştıracak, yaşam kalitelerini yükseltecek bilgi ve uygulamalara duyarlıdırlar. Buna karşılık kendilerine bu konuda yardımcı olacak kurumsal düzenlemelere erişim konusunda yetersiz kalmaktadırlar. Erişimin ticari organizasyonlara bırakılması, bilgilerin tek yönlü olma riskini gündeme getirmektedir. Bu konuda kamunun liderliğinde ve gözetiminde ancak özel sektör kuruluşları, tercihen finans endüstrisi kurumları eliyle yürütülecek finansal okuryazarlık programlarına katılanların elde edeceği başarıların, bu tür programların en önemli teşvikçisi olacağı öngörülmektedir (Temizel, 2010, s.91). Jappelli tarafından yapılan bir çalışmada 1995 ile 2008 yıllarında 55 ülkede gerçekleştirilen araştırmaların verileri kullanarak uluslararası karşılaştırma yapılmıştır. Araştırma finansal okuryazarlığın ülkeler arasında oldukça büyük farklılıklar gösterdiği ve finansal okuryazarlık seviyesinin eğitimsel başarıya, sosyal etkileşimler ile sosyal güvenlik primleri şeklindeki zorunlu tasarruflara bağlı olduğu sonucu ortaya çıkmıştır (Jappelli, 2010, s.18).

Erhan Ergin 500 Finansal okuryazarlık ve borsaya katılım üzerine yapılan bir çalışmadan elde edilen sonuçlar enflasyon ve bileşik faiz oranı gibi temel kavramlarla ilgili anlayışın mükemmellikten uzak iken borsa, tahvil, riski çeşitlendirme ve finansal pazarların işleyişi ile ilgili sınırlı bilgiden daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. Düşük seviyede finansal okuryazar olanların borsaya yatırım yapma ihtimallerinin daha az olduğu ortaya konmaktadır (Rooij, Lusardi ve Diğ., 2007, s.1). Ibrahim ve Alqaydi nin Birleşik Arap Emirlikleri nde gerçekleştirdiği araştırmaya göre halkın finansal okuryazarlığı literatürdeki çalışmaların ortalamalarıyla karşılaştırılmış ve düşük seviyede olduğu tespit edilmiştir (Ibrahim ve Alqaydi, 2013, s.126). Başka bir çalışmada işletme bölümü öğrencilerinin finansal okuryazarlık düzeyi ve öğrencilerin demografik özelliklerinin finansal okuryazarlıkları ile ilişkisi araştırılmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar öğrencilerin yalnızca temel düzeyde finansal okuryazar olduklarını ortaya koymaktadır. Öğrencilerin temel enflasyon bilgilerinin cinsiyetlerine, öğretim şekillerine ve ortalama aylık hane gelirlerine göre; borsanın temel işlevi bilgilerinin cinsiyetlerine göre; faiz oranlarının tahvil fiyatlarına etkisine ilişkin bilgilerinin öğretim şekillerine göre; hisse senedi çeşitlendirmesine ilişkin bilgilerinin cinsiyetlerine göre ve varlık çeşitlendirme bilgilerinin de aylık ortalama hane gelirlerine göre değiştiği tespit edilmiştir (Ergün, Şahin ve Diğ., 2014: 847). 5. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ 5.1. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın temel amacı, Osmaniye ilinde yaşayan halkın temel finansal okuryazarlık düzeyini bazı demografik değişkenler açısından belirlemek, Türkiye sonuçlarıyla karşılaştırmaktır. 5.2. Araştırmanının Örneklemi ve Yöntemi Araştırma konusunun Osmaniye ili özelinde olması nedeniyle araştırmanın ana kütlesini Osmaniye ilinde yaşayan bireyler oluşturmaktadır. Zaman ve bütçe kısıtları çalışmada ana kütleye ulaşmayı zorlaştırdığından ana kütleyi temsil edeceği düşünülen tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilmiş 308 kişi araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılarla yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak, analiz için gerekli olan veriler anket yöntemi ile elde edilmiştir. İki bölümden oluşan anket formunun birinci bölümünde demografik değişkenleri belirlemeye yönelik sorular yer alırken ikinci bölümünde finansal kavramlar ve finansal okuryazarlıkla ilgili toplam 10 adet soru yer almaktadır. Bu çalışmada, OECD bünyesinde kurulan Finansal Eğitime Yönelik Uluslararası İşbirliği (INFE) tarafından farklı altyapılara sahip bireylerin finansal okuryazarlık seviyelerini anlamak için geliştirilen ankette yer alan temel düzeyde finansal okuryazarlığı ölçmeye yönelik başlıklardan yararlanılmıştır. OECD nin oluşturduğu bu çekirdek anket aşırı karmaşık olmayan ve uzman bilgisi gerektirmeyen değişik zorluk derecelerinde ve çeşitli finansal konuları içeren bir şekildedir (Atkinson ve Messy, 2012). OECD katılımcıların finansal bilgi düzeyini belirlemeye yönelik geliştirdiği bu ankette; basit düzeyde bölme işlemi, paranın zaman değeri, ödenen faiz, basit faiz, bileşik faiz, risk ve getiri, enflasyon ve çeşitlendirme olmak üzere 8 konu başlığının bulunduğu sorular sormuştur. Tarafımızca bu konu başlıklarına uygun olarak 8 soru uyarlanmış ayrıca enflasyon ve bileşik faizin anlamlarını ve finansal bilgi isteğini içeren 3 soru daha dâhil edilmiş ve 11 soruluk bir ölçek oluşturulmuştur.

501 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma Araştırma sonucu elde edilen verilere tanımlayıcı istatistik ve değişkenler arası ilişkiyi belirlemek amacıyla Pearson Ki Kare testi uygulanmıştır. Veriler SPSS 21.0 programı yardımıyla analiz edilmiştir. 6. ANALİZ VE BULGULAR Araştırmanın bu bölümünde, anketin birinci bölümünde yer alan demografik özellikleri içeren sorulara katılımcıların verdikleri cevaplar ve anketin ikinci bölümünde ki temel düzeyde finansal okuryazarlığa ilişkin bilgi düzeyini tespit etmek amacıyla hazırlanan sorulara vermiş oldukları cevapların istatistiksel sonuçları yer almaktadır. Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri Cinsiyet Frekans % Yaş Grubu Frekans % Kadın 173 56,2 18-25 57 18,5 Erkek 135 43,8 26-35 90 29,2 Toplam 308 100 36-45 84 27,3 Meslek Frekans % 46-55 46 14,9 İşçi 30 9,74 56-65 24 7,8 Öğrenci 36 11,69 66 ve üzeri 7 2,3 Esnaf 37 12,01 Toplam 308 100 Ev Hanımı 49 15,91 Eğitim Düzeyi Frekans % Serbest Meslek 25 8,12 Okuryazar 6 1,9 İşsiz 9 2,92 İlkokul 29 9,4 Devlet Memuru 48 15,58 Ortaokul 35 11,4 Akademisyen 9 2,92 Lise 88 28,6 Emekli 29 9,42 Üniversite 127 41,2 Özel Sektörde Memur 24 7,79 Lisansüstü 23 7,5 Diğer 12 3,9 Toplam 308 100 Toplam 308 100 Aylık Gelir Frekans % 0 800 TL 40 13 801 1600 TL 58 18,8 1601 2400 TL 71 23,1 2401 3200 TL 58 18,8 3201 4000 TL 31 10,1 4001TL ve üzeri 50 16,2 Toplam 308 100 Araştırmaya dâhil olan 308 katılımcının demografik özelliklerine ilişkin frekans ve yüzde bilgileri tablo 1 de yer almaktadır. Ankete katılanların %56,2 si kadın, %43,8 i ise erkektir. Katılımcıların yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, en çok katılımcının 26-35 yaş aralığında en az katılımcının ise 66 yaş ve üzeri grupta olduğu görülmektedir. Tabloya göre 18-

Erhan Ergin 502 25 yaş arasında olanlar %18,5 oranındadır. 26-35 yaş arasında olanlar %29,2 oranındadır. 36-45 yaş arasında olanlar %27,3 oranındadır. 46-55 yaş arasında olanlar %14,9 oranındadır. 56-65 yaş arasında olanlar %7,8 oranında iken 66 yaş ve üzerinde olanların ise %2,3 oranında olduğu görülmektedir. Katılımcıların eğitim düzeyleri incelendiğinde en düşük grubun %1,9 ile okuryazar grup olduğu, en yüksek grubun ise %41,2 ile üniversite mezunu grup olduğu görülmektedir. İlkokul mezunu olan grup %9,4 ortaokul mezunu grup %11,4 lise mezunu grup %28,6 ve lisansüstü mezunu grup %7,5 oranındadır. Katılımcıların meslekleri incelendiğinde, en çok katılımcının ev hanımı, en az katılımcının ise işsiz ve akademisyen gruptan oldukları görülmektedir. Katılımcıların meslek dağılımına ait oranlar ise; işçi %9,74 öğrenci %11,69 esnaf %12,01 ev hanımı %15,91 serbest meslek %8,12 işsiz %2,92 devlet memuru %15,58 akademisyen %2,92 emekli %9,42 özel sektörde memur %7,79 diğer yani farklı mesleklerden olanlar %3,9 şeklindedir. Katılımcıların aylık gelirleri incelendiğinde en yüksek orana sahip grubun %23,1 oranı ile 1601-2400 TL arası grup, en düşük grubun ise %10,1 oranı ile 3201-4000 TL grup olduğu görülmektedir. Diğer gruplar ise %13 oranı ile 0-800 TL arası grup, %18,8 oranı ile 801-1600 TL arası grup, %18,8 oranı ile 2401-3200 TL arası grup, %16,2 oranı ile 4001 TL ve üzeri grup şeklindedir. Tablo 2. Katılımcıların Finansal Okuryazarlıkla İlgili Sorulara Verdiklere Cevaplar Doğru - Yanlış Cevaplama Oranları SORULAR Beş arkadaş 1,000 TL yi eşit şekilde paylaşmak isterse her bir kişiye kaç TL düşer? Gelecek yıl elde edeceğim 1,000 TL bugün elimde tuttuğum 1,000 TL den daha değerlidir. Arkadaşınıza 50 TL borç verdiğinizi ve bu borcunu ertesi gün size 50 TL olarak geri ödediğini düşünün. Arkadaşınız bu borç için ne kadar faiz ödemiş oldu? 100 TL nizin olduğunu ve yıllık % 5 faiz üzerinden bankaya yatırdığınızı düşünün. Hesabınıza hiç karışmadığınız durumda 1. yılın sonunda hesabınızda kaç TL olur? 100 TL nizin olduğunu ve yıllık % 10 bileşik faiz üzerinden 3 yıllığına bankaya yatırdığınızı düşünün. Hesabınıza hiç karışmadığınız durumda 3 yıl sonra hesabınızda kaç TL olur? Yüksek riskli bir finansal ürüne yatırım yaparsanız yüksek getiri elde etme ihtimaliniz artar. % Doğru Yanlış Bilmiyorum % 93,8 % 4,9 % 1,3 %60,4 %34,1 %5,5 %94,2 %2,6 %3,2 %70,8 %13,3 %15,9 %61,4 %6,5 %32,1 %50 %31,8 %18,2

503 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma Geliriniz % 5, enflasyon da % 8 arttığında eskiye oranla ne kadar ürün satın alabilirsiniz? Hisse senedine sahip bir kişi sabit getirili yatırım fonu da satın alırsa riskini azaltmış olur. %69,5 %13,6 %16,9 %34,1 %19,5 %46,4 Tablo 2 de katılımcılara yöneltilen finansal okuryazarlık soruları ve sorulara verilen doğru, yanlış ve bilmiyorum şeklinde ki cevapların yüzdesel oranları yer almaktadır ve ortaya çıkan sonuçlar soruların dizilişine göre aşağıda sırasıyla açıklanmaktadır. Katılımcıların %93,8 i yani büyük bir çoğunluğu basit bölme işlemini çözme konusunda başarılıdır. Soruya yanlış cevap verenlerin ve bilmiyorum diyenlerin toplam içerisinde ki oranı %6,2 düzeyindedir. Katılımcılara yöneltilen paranın zaman değeri ile ilgili soruyu doğru cevaplayanların oranı %60,4 iken yanlış cevaplayanların oranı %34,1 ve bilmiyorum şeklinde cevap verenlerin oranı ise %5,5 dir. Katılımcılara yöneltilen ödenen faizle ilgili soruyu doğru cevaplayanlar %94,2 lük bir kesimi oluştururken cevap veremeyenler ve yanlış cevap verenler toplamda %5,8 lik bir kesimi oluşturmuştur. Katılımcılara yöneltilen basit faiz hesaplamayla ilgili soruyu doğru hesaplayabilenlerin oranı %70,8 olurken, yanlış hesaplama yapanların oranı %13,3 ve bilmiyorum cevabını verenlerin oranı %15,9 şeklinde olmuştur. Katılımcılara yöneltilen bileşik faiz hesaplamayla ilgili soruyu doğru hesaplayabilenlerin oranı %61,4 olurken yanlış hesaplama yapanların oranı %6,5 ve bilmiyorum cevabını verenlerin oranı %32,1 olmuştur. Katılımcıların %50 si risk ve getiri ilişkisini içeren soruyu doğru cevaplamış, %31,8 i soruyu yanlış cevaplarken %18,2 lik kısım ise bilmiyorum cevabını vermiştir. Katılımcıların enflasyon bilgisini ölçmek amacıyla yöneltilen soruyu doğru cevaplayanlar %69,5 oranında, yanlış cevaplayanlar %13,6 oranında iken bilmiyorum diyenlerin oranı %16,9 olmuştur. Katılımcılar arasında çeşitlendirmeye ilişkin soruya doğru cevap verenlerin oranı % 34,1 yanlış cevap verenlerin oranı % 19,5 iken katılımcıların %46,4 ü yani yaklaşık yarıya yakını soruya bilmiyorum cevabını vermişlerdir. Tablo 3. Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Sorularına Verdikleri Toplam Doğru Cevap Oranları Doğru Cevap Sayıları Frekans % 3 veya Daha Az Doğru Cevap Verenler 61 19,8 4 veya 5 Doğru Cevap Verenler 91 29,6 6 veya Daha Fazla Doğru Cevap Verenler 156 50,6 Toplam 308 100

Erhan Ergin 504 Tablo 3 de finansal okuryazarlıkla ilgili 8 adet soruya katılımcıların vermiş oldukları toplam doğru cevap sayılarına ilişkin oranlar yer almaktadır. Sorulara toplamda 3 veya daha az doğru cevap verenler %19,8 oranında, 4 veya 5 doğru cevap verenler %29,6 oranında, 6 veya daha fazla doğru cevap verenler ise % 50,6 oranındadır. Tablo 4. Sorulara Verilen Cevapların Demografik Değişkenlerle İlişkisi Soru Başlıkları Cinsiyet Yaş Eğitim Aylık Gelir Meslek Basit Bölme İşlemi,112,002*,097,762,199 Paranın Zaman Değeri,047,309,020,002*,000* Ödenen Faiz,302,138,000*,386,382 Basit Faiz Hesaplama,103,146,000*,000*,000* Bileşik Faiz Hesaplama,004*,780,000*,072,000* Risk ve Getiri İlişkisi,004*,352,001*,027,030 Enflasyon Bilgisi,122,043,000*,001*,000* Çeşitlendirme Bilgisi,000*,355,000*,001*,000* *İlişki Var Tablo 4 de katılımcıların sorulara vermiş oldukları cevaplar doğru ve doğru olmayan cevaplar olmak üzere ikiye ayrılmış ve bu cevapların cinsiyet, yaş, eğitim ve aylık gelir değişkenleri ile ilişkisi ki-kare analizi yöntemiyle incelenmiştir. Analiz sonucuna göre basit bölme işlemi sorusuna verilen cevaplar ile yaş değişkeni arasında anlamlı ilişki vardır. Paranın zaman değeri sorusuna verilen cevaplar ile aylık gelir ve meslek değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır. Ödenen faiz sorusuna verilen cevaplar ile eğitim değişkeni arasında anlamlı ilişki vardır. Basit faiz hesabı sorusuna verilen cevaplar ile eğitim, aylık gelir ve meslek değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır. Bileşik faiz hesaplama sorusuna verilen cevaplar ile cinsiyet, eğitim ve meslek değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır. Risk ve getiri ilişkisi sorusuna verilen cevaplar ile cinsiyet ve eğitim değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır. Enflasyon bilgisi sorusuna verilen cevaplar ile eğitim, aylık gelir ve meslek değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır. Çeşitlendirme bilgisi ile cinsiyet, eğitim, aylık gelir ve meslek değişkenleri arasında anlamlı ilişki vardır.

505 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma Tablo 5. Katılımcıların Enflasyon ve Bileşik Faizin Tanımlarına Verdikleri Cevaplar Enflasyonun Tanımı Frekans % Bileşik Faiz Kavramı Frekans % Zam 42 13,6 Biliyorum 99 32,1 Fiyatlar Genel Seviyesinde Artış 102 33,1 Duydum Fakat Bilmiyorum 105 34,1 Fiyat Artışı 57 18,5 Hiç Duymadım 104 33,8 Bütün Malların Fiyatlarının Yükselmesi Toplam 308 100 107 34,7 Toplam 308 100 Sizce enflasyonu en iyi hangisi tanımlar? şeklinde katılımcılara yöneltilen soruya katılımcıların %33,1 i doğru cevap olan Fiyatlar Genel Seviyesinde Artış cevabını vermiştir. Diğer cevaplara ait oranlar ise %13,6 Zam, %18,5 Fiyat Artışı, %34,7 Bütün Malların Fiyatlarının Yükselmesi şeklinde ortaya çıkmıştır. Bileşik faizin ne olduğunu biliyor musunuz? şeklinde katılımcılara yöneltilen soruya Biliyorum diyenler %32,1 oranında, Duydum Fakat Bilmiyorum diyenler %34,1 oranında, Hiç Duymadım diyenler ise %33,8 oranındadır. Tablo 6. Katılımcıların Bileşik Faizin Ne Olduğuna İlişkin Soruya Verdikleri Cevaplar İle Bileşik Faiz Hesaplama Sorusuna Verdikleri Cevaplar Arasındaki İlişki Bileşik Faiz Kavramı Doğru Yanlış Bilmiyorum Toplam Biliyorum %85,9 %5,1 %9 100 Duydum Fakat Bilmiyorum %53,3 %6,7 %40 100 Hiç Duymadım %46,2 %7,7 %46,1 100 Tablo 6 da katılımcıların bileşik faizin ne olduğu sorusuna verdikleri cevaplar ile bileşik faiz hesaplama sorusuna verdikleri cevaplar arasındaki ilişki yer almaktadır. Bileşik faiz kavramını bildiğini ifade edenlerin %85,9 u bileşik faiz hesaplamasını doğru cevaplarken %5,1 i yanlış cevaplamış %9 u ise bilmediğini belirtmiştir. Bileşik faiz kavramını duyduğunu fakat bilmediğini belirtenlerin %53,3 ü bileşik faiz hesaplamasını doğru cevaplarken %6,7 si yanlış cevaplamış %40 ı ise bilmediğini belirtmiştir. Bileşik faiz kavramını hiç duymadığını belirtenlerin %46,2 si bileşik faiz hesaplamasını doğru cevaplarken %7,7 si yanlış cevaplamış %46,1 i ise bilmediğini belirtmiştir. Tablo 7. Katılımcıların Finansal Bilgi Düzeyini Arttırma İsteği Cevap Frekans % Evet 176 57,1 Hayır 132 42,9 Toplam 308 100

Erhan Ergin 506 Tablo 7 de Finansal Bilgi Düzeyinizin Artmasını İster Misiniz? şeklinde yöneltilen soruya katılımcıların verdikleri cevaplar yer almaktadır. Bu soruya evet cevabını verenlerin oranı % 57,1 iken hayır cevabını verenlerin oranı %42,9 dur. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Çalışma sonuçlarına göre Osmaniye halkının ankette yer alan sorulara vermiş olduğu doğru cevap yüzdelerine bakarak en başarılı olunan başlığın ödenen faiz konusu, en başarısız olunan başlığın ise çeşitlendirme konusu olduğu söylenebilir. Cevap verme yüzdelerine bakarak katılımcıların büyük bir bölümünün basit bölme işlemi konusunda da doğru cevaplama açısından başarılı oldukları söylenebilir. Yarıdan fazla doğru cevap verilen başlıklar sırasıyla basit faiz hesaplama, enflasyon bilgisi, bileşik faiz hesaplama ve paranın zaman değeri konularıdır. Risk ve getiri başlığında ise doğru cevap verme oranı yarı yarıyadır. Tablo 8. Katılımcıların Finansal Okuryazarlık Sorularına Verdikleri Doğru Cevap Yüzdelerinin Türkiye Sonuçlarıyla Karşılaştırılması Soru Başlıkları Türkiye Sonuçları Osmaniye Sonuçları Basit Bölme İşlemi %87 %93,8 Paranın Zaman Değeri %37 %60,4 Ödenen Faiz %84 %94,2 Basit Faiz Hesaplama %43 %70,8 Bileşik Faiz Hesaplama %19 %61,4 Risk ve Getiri İlişkisi %87 %50 Enflasyon Bilgisi %77 %69,5 Çeşitlendirme Bilgisi %69 %34,1 Türkiye Ekonomi Bankası nın 2012 yılında yayınlamış olduğu ve çalışmamızda yer alan konu başlıklarını içeren sorulardan oluşan ve ülkemizde yapılan araştırmadan elde edilen sonuçlar ile Osmaniye ili için ortaya çıkan araştırmamızın sonuçları karşılaştırmalı olarak tarafımızca hazırlanmış ve tablo 8 de sunulmuştur (TEB, 2012, s.4). Tablodan çıkan sonuca göre Osmaniye halkı basit bölme işlemi, paranın zaman değeri, ödenen faiz, basit faiz hesaplama ve bileşik faiz hesaplama konularında Türkiye sonuçlarına göre daha yüksek düzeyde iken risk ve getiri ilişkisi, enflasyon bilgisi ve çeşitlendirme bilgisi konularında daha düşük düzeydedir. Çeşitlendirme ile ilgili sorunun çok fazla uzmanlık gerektirmemesine rağmen soruya doğru cevap verme yüzdesi hem genel olarak hem de Türkiye ortalamasına kıyasla düşüktür. Bu düzeyde bir oran katılımcıların finansal ürünlere ve finansal piyasalara ilişkin bilgi düzeylerinin hiç olmaması veya çok sınırlı düzey de olmasından kaynaklanmaktadır. Bireyler altın, döviz ve vadeli mevduat gibi yaygın olarak bilinen finansal ürünler dışında farklı finansal ürünleri tanımamaktadır veya haberdar değildir. Bireyleri finansal ürünler konusunda bilgilendirme noktasında gerek Osmaniye ilinde gerekse ülke genelinde finansal kurumlara büyük görevler düşmektedir. Risk ve getiri ilişkisini içeren soruda doğru cevap verme oranı yarı yarıyadır. Katılımcılar arasında risk sözcüğünün genel olarak finansal açıdan kayıp veya olumsuz bir durumu ifade

507 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma etme durumu anket formları doldurulurken sıkça karşılaşılmıştır. Bireylere risk kavramının sadece olumsuz veya kayıp anlamına gelmediği aynı zamanda kazancıda ifade edebileceği konusunda bilgilendirme yapmak finansal karar alma veya yatırımları doğru değerlendirme açısından büyük önem taşımaktadır. Çalışmada yer alan 8 adet finansal okuryazarlık sorusuna 6 veya daha fazla doğru cevap verenler yaklaşık olarak tüm katılımcıların yarısıdır ve yukarıda bahsedilen Türkiye Ekonomi Bankasının yayınladığı araştırmada bu oran %43 tür (TEB, 2012, s.7). Sorulara verilen cevaplar ile demografik değişkenler arasındaki istatistikî olarak anlamlı farklılığın en çok eğitim ardından meslek değişkeninde olduğu görülmektedir. En az farklılık ise sadece basit bölme işlemine verilen cevaplar da anlamlı olarak farklılığın ortaya çıktığı yaş değişkenidir. Bu durum sorulara verilen cevapların farklı eğitim düzeyleri ve meslek grupları arasında farklılık gösterdiğini, farklı yaş grupları arasında önemli düzeyde farklılık göstermediğini açığa çıkarmaktadır. Özellikle meslek ve eğitim durumunun finansal okuryazarlık düzeyini etkilediği söylenebilir. Enflasyonun kavramsal olarak tanınmaması ekonomi veya finansal bilgisi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Uzun yıllar ülkemizde yüksek oranlarda seyreden satın alma gücü ve yatırım kararları gibi birçok durumu etkileyen enflasyonun bireylere yansıması katılımcıların çoğunluğunun enflasyon kavramını bütün malların fiyatının yükselmesi şeklinde düşünmesine neden olduğu ifade edilebilir. Bileşik faiz kavramını bildiğini ifade edenler yüzdesel oran olarak yüksek değildir. Bileşik faiz kavramını hiç duymadığını veya bilmediğini belirtenlerin yarıya yakını bileşik faiz sorusunu doğru cevaplamıştır. Bireylerin uygulama da herhangi bir şekilde karşılaştıkları bir konu olması ancak finansal bilgi eksikliğinden dolayı kavramın katılımcılar tarafından ne anlama geldiğinin bilinmemesi bu sonucun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Temel finansal kavramlara ilişkin bilgi düzeyinin yüksek olmamasına rağmen katılımcıların %42,9 u finansal bilgi düzeyinin artmasına ihtiyaç duymamaktadır. Bireylerin finans ve ekonomi bilimini anlaşılması zor olarak görmesi ve yüksek miktarda fona sahip insanları ilgilendiren alanlar olarak algılaması bu durumun sebeplerinden birisi olarak gösterilebilir. Bireylerin finans bilimine yönelik algılarının veya önyargılarının neler olduğunu tespit etmek ileride verilecek eğitimlere yön vermesi açısından önemlidir. Araştırmadan elde edilen bulgulara dayalı olarak oluşturulacak önerilerin Osmaniye halkının finansal bilgi düzeyini artırmak amacıyla yapılacak finansal eğitim projelerine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Osmaniye halkı için bu eğitimin gerçekleştirilmesinde ve bilincin oluşturulmasında kamu kuruluşlarına, sivil toplum örgütlerine ve üniversiteye büyük görev düşmektedir. Bireylere finansın günümüz dünyasındaki yerinden ve öneminden bahsedilmelidir. Finansal okuryazarlığın sahip olunan fon miktarından çok fonu yönetebilmede ki başarı ile ilişkili olduğu bilinci oluşturulmalıdır. Finans eğitimi alan bireylerin finansal bilgi düzeyleri yükselecektir ve sergileyecekleri finansal davranışlar neticesinde daha gerçekçi kararlar almaları kaçınılmaz olacaktır. Sonuç olarak finansal okuryazarlık toplumun her kesimini ilgilendiren bir konu haline gelmiştir. Bireylerin kişisel finansal yönetimini başarılı bir şekilde gerçekleştirmesi hem birey hem de ülkelerin finansal refahı açısından son derece önemlidir. Bu refahı sağlamanın yolu da temel

Erhan Ergin 508 finansal kavramları bilen, finansal okuryazarlık seviyesi sürekli yükselen bireylerden geçmektedir. KAYNAKLAR ALTINTAŞ, K. Murat, (2009), Belirlenmiş Katkı Esaslı Emeklilik Planlarında Finansal Eğitimin Önemi: Katılımcıların Finansal Okur Yazarlığı Çerçevesinde Alternatif Bir Yatırım Eğitimi Modeli, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), ss.151 176. ASIC (Australian Securities and Investments Commission) (2011), Financial Literacy and Behavioural Change Report, Australia. ATKİNSON, Adele; MESSY, Flore-Anne, (2012), Measuring Financial Literacy: Results of the OECD/International Network on Financial Education (INFE) Pilot Study, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, OECD Publishing, No. 15. BASU, Somnath, (2005), Financial Literacy and the Life Cycle, White House Conference on Aging, Washington, USA. BAYRAM, S. Seçil, (2010), Finansal Okuryazarlık ve Para Yönetimi Davranışları: Anadolu Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Uygulama, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. BOAKYE, P. K, Oppang; KANSANBA, Raymond, (2013), An Assessment Of Financial Literacy Levels Among Undergraduate Business Students in Ghana, Research Journal of Finance and Accounting, 4(8), ss.36-49. CALVET, E. Laurent; CAMPBELL, Y. John; SODİNİ, Paolo, (2007), Down or Out: Assessing The Welfare Costs Of Household Investment Mistakes, Journal of Political Economy, 115(5), ss.707-747. CBF (Commonwealth Bank Foundation). (2004), Improving Financial Literacy in Australia: Benefits for the Individual and the Nation, Research Report, Sydney, Australia. CBF (Commonwealth Bank Foundation). (2005), Australian Financial Literacy Assessment Report, Sydney, Australia. CBF (Commonwealth Bank Foundation). (2010), Improving Financial Literacy: Benefits for all Australians, Sydney, Australia. COMCEC (Standing Committee For Economic and Commercial Cooperation of the Organization of Islamic Cooperation). (2013), Enhancing Financial Literacy In Capıtal Market, Report of the Financial Literacy Task Force of the COMCEC Capital Market Regulators Forum. ERGÜN, Bahadır; ŞAHİN, Arzu; ERGİN Erhan, (2014), Finansal Okuryazarlık: İşletme Bölümü Öğrencileri Üzerine Bir Çalışma, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), ss.847-864.

509 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma GEREK, S., KURT; A. Aşkım, (2008), Economic Literacy of University Students: A Sample From Anadolu University, Social Science Research Network. ss. 1-32. Online Erişim: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1137610 HOGARTH, M. Jeanne, (2006), Financial Education and Economic Development, Online Erişim: http://www.oecd.org/finance/financial-education/37742200.pdf IBRAHIM, E. Mohamed; ALQAYDI, R. Fatima, (2013), Financial Literacy, Personal Financial Attitude, and Forms of Personal Debt Among Residents of the UAE, International Journal of Economics and Finance, 5,(7), ss. 126-138. JAPELLI, Tullio, (2010), Financial Literacy: An International Comparison, Netspar Discussion Papers, Discussion Paper 09/2010-064. JARİWALA, Harsha; SHARMA, Mahendra, (2011), Financial Literacy: A call for an Attention, Conference on Inclusive & Sustainable Growth Role of Industry, Government and Society Conference, 2011, Instıtute of Management Technology, Naqpur, India KIMBALL, S. Miles; SHUMWAY, Tyler, (2006), Investor Sophistication and the Participation, Home Bias, Diversification, and Employer Stock Puzzle, University of Michigan, USA. KLATT, Martha, (2009), An Assessment of Women's Financial Literacy, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Wisconsin-Stout Üniversitesi, Amerika Birleşik Devletleri, 2009. LUSARDI, Annamaria; MITCHELL, S. Olivia, (2009), How Ordinary Consumers Make Complex Economic Decisions: Financial Literacy and Retirement Readiness, National Bureau of Economic Research Paper, No. 15350. LUSARDİ, Annamaria, (2008), Financial Literacy: An Essential Tool For Informed Consumer Choice?, National Bureau of Economıc Research Paper. No. 14084. MAHDZAN, N. Shahnaz; TABİANİ, Saleh, (2013), The Impact of Financial Literacy on Individial Saving: An Exploratory Study in the Malaysian Context, Transformations in Business & Economics, 12(28), ss.41-55. MANDELL, Lewis, (2006), Financial Literacy: If It s So Important, Why Isn t It Improving?, Networks Financial Institute at Indiana State University, USA. MANDELL, Lewis, (2008), The Financial Literacy of Young American Adults, Jumpstart Coalition, Washington, USA. MARCOLİN, Sonia; ABRAHAM, Anne, (2006), Financial Literacy Research: Current Literature and Future Opportunities, 3rd International Conference on Contemporary Business, Leura Nsw Faculty of Commerce, Charles Stuart University, Australia. NCEE (National Council on Economic Education). (2005), What American Teens & Adults Know About Economics, New York, USA. NYAMUTE, Winnie; MAINA, J. K. Monyoncho, (2011), Effect of Financial Literacy on Personal Financial Management Practices: A Case Study of Employees of Finance

Erhan Ergin 510 and Banking Institutions, African International Business and Management Conference, University of Nairobi, School of Business, Nairobi, Kenya. OECD (2009), (Organization for Economic Cooperation and Development). Financial Literacy and Consumer Protection: Overlooked Aspects of the Crisis, Paris: OECD. OECD (Organization for Economic Cooperation and Development). (2000), Literacy in the Information Age, Final Report of the International Adult Literacy Survey, Canada. OECD (Organization for Economic Cooperation and Development). (2005), Improving Financial Literacy Analysis of Issues and Policies, Paris: OECD. OECD INFE, (2011), Measuring Financial Literacy: Core Questionnaire in Measuring Financial Literacy: Questionnaire and Guidance Notes for conducting an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy, Paris: OECD. OECD INFE, (2013), Women and Financial Literacy Oecd/Infe Evidence, Survey And Policy Responses, Paris: OECD. REMUND, L. David, (2010), Financial Literacy Explicated: The Case For A Clearer Definition in an Increasingly Complex Economy, The Journal of Consumer Affairs, 44(2), ss.276-295. RMR, (Ray Morgan Research). (2003), ANZ Survey of Adult Financial Literacy in Australia Final Report, Melbourne, Australia. ROOİJ, V. Maarten; LUSARDİ, Annamaria; ALESSİE, Rob, (2007), Financial Literacy and Stock Market Participation National Bureau of Economıc Research Paper, No.13565. SEVİM, Nurdan; TEMİZEL, Fatih; SAYILIR, Özlem, (2012), The Effects Of Financial Literacy On The Borrowing Behaviour of Turkish Financial Consumers International Journal of Consumer Studies, 36(5), ss.573-579. SHAARİ, N. Azizah; HASAN, A. Nurfadhilah; MOHAMED, M. Haji; SABRİ, A. Jafri, (2013), Financial Literacy: A Study Among the University Students, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 5(2), ss. 279-299. SPK (Sermaye Piyasası Kurulu), (2012), Türkiye Finansal Yeterlilik Araştırması Sonuç Raporu, Ankara. TEB (Türkiye Ekonomi Bankası), (2012), Finansal Okuryazarlık ve Erişim Endeksi, İstanbul. TEMİZEL, Fatih, (2010), Mavi Yakalılarda Finansal Okuryazarlık, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. TEMİZEL, Fatih; BAYRAM, Fatih, (2011), Finansal Okuryazarlık: Anadolu Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi (İİBF) Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), ss.73-86. THE WORLD BANK. (2013), Global Survey on Consumer Protection and Financial Literacy: Results Brief, Washington, USA.

511 Finansal Okuryazarlığın Temel Düzeyde İncelenmesi: Osmaniye İlinde Ankete Dayalı Bir Araştırma VISA. (2012), Visa s International Financial Literacy Barometer 2012, Foster City, USA. VISA. (2013), Visa s International Barometer of Women s Financial Literacy, Foster City, USA. WORTHINGTON, C. Andrew, (2006), Predicting Financial Literacy in Australia, Financial Services Review, 4(1), ss. 59-79. İNTERNET KAYNAKLARI Finansal Okuryazarlık Derneği, http://www.fo-der.org/edit-post/ Erişim Tarihi: 02.05.2014 İNGBankası,http://www.ing.com/About-us/Our-stories/Features/FeaturesOld/Discoveringyour-financial-personality.htm Erişim Tarihi: 22.04.2014 Türk Dil Kurumu, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts Erişim Tarihi: 19.04.2014 Türkiye Ekonomi Bankası, http://www.teb.com.tr/aileakademisi/teb-aile-akademisi-nedir/ Erişim Tarihi: 22.04.2014 http://www.paramiyonetebiliyorum.net/proje-hakkinda.aspx Erişim Tarihi: 22.04.2014