DR. H. BURHANETTİN ONAT VE HAYATI (22 Mayıs 1894-14 Aralık 1976) Yrd. Doç. Dr. Muhammet GÜÇLÜ Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınları Antalya-2004
Muhammet GÜÇLÜ, 1 Mayıs 1966 tarihinde Antalya-Serik'e bağlı Alacamı köyünde doğdu. İlk ve Orta öğrenimini Serik'te, Lisans ve Lisansüstü eğitimini Ege Üniversitesi'nde yaptı. Antalya bölgesi üzerine "XX. Yüzyılın İlk Yansında Antalya" (1997) ve "1864-1950 Yılları Arasında Serik" (2000) adlı iki eseri ile bir çok makalesi bulunmaktadır. Çalışmalarını Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde sürdürmektedir. Yayın hakkı yazarına aittir. Tamamen veya kısmen çoğaltılamaz. Kapak Düzeni: M. Kemal ÖZKAN(SDÜ) ISBN : 975-512-883-2 Basım : Retma Matbaacılık 0 242 322 21 II Birinci Baskı : Antalya-2004 Kapak Fotoğrafı : Dr. Burhanettin ONAT. 1950.
"İnkılabımız yeni bir merhaleye ulaşıyor. Bu yolda yürürken senin gibi seciyesine, namusuna güvendiğimiz arkadaşlara ihtiyacımız var." Gazi Mustafa Kemal Paşa, Yalova/Yaz 1930.
SUNUŞ Milletlerin tarihi gibi, şehirlerin tarihi de insanlarla yazılmaktadır. Bir toplumun kimliği tarihsel kültüre sahip çıkmadan gelişemez. Antalya'mızın bugün önemli sorunlarından birisi hızlı kentleşme ile birlikte ortaya çıkan tarihsel kopuşun yarattığı kimlik zayıflamasıdır. Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Antalya'nın öz kimliğine sahip çıkan kurumlardan birisidir. Antalya tarihine ışık tutan yayınlarımız bunun kanıtıdır. Tarihimize ve kültürümüze sahip çıkmak, tarihimizdeki ö- nemli insanları hatırlamak, hatıralarını bugünlere ve geleceğe taşımakla mümkündür. Şehrimize karşı yükümlülüklerimiz gibi, şehrimize hizmet etmiş şahsiyetlere karşı vefa bor-cumuz da vardır. Dr. H. Burhanettin Onat hakkındaki bu çalışmaya sağladığımız destek bir vefa borcunun ödenmesi anlamında değerli bir fırsattır. Dr. H. Burhanettin Onat Antalya tarihinde iz bırakmış değerli şahsiyetlerden birisidir. Antalya'nın ilk doktorlarından, Hilal-i Ahmer Cemiyeti Antalya Şube Başkanlığı, Türk Ocağı Antalya Şubesi kurucusu, Serbest Cumhuriyet Fırkası Antalya Teşkilatı kurucusu, Antalya Belediye Başkanı, Demokrat Parti Antalya Milletvekili unvanlarına sahip olan Dr. Onat'ın hayatı Antalya'nın bir dönem tarihine ışık tutmaktadır. Bu vesile ile Dr. H. Burhanettin Onat'ı rahmetle anıyoruz. Odamız, Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Sayın Muhammet Güçlü'nün Antalya ile ilgili diğer çalışmalarından "XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya" (1997) isimli çalışmasını ve Antalya'nın ilk tüccarları üzerine Osmanlıca'dan çeviri "Antalya Ahval-i Ticariyesini ve Tüc-
carammn Esamisini Havi Risaledir" (1997) adlı bir kitapçığını da yayınlamıştır. Antalya tarihine ve kültür hayatına bir hizmet olarak, "Dr. H. Burhaneuin Onat ve Hayatı (1894-1976)" adlı kitabını yayınlamaktan da büyük mutluluk duyuyor, Sayın Güçlü'ye teşekkür ediyoruz. Bu yayının Antalya'nın yakın sosyal tarihi üzerine araştırmaları teşvik etmesini diliyoruz. Kemal ÖZGEN Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ KISALTMALAR IX XIV GİRİŞ AİLE ÇEVRESİ VE ÇOCUKLUĞU A- Ailesi, Çocukluğu ve İlk Öğrenimi 1 B- Orta ve Yüksek Öğrenim Hayatı 4 C- Dürdane Hanım ile Evlenmesi 9 BİRİNCİ BÖLÜM MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ VE İLK GÖREVLERİ A- Cepheye Katılması ve Aldığı Görevler 11 1- Aydın Cephesine (Nazilli) Katılması 11 2- Burdur'da Hilal-i Ahmer (Kızılay) Çalışmaları 13 a- Rodos Seyahati ve Antalya'yı ilk Görüşü 15 b- Burdur'da iki Yabancı Gazeteci ve Gözlemleri 19 3- Konya'daki Çalışmaları 24 B- Antalya ve Dr. Burhanettin Bey 24 1- Hilal-i Ahmer'in Antalya Şubesinin Kurulması 24 2- Antalya'daki Çalışmaları 28 C- Antalya'daki Diğer Sağlık Çalışanları 35 D- Türk Ocağı nın Antalya Şubesini Kurması 39 E- Türk Ocağı ve Latin Alfabesi 43 F- İstiklal Madalyası Alması 46
İKİNCİ BÖLÜM SİYASİ HAYATA ATILIŞI A- Serbest Cumhuriyet Fırkası Dönemi 49 1 - Serbest Cumhuriyet Fırkası'na Katılması 49 2 - Antalya Şubesini Kurma Çalışmaları 56 3 -Belediye Seçimleri 59 a-antalya Merkezde Seçim Hazırlıkları 59 b- Kazalarda Belediye Seçimi 62 c- Antalya'da Belediye Seçimi 64 d- Seçimde Büyük Olay 68 e- Antalya'da Belediye Seçimi Sonuçlan 78 f- Belediye Seçimleri ile ilgili Şikayetler 78 g- TBMM Gündeminde Antalya Olayları 80 B- Serbest Cumhuriyet Fırkası Sonrası Yaşamı 91 C- Belediye Başkanlığı Dönemi (26 Mayıs 1946-10 Haziran 1947) 96 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MİLLETVEKİLLİĞİ VE TUTUKLULUK DÖNEMİ A- Demokrat Parti Antalya Şubesinin Kurulması 103 B- 1950 Genel ve Yerel seçimleri 107 C- Milletvekilliği Dönemi (1950-1960) 110 1. IX. Dönem 110 2. X. Dönem 114 3- XI. Dönem 119 D- Yassıada ve Kayseri Hayatı (1960-1966) 121 1 - Tutuklanması ve Yassıada'ya Götürülmesi 121 2 - Yargılanma Sürecinin Başlaması 124 3 - Kayseri Cezaevine Nakli 132 4 -Tahliye Edilmesi 134
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FİKİR. YAZARLIK VE SANAT YÖNÜ A- Fikir ve Yazarlık Yönü 139 B- Sanat Yönü 143 C- Vefatı 147 SONUÇ 150 SUMMARY 152 BİBLİYOGRAFYA 155 EKLER 163 EK-I: Dr. Burhanettin Onat'ın Nüfus Cüzdanı Ömeği 163 EK-I1: Kendi Yazısıyla Özgeçmişi 164 EK-1II: Dr. Burhanettin Bey'in Antalya'ya Geldiğini Halka Duyuran Antalya'da Anadolu Gazetesinin "Geldi" Başlıklı Haberi 165 EK-IV : Dr. Burhanettin Bey'in İstiklal Madalyası 166 EK-V : Serbest Layık Cumhuriyet Fırkası Antalya Vilayet Ocağı'na Ait Antetli Evrak 167 EK-VI: Antalya Belediye Başkanlığı'nın Onanmasına İlişkin Karar Metni 168 EK-VII: CHP'nc Bağlı Olduğuna Dair Açık Mektubu 169 EK-VIII: Antalya Belediyesi Genel Kunılu'nun Dr. Burhanettin Onat Hakkındaki Karan 170 EK-IX: IX. Dönemde Milletvekili Seçildiğine DairTutanak 171 EK-X: X. Dönem Milletvekili Tanıtım Kartı 172 EK-XI: 30 Mayıs 1960 Tarihinden Başlamak Üzere Bir Aylık İngiltere, Batı Almanya, Danimarka, İsveç'i Kapsayan Vize Talebi 173 EK-XII: Dr. Burhanettin Onat Hakkında 15 Eylül 1961 Tarihli Yüksek Adalet Divanı Kararı 174
EK-X1II: Antalya-Burdur-Ispaıta Tabip Odası Tarafından Dr. H. Burhanettin Onat'a Verilen Tıpta 50 Yıl Onur Belgesi 175 DR. BURHANETTİN ONAT HAKKINDA RESİMLER 176
ÖNSÖZ Antalya üzerine çalışma yapmaya başlamamın ilk anlarından itibaren Dr. Burhanettin Onat adı ile karşılaştım. Çalışmamın ilerleyen aşamasında bu isim bende merak uyandırmaya başladı. Dolayısıyla Burhanettin Onat üzerine belge ve bilgi toplamaya başladım. Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Antalya'daki XI faaliyetleri üzerine yazdığım iki makale, Burhanettin Onat'ı yakından tanımama vesile oldu. Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın 1930 yazında Yalova'da köşkte bir akşam yemeğinde masa başında Dr. Burhanettin Bey'e "İnkılabımız yeni bir merhaleye ulaşıyor. Bu yolda yürürken senin gibi seciyesine, namusuna güvendiğimiz arkadaşlara ihtiyacımız var" demesi, böyle bir çalışma yapmamda en önemli etken olmuştur. Bunun yanında Dr. Burhanettin Onat tarafından kaleme alınan ve 2000 yılında basılan "Bir Zamanlar Antalya-Bir Antalya Sevdalısının Kaleminden" adlı kitabın editörü Ayşe Üçok'un "Editörün Notu" başlığı altında yazdığı yazıda Antalya ve Burhanettin Onat hakkında "Bu kitap sadece Antalya ve çevresinin tarihini, antik şehir ve eserleri aktarmakla kalmıyor, aynı zamanda hem binlerce yıl bu topraklarda yaşamış halkların yaşamından hem de Burhanettin Onat'ın ayrı bir kitap konusu olabilecek kadar renkli yaşamından kesitler veriyor" demesi beni bu renkli sima hakkında bir eser yazmaya yönlerdi. Bu çalışmayı yaparken kaynak olarak Dr. Reşit Galip hakkında yazılan eserin içine konulan ve Dr. Burhanettin Onat tarafından kaleme alınan 1894-1934 yıllarını içeren anılan, yine Dr. Burhanettin Onat tarafından kaleme alındığı sanılan 1930 yılı Ekim ayında yapılan yerel seçimler sırasında meydana gelen Antalya olaylarını anlatan
Serbest Cumhuriyet Fırkası Katip-i Umumiliği katına "Serbest Layık Cumhuriyet Fırkası Antalya Vilayet Ocağı" antetli kağıda yazdığı rapor, milletvekili olmasından dolayı TBMM Arşivinde bulunan Dr. Burhanettin Onat'ın 1950-1960 arası hayatı hakkındaki bilgiler içeren dosyalar ile kızı Güler Zaim'in çabalanyla basılan "Bir Zamanlar Antalya-Bir Antalya Sevdalısının Kaleminden" adlı eser önemli başvuru kaynaklarım oldu. Dr. Burhanettin Onat'ın Milletvekilliği döneminde TBMM'de yaptığı konuşmalarını ayrı bir çalışmanın konusu olarak düşündüğüm için bu çalışmamda kullanmadım. Bunun yan ında Dr. Burhanettin Onat'ı kentte yakından tanıyan, XI. Dönem Antalya Milletvekilli olduğu için onun gibi tutuklanarak önce Yassıada'ya sonra Kayseri'ye gönderilen Sayın Adnan Selekler (Avukat) ile 21 Şubat 2003 ve 11 Mart 2003 tarihlerinde Konyaaltı caddesinde bulunan evinde yaptığımız bir hayli uzun sohbetler sırasında Demirci Mehmet Efe ile ilişkisi, SCF, DP'nin Antalya il kurucuları, DP dönemi, Yassıada ve Kayseri hayatı ile ilgili bir çok değerli bilgi edinme fırsatı yakaladım. Bu bilgileri benimle paylaştığı için Sayın Adnan Selckler'c içten teşekkürlerimi sunarım. Dr. Burhanettin Onat'ı TBMM'den yakından tanıyan Erzurum DP Milletvekili, AP Cumhuriyet Senatosu Üyesi ve günümüzde Demokratlar Derneği Başkanı Sayın Osman Alihocagil'e af kanunlarının temininde yaptığı yardımlarından dolayı, DP Çorum Milletvekili Sayın M. Kemal Biberoğlu'na Onat ile ilgili hatıralarını bizimle paylaşma lütfunda bulunduğundan dolayı her iki Milletvekilimize ayrı ayrı teşekkür ederim. Ayrıca aile mensuplarından kızı A. Güler Zaim ile damadı İnşaat Yüksek Mühendisi Fahrettin Zaim ile 13 Mart 2003 tarihinde Metin Kasapoğlu caddesinde bulunan evlerinde yaptığımız uzunca bir görüşme sırasında Onat'ın ailesi, evlenmesi, cepheye katılması, Yalova görüşmesi. Belediye başkanlığı. Antalya gazetesi ile yaşadığı
sürtüşmenin gerçek sebebi, DP dönemi, tutukluluk hayatı, kültür, sanat ve araştırmacı yönü hakkında bir çok sorunun cevabını bulma fırsatı yakaladım. Babaları ile ilgili bu çok özel bilgileri benimle paylaştıkları için kendilerine çok teşekkür ederim. Bunun dışında yakın çevresi, mesai arkadaşları ve Antalyalılar ile yaptığım görüşmeler çalışmamın şekillenmesine katkı sağlamıştır. Bazı belge ve bilgilerin temininde yaptıkları yardımdan dolayı Sunan-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Müdürü Sayın Kayhan DÖRTLÜK ile Antalya Büyükşehir Belediyesi mensubu Mustafa ÜSTÜN'e içten teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışmamın yayınlanmasını sağlayan Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Kemal ÖZGEN ve şahsında kurul üyelerine teşekkür ederim. Dr. Burhanettin Onat'ın hayatını ve çalışmalarını gözler önüne sermeye çalıştığım bu çalışmam ile kent. kent kültürü ve aile tarihi çalışmalarına katkı yapmak istedim. Umarım başarılı olmuşumdur. Muhammet Güçlü Antalya, 2004