ANKARA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

ANKARA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ANKARA İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2003

İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI REHBERİ ÇEVRE DURUM RAPORLARINDA KULLANILACAK REHBERİN ANA BAŞLIKLARI Sayfa COĞRAFİ KAPSAM... 10 DOĞAL KAYNAKLAR... 11 HAVA (ATMOSFER VE İKLİM )... 13 SU... 15 TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI... 18 FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER... 19 TURİZM... 26 TARIM VE HAYVANCILIK... 27 MADENCİLİK... 29 ENERJİ... 30 SANAYİ VE TEKNOLOJİ... 33 ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME... 34 YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS... 36 ATIKLAR... 40 GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM... 42 AFETLER... 44 SAĞLIK VE ÇEVRE... 45 ÇEVRE EĞİTİMİ... 47 ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA... 47 2

ÇEVRE DURUM RAPORLARINDA KULLANILACAK REHBER (A). COĞRAFİ KAPSAM 10 A.1. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Coğrafi Durumu A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya (B). DOĞAL KAYNAKLAR 11 B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun,Tezek) B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Flora ve Fauna B.2.1. Ormanlar B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Endemik Bitkiler B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler (C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 13 C.1. İklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar C.1.1.2. Basınç C.1.1.3. Nem C.1.1.4. Sıcaklık C.1.1.5. Buharlaşma C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1.Yağmur C.1.1.6.2.Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C.1.1.7. Seller C.1.1.8. Kuraklık

C.1.1.9. Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Nitrojen Oksitler C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri (D). SU 15 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Akarsular D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.4. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metallar ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1. Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 2

(E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 18 E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları E.3.1.2. Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 19 F.1. Ormanlar F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı F.1.2. Bölgenin Orman Envanteri F.1.3. Orman Varlığının Yararları F.1.4. Orman Sayılan Alanların Daraltılması F.2. Çayır ve Meralar F.2.1. Çayır ve Mera Varlığı F.2.2. Kullanım Amaçları ve Yararları F.3. Flora F.3.1. Türler ve Populasyonları F.3.2. Habitat ve Toplulukları F.4. Fauna F.4.1. Türler ve Populasyonları F.4.1.1. Karasal Türler ve Populasyonları F.4.1.2. Aquatik Türler ve Populasyonları F.4.1.2.1.Kürklü Hayvanlar F.4.1.2. 2.Balıklar F.4.2. Habitat ve Topluluklar F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları F.4.3.1. Evcil Hayvanlar F.4.3.1.1.Sahipli Hayvanlar F.4.3.1.2.Sahipsiz Hayvanlar F.4.3.1.3.Nesli Tehlike Altında Olan Ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar F.4.3.2. Hayvan Hakları İhlalleri F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.5. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.5.1. Milli Parklar F.5.2. Tabiat Parkları F.5.3. Tabiat Anıtı F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleri F.5.6. Sulak Alanlar F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.5 Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu 3. Alanı 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 3

6. Toprak Envanteri ile İlgili Toprak Tasarruf Biçimine İlişkin Bilgiler 7. İnsan Nüfusu 8. Ulaşım ve Altyapı 9. Fiziksel Özellikler 9.1. Kara Özellikleri 9.1.1 Jeoloji 9.1.2 Topografya 9.1.3 Hidroloji 9.1.4 İklim Özellikleri 9.2. Deniz Özellikleri 9.2.1 Jeoloji 9.2.2. opografya 9.2.3. Hidroloji 9.2.4 Sedimantoloji 10. Flora ve Fauna (özellikleri, endemik ve tehdit altındakiler) 10.1. Karasal 10.2. Deniz 11. Kültürel/Tarihsel Özellikler 12. Kullanım Amaçları 13. Mevcut Sorunlar Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar F.5.14. Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları F.5.16. Sit Alanlar F.5.16.1.Kentsel Sit F.5.16.2.Tarihi Sit F.5.16.3.Arkeolojik Sit F.5.16.4.Doğal Sit F.5.17. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan "Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.5.17.1.Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar F.5.17.1.1.Anıtlar F.5.17.1.2.Yapı Toplulukları F.5.17.1.3.Sitler F.5.17.2.Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar F.5.18. Akdeniz'de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları F.5.19. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'ne Göre Belirlenen "Kıta İçi Yüzeysel Suları Kapsayan İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları" F.5.19.1.Mutlak Koruma Alanları F.5.19.2.Kısa Mesafeli Koruma Alanları F.5.19.3.Orta Mesafeli Koruma Alanları F.5.19.4.Uzun Mesafeli Koruma Alanları F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği'nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.5.22. Tarım Alanları F.5.22.1.Tarımsal Gelişim Alanları F.5.22.2.I.II.III. Sınıf Tarım Alanları F.5.22.3.Özel Mahsul Plantasyon Alanları 4

( G ). TURİZM 26 G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G.1.1.1.Konum G.1.1.2.Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm Çevre İlişkisi ( H ).TARIM VE HAYVANCILIK 27 H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H.2.1.1. Tarla Bitkileri H.2.1.1.1.Buğdaygiller H.2.1.1.2.Yem Bitkileri H.2.1.1.3.Endüstriyel Bitkiler H.2.1.1.4.Süs Bitkileri H.2.1.2. Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1.Meyve Üretimi H.2.1.2.2.Sebze Üretimi H.2.2. Hayvansal Üretim H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretim) H.2.2.4. Su Ürünleri H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı (I). MADENCİLİK 29 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 5

( J ). ENERJİ 30 J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1.1. Güneş Enerjisi J.1.1.2. Rüzgar Enerjisi J.1.1.3. Su Enerjisi J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi J.1.1.5. Biyomas Enerjisi J.1.1.6. Odun J.1.1.7. Kömür J.1.1.8. Petrol (Fuel-Oil, Motorin,Asfalt,Benzin,LPG) J.1.1.9. Jeotermal Enerji J.1.1.10.Doğalgaz Enerjisi J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları J.1.2.1. Termik Enerji J.1.2.2. Hidrolik Enerji J.1.2.3. Nükleer Enerji J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.2.1. Mesken J.2.2. Ticaret J.2.3. Sanayi J.2.4. Resmi Daire J.2.5. Diğer J.3. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar ( K ). SANAYİ VE TEKNOLOJİ 33 K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı (L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 34 L.1. Altyapı L.1.1. Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L.2.1.1. Karayolları Genel L.2.1.2. Ulaşım Planlaması L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri L.2.1.4. Kentiçi Yollar 6

L.2.1.5. Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı L.2.3.1. Limanlar L.2.3.2. Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin İmar Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı (M). YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 36 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseni M.1.1.3.Planlı Kentsel Gelişme Alanları M.1.1.4.Kentsel Alanlarda Yoğunluk M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları M.1.1.6 Endüstri Alanlarda Yer Seçimi M.1.1.7.Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M.1.2.1.Kırsal Yerleşme Deseni M.1.2.2 Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. Göçler M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.4. Konut Yapım Süreçleri M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Binalarda Ses İzalasyonu M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.4. Kentsel Atıklar M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı M.6.5. Yer Değiştirme Olayları M.6.6. Turizm ve Seyahat M.6.7. İşsizlik 7

(N). ATIKLAR 40 N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıkları N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Pil ve Aküler N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.5. Tarama Çamurları N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Radyoaktif Atıklar N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonları N.8.. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri (O). GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 42 O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O.1.1.1.Trafik Gürültüsü O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü O.1.1.3.İnşaat Gürültüsü O.1.1.4.Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O.1.1.5.Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O.1.2.1.Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O.1.2.2.Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O.1.3.1.Fiziksel Etkileri O.1.3.2.Fizyolojik Etkileri O.1.3.3.Psikolojik Etkileri O.1.3.4.Performans Etkileri O.2. Titreşim (P). AFETLER 44 P.1. Afet Olayları P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları P.1.5. Fırtınalar P.2. Afetler ve Sağlık Zararları P.2.1. Radyoaktif Maddeler 8

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar (R). SAĞLIK VE ÇEVRE 45 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R.1.2.1. İçme ve Kullanma Suları R.1.2.2. Denizler R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma (S). ÇEVRE EĞİTİMİ 47 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar (T). ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 47 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 9

"İL ÇEVRE DURUM RAPORLARI" NIN HAZIRLANMASINDA UYGULANACAK REHBER'LE İLGİLİ AÇIKLAYICI BİLGİLER (A). COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş: Çevre durum raporu hazırlanacak ilin genel tanımı yapılacak, kısaca tarihi ve önemli yerleri belirtilecektir. Alt başlıklarda yer alan konular harita üzerinde gösterilecek. Haritaların tamamının ölçek ve lejantları belirtilecektir. A.2. İl ve İlçe sınırları: İlin ve İlçelerinin sınırlarını gösteren bir harita yapılmalı ve ile bağlı bulunan ilçeler liste şeklinde verilmelidir. A.3. İlin Coğrafi Durumu: İlin enlem ve boylamı, ilin başka illere ortak sınırları belirlenmelidir. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: İlin topografik haritası çizilerek, yüksek platolar, ovalar, dağlar ve tepeler gibi yer şekilleri anlatılmalıdır. Jeomorfolojik haritalar hazırlanarak Jeomorfolojik yönden konut ve sanayi alanlarının uygun yerlerde kurulup kurulmadığı ve çevre kirliliğine hassas yöreler belirlenmelidir. A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi: İlin jeolojik haritası çıkarılarak jeolojik yapı şu şekilde incelenmelidir: -İlin sınırları içindeki kayaçlar yaşlılık sıralamasına göre (stratigrafik sıraya göre belirtilmelidir.) -1/1000 000 veya daha küçük ölçekli haritalar kayaçların yayılma alanları işlenmelidir. -Kayaçlar bazik ve asidik özelliklerine göre ayırt edilmelidir. -İlin genelleşmiş stratigrafik kesiti yapılmalıdır. -Taşların yaşı; radyoaktivite ve fosillerden yararlanılarak stratigrafik yaşlılık olarak tespit edilir. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma: Yörede taşların uğradığı değişiklikler ( metaformizma ) anlatılmalıdır. Mermer taşının oluşumu,... v.b. gibi bilgilere yer verilmelidir. İl sınırları içinde eskiden meydana gelmiş mağmatik ve volkanik olaylar varsa oluşumları hakkında bilgi verilmelidir. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya: Afet yerlerinin tespiti ve önlem alınması için bugünkü tektonik hareketlerin belirtilmesi gerekir. Belli bir zaman sürecinde (yaşlı tektonik hareketler) meydana gelen orojenik hareketler de belirtilmelidir. SONUÇ: İlin jeolojik ve Jeomorfolojik yapısının çevre sorunları ile ilişkisi kurulup incelenmelidir. *NOT: Her bölümün sonuna yararlanılan kaynaklar ve yılları, konu ile ilgili varsa yapılan önemli bilimsel (tez, proje, master, doktora) çalışmaların isimleri, yayın tarihleri, yeri, yayım ve yayımcı adları belirtilecektir. 10

(B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş: İlde ölçüm yapılıyorsa yıllık ortalama; güneşleme süresi ışınım şiddeti ve yıllık tüketilen toplam güneş enerjisi miktarı verilmelidir. B.1.2. Su Gücü: Irmaklar, çaylar gibi enerjiye dönüştürülebilecek su kaynakları, varsa mevsimlere göre debisi ve akış hızı belirtilmelidir. Denizlerde ise dalga enerjisi ile ilgili olarak dalgaların yüksekliği, hızı belirtilmelidir. B.1.3. Kömür: İl sınırları içinde kömür rezervleri olup olmadığı, varsa yeri ve tahmini miktarı, işletilip işletilmediği, cinsi ve ısıl enerjisi belirtilmelidir. B.1.4. Doğalgaz : İl sınırları içinde doğalgaz rezervleri olup olmadığı. Varsa nerede ne miktarda olduğu belirtilmelidir. B.1.5. Rüzgar: İl sınırlarında ölçüm yapılıyorsa yıllık ortalama rüzgar hızı, rüzgar enerjisi doğal potansiyeli belirlenmelidir. B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) Biyomas enerjisinden yararlanılıyorsa proses sonucu kullanılan biyomas (gaz, sıvı, katı) cinsi, yerleri ve miktarı belirtilmelidir. Odun; enerji kaynağı olarak il sınırları içinde elde edilen miktarı, elde edildiği yerler ve cinsi belirtilmelidir. B.1.7. Petrol: İl sınırları içinde bulunan petrol rezervlerinin yeri, miktarı ayrıca rafineri varsa, rafine edilen petrol ürünlerinin üretim miktarları ve cinsleri belirtilmelidir. B.1.8. Jeotermal Sahalar: Jeotermal kaynakların yeri, nitelik ve nicelikleri hangi amaçlar için kullanıldıkları belirtilmelidir. B.2. Flora ve Fauna B.2.1. Ormanlar: İl sınırları içinde bulunan orman alanları (ha) olarak belirtilmelidir. İl orman zenginliklerinin yeri, nitelik ve nicelikleri harita üzerine işlenmelidir. B.2.2. Çayır ve Mera: İl sınırları içinde bulunan çayır ve meraların miktarı (ha) olarak belirtilmeli ve kullanımlarıyla ilgili bilgiler verilmelidir. B.2.3. Sulak Alanlar: İl sınırları içinde bulunan sulak alanlar tespit edilmeli ve (ha) olarak belirtilmelidir. 11

B.2.4. Endemik Bitkiler: Tür ve popülasyonlar, habitat ve topluluklar belirtilmelidir. (Endemik bitkilerin bilimsel ve varsa yöresel adları da belirtilmelidir.) B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar: Karasal ve aquatik türler, popülasyonlar, habitat ve toplulukları hakkında bilgi verilmelidir. ( flora ve fauna hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Flora, fauna ve hassas yöreler.) Fauna ve endemik hayvanların bilimsel ve yöresel adları da belirtilmelidir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları: İl sınırları içerisinde bulunan Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanlarının isimleri belirtilmelidir. B.3. Toprak: İl sınırları içerisinde bulunan toprak kuşakları, çeşitleri, bu kuşakların özellikleri, kapladığı alanlar ve ilçelere göre dağılımı belirtilmelidir. İlçelere göre dağılımı ise haritalar üzerinde gösterilmelidir. B.4. Su Kaynakları: B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar: İçme suyu kaynakları ve barajların yerleri, taşıdıkları su miktarı ve niteliği, derinliği, yüzey alanı, hacmi, bu kaynağı besleyen su girdilerinin ve çıktılarının yerleri, isimleri ve miktarları belirtilmelidir. B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları: Yeraltı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri belirtilmelidir. B.4.3. Akarsular: Nehir, Çay ve kolları harita üzerinde çizilip mevsimlik debileri ve nasıl yararlanıldığı belirtilmelidir. (Varsa bu akarsulardan ülke sınıraşan akarsuyun sulama ve enerji olarak kullanım kapasiteleri hakkında bilgi verilecektir) B.4.4. Göller ve Göletler : Göllerin ve göletlerin mevsimlere göre derinliği ve suyun niteliği, yüzey alanları, hacimleri, gölleri besleyen ve göllerden çıkan su kaynaklarının yerleri, su miktarları ve isimleri belirtilmelidir. B.5. Mineral Kaynaklar: İl sınırları içerisindeki ; Maden Kanunu ve Taş Ocakları Nizamnamesine tabi doğal kaynakların yerleri, rezerv miktarları, türleri ve nitelikleri aşağıdaki başlıklar altında belirtilmelidir. B.5.1. Sanayi Madenleri: Alçı taşı, bor mineralleri, çimento hammaddeleri kil, kireçtaşı, asbest, kaolen gibi madenlerin yerleri, rezerv miktarları belirtilecektir. B.5.2. Metalik Madenler: Altın, gümüş, alüminyum, bakır, çinko, demir, pirit, antimon gibi madenlerin yerleri, rezerv miktarları belirtilecektir. 12

B.5.3. Enerji Madenleri: Asfaltit, linyit, petrol, tabii buhar, taş kömürü, toryum, bitümlü şist gibi madenlerin yerleri, rezerv miktarları belirtilecektir. B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: Nizamnameye tabi; kum, taş ocağı v.b. malzemelerin yerleri, rezerv miktarları, türleri hakkında bilgi verilecektir. (C). HAVA ( ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava : Bu bölümde genel iklim özellikleri, meteorolojik faktörler (sıcaklık, yağış, nem, rüzgar vb.) bölgenin denizden yüksekliği ve denize olan uzaklığı gibi bilgiler ile hava karakterleri, meteoroloji istasyon çeşitleri (klima, sinoptik, radiosonde) ve sayıları hakkında bilgilere yer verilmelidir. C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar: Aylık ve yıllık ortalama rüzgar hızı (m/sn), en hızlı esen rüzgarın yönü ve hızı, ortalama fırtınalı günler sayısı, ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı, rüzgar gülünün çizilerek aylık, mevsimlik ve yıllık hakim rüzgar yönünün belirtilmesi ve rüzgarın bölgede hava kirliliğine olan etkisi belirtilmelidir. C.1.1.2. Basınç: Bu başlıkta ortalama en yüksek ve en düşük yerel basınç (hpa), aylık ortalama buhar basıncı (hpa) olarak belirtilmelidir. C.1.1.3. Nem: Aylık ortalama ve en düşük bağıl nem (%), nemin en az ve en fazla olduğu aylar verilmelidir. C.1.1.4. Sıcaklık: Aylık ve yıllık ortalama sıcaklık ( о C), aylık ve yıllık ortalama yüksek ve düşük sıcaklık( о C), en yüksek sıcaklık günü ve yılı, en yüksek sıcaklık ( о C), günlük en yüksek sıcaklık ( о C) farkı belirtilmelidir. C.1.1.5. Buharlaşma: Buharlaşmaya neden olan faktörler, ortalama buharlaşma ve günlük buharlaşma miktarı (mm) olarak verilmelidir. C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1.Yağmur: Ortalama toplam yağış miktarı(mm), günlük en çok yağış miktarı ve yağışın aylar ve mevsimlere göre dağılımı verilmelidir. C.1.6.1.2.Kar, Dolu, Sis ve Kırağı: Ortalama kar yağışlı günler sayısı, ortalama karla örtülü günler sayısı, en yüksek kar örtüsü kalınlığı (cm), donlu gün sayısı, ortalama sisli, dolulu ve kırağılı günler sayısı, sisin, dolunun ve kırağının en yüksek ve en düşük olduğu aylar belirtilmelidir. 13

C.1.1.7. Seller: Sel olup olmadığı, sıklığı, nedenleri ve etkileri bu başlık altında incelenmelidir. C.1.1.8. Kuraklık: Kurak geçen aylar, yıllar ve etkileri belirtilmelidir. C.1.1.9. Mikroklima: İl sınırları içinde mikroklima oluşturan özel alanların yerleri, fonksiyonları incelenmelidir. C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme: Bu bölümde, göç olayları ve getirdiği sorunların hava kirliliğindeki rolü, şehir formu, yetersiz altyapı, plansız yerleşim gibi bilgiler incelenmelidir. C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması: İlde kişi başına düşen yeşil alan, Toplam kentsel yeşil alan yüzölçümü, kent koşullarına uyum sağlamış bitki türü, ağaçlandırma planları gibi bilgiler incelenmelidir. C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar: Burada kullanılan yakıt (Kömür, doğalgaz, kalorifer sıvı yakıtı, likit petrol gazı, odun, benzin, motorin, elektrik tüketimi vs. ) ile bunlara getirilen sınırlamalar, doğalgaz çalışmaları, doğalgaz kullanan konut sayısı, doğalgaz tüketimi, doğalgaz veya kömür kullanımı sonucu havaya verilen emisyonlar, kömür kullanan konut sayısı, kaliteli kömür temini gibi bilgiler incelenmelidir. C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar: İldeki Hava Kalitesi Korunması Yönetmeliği'nin Ek-8'e göre izne tabi tesislerin sayısı, yakma sistemleri, kullandığı yakıt türü ve miktarları ile tesisin yerleşim alanlarına olan uzaklığı, endüstri yoğunluğu ile yapılan denetimler hakkında bilgi verilmelidir. Aynı şekilde izne tabi olmayan tesislerin sayısı, faaliyet türleri, kullandığı yakıt türü ve miktarları hakkında bilgi verilmelidir. Mevcut endüstrilerden kaynaklanan emisyonların türü, miktarı, hangi tesislerden havaya geçtiği, önleme çalışmaları olup olmadığı incelenmelidir. C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar: İldeki motorlu kara taşıtların cinsi, sayısı, ve yıllık akaryakıt tüketimi, emisyon kontrolüne yönelik yapılan çalışmalar, egzos ölçüm istasyon sayısı ve ölçüm sonuçlarına dair genel bilgi ve kimler tarafından yapıldığı belirtilmelidir. Motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar (CO, NC, NOx, Pb, SO 2...) incelenmelidir. İldeki hava taşıtları için toplam yakıt tüketim özellikleri, miktarı ile havaalanı sayısı, uçan, inen ve transit geçen hava taşıtlarının sayısı belirtilmelidir. İldeki deniz taşıt sayısı, toplam yakıt tüketim miktarı ve özellikleri ile liman, marina v.b. sayısı belirtilmelidir. C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman: Havayı kirletici gazlardan birisi olan SO 2 için Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından ön görülen günlük en fazla ortalama değerleri olan standart ile Türkiye standardı incelenmelidir. Ulaşım ve yakıtlardan havaya verilen yıllık SO 2 miktarları, hava kirliliği ölçüm noktalarının yerleri, hava kirliliği ölçüm sonuçlarının ( Kış sezonu Ekim-Mart) mevsimlere ve kaynaklara göre SO 2 emisyonları ( ortalama yaz günü, kış günü emisyonu ile günlük ve yıllık emisyon) duman yıllık 14

ortalaması ( ölçüm noktası bazında) aylık SO 2 değerlerinin aşıldığı gün yüzdesi gibi bilgilere yer verilmelidir. Söz konusu bilgilerin kolay anlaşılabilmesi ve mukayesesi için şekil, tablo, grafik ve haritalardan da yararlanılmalıdır. C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları: Burada PM için; ortalama Dünya ve Türkiye Standartları dikkate alınarak ulaşımdan, sanayiden, ısınmadan ve enerji temininden havaya verilen PM miktarı, PM ölçüm sonuçları (Ekim- Mart Dönemi) çeşitli şekil, tablo, grafik ve haritalar mevsimlere ve kaynaklara göre PM emisyonları ( ortalama yaz ve kış günü, günlük ve yıllık) PM değerlerinin aşıldığı gün yüzdesi gibi bilgiler incelenmelidir. C.2.3. Karbonmonoksit: Burada CO için uzun ve kısa vadeli sınır değerleri,sabit (konutlar,endüstriyel tesisler ) ve hareketli kaynaklardan ( motorlu taşıtlar) verilen CO miktarı, yıllık ve kaynaklarına göre CO emisyon değerleri, şekil,grafik, tablo,harita gibi bilgiler incelenmelidir. C. 2. 4. Nitrojen Oksitleri: Burada çeşitli kirletici kaynaklardan havaya verilen NOx miktarı, yıllık kaynaklarına göre NOx emisyonları (ort. günlük emisyon, yıllık emisyon) incelenmelidir. C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları: Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taşıtlardan kaynaklandığı göz önünde tutularak; havaya verilen hidrokarbon miktarı kısa ve uzun vadeli sınır değerleri ve HC ve Pb yıllık ortalama yoğunluğu incelenmelidir. C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri: Ozon tabakasına zararlı faaliyetler olup olmadığı hakkında bilgi verilmelidir. C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri: İlin ortalama yağmur ph'sı yağan yağmurun asit karakter yüksekliği veya düşüklüğü, yağan yağmurun iyon konsantrasyonu (H, SO 4, NO 3, NH 4, Cl, Na, Ca, Mg,) ölçümü gibi bilgiler incelenmelidir. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi: C.4.1.1.Su Üzerindeki Etkileri: Burada genel anlamda hava kirliliğinin su üzerindeki etkisi, asit depolanması gibi konulara yer verilmelidir. C.4.1.2.Toprak Üzerine Etkileri: Çeşitli hava kirleticilerin toprağa etkisi (SO 2, F ve Florlu bileşikler) partiküllerin taşıdığı, topraktaki ağır metaller, toprak ph'sının toprağın asidifikasyonuna duyarlılığı ve toprak mikroorganizmalarının kirleticilere duyarlılığı belirtilmelidir. C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerinde Etkisi: Bitkilere ve hayvanlara olan etki ( en çok zarar görenler) en fazla zarar verdiği bitki ve hayvan türü, nesilleri tükenen veya tükenmeye yüz tutan bitki hayvan türleri gibi bilgiler incelenmelidir. 15

C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi: Çeşitli hava kirleticilerinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ve hangi tür hastalıklara neden olduğu gibi bilgiler incelenmelidir. C.4. 2. Yapay Çevreye Etkisi C.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri: Hava kirliliğinin bina dış cephelerinde oluşturduğu yıpranma, çatı ve madeni eşyalarda oluşturduğu hasar ve bazı yapılardaki etkisi incelenmelidir. (D). SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları: İl bazında su havzalarının (Akiferlerin) yerleri, kapasiteleri, kalitesi (organik madde, ağırmetal, asitsid değerleri) belirtilmelidir. Akiferler dışındaki diğer su kaynaklarının yerleri ve hidrojeolojisi incelenmelidir. Yeraltı suyunun iklimle ilişkisi kurularak oluşumu, yeraltı suyu değerleri, kalite sınıfları, kullanılabilen yeraltı suyu miktarı ve nüfus projeksiyonları; sanayi, tarım, içme suyu, yatırım programlarına bağlı olarak yeterlilik durumları incelenmelidir. D.1.2. Akarsular: Akarsu havzaları, suların mevsimlik debisi (yıllara göre), kalitesi (akarsuların kalitesi belirtilirken Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Tablo 1'in göz önüne alınması gereklidir.) ve kullanım durumları incelenmelidir. Ulaşım, taşımacılık ve su sporlarına uygun nehirler tespit edilmelidir. Balıkçılık ve diğer ekonomik faydaları ile, kıta içi su yolları ve sulama amaçlı kullanımlar ile kanallar belirtilmelidir. D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar: Doğal ve suni göllerin su seviye, yüzey alanı, hacmi ve kaliteleri ile ne amaçla kullanıldıkları belirtilmeli, sulama amaçlı kullanımı incelenerek kanallar hakkında bilgi verilmelidir. Balıkçılık ve diğer ekonomik yararları belirtilmeli, sulama amaçlı kullanımı incelenerek kanallar hakkında bilgiler verilmelidir. D.1.4. Deniz: Denize kıyısı olan illerde deniz suyunun kalitesi, SKKY Tablo 3 ve 4 göz önüne alınarak belirtilmelidir, iklime etkileri, balıkçılık, ulaşım ve diğer ekonomik yararları anlatılmalıdır. D.2. Doğal Drenaj Sistemleri: İl sınırları içinde kalan akarsular ile yeraltı sularının su özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. A. Akarsular için: 1-Hidrolik eğimlerin (Topografik eğim) 2-Taşıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumlarının 3-Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği tespit edilmelidir. B. Yeraltı suları için: 1.Drenaj alanı (km 2 ) 16

2.Yer altı suları kayaçların yapısına bağlı olarak (sert, tabakalı ve yumuşak) oluşan yapı sistemleridir. Yüzeysel akarsular için belli drenaj alanları mevcuttur. Yeraltı suları ile ilgili drenaj ise, akarsuyu besleyen drenaj havzası dışında yayılımı var ise ve bu akifer suyunu belli bir bölgede boşaltıyorsa, bu akiferin yayılma sahası, onu besleyen diğer drenaj alanlarını da içine alır. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri: D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik: Yeraltı suyuna sızan ve doğrudan deşarj yapılan sıvı atıklar ve bunların oluşturduğu kirlilik durumu için DSİ Genel Müdürlüğü ve Çevre Bakanlığınca belirlenen parametrelere göre belirlenmelidir. Kirlilik sınıflarına göre ayrılan yeraltı suları haritalara işlenmelidir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik: Akarsuların kalitesinin tespiti için numune alınan izleme istasyonlarının yerleri ile nehre deşarj yapılan noktalar ve arıtma istasyonlarının yerleri haritada belirlenmelidir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde (Tablo 1) belirlenen kirlilik parametreleri mevsimlik ve aylık olarak incelenip kirlilik sınıfları tespit edilmeli ve haritaları çıkarılmalıdır. Sınır aşan nehirlerde sınırı aşan değerler varsa belirtilmelidir. Nehrin kirliliğinin önlenmesi için alınan tedbirler, kıyı koruma alanları ihlal edilip edilmediği ve arıtma tesisi kapasiteleri belirtilmelidir. D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik: Göllerin ve göletlerin kirlilik durumları (Ötrofik,...vb.) göl ve gölete deşarj veren tesisler, arıtma tesisleri, kıyı koruma bantları hakkında bilgi verilmelidir. Su Kirliliği Koruma Yönetmeliğinde (Bkz. Tablo 1 ) belirlenen parametrelere göre yıllık, mevsimlik ve aylık kirlilik durumları belirtilmelidir. D.3.4. Denizlerde Kirlilik: Denize kıyısı olan illerde; denizlerin kıyı yerleşimlerinden kaynaklanan kirlilik durumu, yüzme amaçlı deniz suyu kalitesi ile ilgili olarak yapılan gözlemler ve sonuçlarının belirtilmesi, gemilerden kaynaklanan kirlilik oranları incelenerek yıllık ve mevsimlik değerler (SKKY:Tablo 3 ve 4) belirtilmelidir. Kıyı uzunluğu, yapılan dolgu miktarları (m 2, m 3 ) olarak ve yörede meydana gelen deniz kazaları ve bunların sonucunda oluşan mal, can kayıpları ile sebep olduğu deniz kirliliği hakkında bilgi verilecektir. Kıyıda denize deşarj veren yerleşim yerleri, derin deniz deşarjı ile bertaraf edilmesi durumunda, alıcı ortamlar için uygulanacak derin deniz deşarjı kriterleri (SKKY: Tablo:23) belirtilmelidir, turizm tesisleri ve endüstri alanları ile arıtma tesisi kapasiteleri belirtilmelidir. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları: Yeraltı suyu, kıta içi suları ve denizlerin kirliliğinin önlenmesi konusunda il düzeyinde, merkezi ve yerel yönetimlerce alınan tedbirler ve kontrol yöntemleri belirtilmelidir. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri: Bu bölümde aşağıdaki alt başlıklarda belirtilen; parametrelerin su kaynaklarını etkileyici yöndeki mevcut durumları ve yapılan çalışmalar (ölçüm sıklığı, yapılan analiz sonuçları ve alınan önlemler v.b.) hakkında bilgiler verilecektir. D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metallar ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1. Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 17

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı: İl düzeyinde; toprağın bünyesi, reaksiyonu ve toplam tuz, kireç ve organik madde miktarları gibi genel toprak yapısına dair bilgiler verilmelidir. E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme: Atmosferde SO 2, flor gazı ve flor'lu bileşikler, (H 2 S) kükürtlü hidrojen, mağnezit tozları, demir tozları, karbon tozları gibi partikül maddelerin ve ağır metallerin toprakta meydana getireceği birikimleri, miktarları ve bölgeleri incelenmelidir. E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme: Kentsel konut kökenli atıklar, ticari ve endüstriyel atıklar madencilikte ve tarımda ortaya çıkan katı atıklar, su arıtımında ortaya çıkan arıtma çamurlarının etkilediği alan ve toprak yapısında meydana getirebileceği zararları ile birlikte ağır metal birikimi ve miktarları (bu kapsamda pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler de açıklanmalıdır) incelenmelidir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme: Kentsel atık sularla ve benzeri kirli sularla toprağa geçen ve çevre sağlığı açısından son derece önemli olan bakteri virüs ve bazı prohozoa türlerinin bölgeleri ve sayıları incelenmelidir. (Salmonella ve shigella bakterileri, entoroviruslar ve hepatitis virüsleri gibi). E. 3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları: Arazi kullanım kabiliyet sınıflamasına göre o bölgede arazilerin sınıflandırılması, kapladığı alanlar ve yüzde olarak belirtilmelidir. E.3.1.2. Kullanım Durumu: Mevcut arazinin kullanılma şekli; tarım alanı, milli parklar, yerleşim yerleri, askeri alanlar gibi kapladığı alanlar ve yüzdeleri (yıllık değişim olarak), tarım topraklarının amaç dışı kullanım ile ilgili bilgiler belirtilmelidir. E. 3. 2. Arazi Problemleri: Toprak sığlığı, taşlılık, kayalılık, drenaj, tuzluluk, sodiklik, erozyon gibi problemlere maruz kalan alanlar, dereceleri ve yüzdeleri belirtilmelidir. 18

(F). FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER F. 1. Ormanlar F. 1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı : Ormanların yayılışında iklim ve toprak ilişkilerinin yanı sıra bölgenin jeomorfolojik yapısı da etkilidir. Bu nedenle yöredeki ormanların bulunduğu alanların topografyası, jeolojik yapısı ve hidrolojik yapısı hakkında bilgi verilecektir. Bölgenin iklim özellikleri ve toprak yapısının orman yayılışını ne şekilde etkilediği irdelenecektir. F. 1. 2. Bölgenin Orman Envanteri : İl sınırları içerisindeki ormanların ağaç türlerine göre dağılımı ( söğüt, ceviz, kestane, gürgen, meşe vb.), sayıları, mülkiyet biçimlerine göre dağılımı (Örneğin: Devlet Ormanları, Köy Ormanları, Özel İdare Ormanları vb.),ormanların kapladığı alanlar ve bu alanların nitelik ve işletme biçimine göre dağılımı (örneğin, koru ormanlarının verimli ve verimsiz alanları ha. olarak verilecektir. ) hakkında bilgi verilecektir. Bölgedeki; Orman Genel Müdürlüğü tarafından işletilmekte olan devlet ormanlarından hasat edilip kullanıma sunulan belli başlı orman ürünlerinin ( tomruk, tel direği, maden direği, sanayi odunu, kağıtlık odun, reçine vb.) yıllara göre miktar ve çeşitleri hakkında bilgi verilecektir. F. 1. 3. Orman Varlığının Yararları: Bu bölümde orman alanlarının iklim üzerine etkileri, toprak ve toprak verimliliğinin korunması, rekreasyon ve peyzaj değeri yüksek yerler, sağlık, iş alanı ve geçim kaynağı, savunma ve güvenlik vb. konularda yararları hakkında yapılmış proje çalışmaları varsa bu çalışmaların içeriği hakkında bilgi verilecektir. F. 1. 4.Orman Sayılan Alanlarının Daraltılması: Bu bölüm dört grupta incelenmelidir. -Bölgede orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen ve tarım alanlarına dönüştürülen alanlar tespit edilecektir. -Bölgede, orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılması yararlı olan araziler hakkında bilgi verilecektir. -Bölgede, orman planlamasıyla ilgili yapılmış çalışmalar hakkında bilgi verilecektir. -Bölgede orman alanlarının orman dışı kullanım amaçları ile yasal dayanaklar doğrultusunda daraltılması ile ilgili yapılmış çalışmalar hakkında bilgi verilecektir. F. 2.Çayır ve Meralar F. 2. 1.Çayır ve Meraların Varlığı: Çayır ve meraların o bölgedeki yayılım amaçları bu alanlar içinde problemli ( erozyon, tuzluluk, kayalılık) kısımların olup olmadığı, bitki örtüsünün cinsi ve durumu ( tahrip edilip edilmediği) hakkında bilgi verilecektir. F. 2. 2.Kullanım Amaçları ve Yararları: Bölgedeki çayır ve meraların otlatma amacıyla yada bazı arazi problemlerine önlem olarak ( erozyon, su tutulması vb.) kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi verilecektir. Bölgede çayır ve meraların yararlarına ilişkin bir çalışma ile çayır ve mera amenajman planlamasının yapılıp yapılmadığı ve ilde mera kanunu kapsamında meralarla ilgili yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilecektir. F. 3. Flora F. 3. 1. Türler ve Populasyonları: 19

Karasal ve aquatik türler ( özellikle yörede yabanıl olarak bulunan, endemik ve nesli tehlikede olanlar) ve mahalli populasyonları, bilimsel adları yanında mevcut bitkilere göre yöresel adları da verilmelidir. F. 3. 2.Habitat ve Topluluklar: Karasal ve aquatik yaşam ortamları (habitatlar) bir harita üzerine işlenmeli ve bu alanlardaki bitki toplulukları belirtilmelidir. F. 4. Fauna F. 4. 1.Türler ve Populasyonları F. 4. 1. 1.Karasal Türler ve Populasyonları : Yaban yaşamı türleri ve yılın çeşitli zamanlarında geleneksel olarak kullandıkları yaşam ortamlarındaki populasyonları (memeliler, sürüngenler, amfibiler) belirtilmelidir. Kışlama yerleri, göç yolları üzerindeki konaklama noktalarında populasyonlar mevsimler veya aylar itibariyle belirtilip, bilimsel ve yöresel adlarıyla verilmelidir. F.4.1.2.Aquatik Türler ve Populasyonları F.4.1.2.1.Kürklü Hayvanlar: Yöredeki aquatik alanlar ve kıyı şeridi üzerinde yaşayan kürklü hayvan türlerinin ve populasyonlarının tesbiti gereklidir. (Bilimsel ve yöresel adlarıyla) F.4.1.2.2.Balıklar: Yöredeki balık türleri ve populasyonları incelenmelidir. (Bilimsel ve yöresel adlarıyla) F. 4. 2.Habitat ve Topluluklar: Sulak alanları ve kıyı şeritleri gibi çevre kirliliğinden fazla etkilenen ve yaban yaşam ortamı olarak genetik rezervuar fonksiyonuna sahip habitatlar başta olmak üzere yukarı havzalardaki orman, çalılık ve otlak alanlar gibi yerel yaban yaşamı için önemli olan habitatlar (endemik türler ve koruma çalışmaları bilimsel ve yöresel adlarıyla) ve bu alandaki fauna toplulukları incelenmelidir. F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları F.4.3.1. Evcil Hayvanlar F.4.3.1.1.Sahipli Hayvanlar: İl düzeyindeki sahipli hayvanların (Kedi, Köpek v.s.) türleri, sayıları ve korunması için alınan tedbirlere dair bilgi verilecektir. F.4.3.1.2.Sahipsiz Hayvanlar: İl genelinde barınaklarda bulunan hayvanların sayısı, aşılama. kısırlaştırma ve korunması için alınan tedbirler konusundaki çalışmalar ile ilgili bilgi verilecektir. F.4.3.1.3.Nesli Tehlike Altında Olan Ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar: İl düzeyinde nesli tehlikede olan ve olması muhtemel olan evcil hayvanların; türleri, sayıları (bilimsel ve yöresel adları) ve bunların korunmasına yönelik alınan tedbirler ile ilgili bilgiler verilecektir. F.4.3.2. Hayvan Hakları İhlalleri: İl genelinde Hayvan Hakları İhlalleri ile ilgi yapılan çalışmalar, alınan önlemler ve kamuoyu bilinçlendirilmesi ile ilgili bilgiler belirtilecektir. 20

F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği: İl genelinde hayvan yaşama haklarıyla ilgili, kamu kurum ve kuruluşlar ile gönüllü kuruluşların varsa bu konuda yaptığı çalışmalar hakkında bilgiler verilecektir. F. 5. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar Konunun içeriğine geçmeden önce hassas yöreler tanımını yapalım. Ulusal mevzuat ve uluslararası anlaşmalarla koruma altına alınan alanların bulunduğu bölgeler ile, planlanan bir faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında fiziksel, biyolojik, sosyal ve ekonomik çevre unsurlarının daha duyarlı olduğu bilim ve eğitim bakımından önemli seçkin örnekleri içeren mutlak korunması gerekli alanların bulunduğu bölgelere hassas yöreler denir. Hassas yöreler kapsamında bulunup da (*) bölümündeki bilgilerin istendiği alanların kısa tanımları. F. 5. 1.Milli Parklar: Bilimsel ve estetik bakımdan milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parklarıdır. Bu bölümde yöredeki mevcut milli parklar sıralanarak, yapılmışsa envanterlerine yönelik, (*) bölümündeki bilgilerin temin edilmesi gerekmektedir. F.5.2. Tabiat Parkları: Bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliklerine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenmesine ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarıdır. Yöredeki mevcut Tabiat Parkları sıralanarak, yapılmışsa envanterine yönelik bilgilerin F.6 bölümünde istenildiği gibi temin edilmelidir. F. 5. 3.Tabiat Anıtı: Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değere sahip, milli park esasları dahilinde korunan tabiat parçalarıdır. İldeki mevcut tabiat anıtları sıralanarak, yapılmışsa (*) bölümündeki bilgilerin temin edilmesi gerekmektedir. (*) : Sayfa 31 ' de verilmiştir. F. 5. 4. Tabiat Koruma Alanları: Bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş eko sistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden ve mutlaka korunması gerekli olup, sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış tabiat parçalarıdır. Bu bölümde yöredeki mevcut ve planlanan tabiat koruma alanları sıralanarak, mevcut olanlarla ilgili yapılmışsa (*) bölümde sıralanan envanter bilgilerinin temin edilebilmesi gerekmektedir. F. 5. 5.Orman İçi Dinlenme Yerleri: Rekreasyonel ve estetik kaynak değerlerine sahip, halkın piknik ve kamp kullanımına açık, ormanlık alanlardır. Bu bölümde de yöredeki orman içi dinlenme yerlerinin kaynak değerleri, tesis amaçları ve alana ait genel bilgiler ile (*) bölümünde sıralanan envanter bilgilerinin temin edilmesi gerekmektedir. F. 5. 6. Sulak Alanlar: Çekilmiş halde derinliği 6m'yi geçmeyen (deniz sularının bulunduğu yerler dahil ) çok veya az tuzlu, tatlı su, durgun veya akan, daimi veya geçici, tabii veya suni su çukurları, sulu veya turbalı alanlar, çayırlar, bataklık alanlardır. Bu bölümde de yöredeki mevcut sulak alanlar sıralanıp, mevcut sulak alan tipleriyle karşılaştırılarak (*) bölümünde sıralanan bilgilerden yapılmış olanları temin edilmesi gerekmektedir. F. 5. 7.Biyogenetik Rezerv Alanları: 21

Yasal bir statü ile muhafazası teminat altına alınmış bir veya birden fazla tipik, emsalsiz, nadir veya tehlike altında bulunan habitat, biyosönez ve ekosistem ile karakterize olunan alanlardır. Bu bölümde biyogenetik rezerv alanları sıralanarak alanlara ait (*) bölümündeki bilgiler verilecektir. F. 5. 8.Biyosfer Rezerv Alanları: 1970 yılında UNESCO Genel Konferansı'nın 16'ncı oturumunda başlatılan MAB programı (İnsan ve Biyosfer Programı ) çerçevesinde dünya üzerinde özel bir iklim ve yaban hayatı ile karakterize olunan belli başlı biyomları temsil eden türler ile yaşam ortamları, çeşitli ekosistem veya tabii peyzaj özelliklerini ihtiva eden alanlar olarak tanımlanır. Bu bölümdede biyosfer rezerv alanları sıralanarak alana ait (*) bölümünde tanımlanan envanter bilgilerinden yapılmış olanların temin edilmesi gerekmektedir. F. 5. 9.Özel Çevre Koruma Bölgeleri: Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı alanlarda tabii güzelliklerin gelecek nesillere ulaşmasını sağlamak amacıyla, kırsal ve kentsel alanda arazi kullanım kararına uygun olarak tesbit edilen koruma alanlarıdır. Bu bölümde yöredeki özel çevre koruma alanları sıralanarak mevcut alanlarla ilgili (*) bölümünde sıralanan bilgilerin temin edilmesi gerekmektedir. *Hassas Yöreler Kapsamına Giren F. 5 Bölümdeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler: 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu 3. Alanı 3.1 Toplam Alan (km 2 ) 3.2 Kara Yüzeyi (km 2 )) 3.3 Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4 Kıyı Yüksekliği (km) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı : Çok kısa olacak şekilde koruma alanın içinde bulunduğu biyo-coğrafik bölgenin tanımı, karakteristik özellikleri ile ilgili bilgilere yer verilecektir. 5. Yasal Konum: Hangi tarihte yasal koruma alanı olarak ilan edildiği ile mevzuatı hakkında bilgi verilecektir. 6. Toprak Envanteri, Toprak Tasarruf Biçimine İlişkin Bilgileri ve Mülkiyeti: Koruma bölgesindeki toprak türlerine ve özelliklerine ilişkin bilgiler ile koruma alanı ve çevresindeki arazi kullanımının ve insan faaliyetleri hakkında bilgi verilecektir. 7. İnsan Nüfusu: Bölgedeki yerleşimler ve nüfus dağılımları ile alanı ziyaret eden insan sayısı hakkında bilgi verilecektir. 8. Ulaşım ve Altyapı: Bu bölümde bölgeye ulaşımın nasıl sağlandığı, mevcut alt yapı, su şebekesi, kanalizasyon şebekesi vb. hakkında bilgi verilecektir. 9. Fiziksel Özellikler 9. 1.Kara Özellikleri: 22

Bu bölümde arazinin topografyası ve jeomorfolojisini, (bölgenin yüzey şekilleri) jeolojik yapısı ve sismik hareketleri hakkında bilgi verilecektir. Hidrolojisinde yeraltı ve yerüstü su potansiyeli, kullanımı ve kimyasal özellikleri ile kirlilik parametreleri hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca bölgenin iklim bölümünde de ortalama sıcaklık, yağış miktarı, nem, basınç, kar ve don olayları, hakim rüzgar yönü ile buharlaşma vb. hakkında detaylı bilgi verilecektir. 9. 2. Deniz Özellikleri: Bu bölümde bölgenin deniz topografyasında; su altının yüzeysel şekilleri (derinlik vb.) jeolojisinde;oluşumu (jeolojik zaman içinde), yıllık sedimantasyon (karadan taşınan, denizden üretilen) miktarı, sedimentlerin yaşı, hidrolojisinde de suyun kimyasal ve fiziksel (ortalama su sıcaklıkları, hakim akıntılar vb.) özellikleri ile biyolojik üretim gibi bilgilere yer verilecektir. 10. Flora ve Fauna: Bu bölümde koruma alanının mevcut bitki örtüsü, endemik ve tehdit altındaki bitki türleri hakkında bilgi verilecektir. (sulak alan için önemli sualtı bitki örtüsü gibi) Mevcut hayvan toplulukları, endemik ve tehdit altındaki türler ile bitki tür ve hayvan toplulukları açısından koruma alanının önemi belirtilecektir. 11. Koruma Alanında, Varsa Tarihsel /Kültürel Özellikleri Hakkında Bilgi Verilecektir. 12. Alanın Kullanım Amaçları: Alanın rekreasyonel/turizm ya da araştırma, eğitim gibi kaynakların kullanımı amaçlarından hangisiyle değerlendirildiği hakkında bilgi verilecektir. (örneğin sulak alanda balık üretimi, su sağlanma, sel kontrolü, fırtına koruması, su arıtma vb. açısından değeri gibi bilgiler ) 13. Mevcut Sorunlar: Koruma alanında sürdürülen ekonomik faaliyetlerden (turizm, tarım, ticaret, sanayi ve maden yatakları) kaynaklanan mevcut çevre sorunları ile alanın yönetim sorunları bu başlık altında incelenerek karşılaşılan önemli sorunlar hakkında bilgi verilecektir. ( Örneğin koruma alanının varsa ekolojik karakterlerini etkileyecek planlar veya değişiklikler, alan içinde doğal hayatı tehdit eden mevcut ve olası tehlikeler gibi bilgiler ) Hassas Yöreler Kapsamına giren Diğer Alanlar: F. 5. 10.Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları: İncelenen yöredeki av hayvanları türleri ve sayıları ile yaşama ortamları, üretme istasyonlarının yeri ve tesis tarihleri ile mevcut sorunlar hakkında bilgi verilecektir. F. 5. 11.Su Ürünleri Üretim Sahaları Çevresindeki Kıyılar: Bu bölümde ise, avlanmanın tamamen yasaklandığı iç suların adları, bulundukları bölge varsa karşılaşılan problemler hakkında bilgi verilecektir. F. 5. 12.Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar: Bu bölümde alanlarla ilgili olarak yapılmış çalışmalar varsa bunların içeriği, endemik bitkilerin ve hayvanların listesi ile yetiştiği alanların adları hakkında bilgi verilecektir. F. 5. 13.Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar: Bu bölümde koruma alanlarının adları ve bölgedeki koruma altına alınan yabani türler hakkında bilgi verilecektir. flora-fauna 23