TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) ARAŞTIRMA RESEARCH ARTICLE BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİ NDE YAPTIRILAN DOĞUMLARIN İNCELENMESİ Atilla Senih MAYDA*, Türker ACEHAN**, Suat ALTIN**, Mehmet ARICAN**, M. Yener UZUNOĞLU** * Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Düzce ** Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Düzce ÖZET Düzce Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde doğum kayıtlarının incelenerek; düşük doğum ağırlığı, ölü doğum sıklığı ve sezaryen sıklığının hesaplanması; anne yaşı, gebelik sayısı, doğum ağırlığı, bebeğin cinsiyeti ve doğum şekli ile bu değişkenler arasında ilişkinin incelenmesi amaçlandı. Bu tanımlayıcı araştırmanın verileri Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında yaptırılan bütün doğumların kayıtlarından elde edilmiştir. Kayıtlardaki toplam doğum sayısı 2562 dir. Bebeğin canlı mı ölü mü olduğunun yazıldığı 2495 (%97,4) doğum kaydına göre; bebeğin ölü olduğu doğum sayısı 112 (%4,5) dir. Doğum ağırlığının kayıt edildiği 2491 (%97,2) doğum kaydına göre ise doğum ağırlığı 2500 gr altı olan bebek sayısı 564 (%22,6) tür. Bebeğin ölü doğması ile bebeğin doğum ağırlığının düşük olması (x 2 =193,186, p<0,001); bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması ile ise bebeğin cinsiyetinin kız (x 2 = 16,16, p<0,001) ve anne yaşının 19 altı olması (ki-kare=18,9, p=0,001) arasında ilişki bulundu. 2521 doğumdan 1190 ı (% 47,2) sezeryanla yaptırılmıştır. Doğum kayıtlarında tutulması gereken verilerden çok azının çalışmanın yapıldığı hastanede tutulan kayıtlarda olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: doğum kayıtları, üniversite hastanesi, düşük doğum ağırlıklı bebek, ölü doğum. ABSTRACT INVESTIGATION OF BIRTHS DELIVERED IN A UNIVERSITY HOSPITAL The aim of this study is to investigate the records of the births delivered in the Hospital of Düzce Medical School to determine the frequency of low birth weight, stillbirth, sezerian ratio; the relation between these variables and age of mother, number of pregnancy, birth weight, sex of the baby, way of the delivery. Data of this descriptive study was obtained from all the records of births delivered in this hospital from February 2001 to 2005 October. Number of total births according to the records was 2562. According to 2495 (97.4%) birth records in which data if the baby was stillbirth or not had been written the number of stillbirth was 112 (4.5%). According to 2491 (97.25) birth records data about birth weight had been written the number of babies with low birth weight (less than 2500 gr) was 564 (22.6%). Stillbirth was found related with low birth weight (x 2 =193.186, p<0.001); and low birth weight with female sex of the baby (x 2 = 16.16, p<0.001), and less than 19 years of mothers ages. Of 2521 births, 1190 (47.2%) was cesarean section. The results of this study showed that birth record of this hospital hasn t included the data which must be at birth records. Key words: birth records, University hospital, low birth weight, stillbirth. Gönderildiği Tarih: 01 Temmuz 2006, Kabul Tarihi: 13 Temmuz 2006. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Atilla Senih MAYDA, Düzce Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Konuralp, Düzce. Tel: 0.533.2597828 E-posta: amayda@hotmail.com 408
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) GİRİŞ VE AMAÇ Doğurganlık hakkında elde edilecek bilgiler, doğurganlıktaki değişimin izlenmesi ve yürütülen nüfus programının etkisinin değerlendirilmesi açısından oldukça önemlidir. Doğum aralıklarına ilişkin veriler ise, kısa doğum aralıklarının çocuk ölümleriyle güçlü bir ilişkiye sahip olması nedeniyle ayrı bir önem taşımaktadır (1). Doğumların incelenmesi için doğumların sağlık örgütüne veya ilgili kuruma eksiksiz olarak ve vakit geçirmeden bildirilmesi, bildirim formundaki bütün bilgilerin tam ve doğru olarak bildirilmesi ve bildirim formunun doğumların çeşitli özelliklere göre incelenebilecek biçimde gerekli tüm bilgileri içermesi gerekir. Doğum istatistikleri için hangi tür verilerin toplanacağı ve kapsamlarının ne olacağı, sağlık hizmet sisteminin içeriğine ve doğum verilerinin nasıl değerlendirileceğine bağlıdır. Aşağıda örnek olarak sıralananların tümü ya da bir kısmı veri olarak toplanabileceği gibi gereksinim duyulan başka veriler de toplanabilir (2). Doğan bebekle ilgili veriler; bebeğin doğuş şekli (canlı doğum, ölü doğum), bebeğin cinsiyeti, bebeğin doğum ağırlığı boyu ve baş çevresi, gebelik haftası, doğum yeri, doğuma yardım eden kişidir. Doğum yapan kadınla ilgili veriler; yaşı, gebelik sayısı, canlı doğum sayısı, düşük sayısı, yaşayan çocuk sayısı, yaşları ve cinsiyetleri, ölen çocuk sayısı, ölüm yaşları ve cinsiyetleri, evlilik süresi, eğitimi, mesleği veya işi, geliri, oturduğu yerdir. Doğum yapan kadının kocası ile ilgili veriler; yaşı, eğitimi, mesleği veya işi, geliridir. Veri kaynağı olarak kayıtlar; sürekli, ucuz, taze bilgi ve fazla bilgi yönlerinden her zaman tercih edilir. Ancak kayıtların güvenilir ve tam olması gerekir. Ülkemizde doğumların tüm ülkeyi kapsar biçimde ve düzenli olarak kaydedildiği bir kayıt sistemi yoktur. Bu nedenle tüm ülkede olan doğumları kayıtlardan incelemek imkânsızdır. Bu çalışmada Abant İzzet Baysal Üniversitesi (AİBÜ), Düzce Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde doğan bebeklerin kayıtlarının incelenerek; düşük doğum ağırlığı, ölü doğum ve sezaryen sıklığının hesaplanması; anne yaşı, gebelik sayısı, doğum ağırlığı, bebeğin cinsiyeti ve doğum şekli ile bu değişkenler arasında ilişki olup olmadığının incelenmesi amaçlandı. GEREÇ VE YÖNTEM Bu tanımlayıcı araştırma Halk Sağlığı Stajı intörnleri tarafından Ekim 2005 tarihinde; Şubat 2001 tarihinde doğum yaptırılmaya başlanan hastanede Ekim 2005 e kadar yaptırılan bütün doğumların kayıtları ve kayıtlardaki tüm bilgiler araştırmaya dahil edilerek yapıldı. Bağımlı değişkenler; doğum şekli, bebeğin doğum ağırlığı, bebeğin canlı ya da ölü oluşu; bağımsız değişkenler ise anne yaşı, bebeğin cinsiyeti, gebelik sayısı, doğum ağırlığı ve doğum şekli olarak kayıtlardan kategorize edildi. Hipotezler; Anne yaşı 19 ve altı olanların doğurdukları bebeklerin ortalama ağırlıkları, 19 yaş 409
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) üstü olanların doğurdukları bebeklerin ağırlıklarından daha azdır ve Anne yaşı ile bebeğin canlı veya ölü doğması arasında ilişki vardır şeklinde kuruldu. İstatistik analizlerde yerine göre t testi ve kategorik değişkenler arasındaki ilişkilerde ise ki-kare testi kullanıldı. Tablo 1. AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında yaptırılan doğumların kayıtlarındaki veriler (n=2562). Bebek doğum şekli Sayı % Normal 1331 52,8 Sezaryen 1190 47,2 Toplam 2521 100 Kayıt edilmeyen 41 1,6 Anne yaşı 19 ve altı 194 7,9 20-35 arası 1985 81,1 36 ve üstü 270 11,0 Toplam 2449 100 Kayıt edilmeyen 113 4,4 Doğum yapan kadınların doğum sayıları 1 doğum 1199 48,0 2 veya 3 doğum 979 39,2 4. ve üzeri 318 12,7 Toplam 2469 100 Kayıt edilmeyen 66 2,6 Doğum ağırlığı 2500 gr. altı 564 22,6 2500-4000 arası 1799 72,2 4001 ve üzeri 128 5,1 Toplam 2491 100 Kayıt edilmeyen 71 2,8 Bebek cinsiyeti Erkek 1270 50,3 Kız 1253 49,7 Toplam 2523 100 Kayıt edilmeyen 39 1,5 Bebeğin canlı veya ölü oluşu Canlı 2383 95,5 Ölü 112 4,5 Toplam 2495 100 Kayıt edilmeyen 67 2,6 Gebeliğin tek veya çoğul oluşu Tekil 2401 94,1 Çoğul 151 5,9 Toplam 2552 100 Kayıt edilmeyen 10 0,5 410
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) BULGULAR Tablo 1 de AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında yaptırılan 2562 doğumun kayıtlarındaki veriler özetlenmiştir. Doğum kayıtlarında toplam 2562 doğumdan; doğum şekli verisi 2521 (%98.4), anne yaşı 2449 (%95.6), toplam gebelik sayısı 2469 (%96.4), bebeğin doğum ağırlığı 2491 (%97.2), cinsiyet 2523 (%98.8), bebeğin canlı veya ölü mü olduğu 2495 (%97.4), gebeliklerde bebeklerin tek mi yoksa ikiz veya daha fazla mı olduğuna dair 2552 (%99.6) kayıtta veri vardır. Tablo 2. AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin ortalama doğum ağırlıkları ile anne yaşı, bebeğin cinsiyeti ve doğum şekli ilişkisi. Anne yaşı Sayı Doğum Ağılıkları İstatistik Ortalama (gr) Standart hata 19 ve altı 188 2714 56,91 20-35 arası 1937 2974 17,99 F=9,3, p<0,001 36 ve üzeri 256 2992 55,35 Bebek cinsiyeti Erkek 1245 3028 22,76 Kız 1222 2885 22,70 Bebek doğum şekli Normal 1300 2907 22,71 Sezeryan 1159 3014 23,09 t=4,5, p<0,001 T=3,3, p=0,001 Bu kayıtlara göre anne yaşı 12-62 arasında ve ortalama 27,3±6,1. Kadınların yaşa göre dağılımları; 19 ve altı yaş grubu 194 (%7,9), 20-35 yaş grubu 1985 (%81), 36 ve üzeri yaş grubu 270 (%11,0) şeklindedir. Annelerin toplam gebelik sayıları 1 ile 15 arasında değişmektedir. İlk gebelik sonucu olan doğumlar 1199 (%48,0), 2. veya 3. gebelik 979 (%39,2), 4 ve üzeri gebelik ise 318 (%12,7) dir. Doğum ağırlığına göre dağılım; düşük doğum ağırlıklı bebek 564 (%22,6), normal doğum ağırlıklı bebek 1799 (%72,2) ve yüksek doğum ağırlıklı bebek 128 (%5,1) şeklindedir. Bebeklerin cinsiyeti; erkek 1270 (%50,3), kız 1253 (%49,7) idi. Ölüm doğan bebek sayısı 112 (% 4,5) idi. Bebeklerin ikiz veya daha fazla olduğu doğum sayısı 151 (%5.9) idi. Doğum şekli; vaginal 1331 (52.8) ve sezaryen 1190 (%47.2) dir (Tablo 1). Tablo 2 de AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin ortalama doğum ağırlıkları ile anne yaşı, bebeğin cinsiyeti ve doğum şeklinin ilişkisi gösterilmiştir. Ortalama doğum ağırlıkları yüksek olan bebekler; cinsiyeti erkek (t=4,45, p<0,001), doğum şekli sezaryen (t=-3,3, p=0,001) ve anne yaşı 19 ve üzeri olan bebeklerdir. Tablo 3 de AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin canlı veya ölü olması ile, anne yaşı, bebeğin cinsiyeti, annenin doğum sayısı ve bebeğin doğum ağırlığı 411
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) arasındaki ilişki gösterilmektedir. Buna göre; bebeğin ölü olması; bebeğin doğum ağırlığının düşük olması (x 2 =193.2, p<0.001) ile ilişkili bulunmuş; bebeğin cinsiyeti, anne yaşı ve annenin gebelik sayısı ile ilişki gösterilememiştir. Tablo 3. AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin canlı veya ölü doğmaları ile doğum şekli, anne yaşı, bebeğin cinsiyeti, annenin doğum sayısı ve bebeğin doğum ağırlığı arasındaki ilişki. Bebeğin canlı ya da ölü oluşu İstatistik Doğum Şekli n Canlı Ölü Sayı % Sayı % Anne Yaşı 19 ve altı 192 181 94,3 11 5,7 20-35 arası 1936 1855 95,8 81 4,2 36 ve üzeri 261 245 93,9 16 6,1 Toplam 2389 2281 95,5 108 4,5 Cinsiyet Erkek 1245 1185 95,2 60 4,8 Kız 1223 1176 96,2 47 3,8 Toplam 2468 2361 95,7 107 4,3 Doğum Sayısı 1. 1169 1123 96,1 46 3,9 2 veya 3. 958 913 95,3 45 4,7 4. ve üzeri 309 289 93,5 20 6,5 Toplam 2436 2325 95,4 111 4,6 Doğum ağırlığı (gr) 0-2500 550 467 84,9 83 15,1 2501-4000 1760 1738 98,8 22 1,2 4001 ve üzeri 122 120 98,4 2 1,6 Toplam 2432 2325 95,6 107 4,4 ki-kare=2.7 p=0.281 ki-kare=1.4 p=0.234 ki-kare=2.0 p=0.367 ki-kare=193.2 p<0.001 Tablo 4. AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin doğum ağırlığı ile anne yaşı ve bebeğin cinsiyetinin ilişkisi. Bebeğin kilosu n Düşük (< 2500 gr) Normal (2500-4000gr) Yüksek (>4000gr) Anne yaşı Sayı % Sayı % Sayı % İstatistik 19 ve altı 188 57 30,3 129 68,6 2 1,1 kikare=18.9 20-35 arası 1937 421 21,7 1415 73,1 101 5,2 36 ve üzeri 256 58 22,7 177 69,1 21 8,2 p=0.001 Toplam 2381 536 22,5 1721 72,3 124 5,2 Cinsiyet Erkek 1245 243 19,5 927 74,5 75 6,0 Kız 1222 314 25,7 857 70,1 51 4,2 Toplam 2467 557 22,6 1784 72,3 126 5,1 kikare=16.1 p<0.001 412
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) Tablo 4 de AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde Şubat 2001- Ekim 2005 tarihleri arasında doğan bebeklerin doğum ağırlığı ile anne yaşı ve bebeğin cinsiyeti arasındaki ilişki gösterilmiştir. Bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması; bebeğin cinsiyetinin kız (x 2 = 16.16, p<0.001) ve anne yaşının 19 ve altında olması (x 2 = 18.9, p=0.001) ile ilişkili bulunmuştur. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmanın verileri sadece AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde yaptırılan doğumların kayıtlarından elde edilmiştir. Çalışmada Düzce'deki diğer hastaneler ve evde yapılan doğumların verileri olmadığı için bu sonuçlar Düzce iline genellenemez. Sadece AİBÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi evrenine genellenebilir. Bu veriler hastane kayıtlarından elde edilen veriler olduğu için toplum temelli kaba doğum hızı gibi sağlık düzeyi ölçütleri de hesaplanamaz. Doğum kayıtlarında tutulması gerekli bilgilerin; doğan bebekle ilgili veriler, doğum yapan kadınla ilgili veriler, doğum yapan kadının kocası ile ilgili veriler başlıkları altında olması gerektiği bildirilmektedir (2). Fakat bu verilerden çok azının çalışmanın yapıldığı hastanede tutulan kayıtlarda olduğu görülmüştür. Örneğin doğum yapan kadının kocası ile ilgili hiçbir veri kayıtlarda yer almamaktadır. Bunun yanı sıra doğum kayıtlarında olan verilerin de tam olarak doldurulmadığı görülmektedir. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü çalışmalarına göre 1998 yılı Türkiye genelinde sezeryan oranı %26,1'dir (1). Düzce Devlet Hastanesi nde Ekim 1999 - Aralık 2001 tarihleri arasında yaptırılan 5731 doğum kaydının incelenmesi ile yapılan çalışmada sezaryen sıklığı %29,3 olarak bulunmuştur (3). Düzce Devlet Hastanesi nde yaptırılan doğumlardaki sezaryen oranı Türkiye genelinden daha yüksektir. İngiltere'de 2000 yılında yapılan bir çalışmada ise sezaryen oranı %22 bulunmuş olup kabul edilir sınırları % 12 15 olarak belirtilmiştir (4). Bursa il merkezinde yapılan bir çalışmada sezaryen oranı %24,3 (5), Dursunbey Devlet Hastanesi nde yapılan bir çalışmada %26,6 (6), Narlıdere de yapılan bir çalışmada ise %40,2 (7) olarak bulunmuştur. Bizim çalışmamıza göre doğumların %47,2 si sezaryen ile yaptırılmıştır. Bu oran diğer çalışmalardakine göre çok yüksek oranlardadır. Bunun sebebi Üniversite Hastaneleri ne normal doğum yapması sakıncalı vakaların daha sık gönderiliyor olması olabilir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2003 istatistiklerinde ortanca ilk doğum yaşı 21,8 olarak bildirilmiştir (1). Bu hastanede yaptırılan doğumlarda ortanca ilk doğum yaşı 24 olarak bulunmuştur. Bunun sebebi bu merkezde primer infertilite sebebiyle yardımcı üreme yöntemleri ile gebe kalmış olan hastaların da takip ediliyor olması veya Düzce de bazı etnik grupların geleneksel olarak geç yaşta evlenme eğiliminde olması olabilir. Düzce Devlet Hastanesi nde yapılan çalışmada ilk gebelik yüzdesi %37,3 iken bizim çalışmamızda %48,0 olarak 413
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) bulunmuştur (3). Bunun sebebi de bu merkezde primer infertilite sebebiyle yardımcı üreme yöntemleri ile gebe kalmış olan hastaların takip ediliyor olması olabilir. Kayıtlar incelendiğinde canlı doğum sıklığı bu hastanede %95,5 bulunmuştur. Canlı doğum sıklığı; Düzce Devlet Hastanesi nde yapılan çalışmada %98,3 (3), TNSA 2003 te %98,7 (1), Dursunbey Devlet hastanesinde yapılan çalışmada ise %97,2 (6) olarak bulunmuştur. Canlı doğum oranının bu çalışmada daha düşük olmasının nedeni bu merkeze daha çok komplikasyonlu hastaların gönderiliyor olması olabilir. Çalışmamıza göre anne yaşı 19 ve altı olan kadınların düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma oranı %30,3 olup bu oran diğer yaş gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksektir. Bu oran Düzce Devlet Hastanesi nde daha önce yapılan çalışmada da benzer şekilde yüksek olarak bulunmuştur (3). Elde edilen verilere göre cinsiyete göre ortalama doğum ağırlıkları erkeklerde 3028 g, kızlarda ise 2885 g olarak bulunmuştur. Bu rakamlar Düzce Devlet Hastanesi nde yapılan çalışmada erkeklerde 3327 g, kızlarda ise 3163 g olarak bulunmuştur (3). Bu sonuçlara göre bizim bulgularımız benzer şekilde erkeklerde ortalama doğum ağırlıklarının kızlardan yüksek olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada anne yaşı 36 ve üzeri olan grupta ölü doğum oranı daha yüksek bulunmakla beraber sonuçlar istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Düzce Devlet Hastanesi nde yapılan çalışmada ise ölü doğum sıklığı 36 ve üzeri yaş grubunda istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (3). Ölü doğum oranı en yüksek 4. ve üzeri gebeliklerde bulunurken bunu sırasıyla 2. veya 3. ve 1. gebelikler izlemiştir. Fakat bu farklılık istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Düzce Devlet Hastanesinde yapılan çalışmada ise en yüksek ölü doğum oranı yine 4. ve üzeri gebeliklerde görülürken sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (3). En yüksek ölü doğum sıklığı %15,1 ile düşük doğum ağırlıklı bebeklerde görülürken en düşük ölü doğum sıklığı %1,2 ile normal doğum ağırlıklı bebeklerde görülmüştür. Düzce Devlet Hastanesi nde yapılan çalışmada da benzer şekilde en yüksek ölü doğum sıklığı %14,5 ile düşük doğum ağırlıklı bebeklerde görülürken en düşük ölü doğum oranı %0 ile yüksek doğum ağırlıklı bebeklerde gözlenmiştir (3). Her iki çalışmanın sonuçları da istatistiksel olarak anlamlı bulunurken bizim çalışmamızda yüksek doğum ağırlıklı bebeklerde ölü doğum oranının daha yüksek olmasının sebebi bu merkeze daha komplike vakaların geliyor olması olabilir. 414
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) KAYNAKLAR 1. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2003. Ankara; Ekim 2004. Sayfa 46-52. 2. Sümbüllüoğlu K. Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler. 3. Baskı. Ankara: Hatipoğlu Yayınları; 1990. Sayfa 29-40. 3. Mayda A S, Yıldızlı E, Korkmaz U. Düzce Devlet Hastanesi nde Ekim-1999 Aralık 2001 tarihleri arasında yaptırılan doğumların incelenmesi. AİBÜ Düzce Tıp Fak. Halk Sağlığı ABD Yayınlanmamış İntörn Çalışması, Mayıs 2002, Düzce, Sayfa 14. 4. NHS Maternity Statistics. England 1998-99 to 2000-01, England. 5. Avcı K, Pala K. Bursa İl Merkezi ndeki hastanelerde doğum yapan kadınlarda sezeryan doğum oranları ve bunu etkileyen bazı etmenlerin incelenmesi. 9. Halk Sağlığı Günleri, GATA. 3-6 Kasım 2004, Sayfa 522. 6. Türker S, Sunay F. Dursunbey Devlet Hastanesi nde Gerçekleşen Doğumların İncelenmesi. 9. Ulusal Halk Sağlığı Günleri, GATA.3-6 Kasım 2004, Sayfa 528. 7. Konakçı S, Kılıç B. Narlıdere Eğitim Araştırma ve Sağlık Bölgesi nde 2002 Yılında Gerçekleşen Doğumlarda Sezeryan İle Doğum Sıklığı ve Etki Eden Etmenler. 8. Halk Sağlığı Günleri Bildiri Özetleri, Sivas, 23-25 Haziran 2003, Sayfa 116. 415