Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 538-545

Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 538-545 Ahmet AKIN 1 Koray SÜLER 2 Melek SÜLER 3 Büşra SÖYLEMEZ 4 ONLINE KİŞİLERARASI DENETLEME ÖLÇEĞİNİN TÜRKÇE VERSİYONUNUN GEÇERLİK VE GÜVENİRLİĞİ Özet Bu çalışmanın amacı, Online Kişiler arası Denetim Ölçeğini (Lukacs & Qann Haase, 2015) Türkçe ye uyarlamak ve ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. Araştırma 246 yetişkin birey üzerinde yürütülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, 11 madde ve tek boyuttan oluşan modelin yeterli düzeyde uyum verdiğini göstermiştir (x²= 136.74, sd= 40, RMSEA=.099, CFI=.97, IFI=.97, GFI=.91, SRMR=.025). Ölçeğin iç tutarlık güvenirlik katsayısı.97 olarak bulunmuştur. Bu bulgular, ölçeğin geçerlik ve güvenirliğinin sağlandığını göstermektedir. Anahtar kelimeler: sosyal medya, elektronik gözetim, geçerlik, güvenirlik, doğrulayıcı faktör THE VALIDITY AND RELIABILITY OF TURKISH VERSION OF THE INTERPERSONAL ELECTRONIC SURVEILLANCE SCALE Abstract The aim of this study is to examine validity and reliability of the Turkish version of the Interpersonal Electronic Surveillance Scale (Lukacs & Qann Haase, 2015). Participants were 246 adult people. The results of confirmatory factor analysis indicated that the unidimensional structure of Turkish version of Electronic Surveillance Scale provided a good fit to data (x²= 136.74, df= 40, RMSEA=.099, CFI=.97, IFI=.97, GFI=.91, SRMR=.025). Cronbach s alpha 1-2-3-4 Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışma ABD

Onlıne Kişilerarası Denetleme Ölçeğinin Türkçe Versiyonunun Geçerlik ve Güvenirliği internal consistency reliability coefficient was.97. Findings demonstrated that this scale is a valid and reliable instrument. Keywords: social media, electronic surveillance, validity, reliability, confirmatory factor analysis GİRİŞ Sosyal medya bireysel ya da kişiler arası kullanımda günümüzde önemli bir yer tutmaktadır. Terimsel olarak sosyal medyanın anlamı, bireylerin bilişim teknolojilerini kullanarak ağlar arasında iletişim ve etkileşimi sağlayan uygulama ve araçlar bütünüdür (Boyd, 2008). Sosyal medya sitelerini kullanan kişilerin farklı türlerde içerik oluşturma, içerikleri etiketleme, oluşturulan içeriği aktif veya pasif olarak oylama ve diğer kullanıcılar ile benzer ilgi alanları tanımlamaları özellikleri arasındadır (Lerman, 2007). Katılım, açıklık, karşılıklı konuşma, topluluk, bağlantısallık, medyada içerik oluşturma ve yeni etkileyenler tablosu oluşturma da sosyal medyanın özellikleri arasındadır (Zafarmand, 2010). Yaşantımızın vazgeçilmez parçası haline gelmiş olan sosyal medyanın araçları; bloglar, mikrobloglar, wikiler, sosyal işaretleme, sosyal ağlar, medya paylaşım siteleri ve sanal dünyalar olarak gruplanabilir (Akar, 2010). Sosyal medyanın ucuz, güncel, hızlı olması; paylaşıma imkan sağlaması, bilgi üretiyor olması, iş olanağı sağlaması, çeşitli kampanyalar için erişebilirliği arttırması gibi avantajlarının yanı sıra olumsuz etki yaratabilecek haber ve bilgilerin çabuk yayılması, yoğun bir çalışma gerektirmesi, insanları zaman kaybına uğratması gibi dezavantajları da bulunmaktadır (Öztürk & Talas, 2015). Sosyal medya araçları grupları arasında yer alan sosyal ağlar içinde özellikle Facebook hatırı sayılır bir alan işgal etmektedir. Öyle ki Facebook, Mart 2013 te 1.11 milyar aktif kullanıcısının olduğunu ve bu kullanıcılarından 655 milyonunun günde en az bir kere siteye giriş yaptığını bildirmiştir (Lukacs & Quan-Haase, 2015). İlişkilerin de Facebook üzerinde yaşanması ya da yaşanan ilişkilerin öyle ya da böyle Facebook profillerinde görüntülenmesi kaçınılmaz olmuştur. Her ne kadar ilişkiler bir sosyal ağ olan Facebook uygulamasında paylaşılıyor olsa da aynı zamanda ayrılıklar da bu uygulama sayesinde paylaşılmakta ve görüntülenebilmektedir. Ayrılık yaşayan çiftler, yaşadıkları ayrılığa neden olan faktörleri anlatma ya da açıklama eğiliminde olabilirler (Sprecher, 1994). Sosyal medya veya sosyal ağ kullanımı kişilerarası etkileşimi kolaylaştırmakla beraber internet üzerinde izleme ve gözetim davranışlarını da potansiyel olarak arttırmıştır (Lyon, 2001; Lyon & Zureik, 1996). Çevrimiçi sosyal medya siteleri kişilerarası iletişimi giderek sanal boyuta taşırken aynı zamanda artan bir şekilde toplumumuzun gizlilik normlarını etkilemiş ve belki de gizli kalması gereken konuların paylaşılması için kolay bir imkan sağlar hale gelmiştir (Raynes-Goldie, 2010; Young & Quan-Haase, 2013). Sonuç olarak, sosyal medya kültürünün yoğunlaşması kişilerin birbirini izlemesi için yabancılar, tanıdıklar, arkadaşlar, aile ve hatta romantik ortakları da ortaya çıkarmıştır (Andrejevic, 2005). İşte bu noktada ortaya, kişilerin iletişim teknolojileri üzerinden başka bir kullanıcının çevrimiçi ya da çevrimdışı hareketlerini kaçamak olarak elde etmesi, gözetlemesi olarak tanımlanan, online kişilerarası denetim kavramı çıkmaktadır. Online kişilerarası denetim, yakın arkadaş, romantik partner, iş ortakları veya aile üyelerini gözetim altında tutabilen akılcı ve amaca yönelik bir davranış olarak adlandırılmaktadır (Tokunaga, 2011). Elektronik gözetim popüler kültürde stalking adıyla anılmaktadır. Stalking takıntılı bir şekilde paylaşılan 539 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı:6, Mart 2016, s. 538-545

Ahmet Akın - Koray Süler - Melek Süle - Büşra Söylemez fotoğraf, video, yazı vb. içerikli paylaşımları takip etmek, izlemek anlamına gelmektedir. Özellikle Facebook üzerinde yaygın olan stalking gündelik sözlüğe yeni girmiş olup arkadaş, tanıdık ya da yabancıların paylaşımlarını takıntılı bir şekilde takip etmek anlamına gelen bir şaka terimidir (Dubow, 2007). Gelişen internet teknolojileri, bireyleri kişisel bilgilerini koruma konusunda endişelendirmeye başlamıştır. Örneğin bloglar ve sosyal ağlar, kişilerin düşünce ve ifadelerini çok az çaba göstererek bulunmasına olanak sağlamaktadır (Huffaker, 2004). Bireyler genelde hayatlarındaki önemli anları ya da bağlantıları korumak için sosyal ağlara bağlanırlar (Ellison, Steinfield, & Lampe, 2007). Sosyal medya sitelerine bağlanmak kişilerin romantik ilişkilerinin merkezde kalmasının önemli bir yoludur (Boyd, 2008). Bireyler onların romantik partnerlerinin profillerine daha fazla bilgi toplamak veya ne tür faaliyetler yaptığına bakmak için elektronik gözetleme yolunu tercih etmektedirler (Walther, Van Der Heide, Kim, Westerman, & Tong, 2008). Sosyal ağları kullanmanın yararları yanında bazı sorunları da ortaya çıktığı gözlenmiştir (Muise, Christofides, & Desmarais, 2009; Phillips, 2009). Örneğin Facebook gözetimi partnerler arasında kıskançlık sorununa yol açmıştır. Ayrıca online denetimden dolayı üçüncü şahıs kıskançlığının ilişkileri yıprattığı ortaya çıkmıştır (Phillips, 2009). Romantik ilişki yaşayan partnerler arasında yaşanan online denetim, ayrılık yaşayan eski partnerler arasında da kullanılmaktadır. Yapılan bir araştırmada katılımcıların yarıdan fazlasının eski partnerini Facebook üzerinden bir şekilde takip ettiklerini ve bunların üçte birinin de eski partnerlerinin aktivitelerini takip ettiklerini ortaya çıkarmıştır (Chaulk & Jones, 2011). Bireyler eski partnerlerine doğrudan soramadıkları soruları veya eski partneriyle ilgili bilgileri elektronik ortamda başkalarına sorarak elde edebilmektedir (Altman, Vinsel, & Brown, 1981). Sonuç olarak sosyal medya günümüzün vazgeçilmez bir unsuru haline gelmekle birlikte bir sosyal medya aracı olan sosyal ağların kullanımı da bir o kadar artmış durumdadır. Bireyler yaşadıkları ilişkileri sosyal ağlarda paylaşmakla kalmamakta, partnerlerinden ayrıldıktan sonra da eski partnerleriyle ilgili bilgilere erişmek için sosyal ağları kullanmaktadır (Chaulk & Jones, 2011). Bireyler online kişiler arası denetim amacıyla, sosyal medyayı bir nevi gözetim yapmak aracı olarak da kullanmaktadırlar. Bu kullanımın faydaları olduğu gibi zararları da bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar, bireylerin eski partnerlerini Facebook profilinden gizli bir şekilde takip ettiklerini ya da yaptıkları aktiviteleri izlediklerini ortaya çıkarmıştır (Chaulk & Jones, 2011). 540 Yöntem 1. Çalışma Grubu Ölçeğin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik analizleri, yaş ortalaması 20.39 olan ve 167 si kadın, 79 u erkek toplam 246 yetişkin üzerinde yürütülmüştür. 2. Veri Toplama Aracı Yetişkin bireylerin eski partnerlerine karşı kullandıkları Online Kişiler arası Denetim hakkındaki düşüncelerini değerlendirmek amacıyla Lukacs ve Qann Haase (2015) tarafından geliştirilen Online Kişiler arası Denetim Ölçeği, 11 maddeden ve tek boyuttan oluşan 5 li Likert tipi ( 1 Kesinlikle Katılmıyorum, 5 Kesinlikle Katılıyorum) bir derecelendirme içermektedir. Ölçekte ters madde bulunmamaktadır. Ölçekten alınan yüksek puanlar, online denetimin yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Ölçeğin iç tutarlık güvenirlik katsayısı.93 olarak bulunmuştur. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 538-545

Onlıne Kişilerarası Denetleme Ölçeğinin Türkçe Versiyonunun Geçerlik ve Güvenirliği 3. İşlem Ölçeğin Türkçeye uyarlanması sürecinde, öncelikle ölçeği geliştiren Anabel Quan-Haase ile elektronik posta yoluyla iletişim kurulmuş ve ölçeğin uyarlanabileceğine ilişkin gerekli izin alınmıştır. İlk aşamada, ölçeğin İngilizce formu iyi düzeyde İngilizce bilen 3 öğretim üyesinden oluşan bir komisyon tarafından Türkçeye çevrilmiş ve daha sonra bu Türkçe formlar geri tercüme edilerek Türkçe ve İngilizce formlar arasındaki tutarlılık incelenmiştir. Daha sonra Türkçe form anlam ve dil bilgisi açısından incelenerek gerekli düzeltmeler yapılmış ve denemelik Türkçe form elde edilmiştir. Ardından denemelik Türkçe form, psikolojik danışma ve rehberlik ve ölçme ve değerlendirme alanında uzman olan 3 öğretim üyesine inceletilerek görüşleri doğrultusunda bazı değişiklikler yapılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği için doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Ölçeğin güvenirliği iç tutarlık yöntemiyle, madde analizi ise düzeltilmiş madde-toplam korelâsyonuyla incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri için LISREL 8.54 ve SPSS 15 paket programları kullanılmıştır. Bulgular ve Yorum 1. Madde Analizi ve Güvenirlik Ölçeğin maddelerinin ayırt etme gücünü belirlemek amacıyla, madde analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayılarının.80 ile.92 arasında sıralandığı görülmüştür. Ölçeğin Türkçe formunun iç tutarlık güvenirlik katsayısı.97 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1: Düzeltilmiş Madde Toplam Korelasyon Katsayıları Madde No rjx 1,797 2,895 3,872 4,899 5,888 6,916 7,844 8,839 9,875 10,800 11,823 541 2. Yapı Geçerliği Doğrulayıcı Faktör Analizi. Online Kişiler arası Denetim Ölçeğinin yapı geçerliği için ölçeğin orijinal formunda bulunan faktörlerin doğrulanması amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Elde edilen uyum indeksi değerleri Tablo 2 de sunulmuştur. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı:6, Mart 2016, s. 538-545

Ahmet Akın - Koray Süler - Melek Süle - Büşra Söylemez Tablo 2: Online Kişiler arası Denetim Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları x² sd x²/sd RMSEA CFI IFI GFI SRMR 136.74 40 3.41.099.97.97.91.025 Doğrulayıcı faktör analizi ile model veri uyumuna ilişkin hesaplanan istatistiklerden en sık kullanılanları Ki kare (x²), x²/df, RMSEA, RMR, GFI ve AGFI dir. Hesaplanan x²/df oranının 5 ten küçük olması, GFI ve AGFI değerlerinin.90 dan yüksek olması, SRMR ve RMSEA değerlerinin ise.05 ten düşük çıkması, model veri uyumunu göstermektedir (Jöreskog & Sorbom, 1996). Doğrulayıcı faktör analizine ait faktör yükleri Şekil 1 de gösterilmiştir. 542 Şekil 1: Online Kişiler arası Denetim Ölçeğine İlişkin Path Diagramı ve Faktör Yükleri Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 538-545

Onlıne Kişilerarası Denetleme Ölçeğinin Türkçe Versiyonunun Geçerlik ve Güvenirliği Tartışma Bu çalışmada, Lukacs ve Qann Haase (2015) tarafından geliştirilen Online Kişiler arası Denetim Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ölçeğin yapı geçerliğinin incelenmesinde, doğrulayıcı faktör analizi kullanılmıştır. Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen uyum indeksleri incelendiğinde, tek boyutlu modelin yeterli uyum verdiği ve ölçeğin orijinal faktör yapısının, Türkçe formun faktör yapısıyla uyumlu olduğu görülmüştür (Hu & Bentler, 1999). Araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için öngörülen güvenirlik düzeyinin.70 olduğu (Sipahi, Yurtkoru & Çinko, 2008) dikkate alınırsa, ölçeğin Türkçe formunun güvenirliğinin sağlandığı görülmektedir. Öte yandan yapılan madde analizi sonucunda, ölçeğin madde-toplam korelasyon katsayılarının.30 ölçütünü de karşıladığı görülmüştür. SONUÇ ve ÖNERİLER Yapılan literatür taramasında elektronik denetim ile ilgili çalışmaların daha çok sosyal medya araçları arasında kullanıldığı görülmektedir. Bireyler elektronik denetimi faydalarına kullanabildikleri gibi bunun zararları da bulunmaktadır. Günümüzde hemen hemen her yetişkin bireyin kullandığı/erişebildiği sosyal ağlar kişilerin bazı önemli bilgilerini paylaşabildiği alanlardır. Romantik ilişki yaşayan bireyler ilişkilerini sosyal ağlar üzerinde paylaşabilmektedir. Bununla beraber romantik ilişki yaşayan bireyler ayrılık yaşadıkları zaman eski partnerlerden biri diğerinin sosyal ağlardaki bilgilerine ve yaptığı aktivitelere ulaşabilmektedir. Bireyler yaşadıkları ilişkileri sosyal ağlarda paylaşmakla kalmamakta, partnerlerinden ayrıldıktan sonra da eski partnerleriyle ilgili bilgilere erişmek için sosyal ağları kullanmaktadırlar. Kişiler sosyal medyayı bir nevi gözetim yapmak aracı olarak da kullanmaktadırlar. Online Kişiler arası Denetim Ölçeğinin, geçerlik ve güvenirlik çalışmalarından elde edilen bulgulara göre ölçeğin kullanıma hazır olduğu söylenebilir. Ancak ölçeğin test tekrar-test tekniğiyle ileride yapılacak çalışmalarda güvenirliğinin belirlenmesi ve Online Kişiler arası Denetim Ölçeğinin diğer değişkenlerle ilişkilerinin incelenmesi faydalı olacaktır. 543 KAYNAKLAR AKAR, E. (2010). Sosyal medya pazarlaması: Sosyal webde pazarlama stratejileri. Ankara: Elif Yayınevi. ALTMAN, I., VİNSEL, A. & BROWN, B. B. (1981). Dialectical conceptions in social psychology: An application to social penetration and privacy regulation. Advances in Experimental Social Psychology, 15, 107-160. ANDREJEVİC, M. (2005). The work of watching one another: Lateral surveillance, risk, and governance. Surveillance & Society, 2(4), 479-497. BOYD, D. (2008). American teen sociality in networked publics. Unpublished Doctoral Thesis, University of Berkeley. BOYD, D. (2008). Why youth (heart) social network sites: The role of networked publics in teenage social life. In D. Buckingham (Ed.), Youth, identity, and digital media (s. 119-142). Cambridge, MA: MIT Press. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı:6, Mart 2016, s. 538-545

Ahmet Akın - Koray Süler - Melek Süle - Büşra Söylemez CHAULK, K. & JONES, T. (2011). Online obsessive relational intrusion: Further concerns about Facebook. Journal of Family Violence, 26, 245-254. DUBOW B. (2007). Confessions of Facebook stalkers. www.usatoday.com/tech/webguide/internetlife/2007-03-07-facebook-stalking_n.htm (accessed Nov. 12, 2010). ELLİSON, N. B., STEİNFİELD, C. & LAMPE, C. (2007). The benefits of Facebook friends: Social capital and college students use of online social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication, 12(4), 1143-1168. HU, L. T. & BENTLER, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structural analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1-55. HUFFAKER, D. (2004). Gender similarities and differences in online identity and language use among teenage bloggers. Washington, DC: Georgetown University. JÖRESKOG, K. G. & SÖRBOM, D. (1996). LISREL 8: User's reference guide. Scientific Software International. LERMAN, K. (2007). Social information processing in news aggregation. IEEE Internet Computing, 11(6), 16-28. LUKACS, V. & QUAN-HAASE, A. (2015). Romantic breakups on Facebook: New scales for studying post-breakupbehaviors, digital distress, and surveillance. Information, Communication & Society, 18(5), 492-508. LYON, D. (2001). Surveillance society: Monitoring everyday life. Buckingham: Open University. LYON, D. & ZUREİK, E. (Eds.). (1996). Computers, surveillance, and privacy. Minneapolis: University of Minnesota Press. MUİSE, A., CHRİSTOFİDES, E. & DESMARAİS, S. (2009). More information than you ever wanted: Does Facebook bring out the green-eyed monster of jealousy? CyberPsychology & Behavior, 12, 441-444. ÖZTÜRK, M. F. & TALAS, M. (2015). Sosyal medya ve eğitim etkileşimi. Journal of World of Turks, 7(1), 101-120. PHİLLİPS, M. (2009, February). MySpace or yours?: Social networking sites surveillance in romantic relationships. Paper presented at the annual meeting of the Western States Communication Association, Mesa, AZ. RAYNES-GOLDİE, K. (2010). Aliases, creeping, and wall cleaning: Understanding privacy in the age of Facebook. First Monday, 15(1), January. SIPAHI, B., YURTKORU, E. S. & ÇINKO, M. (2008). Sosyal bilimlerde SPSS le veri analizi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. SPRECHER, S. (1994). Two sides to the breakup of dating relationships. Personal Relationships, 1, 199-222. 544 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 538-545

Onlıne Kişilerarası Denetleme Ölçeğinin Türkçe Versiyonunun Geçerlik ve Güvenirliği TOKUNAGA, R. S. (2011). Social networking site or social surveillance site? Understanding the use of interpersonal electronic surveillance in romantic relationships. Computers in Human Behavior, 27(2), 705-713. URBAN DİCTİONARY. Facebook Stalking. www.urbandictionary.com (accessed Dec. 1, 2010). WALTHER, J. B., VAN DER HEİDE, B., KİM, S.-Y., WESTERMAN, D. & TONG, S. (2008). The role of friends appearance and behavior on evaluations of individuals on Facebook: Are we known by the company we keep? Human Communication Research, 34, 28-49. YOUNG, A. L. & QUAN-HAASE, A. (2013). Privacy protection strategies on Facebook: The Internet privacy paradox revisited. Information, Communication & Society, 16(4), 479-500. ZAFARMAND, N. (2010). Halkla ilişkiler alanında yeni mecra ve uygulamaların yeri ve önemi: Sosyal medya ve Pr2.0. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 545 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 3, Sayı:6, Mart 2016, s. 538-545