İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE DERLEME / REVIEW Emel Sert 1, Ayşegül Arar Sakarya 2, Şeyma Betül Yüksel 3, Abdullah Sert 4, Mehmet Zafer Kalaycı 5 1 Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetleri Müdürlüğü, Geleneksel Ve Tamamlayıcı Tıp Daire Başkanlığı, Ankara 2 Dr.med.dent. 3 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği, Ankara 4 Sağlık Bakanlığı, Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü İkili İlişkiler Daire Başkanı, Ankara 5 Sağlık Bakanlığı, Geleneksel Ve Tamamlayıcı Tıp Daire Başkanı, Ankara KUPA UYGULAMASI VE KUPA UYGULAMASININ KLİNİK ARAŞTIRMALARI Özet Bölgesel vakum aletleri yardımıyla, vücuttaki enerjiyi bloke eden çoğunluğu kapiller damarlara ait toksik maddelerin teşkil ettiği kanın yüzeysel cilt kesikleri oluşturarak emniyetli bir biçimde alınmasını sağlayan işleme yaş kupa uygulaması denir. Yaş kupa uygulaması hacamat olarak ta ülkemizde adlandırılmaktadır. Yaş kupa uygulaması hem koruyucu hem de tedavi edici olarak düşünülebilecek, geleneksel ve tamamlayıcı bir tıp yöntemidir. Kupa uygulamasına İngilizcede cupping ; yaş kupa uygulaması ise wet cupping olarak adlandırılmaktadır. Arapça da ise hijame olarak bilinmektedir. Hijame (el-hicame) deyimi Arap-İslam ülkelerinde sadece yaş kupa tedavisi için kullanılmaktadır. Anahtar kelimeler: Kupa terapisi, hacamat, geleneksel ve tamamlayıcı tıp CUPPİNG THERAPY PRACTİCE AND CLİNİCAL RESEARCH APPLİCATİONS OF CUPPİNG Abstract The wet cupping application; with the help of regional vacuum instruments, is the process by which the blood to constitute receipt in a safe way by creating superficial skin cuts. Thereby capillaries are remoted which contain toxic substances that block the energy in the body of the vascular. Wet Cup Practice is called as cupping (Hijamah) in our country. Wet Cup practice is traditional and complementary medicine techniques can be considered as both a preventive and therapeutic. Cup application is named in English "cupping", while wet cup application is called as "wet cupping". In Arabic it is known as hijame. Hijame (Al-hijamah) in the Arab-Islamic countries are only used as wet cup application. Turk J Integr Med. 2015;3(2):19-25. Keywords: Cupping application, hijamah, traditional and complementary medicine Kupa uygulaması ve kupa uygulamasının klinik araştırmaları. Yazışma Adresi: Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetleri Müdürlüğü, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Daire Başkanlığı, Ankara - Türkiye GİRİŞ: Kabul Tarihi: 29 Eylül 2015
KUPA UYGULAMARI GENEL BAKIŞ: Alternatif ve destekleyici tıp tedavileri arasında önemli yeri olan kupa uygulamarını iki başlık altında inceleyebiliriz. Kupa Uygulaması; alt başlıkta yaş kupa uygulaması; bölgesel vakum aletleri yardımıyla, vücuttaki enerjiyi bloke eden çoğunluğu kapiller damarlara ait toksik maddelerin teşkil ettiği kanın, yüzeysel cilt kesikleri oluşturarak emniyetli bir biçimde alınmasını sağlayan işlemdir. Yaş kupa uygulaması hacamat olarak ta ülkemizde adlandırılmaktadır. Yaş kupa uygulamasının haricinde bir diğer kupa uygulama tipi ise kuru kupa uygulamasıdır. Kuru kupa uygulamasında cilt üzerinde belirli noktalar üzerine kupalar yerleştirmek suretiyle oluşturulan vakum tesiri sonucunda o bölgede ciltte kabarıklık, kızarıklık, cilt altı dokuda ve kan damarlarında genleşme meydana gelmektedir. Bu işlemden ötürü cilt altı dokularda interstisyel sıvı artışına ve lokal ısı artışına bağlı olarak ilgili bölgede kanlanma ve dolaşım artmaktadır. Kuru kupa uygulamasının akabinde kupalar çıkartılıp cilt üzerinde epidermis tabakası sınırları içinde oldukça yüzeysel ve kısa çizikler atılarak tekrar kupaların kapatılıp vakumlanması, bir müddet bekletilip tekrar kupaların çıkartılması ve birikmiş artık materyallerin hijyenik bir biçimde uzaklaştırılması işlemine yaş kupa uygulaması denilmektedir. Kuru kupa uygulaması öncesinde ve esnasında kayganlaştırıcı bir yağ ya da masaj kremi uygulamak suretiyle kuru kupanın masaj etkisinden yararlanmak ta mümkündür. Bu tarz kupa uygulamasına ise Kayan kupa uygulaması ya da masajlı kupa uygulaması denilmektedir. Ayrıca akupunktur iğneleri ile bir arada uygulanan kupa uygulamaları da mevcuttur (1). 5000 yıllık bir tarihe sahip olduğu düşünülen kupa uygulaması İslamiyette ve Osmanlı döneminde de sıklıkla uygulanmıştır. Hz. Muhammed (s.a.v.) in bizzat kendisine hacamat yaptırmış olması ve tavsiye etmesiyle birlikte söz konusu uygulamaya rağbet artmıştır. Kupa terapisi uygulayıcı ülkelerin başında İngiltere de yer almaktadır. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda İngiliz halkı mevsim geçişlerinde hastanelere kupa terapisi için başvururlardı. Fakat 20. yüzyıldan itibaren kimyasal ilaçların keşfi ve ameliyatlara olan ilginin artmasından ötürü kupa uygulamasına olan ilgi azalmıştır. Günümüzde tekrar geleneksel tıbba olan ilgi artmıştır. Dünyada gelişmiş ülkelerde popülâsyonun yaklaşık % 80 i bu tedavi yöntemlerini kullanmaktadır (2). Ülkemizde Sağlık Bakanlığı nca yayımlanan Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği nde kabul edilen on beş başlıktan bir tanesi de kupa uygulamasıdır (3). Mevzubahis yönetmelikte kupa uygulamasının tanımına, uygulamaya yetkili personele, kupa uygulanabilecek ve uygulanmayacak durumlara ve uygulama ünitelerinde bulundurulması 20
zorunlu cihaz ve malzemelere genişçe yer verilmiştir. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü yayınlarında unani tıbbı anlatılırken kupa uygulaması (hacamat) geçmektedir (4). Kupa Uygulamasının Klinik Araştırmaları: Kupa uygulaması hakkında Yunan ve Osmanlı hekimleri tarafından yapılmış birçok klinik araştırma sonucu mevcuttur. İbn-i Sina nın eserlerinde ve Amasya Şifahanesi Baştabibi Şerafettin Sabuncuoğlu nun tedavi şekilleri içerisinde de kupa uygulamalarına rastlanmaktadır. Yapılan klinik araştırmalar neticesinde kupa uygulamasının ağrılı durumlarda (baş ağrısı, myofasial ağrı, fibromiyalji), kireçlenmelerde, bel soğukluğunda, spondilozda etkili olduğunu; sadece bununla kalmayıp cilt hastalıkları (akne, herpes zoster gibi) damar hastalıkları, tansiyon problemleri, akciğer ve solunum yolu hastalıkları, bazı psikiyatrik rahatsızlıklarda (depresyon, şizofrenide sakinleştirici olarak) da etkinliği saptanmıştır(5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12). Kupa uygulamasının bazı araştırmalar neticesindeki başarı oranları şu yönde saptanmıştır: Ağrılar: %97,2 Kas fibrosisi: %97,6 Spondilos: %97 Kireçlenme: %94,6 Bel Soğukluğu: %84 Psikiyatride şizofreni vakalarında sakinleştirici olarak: %96 Modern tıpta; patolojik maddeleri hem kandan hem de zararlı interstisyel sıvıdan arındıran bir tedavi şekli yoktur. Kandaki ve interstisyel sıvıdaki istenmeyen maddeleri vücuttan atacak herhangi bir fizyolojik mekanizma da bulunmamaktadır.. Bu istenmeyen maddeler kanın kimyasal yapısını ve fizyolojik homeostaza zarar vererek farklı hastalıklara yol açabilir. Örneğin; Talasemi, hemokromatozis, bronz diyabet, hiperlipidemi ve aterosklerozda trigliserid ve düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek serum kolesterol, gutta yüksek serum ürik asit, gut artiriste yüksek interstitisyel sıvı ürat. Kupa uygulaması zikredilen tüm bu zararlı maddeleri vücuttan uzaklaştırır (14). Yapılan klinik araştırmalar neticesinde kupa uygulaması sonrasında kandaki kolesterol oranlarında olumlu yönde değişiklikler olduğu tespit edilmiştir. Uygulama esnasında ise vücuttaki ödemin azaldığı gözlemlenmiştir. Yaş kupa uygulayıcılarına göre bu uygulama enflamatuar mediatörleri toksinleri vücuttan uzaklaştırarak iyileşmeyi stimüle etmektedir. Bazı uygulayıcılar ise yaş kupa uygulamasının otonom sinir sistemini regüle ederek ağrıyı azalttığını hatta kestiğini ileri sürmektedir (12). 21
Yine Türk doktorlarının yapmış olduğu bir klinik çalışmada; yaş kupa uygulamalarının myokart infarkt ve kardiak aritmilerde etkili olduğunu göstermiştir. Bu çalışmada 40 sağlıklı birey kullanılmıştır. Kupa terapisinden 1 saat önce ve 1 saat sonra katılan bireylerin elektrokardiyografileri kaydedilmiştir. Tüm kalp hızı değişkenleri (KHD) kupa tedavi öncesine nazaran kupa tedavisi sonrasına artmıştır (15). KHD parametreleri Kupa tedavi Kupa tedavi Zaman P-değeri öncesi sonrası Maximum NN (ms) 1013.4 ±141.55 1058.1 ±147.61 3.45 0.001 Minimum NN (ms) 722.84 ±92.31 734.33 ±91.14 0.89 0.38 Mean NN (ms) 869.99 ±92.54 910.04 ±97.28 3.47 0.001 Pulse rate (1/min) 69.71 ±7.18 66.69 ±7.45 2.87 0.006 SDNN (ms) 41.19 ±19.57 44.91 ±21.28 2.39 0.02 SDANN (ms 32.27 ±34.41 37.97 ± 38.92 4.56 0.00 RMSSD (ms) 32.25 ± 34.38 37.94 ± 38.89 4.55 0.00 pnn50 (%) 5.46 ± 5.85 8.74± 17.26 3.77 0.001 Total power (ms 2 ) 2090.79 ±2664.63 2433.76 ±3702.17 1.56 0.13 VLF (ms 2 ) 910.98 ±776.49 914.67 ± 668.18 0.02 0.98 LF (ms 2 ) 343.19 ±245.69 416.38 ± 228.10 2.95 0.005 HF (ms 2 ) 466.11 ± 1028.01 637.42 ±1547.57 2.06 0.04 LF/HF 1.82 ±1.48 1.97 ±1.68 0.85 0.41 Tablo 1: KHD Kupa Terapi öncesi ve sonrası * HF:yüksek frekans, HRV:kalp hızı değişkeni, LF: düşük frekans, pnn50: bitişik iki N arasındaki yüzdelik oran (50 ms daha fazla), RM SSD: bitişik iki N arasımdaki farklarının karelerinin toplamının karekökü, SD: standart sapma, SDANN: Tüm 5 dakikalık segmet kayıtlarında, iki N aralığının ortalamasının standart sapması, SDNN: 2 N aralığının standart sapması, VLF: çok düşük frekans (15). Tablodaki değerleri de göz önüne alındığında kupa terapisinin kardiyoprotektif olduğu görülmüştür. Kalp hızı değişkenlerinin azalması myokard infaktan sonrası ölümlerin bir belirtecidir (16,17). Ayrıca farklı bazı klinik çalışmalar da; düşük kalp hızı değişkenlerinin konjestif kalp yetmezliği, diyabetik nöropati, depresyon, ani bebek ölümü sendromu riskiyle bağlantılı olabilir (15). Kupa tedavisinde daha çok klinik bilimsel çalışmalar yapılarak; etkisinin normal bir kan akıtma halinden çok farklı olduğu irdelenmelidir. Bununla ilgili yine arap doktorlarının yapmış olduğu klinik bilimsel bir çalışma; kupa tedavisinin, saf kan kaybı olarak tanımlanan flebotomi den de tamamen farklı olduğunu göstermiştir. Her iki durumu kıyasla gittiğimizde; flebotomi; venesection prosedürü olan; damar duvarının iç kısmında kan içeriğini ve kanda maddeleri azaltmak için damarın kesilmesidir. Kupa tedavisi (Hacamat); perkütan minör terapötik prosedür, basınca bağımlı ve boyutuna bağlı olaraktan kanın spesifik olmayan 22
filtrelemesi, fenestre dermal deri kılcal yoluyla ortaya çıkar. Hastalık etiyolojisi ve patogenezine uygun olarak, hastalıktan hastalığa farklılık gösteren patolojik maddeler interstisyel sıvı ve kandan ekskretuar fonksiyonla temizlenir (18, 19). Flebotomi de kan içerik ve bileşenleri azaltmak istenir; örneğin, Talasemi de aşırı demir yüklemesini ve Polisitemi de eritrosit kütlesi ve hematokrit değerini azaltmak gibi. Ancak kupa terapisi aşağıdaki hastalıkların endikasyonlarının tedavisinde fayda sağlar. - Kas-iskelet ağrısı durumlarında, -Hematolojik durumlarda; örneğin hemoliz ve aşırı demir yüklemesi - Kardiyovasküler hastalıklar; örneğin hipertansiyon, -Doğumsal metabolik hastalıklar; örneğin galaktozemi, -Bazı dermatolojik durumlar, örneğin ürtiker, -Nöropsikiyatrik hastalıklar; Baş ağrısı gibi, - Malignite, -Metabolik durumlar, örneğin gut, -Enfeksiyonlar; örneğin viral hepatit, -Solunum ve KBB hastalıkları; örneğin astım, -Otoimmün hastalıklar; örneğin romatoid artrit, -Gastrointestinal hastalıklar; örneğin irritabl bağırsak sendromu, -Ağır metal zehirlenmesi, -Aşırı dozda ilaç (20). Metodolojik olarak flebotomi de kan; kan bağışı ünitesine venesection ya da kanı çekme yoluyla alınır. Kupa uygulamasında ise; bardak uygulamalar için öncelikle anatomik uygun yerler seçilir. Başlangıçta sıkı bir sterilizasyon yapılır; cilt vakumlanır, çizikler atılır, yine cilt vakumlanır, sonunda yine sıkı bir sterilizasyon uygulanır. Flebotomi nin yan etkileri anemi, kanama, filebit iken; kupa uygulaması yan etkileri olarak; kupa sonrası izler ve cilt morarıkları olarak ortaya çıkar (20). 23
Flebotomi de zararlı madde içeren tüm kan içeriği temizlenirken; kupa uygulamasında kanla karışık sıvı karışımı temizlenir. Bu içerikte; birtakım kan hücreleri, pıhtılaşmış kan, filtrelenmiş sıvılar, toplanmış interstisyel sıvılar ve patolojik maddeler vardır (20). Flebotomi de daha sonra transfüzyona ihtiyaç artarken; kupa uygulamasında ise böyle bir durum göze çarpmamaktadır. Flebotomi de analjezik etki yokken; kupa uygulamasında bu etki mevcuttur (20). Sigara tedavisinde; terapötik yararlar ve solunumun iyileşmesi için durum flebotomi de orta dereceliyken; kupa uygulamasında sonuçlar çok daha iyi çıkmaktadır (21). Kupa uygulamasının etki mekanizması ile ilgili muhtelif görüş ve teoriler vardır. Çin Tıbbı daha çok akupunktur/meridyen teorisine göre konuyu izah etmeye çalışmıştır. Ayrıca Gao Teorisi, Analjezik Teori, Medine Teorisi (Taibe) gibi kupa uygulaması ile ilgili değişik teoriler de mevcuttur (13). SONUÇ: Kupa uygulaması çok eski tarihlerden günümüze kadar farklı ülkelerde, değişik tarz yaklaşımlarla geleneksel ve tamamlayıcı tıp yöntemi olarak kullanılmaktadır. Kupa uygulaması ile ilgili klinik çalışmalar değişik zaman ve mekânlarda yapılmış olmakla beraber kupa tedavisinin yapılan bilimsel klinik çalışmalara daha fazlası eklenerek sağlam temellere dayandırmak gerekmektedir. Etki mekanizması ile ilgili değişik görüşler söz konusudur. Bugün kupa uygulaması geniş halk kitleleri tarafından halen çokça talep ve tercih edilmektedir. İslam Tıbbı içinde de ayrı ve özel bir yer tutmaktadır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları içine alınan bu uygulamanın uygulayıcıları için hekim olma şartı aranmaktadır. Kupa terapisini içeren klinik çalışmalar göstermiştir ki; kupa terapisi tedavi amaçlı noninvaziv zararsız bir uygulamadır. Tıbbi tedavilerin yardımcısı ve tamamlayıcısı olarak düşünülen kupa terapisinin kullanım alanı çok geniştir ve fayda sağlayıcıdır. Kaynaklar 1- El-Wakil A. Observations of the popularity and religious significance of blood-cupping (alhijamijama) as an Islamic medicine, Contemporary Islamic Studies 2011:2. doi: 10.5339/cis.2011.2 2- Traditional Medicine, Fact Sheet No:134, Aralık 2008, Dünya Sağlık Örgütü, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs134/en 24
3-27.10.2014 tarihli ve 29158 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği 4- Unani Medicine, Benehmarks for training in Traditional / complementary and alternative medicine, Wold Health Organization,1 5- Quingdao L. Ve Guying H [1984]: The Clinical Observation of Treatment on Pain by Shallow Puncture and Cupping. The second National Symposium an Acupuncture and Moxibustion and Acupuncture Anaesthesia, Pekin, Chına, August 7-10, 1984 6- Wang K. [1996]: 116 Cases of Ganococcal Arthritis Treated with Acupuncture. J Traditional Chinese Medicine, Haziran; 16 (2:108-111) 7- Chen Lei [1999]: Treating 39 Cases of Acute Gout with bloodletting Puncturing and Cupping Method, Shangai Journal of Acupuncture; 18 [3]:30 8- Huang Ji Yan, ve ark [1996]: Massage and Induction 10 [4]: 4-5 9- Yang Jian Min, ve ark [1996]: Anhui Journal of TCM Clinical Application. 8 [3]: 130 10- Zhang Hong ve ark, The Journal of Chinese Medicine 64/40 http://www.jcm.co.uk/jcm-articl archive/product/catalog/product/view/7779/cervical-spondylosis-100-patients-treated-withsliding-cupping/ 11- Dey T [2000]: Coathing the Troubled Mind; Acupuncture and Moxibustion in Treatment of Schizophrenia: Paradigm Publishing, Brookline, Massachusetts. 12- Jong-In Kim, Myeong Soo Lee, Dong-Hyo Lee, Kate Boddy, Edzard Ernst. Cupping for Treating Pain: A Systematic Review. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. Volume 2011, Article ID 467014, 7 pages doi:10.1093/ecam/nep035 13- El Sayed SM1, Mahmoud HS, Nabo MMH. Medical and Scientific Bases of Wet Cupping Therapy (Al-hijamah): in Light of Modern Medicine and Prophetic Medicine. Altern Integ Med 2013, 2:5. ttp://dx.doi.org/10.4172/2327-5162.1000122 14- Alshowafi FK. Effect of Blood Cupping on Some Biochemical Parameter. Med. J. Cairo Univ. 2010; 78: 311-315. 15- Müzeyyen Arslan, Nesibe Yesilcam, Duygu Aydin, Ramazan Yüksel, Senol Dane. Wet Cupping Therapy Restores Sympathovagal Imbalances in Cardiac Rhythm. The journal of alternatıve and complementary medıcıne,volume 20, Number 4, 2014, pp. 318 321 16- Bigger JT Jr, Fleiss JL, Steinman RC, Rolnitzky LM,Kleiger RE, Rottman JN. Frequency domain measures of heart period variability and mortality after myocardial infarction. Circulation 1992;85:164 171. 17- Kleiger RE, Miller JP, Bigger JT Jr, Moss AJ. Decreased heart rate variability and its association with increased mortality after acute myocardial infarction. Am J Cardiol 1987;59:256 262. 18- El Sayed SM, Mahmoud HS and Nabo MMH. Medical and scientific bases of Wet Cupping Therapy (Al-Hijamah): In Light of Modern Medicine and Prophetic Medicine. Altern Integ Med. 2013; 2: 1-16. 19- El Sayed SM, Mahmoud HS and Nabo MMH. Methods of Wet Cupping Therapy (Al-Hijamah): In Light of Modern Medicine and Prophetic Medicine. Altern Integ Med. 2013; 2: 1-16. 20- Salah Mohamed El Sayed, Abdel-Salam Al-quliti, Hany Salah Mahmoud, Hussam Baghdadi, Reham A. Maria, Manal Mohamed Helmy Nabo, Ahmad Hefny. Therapeutic Benefits of Alhijamah: in Light of Modern Medicine and Prophetic Medicine. American Journal of Medical and Biological Research, 2014, Vol. 2, No. 2, 46-71 Available online at http://pubs.sciepub.com/ajmbr/2/2/3 21- Hekmatpou D, Moeini L, Haji-Nadali S. The effectiveness of wet cupping vs. venesection on arterial O2 saturation level of cigarette smokers: A randomized controlled clinical trial. Pak J Med Sci. 2013 Nov-Dec; 29(6): 1349-1353. 25