Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme

32 Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme Araştırma / Original article Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme Aysun BABACAN GÜMÜŞ, 1 Nihal BAYRAM, 2 Nurcan CAN, 2 Esra KADER 2 ÖZET Amaç: Bu çalışma üniversite öğrencilerinde premenstrual sendrom belirtilerini, premenstrual sendromu etkileyen etkenleri ve premenstrual sendrom ile somatizasyon arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Çalışma Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nde okuyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 890 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Veriler Tanıtıcı Bilgi Formu, Premenstrual Sendrom Ölçeği (PMSÖ) ve Somatizasyon Ölçeği ile toplanmıştır. Verilerin analizinde Student t testi, ANOVA ve Pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. Bulgular: Öğrencilerin %57.2 sinde premenstrual sendrom saptanmıştır. Somatizasyon puanı premenstrual sendromu olanlarda anlamlı düzeyde yüksektir. Öğrencilerin PMSÖ alt ölçekleri (ağrı, uyku değişimleri, yorgunluk, depresif düşünceler, anksiyete, depresif duygulanım, sinirlilik, şişkinlik ve iştah değişimleri) ile somatizasyon puanları arasında pozitif yönde ilişkiler bulunmuştur. Sigara içen, alkol kullanan, adet ve siklus süresi uzun olan, menstruasyon döneminde ağrı yaşayan, menstruasyon nedeniyle okula devamı, okul başarısı ve günlük yaşamı etkilenen, menstruasyonu olumsuz olarak algılayan, ailesindeki diğer kadınların da menstruasyona ilişkin sorunlar yaşadığını belirten ve menstruasyon döneminde yaşadığı sorunlar nedeniyle doktora başvuran öğrencilerde PMSÖ toplam puanı anlamlı düzeyde daha yüksektir. Sonuç: Çalışmamız premenstrual sendromun üniversite öğrencilerinde yaygın olduğunu göstermektedir. Premenstrual sendromu olan öğrencilerin olmayanlara göre somatizasyon eğilimleri yüksektir. Premenstrual sendrom bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. (Anadolu Psikiyatri Derg 2012; 13:32-38) Anahtar sözcükler: Premenstrual sendrom, somatizasyon, üniversite öğrencisi Premenstrual syndrome in university students: an investigation in terms of somatization and some variables ABSTRACT Objective: This research was conducted to investigate the premenstrual syndrome symptoms in university students, the factors affecting premenstrual syndrome and the relation between premenstrual syndrome and somatization. Methods: The research was performed on 890 students who study at Çanakkale Onsekiz Mart University and accepted to take part in the research. Data were collected by a Descriptive Information Form developed by the researchers, the Premenstrual Syndrome Scale (PSS) and the Somatization Scale. In the analysis of the data Student t test, ANOVA and Pearson correlation analysis was used. Results: Premenstrual syndrome was detected in 57.2% of the students. Somatization score significantly higher in students with premenstrual syndrome. There were significant relations between the subscale scores of PSS (pain, sleep changes, fatigue, depressive thoughts, anxiety, depressed mood, irritability, and bloating and appetite changes) and somatization score of the students. PSS total mean scores were significantly higher in students who smoke and drink alcohol, who have long menstruation process and menstrual cycles, who have pain in menstruation process, who affect daily life, school attendance and school performance because of menstrual problems, who have a negative perception about menstruation, who have problems related to menstruation in other women in their families and who have admit to doctor because of menstrual problems. Conclusion: Our study shows that PMS is common 1 Yrd.Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale 2 Öğrenci, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale Yazışma adresi / Address for correspondence: Yrd.Doç.Dr. Aysun BABACAN GÜMÜŞ, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale E-mails: aysungumus@hotmail.com, aysungumus@comu.edu.tr Geliş tarihi: 04.04.2011, Kabul tarihi: 01.07.2011

Babacan Gümüş ve ark. 33 among university students. Somatization tendency of students with premenstrual syndrome was higher than nonpremenstrual syndrome students. Premenstrual syndrome should be addressed through a holistic approach. () Key words: premenstrual syndrome, somatization, university student GİRİŞ Üreme çağı boyunca, kadınların büyük bölümünde adet kanamasından önceki günlerde farklı şiddette ruhsal ve/veya bedensel belirtiler ortaya çıkmaktadır. 1 Menstrual siklusun luteal fazında ortaya çıkan fiziksel, ruhsal sıkıntı ve/veya kadının sosyal ilişkilerini, normal aktivitesini bozacak derecede önemli davranış değişiklikleri Premenstrual Sendrom (PMS) olarak adlandırılmıştır. 2 PMS belirtilerinin kadınlarda oldukça yaygın olduğu bilinmektedir. Hafif belirtiler de alındığında, yaygınlık oranı %90 ı bulmaktadır. 3 Cinsellikle ilgili sorunları olan toplumlarda yaşayan ve sıkıntıları olan kadınlarda PMS görülme sıklığının yüksek olması ve önceden davranış bozukluğu olan kadınların %65'inin adet öncesi depresyona girdiklerinin bildirilmesi ruhsal yapının ve zeminde yatan psikiyatrik sorunların PMS etiyolojisinde yerinin olabileceği görüşünü yaygınlaştırmıştır. 4 Kadın üreme hormonlarının serotonin, dopamin, norepinefrin, gamma amino butirik asit gibi nörotransmitterlerin işlevlerini düzenlediği ve hormon dalgalanmalarının dolaylı olarak ruhsal yakınmalara yol açtığı kabul edilmektedir. 1 Ruhsal durumu, davranışları ve işlevselliği önemli düzeyde etkileyen PMS başka psikiyatrik bozukluklarla eş zamanlı ortaya çıkabilmektedir. 5 Birçok ruhsal belirti ve bozukluğun (majör depresif bozukluk, panik bozukluğu, şizofreni, bulimiya nervoza gibi) veya bedensel hastalığın (migren, astım, epilepsi gibi) premenstrual dönemde kötüleştiği bilinmektedir. 1,5 PMS li kadınlarda başta depresyon olmak üzere yaşam boyu psikiyatrik bozukluk sıklığı yüksektir. 6 Yücel ve ark. PMS olanların %84 ünde, olmayanların %16 sında depresyon riski olduğunu; 7 Akdeniz ve ark. depresyonu olan ergenlerin premenstrual dönemde yakınmalarının daha fazla olduğunu bildirmiştir. 8 Bunun yanı sıra premenstrual disforik bozukluk ve anksiyete bozukluklarının sıklıkla birlikte görüldüğü belirtilmiştir. 9 Freud ile birlikte fiziksel belirtilerin ruhsal düzeneklerle ortaya çıkabileceği görüşü psikiyatriyi etkisi altına almıştır. 10 Genel olarak emosyonel disforiyi bedensel belirtilerle ifade etme eğilimi somatizasyon olarak tanımlanmaktadır. 11 Somatizasyon özgül olmayan bir belirti veya bir önyatkınlık olup, kendi başına bir hastalık değildir, duygusal rahatsızlığı bedensel yakınmalar veya belirtilerle yaşamak, algılamak ve iletmektir. 12 Bunun yanı sıra, somatizasyon kişinin yaşadığı sıkıntıyı, huzursuzluğu, yeti yitimini artıran, psikiyatrik bozuklukların gidişini olumsuz olarak etkileyen ve psikiyatrik bozuklukların belirtilerini maskeleyerek tanı koymayı güçleştiren bir durumdur. 13 Lipowski nin aktardığına göre, çalışmalar birinci basamakta ve tıbbi kliniklerde görülen hastaların yaklaşık %30 unun en sık olarak depresyon veya anksiyete bozukluğu olmak üzere tanılanabilir bir psikiyatrik soruna sahip olduğunu ve bunların yarısından fazlasında somatik yakınmaların olduğunu göstermiştir. 13 Bir çalışmada, yarı kırsal bir bölgede, bir sağlık ocağına başvuran hastalarda organik bir nedene bağlanamayan somatik belirtiler incelenmiş ve somatizasyon maddelerinin psödonörolojik-cinsel, ağrı, adet dönemi ve kalp solunum sistemi belirtileri şeklinde dört grupta kümelendikleri bulunmuştur. 14 Kuczmierczyk çalışmasında, PMS - si olan kadınları yüksek ve düşük depresyonlular olmak üzere iki gruba ayırmış ve yüksek depresyonlu PMS li kadınlarda somatizasyon ve aleksitiminin anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bildirmiştir. 15 Ülkemizde yapılan bir başka araştırmaya göre, PMS li kadınların ruhsal sorunlarını somatik yakınmalara dönüştürdükleri saptanmıştır. 16 PMS de fiziksel ve ruhsal belirtilerin bir arada görüldüğü, 3,5 somatizasyonun ise bedensel ve ruhsal birçok duruma eşlik ettiği düşünüldüğünde, PMS ve somatizasyon arasındaki ilişkiyi incelemek, PMS nin doğasını daha iyi anlamada ve olumsuz etkilerini azaltmada yararlı olabilir. Ülkemizde PMS nin depresyon, iki uçlu duygudurum ve anksiyete bozuklukları ile ilişkisi incelenmiş olup PMS ve somatizasyon ilişkisini araştıran çalışma sayısının az olduğu görülmüştür. Bu gerekçelerle bu araştırmada, üniversite öğrencilerinde premenstrual sendrom yaygınlığını belirlemek, hangi etkenlerin premenstrual sendrom belirtilerini etkilediğini saptamak ve premenstrual sendrom ile somatizasyon arasındaki ilişkiyi incelemek amaçlanmıştır. YÖNTEM Örneklem Araştırma tanımlayıcı kesitsel bir çalışma olarak yapılmıştır. Araştırmanın evrenini 2009-2010 Anadolu Psikiyatri Derg 2012; 13:32-38

34 Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme eğitim öğretim yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi nde öğrenim gören, Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurdu'nda kalan 1356 kız öğrenci oluşturmuştur. Veriler Ocak-Mart 2010 tarihleri arasında, yurtta bulunan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 924 öğrenciden toplanmıştır. Bunlardan oral kontraseptif ve antidepresan kullanan 34 kişi araştırma dışı bırakıldığından, örneklemi 890 öğrenci oluşturmuştur. Araştırma için kurumlardan gerekli olan izinler ve öğrencilerden sözel onam alınmıştır. Veri toplama araçları Tanıtıcı Bilgi Formu: Katılımcıların sosyodemografik ve menstruasyon özelliklerini tanımlamak amacıyla araştırmacılarca hazırlanmıştır. Premenstrual Sendrom Ölçeği (PMSÖ): Premenstrual belirtileri ölçmek ve şiddetini belirlemek amacıyla Gençdoğan tarafından geliştirilmiştir. 17 Ölçeğin depresif duygulanım, anksiyete, yorgunluk, sinirlilik, depresif düşünceler, ağrı, iştah değişimleri, uyku değişimleri ve şişkinlik olmak üzere dokuz alt boyutu vardır. PMSÖ, beş dereceli Likert tipi (hiç, çok az, bazen, sık sık, sürekli) yanıtlanan 44 maddeden oluşmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 44, en yüksek puan 220 dir. Yüksek puan PMS belirtilerinin fazla olduğunu göstermektedir. PMSÖ sonuçları değerlendirilirken alınan toplam ve alt ölçek puanlarının alınabilecek en yüksek puanın %50 sini geçmesine göre PMS nin olduğuna veya olmadığına karar verilir. Ölçeğin Chronbach alfa katsayısı 0.75 olarak bulunmuştur. 17 Somatizasyon Ölçeği (SÖ): Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri bedensel belirtiler küme ölçeğinin (MMPI body symptoms TSC cluster scales) alt ölçeğidir ve 33 maddeden oluşur. Her maddenin doğru veya yanlış seçeneği vardır. Ölçeğin puanlaması yapılırken 1-4-5-6-7-10-11-19-20-21-22-23-26-27-32-33. maddelere doğru yanıtı verildiğinde 1 puan, yanlış yanıtı verildiğinde 0 puan; 2-3-8-9-12-13-14-15-16-17-18-24- 25-28-29-30-31. maddelere yanlış yanıtı verildiğinde 1 puan, doğru yanıtı verildiğinde 0 puan verilir. Yanıtlanmayan sorulara da 0 puan verilir. Doğru ve yanlış yanıtlardan alınan puanlar toplanarak toplam puan elde edilir. Ölçekten alınabilecek puanlar 0-33 arasında değişmektedir. 18 İstatistiksel analiz Veriler, SPSS for Windows 11.5 paket programında değerlendirilmiştir. Sosyodemografik özellikler için frekans kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiyi saptamak için Pearson korelasyon analizi yapılmıştır. İkili değişkenler için puan farklarının değerlendirilmesinde Student t testi, ikiden fazla olan değişkenlerin puan farklarının analizinde ANOVA kullanılmıştır. İstatistiksel analizler için anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Yaş ortalaması 20.55±1.87 yıl olan öğrencilerin %11.2 sinin sigara, %19.6 sının alkol kullandığı, %58.5 inin düzenli beslenmediği belirlenmiştir. Öğrencilerin %59.6 sının menstruasyon hakkında bilgisi vardır. Ailesindeki diğer kadınların da (anne ve/veya kız kardeş) menstruasyon döneminde sorun yaşadığını belirten öğrenci oranı %63.5 tir. Öğrencilere menstruasyon sürecini nasıl algıladıkları sorulduğunda, %14.4 si olumsuz, %15.4 ü olumlu, %70.2 si hem olumlu, hem de olumsuz olarak değerlendirmiştir. İlk adet yaşı ortalaması 13.41±1.23 ve siklus ortalaması 28.67±7.36 yıl olarak bulunan öğrencilerin %75.7 sinin adet süresi 1-5 gün arasında, %24.3 ünün 6 gün ve üzerindedir. Öğrencilerin %75.6 sı adetini düzenli, %24.4 ü düzensiz; %86.7 si adet dönemini ağrılı, %13.3 ü ağrısız olarak değerlendirmiştir. Menstruasyon günlük yaşamınızı etkiler mi? sorusunu öğrencilerin %31.2 si çoğu zaman, %59.9 u ara sıra, %8.9 u hiçbir zaman şeklinde; Menstruasyon okula devam durumunuzu etkiler mi? sorusunu öğrencilerin %28.9 u etkiler, %71.1 i etkilemez şeklinde yanıtlamıştır. Okul başarınızı etkiler mi? sorusunu ise %7.8 i çoğu zaman etkiler, %54.7 si ara sıra etkiler, %37.5 i hiçbir zaman etkilemez şeklinde yanıtlamıştır. Menstruasyon döneminde yaşanan sorunlar nedeniyle doktora başvurma oranı %18 olarak bulunmuştur. PMSÖ ile elde edilen verilere göre, öğrencilerin %57.2 sinde PMS olduğu saptanmıştır. PMS olan grupta olmayanlara göre somatizasyon puanı anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (t=10.32, p=0.000). Sigara içen, alkol kullanan, adet süresi altı gün veya üzerinde olan, menstruasyon döneminde ağrı yaşayan, menstruasyon nedeniyle okula devamı olumsuz olarak etkilenen, okul başarısı ve günlük yaşamı çoğu zaman etkilenen, siklusu 35 gün ve üzerinde olan, menstruasyonu olumsuz olarak algılayan, menstruasyon nedeniyle ailesindeki diğer kadınların da sorun yaşadığını belirten ve menstruasyon döneminde yaşadığı sorunlar nedeniyle doktora başvuran öğrenciler-

Babacan Gümüş ve ark. 35 Tablo 1. Öğrencilerin bazı değişkenlere göre PMS toplam puanları Sayı Ort.±SS t p Sigara kullanma Evet 100 125.58±37.80 3.14 0.002 Hayır 790 113.99±34.38 Alkol kullanma Evet 174 123.35±36.32 3.41 0.001 Hayır 716 113.33±34.35 Düzenli beslenme Evet 369 112.84±32.84-1.76 0.078 Hayır 521 117.03±36.30 Menstruasyon hakkında bilgi Bilgisi olan 530 116.72±34.86 1.48 0.139 Bilgisi olmayan 360 113.19±35.03 Adet süresi 1-6 gün 674 113.78±34.42-2.29 0.022 6 gün ve üzeri 216 120.01±36.21 Düzenli adet görme Evet 673 114.17±34.10-1.68 0.092 Hayır 217 118.77±37.31 Menstruasyonda ağrı yaşama Yaşayan 772 116.95±34.84 3.66 0.000 Yaşamayan 118 104.42±33.84 Menstruasyonda ağrı algısı Doğal algılayan 703 114.53±34.32-1.76 0.079 Doğal algılamayan 167 119.83±37.19 Okula devam durumu Olumsuz etkilenen 257 125.37±34.92 5.58 0.000 Etkilenmeyen 633 111.20±34.15 Ailedeki diğer kadınlarda menstruasyona ilişkin sorun yaşama Yaşayan 565 121.89±34.19 7.67 0.000 Yaşamayan 325 103.80±33.28 Doktora başvurma Başvuran 160 124.71±32.22 4.01 0.000 Başvurmayan 730 113.22±35.20 Tablo 2. Öğrencilerin bazı değişkenlere göre PMS toplam puanları Sayı Ort.±SS t p Okul başarısını etkileme durumu 42.40 0.000 Çoğu zaman etkiler 69 138.68±32.32 Ara sıra etkiler 487 120.03±32.84 Etkilemez 334 103.54±32.02 Günlük yaşamı etkileme durumu 60.88 0.000 Çoğu zaman etkiler 278 131.48±33.91 Ara sıra etkiler 533 110.39±32.77 Etkilemez 79 91.31±28.76 Siklus süresi 3.54 0.029 20 gün ve altı 76 112.64±33.48 21-35 gün 717 114.44±34.40 35 gün ve üstü 62 126.25±37.50 Menstruasyon algısı 11.12 0.000 Olumsuz 128 125.70±36.97 Olumlu 137 105.67±33.80 Hem olumlu, hem de olumsuz 625 115.27±34.21 Anadolu Psikiyatri Derg 2012; 13:32-38

36 Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme de PMSÖ toplam puanı anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Bununla birlikte düzenli beslenmeyen, menstruasyon hakkında bilgisi olan, menarş yaşı 12 ve altında olan, düzenli adet görmeyen ve menstruasyon dönemindeki ağrının doğal olmadığını düşünen öğrencilerin PMSÖ toplam puanı daha yüksek bulunmasına karşın, puan farkları istatistiksel olarak anlamlı değildir (Tablo 1 ve 2). Somatizasyon ile PMSÖ alt ölçekleri arasındaki ilişkilere bakıldığında, ağrı (r=0.40, p=0.000), uyku değişimleri (r=0.39, p=0.000), yorgunluk (r=0.37, p=0.000), depresif düşünceler (r=0.36, p=0.000), anksiyete (r=0.34, p=0.000), depresif duygulanım (r=0.29, p=0.000), sinirlilik (r=0.25, p=0.000), şişkinlik (r=0.12, p=0.001) ve iştah değişimleri (r=0.09, p=0.012) ile somatizasyon arasında pozitif yönde ilişkiler olduğu saptanmıştır. TARTIŞMA PMS, doğurganlık çağındaki kadınları ruhsal, davranışsal ve somatik yönden etkileyen bir tablodur. 7,5 Ülkemiz dışında, farklı yaş gruplarında PMS belirtilerini yaşama yaygınlığının %24-86 arasında değiştiği bildirilmiştir. 19-21 Ülkemizde ise üniversite öğrencilerinde PMS yaygınlığı %62.5-72.1 arasında değişmekte olup, yüksektir. 7,22 Benzer şekilde çalışmamıza katılan üniversite öğrencilerinde de PMS nin yaygın olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte PMS yaygınlığı, 406 kız öğrenci üzerinde yapılan kesitsel bir araştırmada %17.2 olarak bildirilmiştir. 23 PMS nin yaygınlığına ilişkin araştırma bulguları arasındaki bu farklılıklar çalışılan gruplara, kullanılan araştırma yöntemlerine ve araçlara bağlı olabilir. Çalışmalara göre, PMS belirtileri kadının ev ve iş yerindeki yaşamını, ilişkilerini, işlevselliğini ve verimliliğini etkileyebilmektedir. 24,25 Genç kızların yaşadığı PMS belirtileri şiddetli olduğunda ve özellikle kişi bu sorunlarla baş edemediğinde, beden algısında değişiklik, benlik saygısında azalma, sosyal ilişkilerinde bozulma, okula devam etmeme ve eğitiminde aksaklıklar oluştuğu saptanmıştır. 26 Çalışmamızda da öğrencilerin menstrual siklus nedeniyle farklı oranlarda günlük yaşamlarının, okula devam durumlarının ve okul başarılarının etkilendiği belirlenmiştir. Bu sonucu, menstruasyon nedeniyle okula devamı, okul başarısı ve günlük yaşamı etkilenenlerde PMS belirtilerinin daha yoğun görülmesi şeklindeki araştırma bulgumuz da desteklemektedir. Doğurganlık çağındaki kadınlarla yapılan bir çalışmada, kadınların %67.1 i PMS yi tedavi gerektiren bir durum olarak görmediğini belirt- miştir. 3 Diğer yandan premenstrual döneme ait belirtiler kadınlar tarafından belirtilse de, hekimler tarafından sağaltım gerektiren bir durum olarak görülmeyebilmektedir. 5 Çalışmamızda menstrual siklustan kaynaklanan sorunlar nedeniyle doktora başvurma oranı düşük bulunmuştur. Bu sonuç, Pınar ve ark.nın çalışma bulgularıyla uyumludur. 22 Ancak çalışmamızda doktora başvuranlarda PMS belirtilerinin daha şiddetli görüldüğü belirlenmiştir. Bu sonuç, doktora başvuranların önemli düzeyde sorun yaşadıklarını gösteren bir bulgu olarak değerlendirilmiştir. PMS belirtileri bireysel ve menstrual özelliklerden etkilenebilmektedir. 22,27-29 Çalışmamıza göre, sigara ve alkol kullananlarda PMS belirtileri daha yoğun görülürken, beslenme düzeni PMS belirtileri üzerinde bir farklılık yaratmamıştır. Bazı çalışmalara göre sigara içenlerde PMS belirtileri daha yaygındır. 22,27-29 Bazılarında ise, PMS belirtileri ile sigara ve alkol kullanma, beden kitle indeksi ve diyet yapma arasında bir ilişki saptanmamıştır. 20 Çalışmamızda adet düzeni PMS belirtilerinde bir farklılığa neden olmamıştır. Bir çalışmada, adet düzensizliğinin PMS görülme sıklığını artırdığı belirtilmiştir. 22 Çalışmamıza göre adet ve siklus süresi uzun olanlarda PMS belirtileri daha şiddetlidir. Önceki çalışmalarda PMS belirtileri ile adet döngüsü özellikleri arasındaki ilişkilere dair sonuçlar birbirinden farklıdır. 3,29 Dismenore, premenstrual sendromda tanı ölçütü olmamasına karşın, menstruasyonda sık karşılaşılan sorunlardan biridir. 4 Çalışmamızda menstruasyon döneminde ağrı yaşayanlarda ve menstruasyon nedeniyle ailesindeki diğer kadınların da sorun yaşadığını belirtenlerde PMS belirtileri daha şiddetli bulunmuştur. Benzer bulgular daha önceki çalışmalarda da, adet sancısı olanlarda 22,29 ve ailesinde de benzer yakınmaları olanlarda PMS nin daha sık görüldüğü 29 şeklinde bildirilmiştir. Çalışmamızda PMS si olan öğrencilerde, PMS si olmayanlara göre somatizasyon düzeyi daha yüksek bulunmuştur. Bu anlamda PMS si olanlarda ruhsal sorunların olabileceği, ruhsal belirtilerin somatizasyon nedeniyle maskelenebileceği ve somatizasyonun PMS belirtilerinin daha şiddetli yaşanmasına neden olabileceği düşünülmüştür. Somatizasyon genç kızlara göre kadınlarda daha sık görülmektedir. 10,30 Dünya Sağlık Örgütü'nün çalışmasına göre, ülkemiz somatik belirtilerin sıklığı bakımından üst sıralarda yer almaktadır. 31 Somatizasyon örneklerine her kültürde rastlandığı, kültürel özellikler ile sunumunun değiştiği, bazı kültürlerde depresyonun birincil

Babacan Gümüş ve ark. 37 sunumu haline gelebildiği, özellikle ülkemiz gibi yukarıda değinilen karşıtlıkların tam ortasında yer alan ve somatik belirtilerin sıklığının yüksek olduğu yerlerde somatizasyonun bazı hastalarda bir hastalıktan çok, öğrenilmiş ve kısmen adaptif bir baş etme düzeneği olabileceği ileri sürülmüştür. 32 Kesebir in aktardığına göre, özel organlara yapılan vurgu kültürün bir ürünüdür ve somatizasyon geleneksel kültürlerde bir başa çıkma biçimidir. Güney Hindistan'da kadınlarda menstrual düzensizlikler, İran'da kardiyak yakınmalar majör depresyon hastalarının temel yakınmaları olarak bildirilmiştir. 10 Çalışmamızda da somatizasyonun PMSÖ alt ölçeklerinden depresif düşünceler, depresif duygulanım ve anksiyete ile pozitif yönde orta düzeyde korelasyon gösterdiği bulunmuştur. Bu sonuç, PMS de ruhsal sorunların daha baskın olabileceğini ve ruhsal sorunların somatizasyon yoluyla ifade edilebileceğini akla getirmiştir. Somatizasyonun sıklıkla depresyon ve anksiyeteye eşlik ettiği bilinmektedir. 33,34 Genel tıp uygulamasında somatizasyon hakkındaki genel görüş, depresyon ve anksiyetenin özel bir görüngüsü olabileceği yönündedir. Depresif duygudurum anksiyete sonucu yaşanan bedensel strese duyarlılığı artırmaktadır. 10,35 Lipowski'ye göre, depresif duygudurum kişiyi regresyona sokarak, geçmiş hastalık yaşantılarına ait anıları canlandırmak yoluyla somatik belirtilere yol açıyor olabilir. 36 Depresif duygudurum ağrı eşiğini düşürerek de somatik belirtilere neden olabilir. 10 Somatizasyon ve depresif bozukluk birlikteliği birçok klinik ve epidemiyolojik çalışmada gösterilmiştir, ayrıca komorbid durumlar da söz konusudur. 37,38 Depresif bozukluğu olan hastaların depresyonu olmayanlara göre daha sık somatik belirti gösterdikleri bulunmuştur. 39 Bu anlamda bulgularımız depresyon, anksiyete ve somatizasyonun bir arada görüldüğünü ortaya koyan çalışmalarla uyumludur. Ağrı ile somatoform bozukluklar birlikte görülebilmektedir. 40,41 Ağrıyı daha şiddetli algılayan hastaların somatizasyon eğilimlerinin daha yüksek olduğu bildirilmiştir. 41 Adolesanlarla yapılan bir çalışmada menstrual ağrı şiddeti arttıkça, somatizasyon düzeyinin arttığı belirtilmiştir. 42 Çalışmamızda da PMSÖ alt ölçeklerinden ağrı ile somatizasyon arasında pozitif yönde orta düzeyde ilişki bulunmuştur. Somatizasyon düzeyi yükseldikçe algılanan ağrı düzeyinin artması sonucunda, ruhsal etkenlerin ağrının öznel olarak hissedilmesinde etkili olduğu düşünülmüştür. Sinirlilik, yorgunluk, uyku sorunları PMS de görülen belirtiler arasındadır. 3,4,5 Çalışmamıza göre somatizasyon, PMSÖ alt ölçeklerinden uyku değişimleri, yorgunluk ve sinirlilikle orta düzeyde korelasyon gösterirken, şişkinlik ve iştah değişimleri ile düşük düzeyde korelasyon göstermiştir. Uyku, yorgunluk, sinirlilik, şişkinlik ve iştah değişimlerinin somatizasyonla korelasyon içinde olması, bu belirtilerin ruhsal sorunlarla ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bu sonuçlarla birlikte, çalışmamızın bazı sınırlılıkları vardır. Çalışmanın kesitsel bir araştırma olması nedeniyle değişkenler arasındaki nedensonuç ilişkileri hakkında bir yorum yapılamamaktadır. Çalışma sadece üniversite öğrencilerinde yapıldığından doğurgan çağdaki tüm kadınları kapsamamaktadır. Diğer bir sınırlık, çalışmada kullanılan ölçeklerin öz bildirime dayalı olması, nesnel olmamasıır. Sonuç olarak bu çalışmada, genç bir grupta PMS nin yaygınlığına ve PMS nin somatizasyonla ve bazı değişkenlerle ilişkisine yönelik olarak literatüre katkı sağlayacak bulgular elde edilmiştir. Elde edilen bu sonuçlar doğrultusunda, PMS nin tek bir hastalık olarak değil, farklı sorunların bir bütünü olarak, biyopsikososyal yönden bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerektiği düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Akdeniz F, Karadağ F. Adet döngüsünün duygudurum bozuklukları üzerine etkisi var mıdır? Türk Psikiyatri Dergisi 2006; 17:296-304. 2. Reid RL. Premenstrual syndrome. Curr Probl Obstet Gynecol Fertil 1985; 8:43-67. 3. Adıgüzel H, Taşkın EO, Danacı AE. Manisa ilinde premenstrüel sendrom belirti örüntüsü ve belirti yaygınlığının araştırılması. Türk Psikiyatri Dergisi 2007; 18:215-222. 4. Öztürk Arslan E, Dökmeci F. Premenstrual sendrom ve tedavisinde son görüşler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1999; 52:237-241. 5. Danacı AE, Taşkın EO, Koltan SO, Uyar Y. Premenstrüel disforik bozuklukta semptomatolojinin adet döngüsüyle ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Derg 2001; 2:15-20. 6. Gehlert S, Hartlage S. A design for studying the DSM-IV research criteria of premenstrual dysphoric disorder. Psychosom-Obstetgynaecol 1997; 18:36-44. 7. Yücel U, Bilge A,Oran N,Ersoy MA, Gençdoğan B, Özveren Ö. Adolesanlarda premenstruel sendrom yaygınlığı ve depresyon riski arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Derg 2009; 10:55-61. Anadolu Psikiyatri Derg 2012; 13:32-38

38 Üniversite öğrencilerinde premenstruel sendrom ve somatizasyon: İlişkisel bir inceleme 8. Akdeniz F, Korkmaz S, Tamar M, Beker B. Depresyonu olan ve olmayan genç kızlar ve annelerindeki adet öncesi yakınmaların karşılaştırılması. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi 2002; 9:16-22. 9. Landen M, Eriksson E. How does premenstrual dysphoric disorder relate to depression and anxiety disorders? Depress Anxiety 2003; 17:122-129. 10. Kesebir S. Depresyon ve somatizasyon. Klinik Psikiyatri 2004; Ek 1:14-19. 11. Özen EM, Serhadlı ZNA, Türkcan AS, Ülker GE. Depresyon ve anksiyete bozukluklarında somatizasyon. Düşünen Adam 2010; 23:60-65. 12. Koptagel-İlal G. Somatizasyonu nasıl anlamalıyız? Psikodinamik değerlendirme. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi 1999; 1:27-33. 13. Lipowski ZJ. Somatization: Medicine s unsolved problem. Psychosomatics 1987; 28:294-297. 14. Sağduyu A. Sağlık ocağına başvuran hastalarda somatizasyon. Türk Psikiyatri Dergisi 1995; 6:21-29. 15. Kuczmierczyk AR, Labrum AH, Johnson CC. The relationship between mood, somatization, and alexithymia in premenstrual syndrome. Psychosomatics 1995; 36:26-32. 16. Dilbaz N. Premenstrual sendromun psikiyatrik özelliklerinin MMPI ile değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi 1992; 3:47-55. 17. Gençdoğan B. Premenstrual sendrom için yeni bir ölçek. Türkiye de Psikiyatri 2006; 8:82-87. 18. Dülgerler Ş, Özgür G. İlköğretim okulu öğretmenlerinde somatizasyon ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004; 20:105-116. 19. Antai AB, Udezi AW, Ekanem EE. Okon UJ, Umoiyoho AU. Premenstrual syndrome: prevalence in students of the university of Calabar, Nigeria. Afr J Biomed Res 2004; 7:45-50. 20. Sadler C, Smith H, Hammond J, Bayly R, Borland S, Panay N, Crook D, Inskip H. Lifestyle factors, hormonal contraception, and premenstrual symptoms: The united kingdom southampton women s survey. J Women s Health 2010; 19: DOI: 10.1089=jwh.2008.1210 21. Duenas JL, Lete I, Bermejo R, Agnes A, Perez-Campos E, Martinez-Salmean J, et al. Prevalence of premenstrual syndrome and premenstrual dysphoric disorder in a representative cohort of Spanish women of fertile age. Eur J Obstet & Gynecol Reproduct Biol 2011; doi:10.1016/j.ejogrb.2010.12.013 22. Pinar G, Colak M, Oksuz E. Premenstrual syndrome in Turkish college students and its effects on life quality. Sexual & Reproductive Healthcare 2011; 2: 21-27. 23. Karavuş M, Cebeci D, Bakırcı M, Hayran O. Üniversite öğrencilerinde premenstrüel sendrom. Turkiye Klinikleri J Med Sci 1997; 17:184-190. 24. Dean BB, Borenstein JE, Knight K, Yonkers K. Evaluating the criteria used for identification of PMS. J Womens Health 2006; 15:546-555. 25. Mishell DR. Premenstrual disorders: Epidemiology and disease burden. Am J Managed Care 2005; 11:473-479. 26. Korkmaz Çetin S, Akdeniz F, Tamar M. Depresif bozukluk tanılı genç kızlarda adet öncesi belirti dağılımı ve şiddeti. Anadolu Psikiyatri Derg 2005; 6:145-153. 27. Kritz-Silverstein D, Wingard D, Garland F. The association of behavior and lifestyle factors with menstrual symptoms. J Womens Health Gend Based Med 1999; 8:1185-1193. 28. Strine TW, Chapman DP, Ahluwalia IB. Menstrual-related problems and psychological distress among women in the United States. J Womens Health 2005; 14:316-323. 29. Demir B, Yıldız Algül L, Güvendağ Güven ES. Sağlık çalışanlarında premenstrüel sendromun insidansı ve etkileyen faktörlerin araştırılması. TJOD 2006; 3:262-270. 30. Özenli Y, Yoldaşcan E, Topal K, Özçürümez G. Türkiye de bir eğitim fakültesinde somatizasyon bozukluğu yaygınlığı ve ilişkili risk etkenlerinin araştırılması. Anadolu Psikiyatri Derg 2009; 10:131-136. 31. Gureje O, Simon GE, Ustun TB, Goldberg DP. Somatization in cross-cultural perspective: a World Health Organization study in primary care. Am J Psychiatry 1997; 154:989-995. 32. Baskak B, Çevik A. Somatizasyonun kültürel boyutları. Türkiye de Psikiyatri 2007; 9:50-57. 33. Sayar K, Ak I. The predictors of somatization: A Review. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2001; 11:266-271. 34. Sayar K. Tıbben açıklanamayan belirtiler. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13:222-31. 35. Clarke DM, Smith GC. Somatisation. What is it? Aust Fam Physician 2000; 29:109-113. 36. Lipowski ZJ. Somatization and depression. Psychosomatics 1990; 31:13-21. 37. Bridges KW, Goldberg DP. Somatic presentation of DSM-III psychiatric disorders in primary care. J Psychosom Res 1985; 29:563-569. 38. Blacker CVR, Clare AW. Depressive disorder in primary care. Br J Psychiatry 1987; 50:737-751. 39. Kellner R. Somatization: Theories and research. J Nerv Ment Dis 1990; 178:150-160. 40. Kara H, Abay E. Kronik ağrıya psikiyatrik yaklaşım. Anadolu Psikiyatri Derg 2000;1:89-99. 41. Çam Çelikel F. Kronik ağrı, depresyon, anksiyete ve somatoform bozukluklar. Dahiliye ve Psikiyatri 2003; 4:7-44. 42. Goldstein-Ferber S, Granot M. The association between somatization and perceived ability: Roles in dysmenorrhea among Israeli arab adolescents. Psychosom Med 2006; 68:136-142.