SÜRDÜRÜLEBİLİR SU VE ATIKSU YÖNETİMİ İÇİN SU TASARRUFU MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
Bu doküman 9-13 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul-Türkiye de düzenlenen 4. Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansı nda sunulmak üzere hazırlanmıştır.
GİRİŞ Su canlı yaşamının vazgeçilmez ihtiyacıdır. Dünyadaki içilebilir su kaynakları; düzensiz kentleşme, aşırı nüfus artışı, sera gazlarındaki artış ve aşırı sanayileşme gibi nedenlerle giderek azalmaktadır. Dünyanın büyük bir bölümü su kaynaklarıyla çevrili olsa bile, bu kaynakların ancak % 3 ü içilebilir özelliktedir. İçilebilir su kaynaklarının ise çoğunluğu buz kütlelerinden oluşmakta, bu suların kullanabilirliği ise % 0,007 oranlarında seyretmektedir. Kullanılabilir su kaynaklarının bu kadar az olmasına karşın, su tüketim oranları hızla artmaktadır. Buna bağlı olarak insanlar ileride susuz kalma riskiyle karşı karşıyadır. Bu riski azaltmanın yolu mevcut kaynakların verimli kullanılmasından geçmektedir. Bu kapsamda, su tüketim oranlarının düşürülmesine ilişkin yöntemlerin belirlenmesi ve sürdürülebilir su ve atıksu yönetimi için su tasarrufu modellerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bir ülkenin su zengini sayılabilmesi için, kişi başına düşen yıllık su miktarı en az 8.000-10.000 m 3 arasındadır. Türkiye de kişi başına düşen su miktarı 1.430 m 3 tür ve su zengini bir ülke değildir. 2030 yılında, bu miktar 1100 m 3 olacak ve su sıkıntısı çekilecektir. 2050 ve sonraki yıllarda, Türkiye nin çok ciddi bir su sorunu olacaktır. Bu yalnızca ülkemizin sorunu değil global anlamda çözüme ulaştırılması gereken bir dünya sorunudur.
SU KAYNAKLARININ AZALMASI Su kaynakları; miktar, kalite ve tüm diğer sektörel kullanımlar açısından birçok ciddi sorunla karşı karşıyadır. Su ve toprak kaynaklarının tüketilmesi kadar tüketim sürecinde kirletilmesi ve taşıma kapasitelerinin zorlanması da bu kaynakların sürdürülebilirliğine aykırıdır ve eko-sistem üzerinde olumsuz neticelere sebep olmaktadır. Su kaynaklarının azalmasına neden olan faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Hızlı nüfus artışı Küresel ısınma Endüstriyel gelişim Su tüketim oranlarının hızla artışı Bu faktörlerin incelenerek gerekli önlemlerin alınması, insanlığın vazgeçilmez bir mücadelesi olmalıdır.
PROJENİN AMACI VE KAPSAMI Azalan su kaynaklarına karşın hızla artan su gereksinimlerini karşılayabilmek için; su tasarrufu modellerinin geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve sudan geri dönüşümle yararlanılmasıdır. Proje özellikle az yağış alan bölgeler ile mevcut su kaynaklarının kullanılmasının kısıtlı olduğu ya da var olan su kaynaklarının kullanımında yeterli teknolojilerin bulunamadığı alanlarda; su tasarruf modellerinin kullanılarak suyun verimli kullanılmasını ve kullanılmış suların yeniden değerlendirilmesini kapsamaktadır.
PROJENİN HEDEFLERİ Projenin genel hedefi su tasarruf modellerinin geliştirilip yaygınlaştırılması ve sınırlı olan su kaynaklarından tasarruf ile minimum oranda harcama yapılarak maksimum oranda faydalanılmasını sağlamaktır. SU TASARRUF MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ A. Kullanılmış suların arıtılarak yeniden kullanımı A.1. Gri su arıtımı ve yaygınlaştırılması A.2. Yağmur sularının toplanarak değerlendirilmesi B. Su tüketim oranlarının düşürülmesi B.1. Bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları B.1.1. Su kullanım alışkanlıklarının değiştirilmesi B.1.2. Su tüketimini azaltan teknolojik sistemlerin kullanılması B.1.3. Su kayıpları kontrolü C. Tarımda kullanılan su miktarının azaltılması C.1. Modern sulama tekniklerinin uygulanması projesi C.1.1. Tuz Gölü Özel Çevre Bölgesi Konya/Altınekin pilot bölge uygulaması
SU HAYATTIR
SU TASARRUF MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ A.KULLANILMIŞ SULARIN ARITILARAK YENİDEN KULLANIMI A.1. Gri Su Arıtımı ve Yaygınlaştırılması Terminolojide gri su olarak adlandırılan foseptik atığı içermeyen duştan küvetten ve lavabodan gelen evsel atıksular, sarı su ve kahverengi su olarak adlandırılan kanalizasyon sularından farklı bir tesisat yolu ile ayrılıp arıtılmalı ve yeniden kullanılması sağlanmalıdır. GRİ SU KULLANIM ALANLARI TUVALET SİFONLARINDA YEŞİL ALAN VE ZİRAİ SULAMASINDA ÇAMAŞIR YIKAMADA DİĞER ARAÇ YIKAMADA YANGIN SÖNDÜRMEDE ENDÜSTRİYEL KULLANIMDA
Arıtılmış Gri Su Kullanımının Faydaları Su tüketiminin azaltılması, Arıtma tesislerinin ve septik tankların yükünün azaltılması, Enerji ve kimyasal kullanımının azaltılması, Sulama yapıldığında nütrientlerin tekrar kullanımı ve bitki gelişiminin sağlanmasıdır. %50 Su Tasarrufu EVE GİDEN GERİ KAZANILMIŞ SU BAHÇE SULAMA VE ARABA YIKAMA KONTROL PANELİ İŞLEM HATTI KANALİZASYONA TAŞMA TUVALET VE MUTFAKTAN KANALİZASYONA DUŞTAN VE LAVABODAN GELEN GRİ SU
A.2 Yağmur Sularının Toplanarak Değerlendirilmesi Çatı oluklarında toplanan yağmur sularının yeniden kullanımı su tüketimini azaltıcı önlemlerden olup su tasarrufunu sağlamaktadır. Toplanan yağmur suyunun tuvalet sifonlarında ve bahçe sulamalarında kullanılmasıyla su tüketimi azalmaktadır. Yağmur suyunun en yüksek % 90 oranında kullanılması ile % 50 ye yakın tasarruf sağlanabilmektedir. Yangın sistemi depolama tankında da yağmur suyunu kullanımı mümkündür. Yağmur suyu toplama ve depolama sistemi aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır: Yağmur suyu toplama yeri (çatı olukları) Yağmur suyu taşıma sistemleri (borular) Filtreleme sistemi Depolama tankı Yağmur suyu dağıtım sistemi
Yağmur Suyu Toplama Sistemi Şeması %50 Su Tasarrufu Çatı Olukları Taşıma Boruları Filtre Sistemi Dağıtım Sistemi Depolama Tankı
B. SU TÜKETİM ORANLARININ DÜŞÜRÜLMESİ B.1. Bilinçlendirme ve Eğitim Çalışmaları Su Kullanım Alışkanlıklarının Değiştirilmesi Su Tüketimini Azaltan Teknolojik Sistemlerin Kullanılması Su Kayıpları Kontrolu Diş fırçalarken, traş olurken musluğun açık bırakılmaması Daha kısa süreli duş Sebzeleri musluk altında yıkamak yerine su dolu bir kapta yıkanması vb. Sensörlü musluklar Kademeli sifon sistemi Düşük akımlı duş başlıkları kullanılması Yağmur sularını toplama sistemi vb. Bir su şebekesi mevcutsa şebekede yaşanan fiziksel kayıplar ile fiziksel olmayan kayıpların en aza indirilmesi
B.1.1. Su Kullanım Alışkanlıklarının Değiştirilmesi Su tüketicilerinin kullandıkları suyu azaltarak tasarruf yapmayı sağlayacak çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Bunlardan birisi de su kullanım alışkanlıklarının değiştirilmesidir. Diş fırçalarken, traş olurken musluğun açık bırakılmaması, damlayan muslukların tamir edilmesi, duş süresinin azaltılması, sebzelerin musluk altında değil de su dolu bir kapta yıkanması gibi alınabilecek önlemlerle önemsenebilecek miktarlarda su tasarrufu sağlanabilir. B.1.2. Su Tüketimini Azaltan Teknolojik Sistemlerin Kullanılması Evlerde su tasarrufu, kullanılan bazı aparatların su tasarrufunu sağlayan özellikte olanları ile değiştirilerek kolayca sağlanabilir. Dört kişilik bir ailenin fertleri günde bir kez sifonu amacı dışında çekerse, yılda 16 ton su harcamış olur. Oysa kademeli sifonlama sistemleri ile bu su kaybı % 50 oranında azaltılabilir. Diş fırçalarken, tıraş olurken, duş alırken suyun açık bırakılması ile yılda kişi başına ortalama 12 ton suyun boşa harcanması anlamına gelmektedir. Bunun yerine sensörlü muslukların ve düşük akışlı duş başlıklarının kullanılması ile büyük oranlarda su tasarrufu sağlanabilir. Ayrıca; düşük tazyikli tesisat sistemlerinin kullanımı ile su tüketimi ve buna bağlı olarak atık su miktarı da azalmaktadır. Sensörlü Musluklar Kademeli Sifonlama Sistemi Düşük Akımlı Duş Başlıkları
B.1.3. Su Kayıpları Kontrolü Şehir su dağıtım şebekelerinde oluşan kayıpların azaltılması su tasarrufu yöntemlerinden biridir. Bu kayıplar; eskimiş şebeke borularındaki su sızıntıları ve tamirat sırasındaki kayıplardan, sayaç kayıt hatalarından, kayıt dışı aboneliklerden kaynaklanmaktadır. Su kayıpları, gelişmiş ülkelerde % 8-24, yeni sanayileşen ülkelerde % 15-24, gelişen ülkelerde ise % 25-45 oranlarındadır (WHO, 2001). Su kayıpları fiziksel ve fiziksel olmayan kayıplar olmak üzere 2 kısımda incelenmektedir: SU KAYIPLARI FİZİKSEL KAYIPLAR Zamanla yıpranarak çatlayan boru ve ek parçalarından sızıntılar FİZİKSEL OLMAYAN KAYIPLAR - Sayaç kayıt hataları, - Faturalandırılmayan resmi tüketimler Fiziksel kayıpların önlenmesi için; su tüketim değerleri şebeke ölçümleri ile doğru olarak tespit edilmeli ve eskiyen borular değiştirilmelidir. Fiziksel olmayan kayıpların önlenmesi için, kalibre edilmiş sayaçlar yerleştirilmeli, park sulamalarında etkin sulama sistemleri kullanılmalı ve tüketici şikâyetleri dikkate alınmalıdır. Su kayıplarının mimimum seviyeye indirilmesi için mevcut kaynakların verimli kullanılması, su tüketim oranlarının akılcı kullanımla düşürülmesi hedeflenmektedir. Bu konuda toplumun her seviyesinde farkındalığın ve bilinçlendirme çalışmalarının artırılması gerekmektedir.
C.TARIMDA KULLANILAN SU MİKTARININ AZALTILMASI C.1. Modern Sulama Tekniklerinin Uygulanması Projesi Yağmurlama ve damla sulaması gibi modern sulama tekniklerinin uygulanması ile daha çok alanın daha az miktarda su ile sulanabilmesi mümkün olacaktır. Halen ülkemizde sulamada % 85 i geleneksel olan salma sulama, % 15 ide modern olan damla/ yağmurlama sistemleri kullanılmaktadır. Geleneksel sulamada bitki suyun % 30-35 ini kullanılmakta iken, modern sistemlerle sulanan arazideki suyun % 90-95 kadarını kullanarak maksimum seviyede fayda sağlamaktadır. Ülkemizde modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması gibi önlemlerle tarımsal kullanımdaki %10 luk tasarruf sanayideki kullanımı %50, içme ve kullanma suyundaki kullanımı %100 arttırmaktadır. Tarımda istenilen ürün verimini ve kalitesini yakalamak açısından sulama önemli bir rol oynamaktadır. Ancak bilinçsiz yapılan sulama ürün verimliliğine bir katkı sağlamamaktadır. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de su tüketiminin yaklaşık % 70 i tarımda kullanılmaktadır. Tarımsal amaçlı kullanılan suyun bu kadar yüksek oranda olması, iyi kaliteli sular yerine alternatif su kaynaklarının tercih edilmesini gerektirmektedir.
C.1.1. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Konya/Altınekin Pilot Bölge Uygulaması T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı nca Konya İli Altınekin İlçesi nde pilot uygulama olarak T.C. Altınekin Kaymakamlığı ve WWF-Türkiye nin desteği ile tarımsal sulamada su tasarrufu sağlayan, bitkinin su alımını kolaylaştıran damla sulama yöntemi ile sulama yapılarak verimin artırılması ve suyun etkin kullanımı için bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Öncelikle ilçede tarımsal sulamada sorunun tam olarak ortaya konulabilmesi amacıyla 3 farklı bölgede (Sarnıç, Oğuzeli, Yenikuyu) 50.000 dekar alanı kapsayan bir arazi çalışması yapılmıştır. TUZ GÖLÜ ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
SARNIÇ OĞUZELİ YENİKUYU TOPLAM SULANAN ARAZİ (DA) 23.029 19.987 7.747,5 50.764 KULLANDIĞI SU (TON) KULLANILMASI GEREKEN SU (TON) 16.394.642 19.014.203 6.777.458 42.186.303 13.698.770 13.744.060 4.782.702 32.225.532 SU KAYBI (TON) 2.695.872 4.782.702 1.994.756 9.960.771 Bu çalışmada hazırlanan raporlara göre Altınekin İlçesi pilot bölgesinde 50.000 dekarlık bir arazide 12.505.099 ton su israf edilmektedir. Bu pilot uygulama ile tarımsal verimliliği arttırmak, çevresel hassasiyetleri geliştirmek, mevcut su kaynaklarını etkin ve akılcı kullanmak amaçlanmıştır. Bu kapsamda; Modern Sulama Sistemlerinin Geliştirilmesi ve Teşvik Edilmesi Projesi, Çiftçi Eğitim Projesi, İyi Tarım Uygulamaları Projesi uygulamaları gerçekleştirilmiştir.
Proje ile birlikte arazi uygulamalarına başlanmış, sistemler çalıştırılmış, yapılan uygulamalar her gün incelenmiştir. Tüm bu uygulamalarda ziraat mühendisleri birebir görev almışlardır. İzleme ve değerlendirme çalışmaları amacıyla veriler toplanmıştır. Proje kapsamında 100 çiftçi ile 10.000 dekar alanda damla sulama sistemi kurularak, sonuçlarının daha geniş kitleleri etkilemesi hedeflenmiştir. Proje sonucunda damla sulama sistemi uygulanan arazilerde yapılan ölçüm ve gözlemlerin sonucunda, yağmurlama sistemine göre % 37 daha az su kullanarak 3.141.859 m 3 su tasarrufu sağlanmıştır. Salma Sulamaya Göre %70 Su Tasarrufu Yağmurlama Sulamaya Göre %37 Su Tasarrufu %37 Enerji Tasarrufu %17 Gübre Tasarrufu %25 Ürün Verim Artışı
Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Katkıda Bulunanlar Ahmet ÖZYANIK / Kurum Başkanı Mehmet MENENGİÇ / Daire Başkanı Hazırlayanlar Ümit TURAN / Koruma Şube Müdürü Dr. Gülhan BADUR ÖZDEN / Uzman Dr. Beyhan OKTAR / Çevre Mühendisi Murat KARAHAN / Ziraat Mühendisi F.Sevil TANER / Proje Danışmanı Fotoğraflar: Özel Çevre Koruma Kurumu Arşivi, Mike Levine Ankara-Mayıs 2011
su hayattır T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU BAŞKANLIĞI Alparslan Türkeş Caddesi 31. Sok. 10 No lu Bina 06510 Beştepe/ Yenimahalle ANKARA Tel: (0312) 222 12 34 Faks: (0312) 222 26 61