TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU HAZİRAN 2008/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Haziran 2008

Haziran ayının ikinci ve üçüncü haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, 16 Haziran 2008 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranını, 50 baz puan artırarak %15,75 ten %16,25 e yükseltti. Kurul tarafından yapılan açıklamada; son dönemde işlenmemiş gıda fiyatlarında nispeten olumlu gelişmeler gözlendiği kaydedilerek, petrol fiyatlarının ise Nisan Enflasyon Raporu ndaki varsayımların belirgin olarak üzerinde seyrettiğine dikkat çekilmiştir. Açıklamada ayrıca, enflasyonun yılın son çeyreğinden itibaren kademeli olarak bir düşüş eğilimine girerek 2009 sonunda %7,5 olan hedefe yakın gerçekleşeceği öngörülmektedir yorumuna yer verildi. TC Merkez Bankası tarafından yayımlanan tebliğe göre, bankalarca kredi kartı işlemlerine uygulanacak aylık azami akdi faiz oranı ile gecikme faiz oranları Temmuz ayı başından geçerli olmak üzere düşürüldü. Buna göre, kredi kartı işlemlerine uygulanacak aylık azami akdi faiz oranı, YTL için %5,14, dolar için %3,11 ve euro içinse %2,82 olarak belirlendi. Nisan ayı başından bu yana aylık azami akdi faiz oranı, YTL için %4,54, dolar için %2,59, euro için %2,30, aylık azami gecikme faiz oranı ise YTL için %5,29, dolar için %3,12 ve euro için %2,86 olarak uygulanıyordu. Devlet Bakanı Mehmet Şimşek, 13 Haziran tarihinde TÜSİAD üyeleri ile gerçekleştirdiği toplantı sonrasında yaptığı açıklamada cari açık ve enflasyona karşı çok iyi stratejilerinin olduğunu belirtti. Temel ve yapısal sorunların çözümlenmesinde önemli adımlar attıklarını ve iyileşmeler sağladıklarını anlatan Şimşek, birçok reform açısından en azından çerçeveyi kurduklarını ve bunları geliştirmeye devam edeceklerini belirtti. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz tarafından yapılan açıklamada, Merkez Bankası nın enflasyon hedefini yalnızca bir kez değiştirebileceği ve Merkez Bankası nın enflasyon hedefine ulaşmama lüksü bulunmadığı ifade edildi. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Başkanı Kemal Derviş, TÜSİAD Yüksek İstişare Konseyi toplantısında yaptığı konuşmada, enflasyonun global olarak artacağını belirterek, resesyona yol açmamak için merkez bankalarının ölçülü olmak kaydıyla enflasyondaki artışa izin vermesi gerektiğini söyledi. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke, Boston FED tarafından düzenlenen bir konferansta, hızla artan enerji maliyetleri ortamında, FED in enflasyonun yükselişine karşı güçlü bir direnç göstereceğini söyledi. * Rapor 20 Haziran 2008 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

Bernanke nin konuşması, enflasyonu önemseyen FED in daha fazla bir faiz indirimine gitmeyeceği hatta faiz artırımına gidebileceği beklentilerine yol açtı. Sözkonusu beklentilerle Haziran ayının ikinci haftası içerisinde dolar, diğer para birimleri karşısında uluslararası piyasalarda hızla değer kazandı. ABD de Mayıs ayı üretici fiyatları enflasyonu, yüksek seyreden petrol fiyatlarının da etkisiyle %1 olan beklentileri aşarak %1,4 düzeyinde gerçekleşti. Aylık çekirdek enflasyon oranı ise 2 ile beklentiler paralelinde açıklandı. ABD de Mayıs ayı tüketici fiyatları enflasyonu beklentilerin üzerinde gelerek, geçen Kasım ayından bu yana en yüksek seviye olan 6 olarak açıklandı. Dalgalı seyreden enerji ve gıda fiyatlarının dışarıda tutulduğu çekirdek tüketici fiyatları endeksi ise beklentiler paralelinde 2 artış gösterdi. ABD de Mayıs ayı yeni konut başlangıçları verisi, piyasa beklentilerinin altında kalarak Mart 1991 den beri en düşük seviyesi olan 975 bine geriledi. ABD de sözleşmeleri imzalanan ve bekleyen konut satışları endeksi, Nisan ayında %6,3 artış göstererek son 6 ayın en yüksek seviyesi olan 88,2 puana ulaştı. Bir önceki ay %1 düşüş gösteren verinin, Nisan ayında da 5 oranında gerilemesi bekleniyordu. Bekleyen konut satışları endeksi gelecekteki ev satışlarının bir göstergesi olarak kabul ediliyor. ABD de cari işlemler açığı I. Çeyrekte beklentilerin üzerinde 176,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2007 yılının IV. Çeyreği için daha önce 172,9 milyar dolar olarak açıklanan veri ise 167,2 milyar dolar açık olarak revize edildi. ABD ekonomisi geçen yıl aynı dönemde 196,9 milyar dolar cari açık vermişti. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD nin petrol ithalatında ortalama fiyatın varil başına 96,81 dolara ulaşması nedeniyle ABD nin dış ticaret açığı Nisan ayında beklentileri aşarak 60,9 milyar dolar olarak gerçekleşti. Beklentiler verinin 59,9 milyar dolar olması yönündeydi. Diğer yandan Mart ayında 58,21 milyar dolar olarak açıklanan dış ticaret açığı, 56,49 milyar dolar olarak revize edildi. Dış ticaret açığı, geçen yıl Nisan ayında 60,26 milyar dolar seviyesindeydi. ABD de sanayi üretimi Mayıs ayında 2 oranında düşerken, kapasite kullanım oranı ise %79,4 olarak gerçekleşti. Ayrıca Nisan ayında bir önceki aya göre 7 düşüş olarak açıklanan sanayi üretimi revize edilmezken, %79,7 olarak açıklanan kapasite kullanım oranı ise %79,6 ya revize edildi. ABD de perakende satışlar Mayıs ayında %1, otomotiv sektörü dışındaki çekirdek satışlar ise %1,2 artışla beklentilerin çok üstünde gerçekleşti. Mayıs ayında perakende satışların 5, çekirdek satışların ise 7 artması bekleniyordu. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, 14 Haziran da sona eren haftada işsizlik maaşı almak için başvuranların sayısı beklentilerin üzerinde gelerek 381 bin olarak açıklandı. Beklentiler verinin 375 bin olarak gerçekleşmesi yönündeydi. Önceki hafta 384 bin olarak açıklanan haftalık işsizlik maaşı başvurusu ise 386 bin olarak revize edildi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde enflasyon yüksek seyreden gıda ve enerji fiyatları nedeniyle Mayıs ayında 6 artış gösterirken, yıllık bazda da %3,7 e yükseldi. Bu rakam Euro Bölgesi istatistiklerinin tutulmaya başlandığı 1997 yılından bu yana ulaşılan 2

en yüksek rakam olarak kaydedildi. Enerji ve gıda fiyatlarının dâhil edilmediği çekirdek enflasyon ise Mayıs ayında 2 artarak yıllık bazda %2,5 seviyesine yükseldi. Enflasyon verisinin beklentilerden yüksek gelmesi, Avrupa Merkez Bankası (ECB) nin 3 Temmuz da yapacağı toplantıda faiz oranlarını artıracağı beklentilerini güçlendirdi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Nisan ayında Euro bölgesinde 2,3 milyar euro dış ticaret fazlası verildi. Beklentiler Nisan ayında 1,4 milyar euro dış ticaret açığı verilmesi yönünde idi. Euro bölgesinde geçen ay 1,5 milyar euro dış ticaret açığı verilirken, 2007 yılı Nisan ayında ise 2 milyar euro dış ticaret fazlası verilmişti. Açıklanan rakamlara göre Euro bölgesinde hem ihracat hem de ithalat geçen yılın aynı dönemine göre %16 oranında artış gösterdi. Böylece ihracat 138,2 milyar euroya, ithalat ise 135,9 milyar euroya yükseldi. Euro Bölgesi nin en büyük ekonomisi Almanya da Mayıs ayı uyumlaştırılmış tüketici fiyatları endeksi (HCPI) 7 artarken, yıllık enflasyon da %3,1 düzeyine yükseldi. Geçen ayın sonunda açıklanan öncü verilere göre enflasyonun aylık 6 ve yıllık %3 artması bekleniyordu. İngiltere Ulusal İstatistik Kurumu tarafından yapılan açıklamaya göre, İngiltere de tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) Mayıs ayında beklentilerin üstünde gelerek 6 artarak yıllık bazda %3,3 e yükseldi. Bu artış endeksin son 11 yılda ulaştığı en yüksek seviye olarak kaydedildi. Bir önceki ayda TÜFE aylık bazda 8 seviyesine yükselmiş ve yıllık artış ise %3 olarak gerçekleşmişti. İngiltere Ulusal İstatistik Kurumu tarafından yapılan açıklamaya göre, İngiltere de sanayi üretimi Nisan ayında 2 artış kaydetti. Beklentiler verinin bir önceki aya göre değişmemesi yönündeydi. Çin Ulusal İstatistik Kurumu tarafından dün yapılan açıklamaya göre, Çin de üretici fiyatları enflasyonu Mayıs ayında yıllık bazda %8,2 ile 2004 yılının Ekim ayından bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. Bir önceki ay %8 olan verinin Mayıs ayında %8,3 olarak gerçekleşmesi bekleniyordu. Artışa gıda, enerji ve ham madde maliyetlerinin çift haneli rakamlara yükselmesi neden oldu. Üretici fiyatlarının yüksek gelmesi, gelecek aylarda tüketici enflasyonundaki bir yumuşamanın sınırlı olacağı beklentilerine yol açtı. Japonya Merkez Bankası (BOJ), genel beklentiye uygun olarak faiz oranlarını 5 te tutarken, enflasyonda artış endişeleri ve ekonomik görünümün kötüleşmesini dengelemeye çalıştı. BOJ, diğer merkez bankaları gibi hızla artan ham madde fiyatlarının enflasyona etkisinden endişe ederken, ekonominin fazla ısınmamış olması ve enflasyonun gıda ve enerji dışına fazla yayılmaması nedeniyle para politikasını sıkılaştırmak için fazla gerekçe görmüyor. Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, 1997=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2008 yılı Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %6,3 oranında artarak 149,4 olmuştur. Sanayinin alt sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik sektörü endeksi %1,1 azalırken, imalat sanayi sektörü endeksi %6,7, elektrik, gaz ve su sektörü endeksi ise %5,2 oranında artış göstermiştir. 3

2008 yılının dört aylık ortalaması bir önceki yılın dört aylık ortalaması ile karşılaştırıldığında, toplam sanayi sektörü endeksinin %6,7, madencilik sektörü endeksinin %7,6, imalat sanayi sektörü endeksinin %6,5 ve elektrik, gaz ve su sektörü endeksinin ise %9,1 oranında artış gösterdiği görülmektedir. % 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0 15,0 11,4 8,1 7,5 3,7 Aylik Sanayi Üretim Endeksi Degisimi 2,5 2,8 6,3 5,9 2,9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 83,3 81,7 81,7 82,4 83,5 81,9 4,5 6,3 83,2 80,3 2,5 8,4 8,1-1,0 2007 2008 2008 yılı Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre imalat sanayi üretim endeksinde en yüksek yüzde artış %32,4 ile taşıt araçları ve karoseri imalatında gerçekleşirken, bunu %21,0 ile kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı ve %15,6 ile tütün ürünleri imalatı takip etmiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Mayıs ayında %83,3 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2008 yılı Mayıs ayında % İmalat Sanayi KKO 0,9 puan azalarak %82,4 88 düzeyinde gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile 84 çalışmamasının nedenleri 82,0 80,3 80,1 olarak, önem sırasına göre; 80 talep yetersizliği ilk sırada yer 79,3 81,2 alırken, hammadde yetersizliği, 78,3 76 mali imkânsızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2008 yılı Nisan ayında ise %81,7 idi. 83,1 82,6 81,1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 2007 2008 Mayıs ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %4,6, satış miktarı %1,3, satış fiyatları %1,9, hammadde fiyatları ise %3,1 oranında artmıştır. 2008 yılı Haziran ayında, üretim miktarının %2,7, satış miktarının %3,1, satış fiyatlarının %1,0 ve hammadde fiyatlarının da %1,1 oranında artması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2008 yılı Nisan ayında bir önceki yılın Nisan ayına göre ihracat miktar endeksi %11,1 oranında, ithalat miktar endeksi %8,8 oranında artış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %23,3 oranında ve ithalat birim değer endeksi de %27,1 oranında artış göstermiştir. Ana sektörler itibarıyla, Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %38,4 ve imalat sanayii sektöründe %11,1 oranında artış, tarım ve ormancılık sektöründe %1,6 ve balıkçılık sektöründe %6,6 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı ayda; tarım ve ormancılık sektöründe %6,8 ve imalat sanayii sektöründe %9,0 oranında artış gösterirken, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %2,1 oranında düşüş göstermiştir. Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %20,4, balıkçılık sektöründe %22,3, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %16,4 ve imalat sanayii sektöründe %23,6 oranında artarken, lokomotif sektör olarak 4

adlandırabileceğimiz tekstil ürünlerinde %12,5 ve giyim eşyasında %26,2 oranında artmıştır. İthalat birim değer endeksleri de aynı ayda, tarım ve ormancılık sektöründe %41,9, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %62,5 ve imalat sanayii sektöründe %19,6 oranında artmıştır. Bu gelişmelerden sonra, 2007 yılının Aralık ayından itibaren ihracat lehine dönen dış ticaret hadleri, 2008 yılının Nisan ayında tekrar ithalat lehine bir gelişim göstermiştir. Nisan ayında, bir önceki aya göre ithalat fiyatlarının (%4,16) ihracat fiyatlarına (%2,03) göre daha fazla artması dış ticaret haddinin bir önceki aya göre 2 puan azalışla 94,6 seviyesinde ithalat lehine dönmesine sebep olmuştur. % 100,0 98,0 96,0 94,0 11,8 Dış Ticaret Hadleri (%) 98,1 98,1 98,2 97,6 97,6 97,6 96,6 96,1 96,3 94,6 98,0 97,6 97,3 96,9 97,2 96,7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 11,9 10,9 10,7 9,9 Aylar Aylık İşsizlik Oranı (%) 8,8 8,8 8,8 9,1 2007 2008 TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 Mart Dönemi (Şubat, Mart, Nisan 2008) Sonuçları na göre; 2008 yılı Mart döneminde, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 746 bin kişi artarak 49 milyon 752 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 134 bin kişi artarak 20 milyon 752 bin kişiye yükselirken, işgücüne katılma oranı %46,7 olarak gerçekleşmiştir. % 13 12 11 10 9 11,3 11,0 Türkiye genelinde işsiz sayısı, 8 geçen yılın aynı dönemine 7 göre 95 bin kişi artarak 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 milyon 496 bin kişiye Aylar 2006 2007 2008 yükselirken, işsizlik oranı 0,3 puan artışla %10,7 düzeyinde, tarım dışı işsizlik oranı da %13,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %24,6 sı tarım, %20,7 si sanayi, %5,3'ü inşaat, %49,4 ü de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 1,2 puan azaldığı, buna karşılık inşaat sektörünün payının 0,2 puan, sanayi sektörünün payının 0,7 puan, hizmetler sektörünün payının da 0,2 puan arttığı görülmektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılının Mayıs ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %15,9 azalarak 5080 den 4273 e düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı ise bir önceki yılın aynı ayına göre %11,8 oranında azalarak 706 dan 623 e düşmüştür. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2008 yılının Nisan ayında 76,24 olan Tüketici Güven Endeksi, 2008 yılının Mayıs ayında, %1,15 oranında azalarak 75,36 değerine düşmüştür. Ankete göre, güven endeksindeki düşüş, tüketicilerin 11,4 11,6 10,4 9,8 8,9 8,8 8,8 9,2 9,3 9,1 9,7 9,3 10,1 9,6 10,6 10,5 5

mevcut dönem satın alma güçlerine, gelecek dönem genel ekonomik duruma, gelecek dönem iş bulma olanaklarına ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin kötüleşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2007 yılı Nisan ayında 3.252 milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Nisan ayında %50,1 oranında artarak 4.882 milyon dolara yükselmiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre %43,6 oranında artarak 4.864 milyon dolara yükseldiği, hizmetler dengesindeki fazlanın %25,2 oranında azalarak 480 milyon dolara düştüğü, gelir dengesindeki açığın değişmeyerek 614 milyon dolarda kaldığı ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin de %6,4 oranında artarak 116 milyon dolara yükseldiği gözlenmiştir. Bu gelişmeler sonucunda 2008 yılının Ocak-Nisan döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında %35,2 oranında artmış ve 12.488 milyon dolardan 16.885 milyon dolara yükselmiştir. 2008 yılının Ocak-Nisan döneminde gerçekleşen 12.885 milyon dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine oranla %72,8 artarak 16.800 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir: Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %47,3 azalarak 4.652 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 7.006 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 3.451 milyon dolar net çıkış gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 564 milyon dolar net çıkış gerçekleşmişken, bu dönemde 14.773 milyon dolar net giriş olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervlerde 826 milyon dolar azalış olmuştur. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Mayıs ayında yaklaşık olarak 2 milyar YTL fazla veren Merkezi Yönetim Bütçesi, 2008 yılı Mayıs ayında da yaklaşık 3,4 milyar YTL fazla vermiştir. Yılsonu bütçe açığı hedefinin yaklaşık 18 milyar YTL olduğu 2008 yılında, Mayıs sonu itibarıyla 2,1 milyar YTL bütçe açığı verilmiştir. Yine 2007 yılı Mayıs ayında, faiz dışı fazla yaklaşık 6,7 milyar YTL dolayında iken, 2008 yılı Mayıs ayında bu rakam yaklaşık 5,1 milyar YTL ye gerilemiştir. 2008 yılı için 38 milyar 3 milyon YTL olarak belirlenen faiz dışı fazla hedefinin, Mayıs sonu itibarıyla (17,5 milyar YTL) yaklaşık %46,1 ine ulaşıldığı görülmektedir. 2008 yılı Mayıs ayında, bütçe harcamaları 15,8 milyar YTL, bütçe gelirleri ise 19,2 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 1,7 milyar YTL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 16,9 milyar YTL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %88 ini oluşturmuştur (bir önceki ay bu oran %73,5 idi). Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 30.05.2008 itibarıyla, Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku, 346,5 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 240,1 milyar YTL tutarındaki kısmı (%69,3) Türk Lirası cinsinden, 105,1 milyar YTL tutarındaki kısmı (%30,3) döviz cinsinden ve geriye kalan 1,3 milyar YTL tutarındaki kısmı ise dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır. 2008 Mayıs sonu itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun 6

%55,9 u iç piyasaya, %19,5 i ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %24,6 olmuştur. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73,8 olan piyasa payının 2008 yılında artarak devam ettiği ve Mayıs ayında da %74,2 olarak gerçekleştiği görülmektedir. 2007 yılında 25,6 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının ise, 2008 yılı Mayıs ayında borçlanmanın ortalama vadesinin 28,1 ay olmasının ardından, 2008 yılının ilk beş ayı itibariyle 23,3 ay olarak gerçekleştiği görülmektedir. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Haziran Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %3,8 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %10,63 oranında artacağı, cari işlemler açığının 47 milyar 680 milyon dolar ve dolar kurunun 1,3347 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %8,71 ve %7,31 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %17,81, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %18,45 olarak beklenmektedir. Haziran II. Dönem Beklenti Anketi genelinde, bir önceki döneme göre, yılsonu büyüme göstergesi ve dolar kuru dışında, diğer tüm ekonomik göstergelerin artacağı tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 30 Mayıs 13 Haziran 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1,17 oranında genişleyerek 108.670 milyon YTL seviyesine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %2,18 düzeyinde artarken, İç Varlıklar kalemi %7,55 oranında azalış göstermiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) 01.06.07 30.05.08 13.06.08 Son Yıl Değişim Dönem AKTİFLER 107.515 107.412 108.670 1.155 1.258 1.DIŞ VARLIKLAR 93.266 96.229 98.331 5.065 2.102 2.İÇ VARLIKLAR 14.249 11.183 10.339-3.910-844 PASİFLER 107.515 107.412 108.670 1.155 1.258 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 58.614 61.333 63.205 4.591 1.872 1.1. DIŞ YÜKÜMLÜKLER 22.369 21.110 21.684-685 574 1.2. İÇ YÜKÜMLÜKLER 36.245 40.223 41.521 5.276 1.298 1.2.1. Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 18.588 19.424 20.053 1.465 629 1.2.2. Bankaların Döviz Mevduatı 17.657 20.799 21.468 3.811 669 2.MERKEZ BANKASI PARASI 48.901 46.079 45.465-3.436-614 2.1. REZERV PARA 36.869 46.278 47.980 11.111 1.702 2.1.1. Dolaşıma Çıkan Banknot 23.491 28.914 30.492 7.001 1.578 2.1.2. Bankalar Mevduatı 13.086 17.268 17.396 4.310 128 2.1.3. Diğer Kalemler 292 96 92-200 -4 2.2. DİĞER MB PARASI 12.032-199 -2.515-14.547-2.316 2.2.1. APİ den Doğan Borçlar 4.325-5.101-3.923-8.248 1.178 2.2.2. Kamu Mevduatı 7.707 4.902 1.408-6.299-3.494 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 66.826 74.052 73.508 6.682-544 Kaynak: TCMB 7

Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %3,05 oranında genişlediği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %2,72, İç Yükümlülükler kaleminin ise %3,23 oranında artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Geçtiğimiz Mayıs ayı içerisinde %14,90 oranında azalış kaydeden ve mali sistemde yarattığı parasal büyüklüğü gösteren Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönemde de %1,33 gerileme göstermiştir. Rezerv Para ve Emisyon Hacmi, kamu maaş ödemeleri öncesi artan nakit ihtiyacı nedeniyle sırasıyla %3,68 ve %5,46 oranlarında artış kaydederken, sözkonusu parasal genişlemenin enflasyonist bir baskı oluşturmaması amacıyla Merkez Bankası nın politika araçlarının devreye sokulduğu görülmektedir. Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu ve uzunca bir aradan sonra Mayıs ayı sonu itibariyle negatife inen Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönemde -2,5 milyar YTL büyüklüğüne ulaşmıştır. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Mayıs ayı sonu itibariyle 5,1 milyar YTL düzeyine ulaşan Merkez Bankası nın Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya verdiği borç miktarının, %23,09 oranında daralarak 3,9 milyar YTL seviyesine çekildiği görülmektedir. Diğer yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %71,28 düzeyinde azalış göstererek 1,4 milyar YTL seviyesine inmiştir. 30 Mayıs 13 Haziran 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 544 milyon dolar azalarak 73.508 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Haziran ayının ikinci haftasına %20,58 seviyesinden başlayan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 13 Ocak 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, FED in faiz artırımına gitmesi yönündeki beklentilerin güçlenmesi, küresel enflasyon kaygıları ve yurtiçindeki siyasi belirsizliğin artması gibi nedenlere bağlı olarak hafta ortasında %22 düzeyinin üzerine çıktı. Ekim 2006 tarihinden beri en yüksek düzeyini gören gösterge tahvilin yıllık bileşik faizi, gelen tepki alımlarıyla bir miktar Getiri oranı (%) 23,00 22,50 22,00 21,50 21,00 20,50 20,00 06.06 09.06 Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi 10.06 13.01. 2010 itfa tarihli tahvil gerileyerek Haziran ayının ikinci haftasını %21,84 seviyesinden kapattı. Haziran ayının üçüncü haftasının genelinde yatay bir seyir izleyen gösterge tahvilin yıllık bileşik faizi, ABD den gelen ve beklentilerin üzerinden kötü açıklanan enflasyon ve üretim rakamlarının etkisiyle dolarda görülen düşüşe bağlı olarak özellikle haftanın son işlem gününde yoğunlaşan satışlar sonucunda, Haziran ayının üçüncü haftasını %21,56 seviyesine gerileyerek kapattı. Döviz Piyasası Haziran ayının ikinci haftasına 1,2394 YTL seviyesinden başlayan dolar kuru, FED den yapılan açıklamaların, FED in 2008 içerisinde faiz artırımına gidebileceği şeklinde değerlendirilmesine bağlı olarak doların uluslararası piyasalarda değer kazanması sonucunda, hafta ortasında 1,25 YTL sınırını 11.06 12.06 13.06 Tarih 16.06 17.06 18.06 19.06 20.06 8

geçerek TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,2565 YTL düzeyine kadar yükseldi. TC Merkez Bankası nın almış olduğu faiz artırım kararının ardından Haziran ayının YTL ABD Dolar Denge Kuru üçüncü haftasına gerileyerek 1,28 başlayan dolar kuru, ilerleyen günlerde ABD den gelen 1,26 olumsuz makro ekonomik 1,24 verilere bağlı olarak paritedeki artışın da etkisiyle hafta 1,22 sonuna doğru 1,23 YTL 1,20 seviyesinin altına geriledi. Haziran ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası Tarih gösterge kurları itibariyle 1,2225 YTL düzeyinden kapatan dolar, bu dönemde YTL karşısında %1,36 oranında değer kaybederken, euronun değer kaybı %1,42 olarak gerçekleşmiştir. 06.06 Haziran ayının ikinci haftasına 1,5806 düzeyinden başlayan /$ paritesi, FED in faiz artırımına gidebileceği yönündeki beklentilerle haftanın son işlem gününde TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle 1,5361 seviyesine kadar gerilediyse de ilerleyen günlerde ABD de açıklanan olumsuz enflasyon ve üretim verilerine bağlı olarak yükselişe geçerek, Haziran aynın üçüncü haftasını 1,5585 düzeyinden kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Haziran ayının ikinci haftasına 39.646 puan düzeyinden başlayan İMKB Bileşik Endeksi, uluslararası piyasalardaki düşüşler ve yurtiçinde hâkim olan siyasi gerginliğin etkisiyle hafta boyunca gerileyerek 13 Haziran tarihli işlem gününü 38.296 puandan kapattı. Haziran ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde görülen tepki alımları sonucunda Bileşik Endeks, bir miktar toparlansa da ilerleyen günlerde gelen ABD kaynaklı olumsuz makro ekonomik Endeks 42000 41000 40000 39000 38000 37000 36000 06.06 09.06 09.06 10.06 10.06 11.06 12.06 13.06 16.06 İMKB Bileşik Endeksi verilerin etkisiyle yönünü tekrar aşağıya çevirdi. Petrol fiyatlarındaki yükselişin devam etmesinin de etkisiyle hafta sonuna doğru yoğunlaşan satışlar sonucunda İMKB Bileşik Endeksi, Haziran ayının üçüncü haftasını 37.913 puana gerileyerek kapattı. Bileşik Endeks, bu dönemde %4,37 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %70,39 düzeyinden %69,85 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Geçtiğimiz Mayıs ayı boyunca 8 oranında azalış gösteren bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, Haziran ayının ilk yarısında %1,8 düzeyinde artış kaydetmiştir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında, vadeli mevduatlardaki %1,5 oranındaki artışa karşılık, vadesiz mevduatlardaki artışın %3,6 düzeyine ulaştığı görülmektedir. Vadesiz 11.06 12.06 13.06 Tarih 16.06 17.06 17.06 18.06 18.06 19.06 19.06 20.06 20.06 9

mevduatlardaki bu yükseliş ise dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemelerinin ertesi iş gününe rastlaması nedeniyle arızi bir durum olarak değerlendirilmektedir. Bankacılık sektörü toplam kredi hacmindeki artışın ivme kazanarak bu dönemde de devam ettiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında özellikle yabancı para cinsinden kredilerdeki artış oranı dikkat çekse de döviz sepetinin aynı dönemde %2,4 düzeyinde değer kazandığı düşünüldüğünde, yabancı para cinsinden kredilerdeki artışın esas olarak kurlardaki yükselişten kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Bu dönem bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, 8 oranında artış göstererek 10,5 milyar YTL düzeyini geçmesine rağmen, toplam kredi hacminin daha yüksek bir oranda artış göstermesi nedeniyle takipteki alacakların kredilere oranı %3,02 seviyesine gerilemiştir. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) 31.12.07 30.05.08 16.06.08 Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 369.633 401.361 408.745 10,6 1,8 Vadeli 308.635 340.570 345.766 12,0 1,5 Vadesiz 60.999 60.791 62.979 3,2 3,6 KREDİLER TOPLAM KREDİLER 289.048 332.362 338.901 17,2 2,0 YTL 218.725 246.444 250.790 14,7 1,8 YP 70.323 85.918 88.111 25,3 2,6 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 24,3 25,9 26,0 Krediler * /Mevduat (%) 81,0 85,5 85,5 Takipteki Alacaklar (Brüt) 10.314 10.479 10.561 2,4 0,8 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3,45 3,05 3,02 Menkul Değerler Portföyü 164.384 170.784 172.742 5,1 1,1 MDP/ Mevduat (%) 44,5 42,5 42,3 (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Mayıs ayı boyunca %4,4 düzeyinde gerileme kaydeden bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, bu dönemde %1,1 oranında arttığı görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmindeki bu artışa karşılık, toplam mevduatların daha yüksek bir oranda artış kaydetmesine baplı olarak MDP/Mevduat oranı %42,3 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür 0312 4179200/2340 oktay-k@tkb.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı 0312 4179200/2340 m-simsek@tkb.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman 0312 4179200/2356 f-bayraktar@tkb.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman 0312 4179200/2355 mustafa-t@tkb.com.tr 10

2006 2007 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2007 2008 Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs GSYİH (Milyon $) 526.429 658.786 - - - - - - - - - - - - Büyüme Oranı (1998 sabit fiyatlarla) 6,9 4,5 4,0 * - - 3,4 * - - 3,4 * - - - - - İmalat Sanayi KKO (%) 81,0 81,8 83,5 81,9 80,3 83,2 83,1 82,6 81,2 80,3 79,3 81,2 81,7 82,4 İşsizlik Oranı (%) 9,9 9,9 8,8 8,8 9,2 9,3 9,7 10,1 10,6 11,3 11,6 10,7 - - Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) 11,58 5,94 2,89 2,08 3,72 5,02 4,41 5,65 5,94 6,44 8,15 10,50 14,56 16,53 Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) 9,65 8,39 8,60 6,90 7,39 7,12 7,70 8,40 8,39 8,17 9,10 9,15 9,66 10,74 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 160,1 190,3 176,0 176,9 172,9 178,3 187,2 187,1 190,3 191,0 189,3 176,1 168,1 178,9 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31893-37.549-3.133-2.859-1.636-2.291-3.197-3.238-5.122-4.069-3.787-4.147-4.882 - Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54.041-62.844-5.288-6.281-5.950-5.427-5.732-5.317-6.408-5.706-4.935-5.364-6.494 - - İhracat-FOB (Milyon $) 85.535 107.213 8.977 8.933 8.732 9.032 9.891 11.315 9.712 10.631 11.082 11.436 11.375 - - İthalat-CIF (Milyon $) 139.576 170.057 14.265 15.214 14.682 14.459 15.622 16.632 16.120 16.337 16.016 16.800 17.869 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 61,3 63,0 62,9 58,7 59,5 62,5 63,3 68,0 60,2 65,1 69,2 68,1 63,7 - -Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) 171.309 189.617 14.645 13.136 19.459 14.396 14.152 18.749 14.930 15.781 17.628 13.779 17.562 19.212 - Vergi Gelirleri (Milyon YTL) 137.554 152.832 11.364 10.989 17.746 12.335 12.176 16.756 12.242 14.159 15.177 10.920 12.902 16.902 - Diğer Gelirler (Milyon YTL) 33.756 36.785 3.281 2.148 1.714 2.061 1.975 1.993 2.688 1.623 2.452 2.858 4.660 2.310 Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) 175.304 203.501 17.186 19.208 15.931 18.142 14.254 16.189 19.099 16.306 16.608 18.649 18.638 15.823 - Faiz Harcamaları (Milyon YTL) 45.945 48.732 3.228 5.768 4.318 5.793 1.914 2.276 1.769 4.283 4.714 4.753 4.166 1.681 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) 129.359 154.769 13.958 13.440 11.613 12.349 12.340 13.912 17.329 12.023 11.893 13.895 14.472 14.141 Bütçe Dengesi (Milyon YTL) -3.995-13.883-2.541-6.071 3.529-3.746-102 2.561-4.169-524 1.021-4.870-1.076 3.389 - Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) 41.951 34.848 687-303 7.847 2.047 1.812 4.837-2.400 3.759 5.735-117 3.090 5.070 Merkezi Yönetim Toplam 178.906 219.207 194.480 196.928 194.917 214.369 217.143 216.878 219.207 220.498 222.672 208.756 210.406 216.555 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66.576 67.117 67.275 67.744 67.451 68.882 66.599 66.841 67.120 66.694 67.764 67.817 67.269 70.568 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 11