CAVİTAS ORİS (AĞIZ BOŞLUĞU) Prof. Dr. S. Ayda DEMİRANT
DERSİN AMACI Cavitas oris ve içindeki oluşumları öğrenmek
ÖĞRENİM HEDEFLERİ * Vestibulum oris ve cavitas oris proprium * Labia oris (dudaklar), bucca (yanaklar) ve gingivae (dişeti) * Dentes (dişler) * Lingua (dil) * Palatum (damak) * İsthmus faucium u öğrenmek
AĞIZ Gıdaların çiğnenerek sindirim olayına ilk hazırlandığı boşluk olup cavitas oris diye adlandırılır. Önde rima oris ile dışarıya, arkada isthmus faucium ile pharynx e açılır. Cavitas oris dişler, alt ve üst çenenin alveol kavisleri aracılığıyla iki bölmeye ayrılır. 1-Vestibulum oris 2-Cavitas oris proprium
1-Vestibulum oris Önde dudaklar, yanda yanaklar, arkada dişler, alveol kavisleri ve diş etlerinin ön yüzü arasında kalan dar bir aralıktır. Burada orta hat üzerinda üst ve alt dudağı diş etlerine bağlayan iki tane mukoza plikası vardır. Üsttekine frenulum labii superioris, alttakine de frenulum labii inferioris denir.
2-Cavitas oris proprium Önde dişler ve alveol kavislerinin arka yüzleri, üstte sert ve yumuşak damak, altta dil ve diaphragma oris, arkada da isthmus faucium tarafından sınırlanmış esas ağız boşluğudur. Cavitas oris i sınırlayan ve içinde bulunan oluşumlar şunlardır.
LABİA ORİS ( DUDAKLAR ) Cavitas oris i önden sınırlar Labium superius ve inferius Commissura labiorum Sulcus nasolabialis ve sulcus mentolabialis Philtrum ve tuberculum labii superioris Dıştan içe doğru deri, derialtı fasciası, kas tabakası, submucosa ve mucosa Arterleri a.facialis in a.labialis superior ve inferior u Venleri v.facialis ve v.submentalis Motor sinirler n.facialis, sensitif sinirler üst dudağa n.maxillaris, alt dudağa n.mandibularis ten gelir. Parasimpatikler n.glossopharyngeus, simpatikler truncus sympathicus un cervical parçasından gelir.
KLİNİK BİLGİ Dudak yarıkları (Tavşan dudak), özellikle üst dudakta 1/1000 sıklıkta görülür, yarık küçük bir defekt şeklinde olabildiği gibi daha büyük boyutlardaki açıklıklar şeklinde de olabilir, bu durum bebeğin süt emme fonksiyonunu olumsuz etkiler. Alt dudak yarıkları oldukça ender görülür.
BUCCA ( YANAK ) Cavitas oris i yanlardan sınırlar. Dıştan içe doğru deri, derialtı fasciası, kas, submucosa ve mucosadan oluşur. Mucosada papilla parotidea bulunur ve burası ductus parotideus un vestibulum oris e açıldığı yerdir. M.masseter ile m.buccinator arasında corpus adiposum buccae (Bichat ın yağ kitlesi) bulunur. Arterleri a.facialis ve a.maxillaris Venleri arterleri izler. Motor sinirler n.facialis, sensitifler n.maxillaris ve n.mandibularis ten gelir.
GİNGİVAE ( DİŞ ETİ ) Dudak ve yanak mucosasının altta ve üstte alveol kavislerine atlamasıyla oluşur. Dişlerin boyunlarına tutunurlar Alveol kavislerine yapışan bölümüne pars fixa, dişin boynuna yapışan bölümüne de pars libera denir. Pars libera nın üst kenarına margo gingivalis, dişler arasına sokulan bölümüne papilla gingivalis denir. Üst gingiva ya a.infraorbitalis, a.pterygopalatina, a.alveolaris superior, a.palatina, alt gingiva ya a.submentalis, a.sublingualis, a.alveolaris inferior dan gelir. Venleri v.facialis ve v.lingualis e dökülür. Bütün sinirleri sensitiftir, üst gingiva ya n.maxillaris, alt gingiva ya n.mandibularis ten gelir.
KLİNİK BİLGİ Yenilen besinlerden sonra ağzın çalkalanması ve günde en az iki kere dişlerin fırçalanması ile ağız hijyenine dikkat edilmelidir, yiyecek kalıntılarının dişeti çevresine toplanmasıyla dişetleri iltihaplanabilir Dişeti ve diş hastalıkları, ağız kokusunun başlıca nedenleri arasındadır.
DENTES ( DİŞLER ) Gıda maddelerinin parçalanması ve ezilmesini sağlayan, ayrıca konuşmada görev alan yapılardır. Dentes decidui (süt dişleri) ve dentes permanentes (kalıcı dişler) olmak üzere iki kısımda incelenir. Dentes decidui, doğumdan 6 ay sonra çıkmaya başlar, 6 yaşından sonra dökülür. 10 tanesi üst, 10 tanesi alt çenede olmak üzere toplam 20 tanedirler. Her bir yarım çenede 2 incisiv, 1 canin, 2 molar diş bulunur. Dentes permanentes, 6 yaşından sonra süt dişlerin dökülmesiyle çıkar, 16 üst, 16 alt çenede olmak üzere toplam 32 tanedirler. Her bir yarım çenede 2 incisiv, 1 canin, 2 premolar, 3 molar diş bulunur. 3. molar dişe dentes serotinus ( yirmi yaş dişi ) denir.
Dişler fonksiyonlarına göre 4 grupta incelenir : 1-Dentes incisivi : Kesici dişlerdir. Her bir yarım çenede 2 tanedir. 2-Dentes canini : Halk arasında köpek dişleri olarak bilinir. Her bir yarım çenede 1 tane bulunur. 3-Dentes premolares : Küçük azı dişleridir. Her bir yarım çenede 2 tane vardır. 4-Dentes molares : Büyük azı dişleridir. Her bir yarım çenede 3 tanedirler.
Dişlerin bir uçları alveol çukurunda, bir uçları ağız boşluğundadır. Ağız boşluğundaki kısmına corona dentis, alveol çukurundaki kısmına radix dentis denir. İki bölümü birbirine bağlayan ve diş eti ile örtülü olan kısmına da cervix dentis adı verilir.
A-Corona dentis, enamelum (mina tabakası - substantia adamantina ) ile örtülü olan kısımdır. Beş yüzü vardır : 1-Facies vestibularis : Vestibulum oris e bakan yüzdür. Dudaklara doğru olan dişlerde bu yüze facies labialis, yanaklara bakan yüze facies buccalis denir. 2-Facies lingualis : Dile bakan yüzdür.
3-Facies contactus : Komşu dişlerin birbirine bakan yüzleridir. Her bir dişte iki tanedir: a) Facies mesialis : Arcus dentalis in ortasından geçirilen çizgiye doğru olan yüzlerdir. b) Facies distalis : Arcus dentalis in ortasından geçirilen çizginin karşı tarafına bakan yüzdür. 4-Facies occlusalis : Üst ve alt çeneler kapatıldığında birbirlerine değen yüzdür. Premolar ve molar dişlerde bu yüze facies masticatorius da denir. Bu dişlerde sayıları 1-5 arasında değişen ve cuspis dentis denilen tümsekler vardır. Cuspislerin en çıkıntılı noktasına apex cuspidis denir.
B-Cervix dentis : Dişlerin corona ile radixinin birleştiği ve diş eti ile örtülü olan dar kısmıdır. Cervix dentis te corona yı saran mina ile radixi saran cementum tabakası birleşir.
C-Radix dentis : Cementum (sub.ossea) ile örtülü kısım olup alveol boşluğuna gömülüdür. Sayısı diş gruplarına göre değişir. Radix in uç kısmına apex radicis dentis, buradaki deliğe foramen apicis dentis denir. Bu delikten dişin damar ve sinirleri girer ve çıkar. Delik dişin içine doğru canalis radicis dentis olarak devam eder ve cavitas corona ile birleşerek cavitas dentis i oluşturur, burası pulpa dentis ile doludur. Radix ile alveol arasında spatium periodontale denen aralık vardır, burası periodontium denen bağ dokusu ile doldurulmuştur. Cementum ile alveol duvarı arasında fibrae alveolodentales, cervix dentis hizasında dişi saran lig.anulare dentis ve her iki komşu diş arasında dişleri birbirine bağlayan fibrae interdentales denilen bağlar vardır.
Dişlerin tutunma araçları * Gingivae ve alveoller *Fibrae alveolodentales *Lig.anulare dentis *Fibrae interdentales
Dişlerin arterleri a.maxillaris in dallarından gelir, alt çenedeki dişleri a.alveolaris inferior, üst çenedeki dişleri ise aa.alveolares superiores anteriores ve posteriores besler, venler arterleri izler. Dişlerin yalnız sensitif sinirleri vardır. Üst çene n.maxillaris in dallarından, alt çene ise n.mandibularis in n.alveolaris inferior dalından innerve olur.
LİNGUAE-GLOSSAE-DİL Ağız boşluğunda, çizgili kaslardan yapılmış, üstü mucosa ile örtülü, yutma, tat ve konuşma işlevleri ile ilgili organdır. Üst yüzüne dorsum linguae, alt yüzüne facies inferior denir. Corpus linguae denilen gövdesi ve radix linguae denen kökü vardır. Ucuna apex linguae,ortasındaki oluğa sulcus medianus linguae, dorsum linguae nın arka kısmında corpus ile radix in sınırı olan ters V harfi şeklindeki oluğa sulcus terminalis linguae ve bu oluğun kollarının birleştiği yerde bulunan kör deliğe de foramen caecum denir.
PAPİLLA LİNGUALES-DİL PAPİLLALARI Corpus linguae nın üst yüzünü örten dil mucosası üzerinde değişik şekillerde bulunan kabartılara papilla linguales denir. Şekillerine göre; 1-Papilla filiformes: İplik şeklinde-dilin üst yüzünde yaygın şekilde-mekanik etki, temas ve ısı duyusu 2-Papilla fungiformes: Mantar şeklinde-daha çok apex te-tatlı ve tuzlu 3-Papilla foliatae: Yaprak şeklinde-dorsum linguae nın arka ve yan kısmında-ekşi 4-Papilla vallatae: Yuvarlak şekilde-sulcus terminalis linguae nın önünde -10-12 tane-acı
Corpus linguae nın facies inferior unu örten mucosa alt çenenin diş etlerine atlayarak frenulum linguae yı oluşturur. Facies inferior da bulunan oluğa sulcus sublingualis, bu oluğun iki yanındaki plikaya plica fimbriatae, frenulum linguae nın iki yanındaki mucosa kabarıklığına plica sublingualis, plica sublingualis in ön-uç tarafındaki küçük kabarıklığa caruncula sublingualis, carunculanın ortasındaki deliğe ostium umblicale denir. Bu deliğe gl.submandibularis ve gl.sublingualis in büyük kanalı açılır.
KLİNİK BİLGİ Yeni doğanda frenulum linguae dil ucuna kadar uzanıp dil hareketlerini engelleyebilir, böyle durumlarda frenulum linguae nın belli oranda cerrahi olarak kesilmesi uygundur.
RADİX LİNGUAE Dorsum linguae daki sulcus terminalis linguae nın arka tarafında kalan kısımdır. Buradaki submucosa içinde bulunan lenfoid oluşumlara tonsilla linguales denir. Radix i örten mucosa arkada epiglot kıkırdağa uzanarak ona tutunur ve plikalar oluşturur. Ortada olana plica glossoepiglottica mediana, yanlarda olanlara plica glossoepiglottica lateralis denir. Bu plicalar arasında küçük iki çukurcuk oluşur, bunlara vallecula epiglottica adı verilir. Radix in facies inferior u dile iskeletten gelen kaslar ile damar ve sinirlerin dile girip çıktığı yüzdür.
DİLİN YAPISI Dil kemik ve bağ dokudan oluşmuş bir iskelete ve buna tutunmuş olan çizgili kaslara sahiptir. Kemik os hyoideum dur, bağ dokusu ise hyoid kemiğe tutunur, bu bağ doku dilin içine doğru aponeurosis linguae olarak uzanır, septum linguae yı oluşturarak dil ucuna kadar gelir, bu bölme dili iki kısma ayırır. Dil kasları extrinsik ve intrinsik kaslar olarak ikiye ayrılır. EXTRİNSİK KASLAR : 1-M.genioglossus : Dili öne çeker ( güvenlik kası) 2-M.hyoglossus : Dili bastırır. 3-M.styloglossus : Dili yukarı ve geriye çeker. 4-M.chondroglossus : M.hyoglossus a yardımcı olur. 5-M.palatoglossus : Dili yukarı kaldırır ( siniri plexus pharyngeus) M.palatoglossus hariç hepsinin siniri n.hypoglossus tur.
KLİNİK BİLGİ M.genioglossus felce uğradığı zaman dil arkaya düşme ve oropharynx ten geçen üst solunum yolunu tıkama eğilimindedir. Bu da boğulma tehlikesini ortaya koyar.
İNTRİNSİK KASLAR : 1-M.longitudinalis superior : Kasıldığında dili kısaltır, dil ucunu yukarı kaldırır, dili çukurlaştırır. 2-M.longitudinalis inferior : Tek çalıştığında dil ucunu aşağıya doğru büküp, dorsum linguae nın dış bükey olmasını sağlar, m.longitudinalis superior ile çalıştığında dili kısaltır. 3-M.transversus linguae : Dili daraltarak uzunluğunu arttırır. 4-M.verticalis linguae. Dili yassılaştırıp genişletir. Hepsinin siniri n.hypoglossus tur.
DİLİN DAMARLARI Asıl arteri a.lingualis tir, ayrıca a.facialis ve a.pharyngea ascendens ten de besleyici dallar gelir. Venleri v.dorsalis linguae, v.profunda linguae ve v.lingualis ile v.jugularis interna ya dökülür. Dilin lenfleri önce submental ve submandibuler lenf nodlarına oradan da nodi lymphatici cervicales profundi ye açılır. Dilin motor siniri n.hypoglossus tur. Dilin 2/3 ön kısmının duyusal siniri n.lingualis tir, n.facialis in dalı olan chorda tympani n.lingualis in içinde seyrederek bu bölgenin tat siniri görevini yapar. Dilin 1/3 arka kısmının genel duyusal ve tat siniri ise n.glossopharyngeus tur.
KLİNİK BİLGİ Bir ilacın çok hızlı emilimi istenirse ilaç dil altına koyularak eritilir ve 1 dakikadan daha kısa bir zamanda v.lingualis e girer. Çünkü sublingual venler ince ve şeffaf bir mucosa ile kaplıdırlar ve gözle görülürler.
PALATUM-DAMAK Cavitas oris in tavanını yapar. Önde palatum durum (sert damak), arkada palatum molle (yumuşak damak) denilen iki bölümden oluşur. Palatum durum (sert damak); 2/3 ön kısmını maxilla nın proc.palatinus u, arka 1/3 kısmını palatin kemiğin lamina horizontalis i oluşturur. Ağıza bakan kısmında orta hatta raphe palatini, raphe palatini nin sonlandığı papilla incisiva, raphe palatini nin her iki yanında plica transversa lar bulunur. Damak mucosasında gll.palatinae denilen damak bezleri vardır. Arterleri a.maxillaris in dalı olan a.palatina descendens ve a.sphenopalatina dan gelir. Venleri plexus pterygoideus a açılır. Sensitif sinirleri n.maxillaris in n.palatinus major isimli dalından gelir.
KLİNİK BİLGİ Damak yarıkları toplumda 1/2500 oranında görülür, cerrahi olarak tedavi edilebilen damak yarıkları ağız ve burun boşluklarını birleştirdiğinden yutkunma fonksiyonunu etkiler.
Palatum molle-velum palatinum (yumuşak damak) ; kas ve zarlardan yapılmıştır. Sert damağın arka kenarına yapışan fibröz oluşuma aponeurosis palatina denir, bu m.tensor veli palatini nin genişlemiş kirişidir, diğer damak kasları buna tutunarak palatum molle yi oluştururlar. Yumuşak damağın alt parçası ağız ve pharynx arasında bir perde gibi sarkar, halk arasında küçük dil olarak bilinen bu yapıya uvulae palatinae denir. Damak mucosasının kas lifleri içeren iki kıvrımı uvula dan yanlara ve aşağıya doğru uzanır. Bu kıvrımlardan ön taraftakine arcus palatoglossus, arkadakine arcus palatopharyngeus denir. Bu kıvrımlar arasındaki çukurluğa fossa tonsillaris adı verilir ve içinde tonsilla palatina denilen lenfoid organlar yerleşmiştir.
Yumuşak damağı oluşturan kaslar ; 1-M.palatoglossus :Dili yukarı kaldırır. 2-M.palatopharyngeus : Pharynx i öne- yukarıya çeker. 3-M.tensor veli palatini : Tek taraflı çalıştığında yumuşak damağı kendi tarafına çeker, çift taraflı çalıştığında damağı gerer. 4-M.levator veli palatini: Yumuşak damağı kaldırarak pharynx arka duvarına yaklaştırır. 5-M.uvulae : Uvula palatina yı kaldırarak geriye çeker.
Palatum molle nin arterleri a.maxillaris ten gelen a.palatina major ve a.facialis ten gelen a.palatina ascendens tir, venleri arterleri izleyerek v.jugularis interna ya dökülür. Sensitif sinirleri n.maxillaris in nn.palatini isimli dalları ile gelir. Kaslar motor sinirlerini m.tensor veli palatini hariç plexus pharyngeus tan alır. M.tensor veli palatini nin siniri n.mandibularis tir.
KLİNİK BİLGİ Bazen yumuşak damak felç olabilir, damak kaslarının felce uğradığı durumda damak yutma sırasında yükselemez, bu nedenle yiyecekler nasopharynx e kaçar ve burundan boşalır.
İSTHMUS FAUCİUM Ağız boşluğunun pharynx e açıldığı açıklığa isthmus faucium denir.yukarıda uvulae palatina, yanlarda arcus palatoglossus lar ve altta da radix linguae nın üst yüzü tarafından sınırlanır. Cavitas oris in arka sınırını oluşturuır.
TEŞEKKÜRLER