GÜNEY EGE BÖLGESİ SOSYAL DURUM RAPORU

Hazırlayan: Emine AKTUĞ 2013

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLO LİSTESİ... 2 ŞEKİL LİSTESİ... 3 KARŞILAŞTIRMALI GÖSTERGELER... 4 DEMOGRAFİK YAPI... 5 1. İL VE İLÇELERİN NÜFUSU... 5 2. NÜFUS GÖSTERGELERİ... 7 BÖLGENİN İNSAN KAYNAĞI KAPASİTESİ VE İSTİHDAM... 13 1. İSTİHDAMIN SEKTÖRLERE, CİNSİYETE VE EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI... 13 2. TR32 BÖLGESİ NDE İŞGÜCÜNE KATILMA... 15 3. TR32 BÖLGESİ NDE İSTİHDAM... 17 4. TR32 BÖLGESİ NDE İŞSİZLİK... 18 5. SOSYAL GÜVENLİK... 22 EĞİTİM ALTYAPISI VE ERİŞİM KALİTESİ... 25 1. OKUMA YAZMA ORANLARI... 25 2. MEZUNİYET DURUMUNA GÖRE NÜFUS... 26 3. ÖRGÜN EĞİTİM... 27 KÜLTÜREL ALTYAPI... 31 SAĞLIK HİZMETLERİ ALTYAPISI VE ERİŞİMİ... 33 1. SAĞLIK GÖSTERGELERİ... 33 2. SAĞLIK HİZMETLERİNE ERİŞİM... 35 DEZAVANTAJLI GRUPLAR VE SOSYAL İÇERME... 38 1. KADININ, AİLENİN VE BİREYİN KORUNMASI... 38 2. GÖÇLE GELEN NÜFUS... 38 3. GENÇ NÜFUS... 42 4. YAŞLI NÜFUS... 42 5. ENGELLİ NÜFUS... 44 6. YOKSUL NÜFUS... 45 YÖNETİŞİM VE SİVİL TOPLUM... 48 1. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI VE DERNEKLER... 48 2. YEREL YÖNETİMLER VE KAMU KURUMLARI... 49 KENTİÇİ ULAŞIM... 53 TELEKOMİKASYON VE İNTERNET ERİŞİMİ... 54 DEPREMSELLİK VE AFET YÖNETİMİ... 56 KAYNAKÇA... 60 1

TABLO LİSTESİ Tablo 1. TR32 Bölgesi illerin belde/köy ve il/ilçe merkezi nüfusları, 2012... 5 Tablo 2.TR32 Bölgesi ilçelerin Belde ve Merkez nüfusları, 2012... 5 Tablo 3. Aydın, Denizli, Muğla illeri 2023 yılı nüfus projeksiyonu... 7 Tablo 4. TR32 Bölgesi İlçeleri Kentleşme Oranları, 2012... 8 Tablo 5. TR32 Bölgesi İlçeleri Cinsiyet Oranları, 2012... 11 Tablo 6. İşgücü, İstihdam ve İşsizliğin Cinsiyete Göre Dağılımı, (+15 yaş) (2012)... 13 Tablo 7. Çalışma ve İş Kurumu Müdürlükleri işe yerleştirmeleri, 2012... 21 Tablo 8. Çalışma ve İş Kurumu Müdürlükleri kurs ve katılımcı sayıları, 2012... 21 Tablo 9. Aydın İli Sosyal Güvenlik Verileri, 2012... 22 Tablo 10. Denizli İli Sosyal Güvenlik Verileri... 23 Tablo 11. Muğla İli Sosyal Güvenlik Verileri... 24 Tablo 12. 2011 ÖSYS yerleştirme sonuçları... 26 Tablo 13. Cinsiyete göre nüfusun mezuniyet durumu (%), 2012... 27 Tablo 14. Aydın ili müze ziyaretçi sayıları, 2011... 32 Tablo 15. Denizli ili müze ziyaretçi sayıları, 2011... 32 Tablo 16. Muğla ili müze ziyaretçi sayıları, 2012... 32 Tablo 17. Sinema ve tiyatro istatistikleri, 2011... 33 Tablo 18. Aydın, Denizli, Muğla illeri sağlık göstergeleri, 2007-2012 ilk 11 Ayı... 34 Tablo 19. Sağlık hizmetlerine erişim göstergeleri, (Yüz bin Kişiye Düşen), 2011... 36 Tablo 20. Aydın, Denizli, Muğla ilçeleri aile hekimi başına düşen nüfus, 2012... 37 Tablo 21. TR32 Bölgesi kaba intihar hızı ve kaba boşanma hızı, 2012... 38 Tablo 22. Aydın, Denizli ve Muğla illerinin göç aldığı iller ve miktarı... 40 Tablo 23. Aydın, Denizli, Muğla illeri başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfus, 2012... 40 Tablo 24. Başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfus oranı (%), 2011... 41 Tablo 25. Geliş nedenine ve yaş grubuna göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar... 42 Tablo 26.Ege Bölgesi % 20'lik fert grupları gelir dağılımı ve gini katsayısı... 45 Tablo 27. Ege Bölgesi yoksulluk riski... 45 Tablo 28. İnternet abonesi nüfusun toplam nüfusa oranı... 55 Tablo 29. Bölgede meydana gelen önemli afetler... 59 2

ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Kentleşme oranları... 8 Şekil 2. TR32 Bölgesi ilçeleri köy ve belde nüfusu oranları... 9 Şekil 3. Türkiye, TR32 Bölgesi, Aydın, Denizli, Muğla illeri yıllık nüfus artış hızı... 10 Şekil 4. Türkiye, TR32 Bölgesi, Aydın, Denizli, Muğla illeri nüfus yoğunluğu... 12 Şekil 5. İktisadi faaliyet kollarına göre istihdam edilenler (15 yaş ve üzeri), 2004-2012... 14 Şekil 6. TR32 Bölgesi istihdam edilen kadın nüfusun eğitim durumuna göre dağılımı, 2012... 14 Şekil 7. TR32 Bölgesi kadın istihdamının sektörlere göre dağılımı, 2009-2011... 15 Şekil 8. TR32 Bölgesi işgücüne katılma oranları, 2004-2012... 16 Şekil 9. TR32 Bölgesi istihdam oranları, 2004-2012... 18 Şekil 10. TR32 Bölgesi işsizlik oranları... 19 Şekil 11. TR32 Bölgesi tarım dışı işsizlik oranları... 19 Şekil 12. Aydın, Denizli, Muğla ilçeleri okuma yazma oranları, 2012... 26 Şekil 13. TR32 Bölgesi mezuniyet durumuna göre nüfus, 2012... 27 Şekil 14. Aydın, Denizli, Muğla illeri aldığı, verdiği göç, 2008-2012... 39 Şekil 15. Aydın İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları... 51 Şekil 16. Denizli İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları... 51 Şekil 17. Muğla İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları... 52 Şekil 18. Sabit telefon abonesi nüfusun toplam nüfusa oranı... 54 Şekil 19. Mobil telefon abonesi nüfusun toplam nüfusa oranı... 55 Şekil 20. İnternet penetrasyon haritası... 56 Şekil 21. TR32 Bölgesi Diri Fay Hatları Haritası... 57 3

KARŞILAŞTIRMALI GÖSTERGELER KARŞILAŞTIRMALI GÖSTERGELER AYDIN DENİZLİ MUĞLA TR32 BÖLGESİ İZMİR TÜRKİYE Kentleşme Oranı (%) 60,79 70,57 43,93 58,43 91,42 77,28 Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) 7,36 8,75 15,18 10,19 10,09 12,01 Nüfus Yoğunluğu 128 81 66 87 333 98 Tarım Dışı İstihdam Oranı - - - 59,6 89,9 75,4 (%) Toplam Nüfus İşgücüne 53,1 54,6 56,8 56,5 53,2 50 Katılma Oranı (%) (2010) (2010) (2010) Kadın Nüfus İşgücüne - - - 41,4 34,3 29,5 Katılma Oranı (%) Toplam Nüfus İstihdam 45,9 48,5 50,9 52,2 45,3 45,4 Oranı (%) (2010) (2010) (2010) Kadın Nüfus İstihdam - - - 37,4 27 26,3 Oranı (%) Toplam İşsizlik Oranı (%) - - - 7,7 14,8 9,2 Okuma Yazma Oranı (%) 95,9 96,8 95,14 95,9 96,4 93,3 Kadın Nüfus Okuma Yazma 94,2 95,5 93,8 94,5 95,3 90,67 Oranı (%) Yüksekokul Veya Fakülte 10 9,97 11,6 10,5 13,3 10,46 Mezunu Nüfus Oranı (%) Okulöncesi Okullaşma 72,59 80,43 77,82 76,9 85,3 65,69 Oranı (5 Yaş) (%) Mesleki Eğitimin 42,1 45,06 41,19 42,8 48,13 40,68 Ortaöğretim İçindeki Payı (%) Yüz bin Kişiye Düşen 158 178 139 159 223 169 Toplam Hekim Sayısı Net Göç Hızı ( ) 2,77 2,58 5,79 3,62 2,46-4

DEMOGRAFİK YAPI 1. İL VE İLÇELERİN NÜFUSU TR32 Bölgesi 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 2.808.243 nüfusa sahiptir ve Türkiye nüfusunun % 3,7 sini barındırmaktadır. Aydın ili nüfusunun 1.006.541, Denizli İli nüfusunun 950.557, Muğla İli nüfusunun ise 851.145 olduğu görülmektedir. Tablo 1 de görüldüğü üzere şehirleşme oranının en düşük olduğu il Muğla (% 43,93) olurken en yüksek olduğu il Denizli dir (% 70,57). Bölgedeki toplam nüfusun % 41,6 sı belde ve köylerde, % 58,4 ü il ve ilçe merkezlerinde ikamet etmektedir. Tablo 1. TR32 Bölgesi illerin belde/köy ve il/ilçe merkezi nüfusları, 2012 İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Toplam Şehir Nüfusu Oranı (%) Aydın 611.846 394.695 1.006.541 60,79 Denizli 670.812 279.745 950.557 70,57 Muğla 373.937 477.208 851.145 43,93 TR32 Bölgesi 1.656.595 1.151.648 2.808.243 58,43 Türkiye 58.448.431 17.178.953 75.627.384 77,28 Kaynak: TÜİK, ADNKS, 2012 TR32 Bölgesi ilçeleri nüfus bakımından incelendiğinde, en kalabalık ilçeler Denizli Merkez (554.424), Aydın Merkez (259.786), Fethiye (195.419), Nazilli(147.668), Bodrum(136.317), Milas (128.006) ve Söke (115.586) ilçeleridir. En düşük nüfusa sahip ilçeler ise şunlardır: Çardak (9.386), Bekilli (7.838), Beyağaç (7.020), Babadağ (6.848), Baklan (5.964) ve Akköy (5.392) ilçeleridir. Tablo 2.TR32 Bölgesi ilçelerin Belde ve Merkez nüfusları, 2012 İl/İlçe merkezi Belde/Köy Toplam Şehir Nüfusu Oranı(%) TÜRKİYE 57.385.706 17.338.563 74.724.269 76,8 Aydın Merkez 195.951 63.835 259.786 75,43 Bozdoğan 10.078 25.136 35.214 28,62 Buharkent 6.788 5.666 12.454 54,50 Çine 20.250 31.143 51.393 39,40 Didim 47.872 12.067 59.939 79,87 Germencik 13.017 29.954 42.971 30,29 İncirliova 20.597 23.970 44.567 46,22 Karacasu 6.524 13.412 19.936 32,72 Karpuzlu 2.072 9.745 11.817 17,53 Koçarlı 6.402 18.244 24.646 25,98 Köşk 9.928 17.144 27.072 36,67 Kuşadası 70.143 20.509 90.652 77,38 Kuyucak 7.557 20.650 28.207 26,79 Nazilli 111.298 36.370 147.668 75,37 Söke 70.522 45.064 115.586 61,01 Sultanhisar 6.159 15.076 21.235 29,00 Yenipazar 6.688 6.710 13.398 49,92 5

Aydın Toplam 611.846 394.695 1.006.541 60,79 Denizli Merkez 525.497 28.927 554.424 94,78 Acıpayam 13.746 42.584 56.330 24,40 Akköy 2.707 2.685 5.392 50,20 Babadağ 3.386 3.462 6.848 49,45 Baklan 1.982 3.982 5.964 33,23 Bekilli 3.339 4.499 7.838 42,60 Beyağaç 2.514 4.506 7.020 35,81 Bozkurt 5.592 6.761 12.353 45,27 Buldan 15.914 11.570 27.484 57,90 Çal 3.926 17.153 21.079 18,63 Çameli 2.805 16.509 19.314 14,52 Çardak 4.725 4.661 9.386 50,34 Çivril 18.134 42.870 61.004 29,73 Güney 5.601 5.398 10.999 50,92 Honaz 10.859 20.611 31.470 34,51 Kale 8.475 12.858 21.333 39,73 Sarayköy 18.570 11.080 29.650 62,63 Serinhisar 10.472 4.424 14.896 70,30 Tavas 12.568 35.205 47.773 26,31 Denizli Toplam 670.812 279.745 950.557 70,57 Muğla Merkez 64.706 34.452 99.158 65,26 Bodrum 35.795 100.522 136.317 26,26 Dalaman 24.807 10.032 34.839 71,20 Datça 11.261 6.096 17.357 64,88 Fethiye 84.053 111.366 195.419 43,01 Kavaklıdere 2.953 8.055 11.008 26,83 Köyceğiz 9.147 24.423 33.570 27,25 Marmaris 34.047 49.034 83.081 40,98 Milas 55.348 72.658 128.006 43,24 Ortaca 27.602 16.031 43.633 63,26 Ula 5.682 17.728 23.410 24,27 Yatağan 18.536 26.811 45.347 40,88 Muğla Toplam 373.937 477.208 851.145 43,93 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonu Kaynak: TÜİK, ADNKS, 2012 GÜNEY EGE BÖLGESİ TÜİK tarafından gerçekleştirilen nüfus projeksiyonu çalışması, TR32 Bölgesi illerinin nüfus yapılarında meydana gelecek değişimlerin tahmin edilmesi açısından önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. 2023 yılı nüfusunun doğum, ölüm, göç olmak üzere 3 faktör göz önünde bulundurularak hesaplanan çalışma Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin (ADNKS) 2012 veri tabanı esas alınarak kuşak bileşenler yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaya göre 2023 yılında Aydın, Denizli ve Muğla illerinin nüfuslarında artış meydana gelmesi beklenmektedir, bu artışın sebebinin doğum ve ölüm gibi doğal nedenlerin yanı sıra göç nedeniyle olacağı tahmin edilmektedir. 6

Tablo 3 te görüldüğü üzere 2023 yılında, Aydın İlinin 2012 yılında 1.006.541 olan nüfusunun 1.062.288 e, Denizli İlinin 950.557 olan nüfusunun 1.001.981 e ve Muğla İlinin 851.145 olan nüfusunun 964.591 e yükselmesi beklenmektedir. Bu oranlar incelendiğinde 2023 yılında TR32 Bölgesi nüfusunun yıllık ortalama artış hızının 7 olması, Aydın ve Denizli illerinin nüfusunun 1 milyonu aşması beklenmektedir. Gerek doğal nüfus artışı, gerek göç yoluyla artan Bölge nüfusunun eğitim, sağlık, sosyal hizmetler gibi ihtiyaçlarının sağlanması için sosyal altyapının geliştirilmesi; nüfus artışının getireceği işgücü arzının yükselişi karşısında yeni iş olanaklarının ve istihdam kapasitesinin artırılması gerekmektedir. Tablo 3. Aydın, Denizli, Muğla illeri 2023 yılı nüfus projeksiyonu 2012 2023 Yıllık Ortalama Artış Hızı ( ) Aydın 1.006.541 1.062.288 4,9 Denizli 950.557 1.001.981 4,8 Muğla 851.145 964.591 11,4 TR32 Bölgesi 2.808.243 3.028.860 7 Kaynak: TÜİK Nüfus Projeksiyonları, 2013-2075 Haber Bülteni, 14 Şubat 2013, Sayı: 15.844 2. NÜFUS GÖSTERGELERİ Kentleşme oranı: Kentleşme olgusu, Türkiye de mekânsal açıdan kentsel gelişimden çok demografik olarak kent nüfusunun fazlalığı olarak nitelendirilmektedir. Bununla birlikte kentleşme olgusunun temel dinamiği kentsel mekânların çekiciliğinden çok kırsal alanlarının iticiliğinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda incelendiğinde Aydın (% 60,79), Denizli (% 70,57) ve Muğla (% 43,93) illeri kentleşme oranlarının Türkiye geneli kentleşme oranından (% 76,8) düşük olması kırsal alanların kişiler için Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında göç açısından itici güç olmadığını göstermektedir. Örneğin Aydın ve Denizli illerinde tarım sektörünün, Muğla ilinde ise turizm sektörünün ön plana çıktığı ilçelerde kentleşme oranları düşük kalmaktadır. Sanayi sektörünün geliştiği Denizli Merkez ilçesi % 94,78 şehir nüfusu oranına sahipken tarım sektörünün geliştiği Çal (% 18,63), Çameli (% 14,52) ve Karpuzlu (% 17,53), Bozdoğan (% 28,62), Koçarlı (% 25,98), Kuyucak (% 26,79), Sultanhisar (% 29, )Acıpayam (% 24,4) ilçeleri en düşük şehir nüfusuna ve en yoğun kırsal nüfusa sahip ilçeler olarak dikkat çekmektedir (Tablo 4). Bununla birlikte Muğla ili turistik ilçeleri belde ve köylerde yoğunlaşan turizm faaliyetleri sebebiyle kentleşme oranları düşük kalmaktadır. İlçelerdeki şehirleşme oranlarının düşüklüğü kırsal alanların göçe yol açan itici güç olarak ortaya çıkmadığı ve kırsaldan kente çok yüksek bir nüfus hareketinin olmadığının göstergesidir. Bir diğer deyişle bucak ve köylerde yaşayan nüfusun geçimini sağlayabildiği, kent merkezlerine göç etme gereği duymadığı düşünülmektedir. 7

Tablo 4. TR32 Bölgesi İlçeleri Kentleşme Oranları, 2012 GÜNEY EGE BÖLGESİ İlçeler Kentleşme Oranı* (%) İlçeler Kentleşme Oranı* (%) İlçeler Kentleşme Oranı* (%) Aydın Merkez 75,43 Denizli Merkez 94,78 Muğla Merkez 65,26 Bozdoğan 28,62 Acıpayam 24,40 Bodrum 26,26 Buharkent 54,50 Akköy 50,20 Dalaman 71,20 Çine 39,40 Babadağ 49,45 Datça 64,88 Didim 79,87 Baklan 33,23 Fethiye 43,01 Germencik 30,29 Bekilli 42,60 Kavaklıdere 26,83 İncirliova 46,22 Beyağaç 35,81 Köyceğiz 27,25 Karacasu 32,72 Bozkurt 45,27 Marmaris 40,98 Karpuzlu 17,53 Buldan 57,90 Milas 43,24 Koçarlı 25,98 Çal 18,63 Ortaca 63,26 Köşk 36,67 Çameli 14,52 Ula 24,27 Kuşadası 77,38 Çardak 50,34 Yatağan 40,88 Kuyucak 26,79 Çivril 29,73 Muğla Geneli 43,93 Nazilli 75,37 Güney 50,92 Söke 61,01 Honaz 34,51 Sultanhisar 29,00 Kale 39,73 Yenipazar 49,92 Sarayköy 62,63 Aydın Geneli 60,79 Serinhisar 70,30 Tavas 26,31 Denizli Geneli 70,57 * 2012 Yılı ADNKS Nüfus Verilerine Dayanılarak Hesaplanmıştır. Kentleşme oranlarının 2000-2012 yılları arasındaki değişimi incelendiğinde 13 yıllık süreçte kent ve kır nüfusunda gerçekleşen değişimlerin gözlenmesi mümkündür. Türkiye genelinde kentleşme oranı 2000 yılında % 64,9 iken 2012 yılında % 77,28 değerine yükselerek % 19 değerinde bir artış sergilemiştir. TR32 Bölgesi nde ise 2000 yılında % 46,71 olan kentleşme oranı 2012 yılında % 58,99 değeri alarak 12 yıl içerisinde % 26 lık bir artış göstermiştir (Şekil 1). 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Türkiye TR32 Bölgesi Aydın Denizli Muğla Şekil 1. Kentleşme oranları Kaynak: TÜİK, ADNKS verileri 2007-2012 yılları arasında Germencik, Karacasu, Denizli Merkez, Bozkurt, Çivril, Kale, Muğla Merkez, Dalaman, Datça, Fethiye, Ortaca ilçelerinin köy ve belde nüfuslarında % 5 in üzerinde düşüş gerçekleştiği dikkat çekmektedir (Şekil 2). Buna göre bu ilçelerde kırsaldan kente doğru göç olduğunu söylemek mümkündür. Köyden kente göçün diğer ilçelere göre daha fazla gerçekleştiği bu ilçelerde 8

göçün azaltılması ve kırsal nüfusun yerel ekonomide yer almasının sağlanması için söz konusu ilçelerde ekonominin çeşitlendirilmesi, yeni istihdam olanaklarının yaratılması, mevcut işgücünün nitelikli hale getirilmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Kırsal alanlarda tarım dışı yatırımlar ve girişimcilik teşvik edilerek yeni iş alanları açılması ve böylece kırsaldaki aktif nüfusun yerinden olmadan istihdam edilmesi, işsizliğin önlenmesinin yanı sıra kırsal ekonominin gelişmesine katkı sağlanmış olacaktır. Ortaca Germencik 80 60 Karacasu Fethiye Datça 40 20 0 Denizli Merkez Bozkurt 2007 2012 Dalaman Çivril Muğla Merkez Kale Şekil 2. TR32 Bölgesi ilçeleri köy ve belde nüfusu oranları Kaynak: TÜİK, ADNKS. TR32 Bölgesi genelinde meydana gelen kent nüfusundaki artışın Türkiye genelinde meydana gelen artıştan daha yüksek olduğu gözlenmektedir. 2023 yılı nüfus projeksiyonuna göre 2023 yılına kadar kent nüfusundaki artış eğiliminin devam edeceği öngörülmektedir. Bu bağlamda demografik olarak kent nüfusunun artması anlamına gelen kentleşme sürecine mekânsal ve kentsel gelişiminde eşlik etmesi ve kentleşme sürecinde toplumda meydana gelen değişimin sebep olduğu sorunların engellenmesi için Bölgede kentlilik bilincinin oluşturulması, bireylerin kentlileşmesinin sağlanması ve kentsel yaşamın gereği olan kentli davranışlar geliştirilmesinin sağlanmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Bu noktada sosyal hizmet kurumlarına düşen görevler vardır. Toplum merkezleri, aile merkezleri gibi sosyal hizmet merkezlerinde göç etmiş bireylerin kentlilik bilincinin geliştirilmesine yönelik çalışmalara ağırlık verilmelidir. Kentleşme olgusunda öne çıkan bir diğer önemli konu da toplumsal uyum ve bütünleşmenin sağlanmasıdır. Kente bölge içinden ve bölge dışından göç eden bireylerin sosyal dışlanmışlıklarını önleyici ve sosyal entegrasyonu arttırıcı planlara ve faaliyetlere yer verilmesi gerekmektedir. Yıllık Nüfus Artış Hızı: 2011 Yılında Türkiye nin yıllık nüfus artış hızı 13,5 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar içerisinde TR32 Bölgesi yıllık nüfus artış hızı değerleri büyük farklılıklar sergilemiştir. 2008 yılında 20,51 olan yıllık nüfus artış hızı 2009 yılında 12,3, 2010 yılında 11,5, 2011 yılında ise 14,7 olmuştur. 2008 9

yılındaki yüksek artış hızının sebebi Muğla ve Aydın illerinin aldığı yoğun göçe bağlı gerçekleşen yüksek nüfus artışıdır. TÜİK ADNKS verilerine göre 2008 yılında Muğla ili yıllık nüfus artış hızı 32,45, Aydın ilinde ise 19,38 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 3). TR32 Bölgesi ortalaması Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında aynı seviyelerde nüfus artış hızı değerleri aldıkları görülmektedir. Ancak özellikle Muğla ili yıllara göre farklılıklar göstermekle birlikte genelde yüksek değerler almaktadır. Bu durumun sebebi doğal nüfus artışının yanı sıra göçle gelen nüfusun ortaya çıkardığı nüfus artışıdır. Şekil 3. Türkiye, TR32 Bölgesi, Aydın, Denizli, Muğla illeri yıllık nüfus artış hızı Kaynak: TÜİK, ADNKS Cinsiyet Oranı: Cinsiyet oranı, bir yerleşim yerinde 100 kadın nüfusa karşılık gelen erkek nüfusu göstermektedir. Bir yerleşim yerinin cinsiyet oranı demografik olaylardan ziyade göç ve savaş gibi toplumsal olaylar sonucunda oluşmaktadır. Cinsiyet oranı ilçeler bazında göç açısından önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda, göç vermekte olan bir yerleşim yerinde cinsiyet oranı % 100 den düşük, göç almakta olan bir yerleşim yerinde ise cinsiyet oranı % 100 den yüksektir. İlçelerimizi bu açıdan değerlendirdiğimizde bazı ilçelerin cinsiyet oranları dikkat çekmektedir. Cinsiyet oranlarının gösterildiği Tablo 5 incelendiğinde Denizli Honaz ilçesinin % 107,74 cinsiyet oranına sahip olduğu görülmektedir, bunun sebebi Denizli ili Organize Sanayi Bölgesi nin bu ilçede bulunması ve burada ağırlıklı olarak erkek nüfusun istihdam edilmesidir. Didim (% 106,37), Kuşadası (% 101,81), Marmaris % 115,66), Bodrum (% 105,87), Dalaman (% 107,82), Datça (106,88) gibi turistik ilçelerde de erkek nüfusu kadın nüfusundan fazladır, bu durum ilçelerin turizm sektörüne yönelik istihdam olanaklarının fazlalığına bağlı olarak yoğun göç almasından kaynaklanmaktadır. Diğer yandan cinsiyet oranları % 100 ün altında olan Buharkent (% 95,76), Yenipazar (% 92,25), Baklan (% 96,7), Bekilli (% 88,78), Bozkurt (% 88,97) ilçelerinde erkek nüfusunda azalma görülmektedir. Erkek nüfusundaki bu 10

azalma genellikle tarıma dayalı bir ekonomiye sahip bu ilçelerdeki genç işsiz nüfusun çevre il ve ilçelere göç etmesi sonucu gerçekleşmektedir. Buharkent, Yenipazar, Baklan, Bekilli, Bozkurt ilçelerinden gerçekleşen göçün azaltılması ve genç nüfusun yerel ekonomide yer almasının sağlanması için söz konusu ilçelerde ekonominin çeşitlendirilmesi, yeni istihdam olanaklarının yaratılması, mevcut işgücünün nitelikli hale getirilmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Tablo 5. TR32 Bölgesi İlçeleri Cinsiyet Oranları, 2012 İlçeler Cinsiyet Oranı* (%) İlçeler Cinsiyet Oranı* (%) İlçeler Cinsiyet Oranı* (%) Aydın Merkez 100,14 Denizli Merkez 99,27 Muğla Merkez 101,82 Bozdoğan 99,68 Acıpayam 100,47 Bodrum 105,87 Buharkent 95,76 Akköy 102,63 Dalaman 107,82 Çine 99,01 Babadağ 102,18 Datça 106,88 Didim 106,37 Baklan 96,70 Fethiye 102,79 Germencik 98,28 Bekilli 88,78 Kavaklıdere 101,91 İncirliova 99,46 Beyağaç 104,07 Köyceğiz 101,30 Karacasu 95,97 Bozkurt 88,97 Marmaris 115,66 Karpuzlu 98,91 Buldan 94,98 Milas 102,72 Koçarlı 99,71 Çal 95,92 Ortaca 101,42 Köşk 103,11 Çameli 102,62 Ula 100,57 Kuşadası 101,81 Çardak 103,95 Yatağan 100,58 Kuyucak 96,89 Çivril 96,91 Nazilli 96,28 Güney 96,52 Söke 101,03 Honaz 107,74 Sultanhisar 96,80 Kale 100,55 Yenipazar 92,25 Sarayköy 101,39 Nüfus Yoğunluğu: Serinhisar 96,34 Tavas 96,39 * 2012 Yılı ADNKS Nüfus Verilerine Dayanılarak Hesaplanmıştır. TR32 Bölgesi illeri nüfus yoğunlukları incelendiğinde, dikkat çeken ilk nokta, Aydın ilinin nüfus yoğunluğunun yüksekliğidir. Türkiye ortalaması ve TR32 Bölgesi ortalamasının çok üzerinde bir değer alan Aydın ilinde nüfus yoğunluğunun yıllar içinde artış göstermeye devam ettiği dikkat çekmektedir. 2007 de 121 olan Aydın ili nüfus yoğunluğu 2012 yılına gelindiğinde 128 e yükselmiştir (Şekil 4). Bununla birlikte Aydın ili 81 il arasında en fazla nüfus yoğunluğuna sahip 17. ildir. 11

140 120 100 80 60 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Türkiye 92 93 94 96 97 98 TR32 Bölgesi 81 83 84 85 86 87 Aydın 121 123 125 126 127 128 Denizli 78 79 79 80 81 81 Muğla 60 62 62 64 65 66 Şekil 4. Türkiye, TR32 Bölgesi, Aydın, Denizli, Muğla illeri nüfus yoğunluğu Kaynak: TÜİK, ADNKS 2012 yılında Türkiye nüfus yoğunluğu 98 iken bu oran TR32 Bölgesi nde 87 dir. Nüfus yoğunluğunun Bölgede yer alan her üç ilde de istikrarlı bir biçimde artmaya devam etmesi bölgeye gerçekleşen yoğun göçün göstergesi olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durumda tıpkı kentleşme olgusunda olduğu gibi sosyal ve ekonomik altyapının göç olgusu karşısında dayanıklı hale getirilmesini gerektirmektedir. Artan nüfus yoğunluğu artan nüfus anlamına gelmektedir ve nüfus arttıkça sağlık, eğitim, ulaşım, gibi sosyal ve istihdam yaratılabilmesi, yoğun işgücü arzı karşısında işsizliğin önlenmesi açısından ekonomik altyapının güçlendirilmesi gerekliliğini doğurmaktadır. 12

BÖLGENİN İNSAN KAYNAĞI KAPASİTESİ VE İSTİHDAM GÜNEY EGE BÖLGESİ TÜİK 2012 yılı verilerine göre Bölgede kurumsal olmayan 25-64 yaş arası çalışma çağındaki nüfus 1.576.000 dir. Bu nüfusun 788.000 ini erkek nüfus, 788.000 ini de kadın nüfus oluşturmaktadır. Kurumsal nüfus üniversite yurtları, yetiştirme yurtları (yetimhane), huzurevi, özel nitelikli hastane, hapishane, kışla vb. yerlerde ikamet edenler dışında kalan nüfustur. Bu nüfusun içerisinde istihdam edilenler ve çalışmak niyetine sahip fakat işsiz kişilerin toplamı da işgücü nüfusunu oluşturmaktadır. TÜİK 2012 verilerine göre Bölgede toplam işgücü 806.000 i erkek, 481.000 i kadın olmak üzere 1.286.000 kişidir. Toplam işgücünün % 62 si erkek nüfus, % 38 i kadın nüfustur. Bölgede toplam çalışan sayısı yani istihdam edilen nüfus ise 1.187.000 kişidir. Bu sayının % 36,5 ini kadınlar oluşturmaktadır ve istihdam edilen toplam kadın nüfusu 434.000 dir. (Tablo 6). Tablo 6. İşgücü, İstihdam ve İşsizliğin Cinsiyete Göre Dağılımı, (+15 yaş) (2012) Türkiye TR32 Bölgesi Toplam Kurumsal Olmayan Nüfus (25-64 Yaş) 37.860.000 1.576.000 Erkek Kurumsal Olmayan Nüfus (25-64 Yaş) 18.924.000 788.000 Kadın Kurumsal Olmayan Nüfus (25-64 Yaş) 18.936.000 788.000 Toplam İşgücü 27.339.000 1.286.000 Erkek İşgücü 19.147.000 806.000 Kadın İşgücü 8.192.000 481.000 İstihdam Edilen Toplam Nüfus 24.821.000 1.187.000 İstihdam Edilen Erkek Nüfus 17.512.000 753.000 İstihdam Edilen Kadın Nüfus 7.309.000 434.000 Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri 1. İSTİHDAMIN SEKTÖRLERE, CİNSİYETE VE EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI İstihdam edilen nüfusun iktisadi faaliyet kollarına dağılımını incelediğimizde Bölgede hizmetler ve tarım sektörlerinin ön plana çıktığı dikkat çekmektedir. 2012 yılında Bölgede istihdam edilen 1.187.000 kişinin % 40,4 ü tarım, % 42,4 ü hizmetler, % 17,3 ü ise sanayi sektöründedir (Şekil 5). 2004-2012 yılları arasında yaşanan değişimi incelediğimizde ise 2004 yılında hizmetler ve tarım sektörlerinde istihdam oranları eşitken 2005 yılı itibariyle tarım sektörü düşüşe geçerken hizmetler sektörünün yükselişini sürdürdüğü ve bu eşitliğin hizmetler sektörü lehine bozulduğu görülmektedir. 2011 yılına gelindiğinde ise tarım sektörünün tekrar hizmetler sektörü istihdam oranına yaklaşmaya başladığı görülmektedir. Sanayi sektörü istihdam oranında ise dikkate değer bir değişiklik görülmemekle birlikte 2009 yılı itibariyle hafif de olsa bir düşüş yaşadığı dikkat çekmektedir. 13

60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tarım (%) 40 36,4 32,5 28,6 27,3 27,9 32,8 36,8 40,4 Sanayi (%) 21,8 22,1 23 20,6 20,5 22,7 21,8 19,7 17,3 Hizmetler (%) 38,2 41,4 44,4 50,8 52,1 49,4 45,4 43,6 42,4 Şekil 5. İktisadi faaliyet kollarına göre istihdam edilenler (15 yaş ve üzeri), 2004-2012 Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri, (NACE Rev. 1-2) İstihdam edilen kadın nüfusun sektörlere ve eğitim durumuna göre dağılımını gösteren Şekil 6 incelendiğinde tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfusun çoğunluğunun lise ve altı eğitim düzeyinde olduğu, tarım sektöründen sonra kadın nüfusun en fazla istihdam edildiği sektör olan hizmetler sektöründe (% 37,4) çoğunlukla lise altı ve yükseköğretim mezunu kadın nüfusun istihdam edildiği görülmektedir. Sanayi sektöründe istihdam edilen kadın nüfusa bakıldığında ise büyük çoğunluğun lise mezunu olduğu dikkat çekmektedir. Şekil 6. TR32 Bölgesi istihdam edilen kadın nüfusun eğitim durumuna göre dağılımı, 2012 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Kadın istihdamının sektörlere göre dağılımda 2009-2012 yıllarında meydana gelen değişime bakıldığında, 2009-2010 yıllarında hizmetler sektörü istihdamının tarım sektörüne kaydığı ve tarım 14

sektörünün ağırlığının arttığı görülmektedir. Bununla birlikte 2010-2011 yılı değişimine bakıldığında da sanayi sektöründeki kadın istihdamının tarıma kaydığı dikkat çekmektedir. Buna göre 2009-2010 yılları arasında hizmetler ve sanayi sektörünün ağırlığının azaldığını ve kadınların çoğunluğunun tarım sektöründe istihdam edildiğini söylemek mümkündür. 2011 yılında istihdam edilen her 100 kadından 51 i tarım sektöründe, 37 si hizmetler sektöründe, 12 si ise sanayi sektöründe çalışmaktadır. TR32 Bölgesi tarım sektöründe kadın istihdamı oranı % 50,92 ile Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır (Şekil 7). TR32 Bölgesi Türkiye geneli Düzey 2 Bölgeleri sıralamasında tarım sektöründe istihdam edilen kadın nüfus oranı en yüksek 16. bölgedir. Bölgede tarım sektörünün öne çıkan sektörlerden ve emek yoğun bir sektör olması sebebiyle Bölge deki kadın işgücünün tarım sektörü istihdamına katılımı yüksektir. Bölge Türkiye sıralamasında kadın nüfusun sanayi sektörü istihdam oranı en yüksek 8. bölge olarak ön plana çıkmaktadır. Bölgede öne çıkan sektörlerden olan sanayi sektöründe kadın istihdamının yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Hizmetler sektörü sıralamasında ise Bölge Türkiye genelinde 12. sırada yer almaktadır. Şekil 7. TR32 Bölgesi kadın istihdamının sektörlere göre dağılımı, 2009-2011 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri 2. TR32 BÖLGESİ NDE İŞGÜCÜNE KATILMA İşgücüne katılma oranı işgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır. TR32 Bölgesi nin toplam işgücüne katılma oranı 2012 yılında % 56,5 ile Türkiye ortalaması olan % 50 nin üzerindedir. Bu oran erkek nüfusta % 72,3 ü bulurken kadın nüfusta % 41,4 te kalmaktadır. Ancak kadın nüfusun işgücüne katılma oranının Türkiye ortalamasının (% 29,5) üzerine çıktığı görülmektedir. Türkiye genelinde yaklaşık her 4 kadından biri aktifken Bölgede yaklaşık her 2 kadından birinin çalışmakta olduğu sonucu çıkmaktadır. Bölgede kadınların işgücüne katılıma oranları Türkiye ortalamasından yüksek olsa da % 60 ın üzerinde kadın işgücüne katılım oranlarına sahip OECD üyesi diğer ülkelerin ve AB üyesi ülkelerin çok gerisinde kalmaktadır. 2007-2012 yılları arasında kadın nüfusun işgücüne katılım 15

oranının % 29 dan % 41,4 e yükseldiği ve yaklaşık % 25 oranında bir artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Ekonomik krizle birlikte ailenin diğer fertlerinin işsiz kalması sebebiyle çalışabilir durumda olan ancak çalışmayan kadınların da işgücü piyasasına katıldıkları dikkat çekmektedir. Şekil 8 de TR32 Bölgesi toplam işgücüne katılım oranlarında 2004-2012 yılları arasında meydana gelen değişime bakıldığında 2004 yılı itibariyle azalma eğilimine girmiş olmakla birlikte 2008 yılı sonrası yükselişe geçtiği görülmektedir. 2008 yılında % 50 seviyelerinde seyreden toplam işgücüne katılım oranları 2012 yılı itibariyle % 56,5 değerine ulaşmıştır. % 30 seviyelerinde olan kadınların işgücüne katılma oranları toplam işgücüne katılma oranlarının düşmesine sebep olmaktadır. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranları ise 2004 yılında % 74 civarındayken 2007-2008 döneminde % 70 e kadar gerilemiş ve bu tarih itibariyle tekrar yükselmeye başlayarak 2010 yılında % 73 değerine ulaşmış ancak 2012 yılında tekrar % 72,3 değerine düşmüştür. Bununla birlikte Bölge işgücüne katılma oranı Türkiye geneli işgücüne katılma oranının (% 71) üzerindedir. Kadın nüfus işgücüne katılma oranlarının 2004-2011 yılları arasındaki değişimine bakıldığında ise erkek işgücüne katılım oranlarında olduğu gibi 2008 yılında ekonomik kriz sebebiyle 4 yılda 8 puan birden düşerek % 37,7 den % 29-30 seviyelerine kadar gerilemiştir. Ekonomik krizin baş gösterdiği yıllarda yaşanan bu düşüşün erkek nüfusun işgücüne katılım oranlarında yaşanan düşüşten daha yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Bir diğer yandan 2007-2012 yılları arasında kadın nüfusun işgücüne katılım oranının erkek nüfusun işgücüne katılım oranlarında gerçekleşen artıştan (% 4) daha hızlı ve yüksek oranda artış (% 42) gösterdiği dikkat çekmektedir. Ekonomik krizle birlikte ailenin diğer fertlerinin işsiz kalması sebebiyle çalışabilir durumda olan ancak çalışmayan kadınların da işgücü piyasasına katıldıkları dikkat çekmektedir. Yaşanan düşüş sonrası 2008 yılı itibariyle tekrar hızla yükselmeye başlayan kadın nüfus işgücüne katılma oranı 2011 yılında 2004 yılındaki değerine geri dönebilmiştir ve 2012 yılına gelindiğinde ise % 41,4 değerine ulaşmıştır. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam İşgücüne Katılma Oranı 55,3 51,9 49,8 49,2 50 53,9 54,8 54,4 56,5 Erkek Nüfus İşgücüne katılma Oranı Kadın Nüfus İşgücüne Katılma Oranı 73,9 71,6 70,7 70,3 70,5 72,8 73,1 71,8 72,3 37,7 33,1 29,8 29,1 30,2 35,6 37 37,8 41,4 Şekil 8. TR32 Bölgesi işgücüne katılma oranları, 2004-2012 Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri 16

Hâlihazırda TR32 Bölgesi kadın nüfus işgücüne katılma oranları ( 41,4) Türkiye genelinin (% 29,5) üzerinde değerler almakla birlikte istikrarlı bir şekilde artmaya devam etmektedir. Ancak daha önce de belirtildiği gibi kadın işgücüne katılımı AB ve OECD üyesi ülkelere kıyasla çok düşüktür. Ülkeler arası araştırmalar uzun dönem potansiyel büyüme ile kadınların işgücüne-istihdama katılım oranı arasında pozitif ve güçlü bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda kadın nüfusun işgücüne katılımının artırılması amacıyla işgücü piyasasının ihtiyaç duyacağı nitelikte kadın işgücünün yetiştirilmesine yönelik eğitim ve iş kazandırma eğitimlerine ağırlık verilmesi gerekmektedir. 3. TR32 BÖLGESİ NDE İSTİHDAM İstihdam oranı, çalışan insan sayısının çalışabilir yaştaki insan sayısına yani aktif nüfusa (15-64 yaş arasındaki kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus) bölünmesiyle bulunan orandır. 2012 yılı TÜİK verilerine göre TR32 Bölgesi toplam istihdam oranı % 52,2, erkek nüfus istihdam oranı % 67,6, kadın nüfus istihdam oranı ise % 37,4 tür. Buna göre TR32 Bölgesinde işgücüne katılma oranı % 56,5 iken istihdam oranı % 52,2 de kalmaktadır (Şekil 9). Kadınların işgücüne katılım oranlarında olduğu gibi, istihdam oranları da AB ülkelerinin ve % 57 kadın istihdam oranına sahip OECD ülkelerinin gerisinde kalmaktadır. Bununla birlikte Bölge, kadın istihdam oranı en yüksek bölgelerin başında gelmektedir ve Türkiye ortalamasının (% 26,3) üzerinde bir değer almaktadır. Bölgede kadın istihdam oranı Türkiye 2023 yılı hedefi olan % 38 civarındadır. Kadın istihdamının en yüksek olduğu illerin başında Bölge illerinden Denizli gelmektedir. İlde tekstil sektörü kadın istihdamı için oldukça uygun yapıdadır ve çok sayıda kadın bu sektörde istihdam edilmektedir. Erkek istihdam oranlarına baktığımızda da bu oranın da Türkiye ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir. TR32 Bölgesi nde İstihdam oranlarının 2004-2012 yılları arasındaki değişimi incelendiğinde 2004-2007 yılları arasında düştüğü, 2007-2012 yılları arasında ise tekrar yükselişe geçtiği dikkat çekmektedir. İşgücüne katılma oranlarında da dikkat çeken kadın istihdamının düşüklüğü toplam istihdam oranlarını düşürmektedir ve toplam istihdam oranları 2012 yılı itibariyle % 52,2 değerini almakta ve Türkiye geneli değerlerinin (% 45,4) üzerinde seyretmektedir. Kadın nüfus istihdam oranlarının düşme eğiliminde olmasının yanı sıra erkek istihdam oranları da 2004-2009 yılları arasında düşüş göstermiş, 2009 yılı itibariyle hem kadın hem de erkek nüfus istihdam oranları artışa geçmiştir. Bu artış eğiliminin sürdürülmesi için öncelikle kadın nüfusun işgücüne katılım oranlarının yükseltilmesine yönelik istihdam politikaları uygulanması gerekmektedir. 17

80 70 60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam İstihdam Oranı 51,1 48,2 46 44,3 44,6 46,3 48,3 49,8 52,2 Erkek Nüfus İstihdam Oranı 69,2 66,4 65,8 63,9 63,5 64 65,6 66,4 67,6 Kadın Nüfus İstihdam Oranı 33,9 30,7 27 25,6 26,3 29 31,4 33,9 37,4 Şekil 9. TR32 Bölgesi istihdam oranları, 2004-2012 Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri Kayıt dışı istihdam Bölgede gelişmiş ev eksenli çalışma kavramı üzerinden özellikle tekstil sektörünün geliştiği Denizli ilinde öne çıkmaktadır. Kadınların evlerinde yasal korumadan yoksun kayıt dışı bir şekilde sigortasız ve güvencesiz istihdam edildiği ev eksenli çalışmalar kadın istihdamını artırmakla birlikte kayıt dışı istihdamın da artmasına sebep olmaktadır. Kadın istihdamının görünmeyen yüzü olan ev eksenli çalışan kadınların görünürlüğünün artırılması, hukuki, mali ve teknik konularda örgütlenme ve işbirliğinin teşvik edilmesi, yasal haklar konusunda bilinçlendirme çalışmalarının yapılması ve kayıt dışı istihdamın önüne geçilmesine yönelik gerekli düzenlemelerin yapılmasının sağlanması gerekmektedir. 4. TR32 BÖLGESİ NDE İŞSİZLİK İşsizlik oranı, işsiz nüfusun işgücü (çalışanlar+işsizler) içindeki payıdır. Şekil 10 da görülen TR32 Bölgesi nde 2004-2012 yılları arasında seyreden işsizlik oranları incelendiğinde 2004-2009 yılları arasında kadın nüfus, erkek nüfus ve toplam nüfus işsizlik oranının % 100 e yakın artış gösterdiği dikkat çekmektedir. 2008-2009 yılları arasında ise meydana gelen ekonomik kriz sebebiyle % 10,8 den 14,2 ye yükselmiştir. Kadın nüfus işsizlik oranında meydana gelen artış ise daha dikkat çekicidir. 2008 yılında 12,9 olan kadın nüfus işsizlik oranı 2009 yılında % 42 lik artış göstererek % 18,3 e yükselerek son yılların en yüksek değerine ulaşmıştır. Ancak 2010 yılı itibariyle ekonomik kriz etkileri gerilerken işsizlik oranlarının da azalma eğilimine girdikleri görülmektedir. 2012 yılı itibariyle toplam işsizlik oranı % 7,7 değerinde seyrederken erkek nüfus işsizlik oranı % 6,5, kadın işsizlik oranı ise % 9,7 değerleri almakta ve Türkiye ortalamalarından (toplam işsizlik oranı % 9,2 erkek işsizlik oranı % 8,5, Kadın işsizlik oranı % 10,8) daha düşük olduğu görülmektedir. 18

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam İşsizlik Oranı 7,7 7,3 7,7 9,9 10,8 14,2 11,9 8,5 7,7 Erkek Nüfus İşsizlik Oranı 6,4 7,3 7 9,1 9,8 12,1 10,2 7,5 6,5 Kadın Nüfus İşsizlik Oranı 9,9 7,3 9,3 11,7 12,9 18,3 15,1 10,5 9,7 Tarım Dışı İşsizlik Oranları Şekil 10. TR32 Bölgesi işsizlik oranları Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri Tarım Dışı İşsizlik Oranı, işsizlik oranı hesaplamalarında tarım sektörü istihdamı göz ardı edilerek hesaplanan göstergedir. TR32 Bölgesi tarım dışı işsizlik oranları incelendiğinde 2007 yılına kadar Türkiye ortalamasından düşük olan bu oran, 2008-2009 küresel ekonomik kriz sırasında büyük bir yükseliş sergileyerek Türkiye ortalamasının üzerine çıkmıştır. 2009 yılı itibariyle düşüş eğilimine giren tarım dışı işsizlik oranı genel işsizlik oranında olduğu gibi 2011 yılına gelindiğinde Türkiye ortalamasına eşit hale gelmiştir ve 2012 yılında da az bir yükselişle Türkiye ortalamasının üzerine çıkmıştır. Bölgede 2004-2007 yılları arasında tarım dışı işsizlik oranının Türkiye geneline göre düşük değerler alması, tarım dışı sektörlerde istihdamın Türkiye ortalamasına göre fazla olmasından kaynaklanmaktadır. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 TR32 Bölgesi 11,3 10,7 10,8 12,7 13,6 18 16,2 12,4 11,7 Türkiye 14,2 13,5 12,7 12,6 13,6 17,3 14,8 12,4 11,5 Şekil 11. TR32 Bölgesi tarım dışı işsizlik oranları Kaynak: TÜİK, Hane halkı İşgücü İstatistikleri Bölgede tarım dışı işsizlik oranlarında meydana gelen değişimlerin, bu değişimlerin sonucunda oluşan sorunları ve çözüm yollarını Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi tarafından gerçekleştirilen Bölgesel İşgücü Piyasaları İşsizliğin Bölgesel Evrimi ve Yapısal Sorunlar çalışması incelenerek anlamak mümkündür. Bu çalışmaya göre Türkiye genelinde 2005 2011 19

döneminde 26 bölgenin 12 sinde tarım dışı işsizlik oranı azalırken, 14 bölgede artış olmuştur. Bu dönemde ortalama tarım dışı işsizlik oranı ise yüzde 14,3 den 13,2 ye düşmüştür. Yüzde değişim hesabıyla tarım dışı işsizliğin en çok azaldığı dört bölge sırasıyla Malatya (yüzde 27,3 den 15,3 e), Adana (yüzde 22,3 den 14,7 ye), Kırıkkale (yüzde 17,8 den 11,9 a), Ankara (yüzde 15,1 den 9,9 a) olmuştur. Bunun yanında en çok arttığı beş bölge ise sırasıyla Ağrı (yüzde 8,3 den 20,4 e), (yüzde 8,3 den 13,4 e), Van (yüzde 16,1 den 19,4 e), Zonguldak (yüzde 10,5 den 12,5 e) ve Aydın (yüzde 11 den 12,9 a) olmuştur. TR32 Bölgesinde tarım dışı istihdam artışı (yüzde 18,2) nispeten yüksek olurken işgücünün daha hızlı artması (yüzde 20,8) sonucu işsizlik artmıştır. Güney Batı yı oluşturan Antalya ve Aydın bölgeleri dışarıdan Doğu ve Güney Doğu dan büyük göç alırken, son altı yılda bu göçü emecek düzeyde istihdam yaratamamışlardır. Antalya ve Aydın bölgelerinde hüküm süren yüksek işsizliğin sebeplerinden birinin bu bölgelerin aldığı dış göç olduğunu söylemek mümkündür. Çalışmada gerçekleştirilen Tarım Dışı İşsizlik durumu itibariyle bölge sınıflamasına göre TR32 Bölgesi Kritik Durumdaki Bölgeler (İşsizlik artarken Tarım Dışı İstihdamda gerçekleşen zayıf artış) kategorisinde yer almaktadır. TR32 Bölgesine gerçekleşen göçün % 55 inin 15-34 yaş aralığında olduğu dikkat çekmektedir. Buna göre Bölgeye göç eden nüfusun çoğunlukla aktif nüfus olması sebebiyle Bölgede işsiz aktif nüfusun istihdam edilebilirliklerinin artırılmasına yönelik mesleki eğitime ağırlık verilmesi ve böylece piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikte işgücüne dönüştürülmeleri gerekmektedir. İşgücü Piyasası ve İstihdam Edilebilme Bölgede işsizlik oranının Türkiye ortalamasından düşük olmasına rağmen önlem alınması gereken seviyelerde seyrettiği görülmektedir. Bununla birlikte Bölge de işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu alanlarda eleman temininde ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Bu durum genel olarak bölgede genç nüfusun ve özellikle göçle birlikte tarım sektöründen gelen nüfusun işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu nitelikte işgücüne dönüştürülememesinden yani genellikle mesleksizlik probleminden kaynaklanmaktadır. Aydın, Denizli ve Muğla İlleri Çalışma ve İş Kurumu Müdürlükleri tarafından İşgücü Piyasası Araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Bunlara göre Denizli ilinde en çok açık iş oranının madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe olduğu, bunu kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor sektörü, konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri, imalat ve inşaat sektörlerinin takip ettiği görülmektedir. Aydın ilinde ise açık iş en fazla turizm ve otelcilik elemanı, cankurtaran, kat görevlisi-temizlik, garson (servis elemanı), yer altı maden işletmesi hazırlık elemanı mesleklerinde bulunmaktadır. Muğla ili sonuçlarına göre en fazla açık iş; turizm ve otelcilik elemanı, bankacılık meslek elemanı, beden işçisi (inşaat), kat görevlisitemizlik ve satış elemanı (tanıtım) mesleklerinde bulunmaktadır. Bu araştırmaların sonuçlarından yola çıkarak kişilerin istihdam edilebilirliğinin artırılmasına yönelik en fazla açık iş oranının olduğu bu 20

sektörlerde eğitimler düzenlenerek bu sektörlere işgücü sağlanması ve işsiz nüfusun ihtiyaç duyulan nitelikte işgücüne dönüştürülmesi gerekmektedir. Söz konusu İşgücü Piyasası Araştırmaları kapsamında işyeri ziyaretlerinde işverenlere hangi sebeplerle eleman temininde güçlük çektikleri sorulmuştur. % 59,3 ü meslekte çalışacak eleman olmamasından, % 41,3 ü yeterli iş tecrübesine sahip eleman olmamasından, % 24,3 ü çalışılan ortam ve koşullarının beğenilmemesinden, % 14,8 i verilen ücretin az bulunmasından eleman temininde güçlük çekildiği belirtilmiştir. Tablo 7 de Aydın, Denizli, Muğla illeri Çalışma ve İş Kurumuna iş için başvuran kişi sayıları ile işe yerleştirilen birey sayıları karşılaştırıldığında, işe yerleşme oranlarının oldukça düşük kaldığı dikkat çekmektedir. Muğla da % 14 civarında kalırken Aydın ve Denizli illerinde iş için müracaat edenlerin % 25 inin bir işe yerleştirildikleri görülmektedir. MÜRACAAT SAYISI İŞE YERLEŞTİRİLEN BİREY SAYISI İSTİHDAM EDİLEN ENGELLİ BİREY SAYISI Tablo 7. Çalışma ve İş Kurumu Müdürlükleri işe yerleştirmeleri, 2012 AYDIN DENİZLİ MUĞLA İş İçin Müracaat Eden Kişi Sayısı 27.890 28.876 22.110 Alınan Açık İş Pozisyonu 12.330 10.757 10.125 Kamu Kurumuna Yerleştirilen Kişi sayısı 804 908 948 Özel Sektör İş Yerine Yerleştirilen Kişi Sayısı 5.875 6.349 2.362 Müracaat Eden Engelli Birey Sayısı 933 1.917 724 Kamu Kurumuna Yerleştirilen Engelli Birey Sayısı 7 2 15 Özel Sektör İşyerine Yerleştirilen Engelli Birey Sayısı 435 1.011 771 Kaynak: Aydın, Denizli, Muğla Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü İşsizlikle mücadele edilebilmesi ve kişilerin istihdam edilebilirliklerinin artırılması adına Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri tarafından kurslar düzenlenmektedir. Aydın, Denizli, Muğla illerinde düzenlenmekte olan öne çıkan kurslar girişimcilik kursları, UMEM Projesi kurslar, istihdam garantili işgücü yetiştirme kurslarıdır. Aydın ilinde düzenlenen toplam 208 kursa 1.885 kişi, Denizli de 310 kursa 5.708 kişi, Muğla ilinde ise 451 kursa 3.571 kişinin katılım sağladıkları görülmektedir. İllerde İş Kurumu Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilen bu kurslara katılım sağlayan kişi sayıları işsizlik oranlarıyla karşılaştırıldığında bu sayıların düşük kaldığı görülmektedir. Bu bağlamda bu kursların bilinirliğinin artırılması ve daha geniş kesimler tarafından faydalanılmasının sağlanması açısından tanıtımına yönelik çalışmalar artırılmalıdır (Tablo 8) Tablo 8. Çalışma ve İş Kurumu Müdürlükleri kurs ve katılımcı sayıları, 2012 İLLER AYDIN DENİZLİ MUĞLA GİRİŞİMCİLİK Kurs Sayısı 8 21 10 Kursiyer Sayısı 206 581 250 HÜKÜMLÜLERE YÖNELİK Kurs Sayısı 0 6 3 KURSLAR Kursiyer Sayısı 0 73 44 İŞ. YET. KURS/ İSTİHDAM Kurs Sayısı 8 85 54 GARANTİLİ Kursiyer Sayısı 138 2.026 1.101 İŞ. YET. KURS/GENEL Kurs Sayısı 13 28 26 Kursiyer Sayısı 256 664 422 İŞ. YET. KURS/TYÇP Kurs Sayısı 60 40 55 Kursiyer Sayısı 735 1.000 1.019 21

İŞBAŞI EĞİTİM Kurs Sayısı 60 69 208 PROGRAMI(İEP) Kursiyer Sayısı 186 192 245 ÖZÜRLÜ KURSLARI Kurs Sayısı 4 4 2 Kursiyer Sayısı 37 33 10 UMEM PROJESİ Kurs Sayısı 10 52 26 Kursiyer Sayısı 173 1.093 364 UMEM PROJESİ/İEP Kurs Sayısı 45 5 67 Kursiyer Sayısı 154 46 116 GENEL TOPLAM Kurs Sayısı Toplamı 208 310 451 Kursiyer Sayısı Toplamı 1.885 5.708 3.571 Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/kurumsalbilgi/istatistikler.aspx#dltop, 19.12.2012 5. SOSYAL GÜVENLİK 2012 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre Aydın da, Sosyal Güvenlik Kapsamındaki toplam nüfus (Aktif+Pasif +Yeşilkart) 998.062 kişidir. Buna göre 999.163 olan İl nüfusumuzun % 99,9 u sosyal güvenlik kurumuna bağlı olarak yaşamını sürdürmektedir. Yeşil kartlı nüfus hariç sosyal güvenlik kapsamındaki nüfus sayısı ise 852.765 dir. Buna göre sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan nüfusun 1.101 olduğu görülmektedir. 2012 yılında gerçekleştirilen sosyal güvenlik reformu ile Aydın da sosyal güvenlik şemsiyesi altındaki oran %100 civarına ulaştığı görülmektedir. Sosyal Güvenlik Kapsamındaki aktif olarak çalışan nüfus, bağlı olduğu kurum bazında incelendiğinde, 32.259 kişinin Emekli sandığı, 67.346 kişinin BAĞ-KUR, 134.081 kişinin SSK ya bağlı olarak çalışmaya devam ettiği görülmektedir. Buna göre Sosyal Güvenlik kapsamındaki aktif çalışanların toplam il nüfusuna oranı % 23,39 dur. Bir sosyal güvenlik kurumundan emekli olup aylık almaya devam eden toplam nüfus 178.579 tür ve bu nüfusun 32.679 i Emekli Sandığı, 53.638 i BAĞ-KUR, 92.262 i ise SSK dan emekli olduğu görülmektedir. Tablo 9. Aydın İli Sosyal Güvenlik Verileri, 2012 İl nüfusu 999.163 İş yeri sayısı 22.936 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Yeşilkart) 998.062 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) 852.765 Sosyal Güvenlik Kapsamının (Yeşil Kart Hariç) Toplam il Nüfusuna Oranı (%) 85,35 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus 1.101 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan kişi sayısı Emekli Sandığı (4/c) 32.259 Bağ-Kur (4/b) 67.346 SSK (4/a) 134.081 Toplam 233.686 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 23,39 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Emekli Sandığı (4/c) 32.679 Bağ-Kur (4/b) 53.638 SSK (4/a) 92.262 22

Toplam 178.579 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 17,87 2022 sayılı yasadan yararlananların sayısı 19.769 2022 sayılı yasadan yararlananların oranı (%) 1,98 YEŞİL KARTLI SAYISI 125.528 Kaynak:http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/il_mudurlukleri/aydin_sosyal_guvenlik_il_mudurlugu/il_mudurl ugu/tum_istatistikler, 14.12.2012 2012 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu Verilerine göre Denizli de, Sosyal Güvenlik Kapsamındaki toplam nüfus (Aktif+Pasif +Yeşilkart) 941.697 kişidir. Buna göre 942.278 olan İl nüfusumuzun % 99,9 u sosyal güvenlik kurumuna bağlı olarak yaşamını sürdürmektedir. Yeşil kartlı nüfus hariç sosyal güvenlik kapsamındaki nüfus sayısı ise 859.601 dir. Buna göre sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan nüfusun 581 olduğu görülmektedir. Sosyal Güvenlik Kapsamındaki aktif olarak çalışan nüfus, bağlı olduğu kurum bazında incelendiğinde, 31.284 kişinin Emekli sandığı, 63.749 kişinin BAĞ-KUR, 168.621 kişinin SSK ya bağlı olarak çalışmaya devam ettiği görülmektedir. Buna göre Sosyal Güvenlik kapsamındaki aktif çalışanların toplam il nüfusuna oranı % 27,98 dir. Bir sosyal güvenlik kurumundan emekli olup aylık almaya devam eden toplam nüfus 166.090 dur ve bu nüfusun 24.740 ı Emekli Sandığı, 55.410 u BAĞ-KUR, 85.940 ı ise SSK dan emekli olduğu görülmektedir. Buna göre Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı % 17,63 tür. Tablo 10. Denizli İli Sosyal Güvenlik Verileri İl nüfusu 942.278 İş yeri sayısı 21.502 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Yeşilkart) 941.697 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) 859.601 Sosyal Güvenlik Kapsamının (Yeşil Kart Hariç) Toplam il Nüfusuna Oranı (%) 91,23 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus 581 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan kişi sayısı Emekli Sandığı (4/c) 31.284 Bağ-Kur (4/b) 63.749 SSK (4/a) 168.621 Toplam 263.654 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 27,98 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Emekli Sandığı (4/c) 24.740 Bağ-Kur (4/b) 55.410 SSK (4/a) 85.940 Toplam 166.090 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 17,63 2022 sayılı yasadan yararlananların sayısı 13.420 2022 sayılı yasadan yararlananların oranı (%) 1,42 23

YEŞİL KARTLI SAYISI 68.676 Kaynak:http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/il_mudurlukleri/denizli_sosyal_guvenlik_il_mudurlugu/il_mudu rlugu/tum_istatistikler, 14.12.2012 2012 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu Verilerine göre Muğla da, Sosyal Güvenlik Kapsamındaki toplam nüfus (Aktif+Pasif +Yeşilkart) 837.015 kişidir. Buna göre 838.324 olan İl nüfusumuzun % 99,8 i sosyal güvenlik kurumuna bağlı olarak yaşamını sürdürmektedir. Yeşil kartlı nüfus hariç sosyal güvenlik kapsamındaki nüfus sayısı ise 740.973 tür. Buna göre sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan nüfusun 1.309 olduğu görülmektedir. Sosyal Güvenlik Kapsamındaki aktif olarak çalışan nüfus, bağlı olduğu kurum bazında incelendiğinde, 31.578 kişinin Emekli sandığı, 56.518 kişinin BAĞ-KUR, 192.205 kişinin SSK ya bağlı olarak çalışmaya devam ettiği görülmektedir. Buna göre Sosyal Güvenlik kapsamındaki aktif çalışanların toplam il nüfusuna oranı % 33,44 tür. Bir sosyal güvenlik kurumundan emekli olup aylık almaya devam eden toplam nüfus 137.836 dır ve bu nüfusun 26.633 ü Emekli Sandığı, 42.995 i BAĞ-KUR, 68.208 i ise SSK dan emekli olduğu görülmektedir. Tablo 11. Muğla İli Sosyal Güvenlik Verileri İl nüfusu 838.324 İş yeri sayısı 30.955 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+Yeşilkart) 837.015 Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) 740.973 Sosyal Güvenlik Kapsamının (Yeşil Kart Hariç) Toplam il Nüfusuna Oranı (%) 88,39 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus 1.309 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan kişi sayısı Emekli Sandığı (4/c) 31.578 Bağ-Kur (4/b) 56.518 SSK (4/a) 192.205 Toplam 280.301 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 33,44 Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Emekli Sandığı (4/c) 26.633 Bağ-Kur (4/b) 42.995 SSK (4/a) 68.208 Toplam 137.836 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Emeklilerin Toplam il Nüfusuna Oranı(%) 16,44 2022 sayılı yasadan yararlananların sayısı 10.469 2022 sayılı yasadan yararlananların oranı (%) 1,25 YEŞİL KARTLI SAYISI 85.573 Kaynak:http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/il_mudurlukleri/mugla_sosyal_guvenlik_il_mudurlugu/il_mudur lugu/tum_istatistikler, 14.12.2012 24

EĞİTİM ALTYAPISI VE ERİŞİM KALİTESİ Bölgede genç bağımlılık oranlarının ülke genelinden düşük olduğu görülmektedir. İncirliova (% 36,28), Köşk (% 35,44), Babadağ (% 34,98), Kale (% 35,59), Serinhisar (% 33,61) ve Kavaklıdere (% 34,2) ilçeleri Türkiye ortalamasına (% 36,9) yakın genç bağımlılık oranlarına sahiptir. Her ne kadar bağımlı nüfus olarak adlandırılsa da gelecek açısından büyük öneme sahip olan bu genç nüfus, potansiyel aktif nüfus olarak kalkınma açısından önemli bir fırsat olarak değerlendirilmelidir. Sosyal ve ekonomik kalkınma açısından büyük bir potansiyel olarak ön plana çıkan bu nüfusun eğitim açısından en iyi şekilde yönlendirilerek geleceğin işgücü potansiyelinin belirlenmesi mümkündür. Bu bağlamda eğitim olanaklarının artırılarak iyileştirilmesi başta olmak üzere kültürel faaliyetlerin ve potansiyel işgücü arzının karşılanmasına yönelik istihdam olanaklarının artırılması gerekmektedir. 1. OKUMA YAZMA ORANLARI Okuryazar nüfus oranı, bir bölgenin eğitim düzeyinin birincil ve en önemli göstergesidir. 2012 yılı TR32 Bölgesi 6 yaş üstü okuryazar nüfus oranı % 95,9 ile Türkiye ortalamasının (% 93,3) üzerine çıkmaktadır. Aydın ili nüfusu okuma yazma oranı % 95,9, Denizli ilinde bu oran % 96,8, Muğla da ise % 95,14 tür. Türkiye geneli tüm Düzey 2 Bölgeleri arasında TR32 Bölgesi okuma yazma oranı en yüksek 4. bölge olarak ön plana çıkmaktadır. Aydın ili 81 il arasında 8. sırada, Denizli 2. sırada, Muğla ise 18. sırada yer almaktadır. Bu bağlamda TR32 Bölgesi nin okuma yazma oranları açısından Türkiye ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Bölge iller düzeyinde Türkiye ortalamasının üzerinde değerler alsa da bu ortalamanın altında kalan ilçeler olduğu dikkat çekmektedir. Toplam nüfus okuma yazma oranları Didim (% 91,87), Bodrum (% 92,07), Güney (% 93,16) ilçeleri Türkiye ortalamasının (% 93,33) gerisinde kalmaktadır (Şekil 12). Bölgenin eğitim düzeyiyle ilgili ipuçları veren kriterlerin başında gelen kadın nüfus okuma yazma oranı incelendiğinde, bazı ilçelerde Türkiye ortalamasından düşük değerler dikkat çekmektedir. Güney (% 89,28), Bozdoğan (% 89,93), Serinhisar (% 90,03), Çivril (% 90,33) ilçeleri; % 90,67 olan Türkiye ortalamasının üzerine çıkamamaktadır. Bununla birlikte, okuma yazma bilmeyen nüfusun Aydın da % 82 sini, Denizli de 84 ünü, Muğla da ise % 83 ünü kadın nüfus oluşturmaktadır. TR32 Bölgesi okuma yazma oranları incelendiğinde % 94,5 kadın nüfus okuma yazma oranıyla % 90,67 olan Türkiye ortalamasından yüksek değerler almaktadır. Düzey 2 Bölgeleri arasındaki değerlendirmeye göre ise Bölge kadın nüfus okuma yazma oranı en yüksek Bölgeler arasında İzmir den sonra 2. sırada yerini almaktadır. Aydın ili 81 il arasında 8. sırada, Denizli 2. sırada, Muğla ise 12. sırada yer almaktadır. Öncelikli olarak okuma yazma oranlarının Türkiye ortalamasından düşük olduğu Bozdoğan, Serinhisar, Koçarlı, Çivril, İncirliova, Milas, Bodrum ilçeleri olmak üzere Bölgede okuma yazma oranlarının artırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir. 25

Şekil 12. Aydın, Denizli, Muğla ilçeleri okuma yazma oranları, 2012 Kaynak: TÜİK, ADNKS 2. MEZUNİYET DURUMUNA GÖRE NÜFUS İl nüfusunun mezuniyet durumu verileri gelişmişlik göstergesi olması açısından okuryazarlık durumu kadar büyük öneme sahiptir. Şekil 13 incelendiğinde, TR32 Bölgesi illeri büyük çoğunluğunun ilkokul mezunu (% 34) olduğu, bunu lise veya dengi okul mezunu (% 20) ve ilköğretim mezunu nüfus(% 19) takip etmektedir. Bölge genelinde nüfusun % 10 u ise yüksekokul veya fakülte mezunudur. Bölgenin eğitim sistemi hakkında üzerinde durulması gereken bir diğer önemli nokta illerin yükseköğretime geçiş oranlarıdır. 2011 yılı ÖSYS sonuçları incelendiğinde Bölge illerinde bu oranın % 47-49 aralığında olduğu ve % 35 olan Türkiye geneli ortalamasından yüksek bir değer aldığı dikkat çekmektedir. Buna göre Bölgede yükseköğretime geçişin yüksek olduğu ancak yükseköğretim mezunu nüfus oranının bu seviyeye göre düşük kaldığı görülmektedir. Bu durumun en önemli sebebi yükseköğrenim görmüş nüfusun Bölge dışına yerleşmesi yani Bölgeden gerçekleşen beyin göçü olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda iyi eğitim almış bireylerin Bölge içerisinde istihdam edilmelerinin sağlanması ve beyin göçünün önlenmesi adına Bölgede istihdam olanaklarının ve imkânlarının geliştirilmesi gerekmektedir (Tablo 12). Tablo 12. 2011 ÖSYS yerleştirme sonuçları ÖSYS YE YERLEŞEN TOPLAM YERLEŞME BAŞVURAN LİSANS SINAVSIZ YGS İLE AÖF TOPLAM ORANI AYDIN 20.606 5.026 1.208 1.886 2.064 10.184 % 49,42 DENİZLİ 20.193 4.481 1.115 1.754 2.308 9.658 % 47,8 MUĞLA 15.375 3.645 898 1.611 1.451 7.605 % 49,46 Kaynak: ÖSYM 26

0% Bitirilen eğitim düzeyi 1% 2% 3% 6% Okuma yazma bilmeyen 20% 10% 34% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu 5% 19% Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Şekil 13. TR32 Bölgesi mezuniyet durumuna göre nüfus, 2012 Kaynak: TÜİK, ADNKS TR32 Bölgesi nüfusunun cinsiyete göre mezuniyet durumları incelendiğinde kadın nüfusun genel eğitim durumunun erkek nüfusun eğitim durumuna göre geride kaldığı dikkat çekmektedir. Bölgede okuma yazma bilmeyen, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen, ilkokul mezunu nüfus oranlarında kadın nüfus erkek nüfus oranından fazla; ortaokul, lise, yüksekokul, fakülte, yüksek lisans ve doktora mezuniyet oranlarında ise erkek nüfus oranları kadın nüfus oranlarından yüksek değerler almaktadır. (Tablo 13). Tablo 13. Cinsiyete göre nüfusun mezuniyet durumu (%), 2012 Muğla Denizli Aydın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen 0,97 4,98 1,05 5,58 1,72 8,77 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 2,63 5,22 3,14 8,95 3,99 7,11 İlkokul mezunu 32,25 39,04 32,14 37,05 33,69 37,76 İlköğretim mezunu 19,13 14,40 22,60 17,75 21,60 16,28 Ortaokul veya dengi okul mezunu 5,87 3,86 6,06 3,53 5,52 3,43 Lise veya dengi okul mezunu 22,69 19,18 21,58 17,43 19,91 16,65 Yüksekokul veya fakülte mezunu 12,20 10,07 10,99 7,99 11,08 8,13 Yüksek lisans mezunu 0,69 0,51 0,53 0,36 0,53 0,36 Doktora mezunu 0,21 0,13 0,22 0,12 0,19 0,12 Bilinmeyen 3,36 2,61 1,68 1,26 1,77 1,39 Kaynak: TÜİK, ADNKS 3. ÖRGÜN EĞİTİM Okulöncesi Eğitim: Okulöncesi eğitim, çocukların fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden gelişiminin sağlandığı, olumlu kişilik temellerinin atıldığı önemli bir dönemdir ve bu bağlamda büyük önem taşımaktadır. Üzerinde özelikle durulması gereken okul öncesi okullaşma oranları 2012-2013 eğitim öğretim Aydın da % 68,71, Denizli de % 82,6, Muğla da ise % 78,5 dir. 2012-2013 yılı Türkiye geneli oranlarıyla kıyaslandığında (% 55,35) okulöncesi okullaşma oranlarından yüksek değerler olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra Avrupa Birliği ülkelerinden Bulgaristan da okul öncesi okullaşma oranı % 78, Yunanistan % 68, Fransa ve 27

İtalya da ise % 100 lere yakın değerler almaktadır (UNESCO, 2008). Buna göre okulöncesi okullaşma oranlarında TR32 Bölgesi illerinde Türkiye ortalamasından yüksek değerler almasına rağmen, Avrupa ülkelerinin oranlarına göre düşük değerlerde kalmaktadır. Denizli de öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 20, Aydın da 19, Muğla ise 18 dir. TR32 Bölgesi illerinde okulöncesinde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ortalamasından (21) düşüktür. İlçeler bazında incelendiğinde Türkiye ortalamasından yüksek değerlere sahip ilçeler olduğu görülmektedir. Bozdoğan (24), Yenipazar (30), Akköy (27), Çivril (28), Güney (32), Sarayköy (29) ve Serinhisar (27) ilçelerinde öğretmen başına düşen öğrenci sayılarının Türkiye ortalamasından (21) fazla olduğu, mevcut öğrenci sayısına göre derslik ve öğretmen eksikliği bulunduğu dikkat çekmektedir. Bu ilçeler başta olmak üzere Bölgede öğretmen başına düşen öğrenci sayısının fazla olduğu ilçelerdeki öğretmen ve derslik ihtiyacı olan okullar tespit edilerek eğitim kalitesinin yükseltilmesi adına öğretmen ve derslik sayılarının artırılması gerekmektedir. İlkokul ve Ortaokul: TR32 Bölgesi İlkokul ve Ortaokul (İlköğretim) okullaşma oranları incelendiğinde tüm ilçelerde % 100 e yakın oranlarda ve ilçelerin büyük çoğunluğunda Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu gözlenmektedir. TR32 Bölgesi nde eğitim vermekte olan ilkokul ve ortaokul öğrenci, öğretmen sayıları şu şekilde sıralanmaktadır: Aydın ilinde 2011-2012 eğitim öğretim yılında öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 17, Denizli ilinde 16,7, Muğla da ise 16 dır. İlçeler bazında incelediğimizde de öğretmen başına düşen öğrenci sayısının Türkiye ortalamasından yüksek olduğu ilçenin bulunmadığı görülmektedir. Bununla birlikte Bölge genelinde okul, öğretmen ve öğrenci sayıları incelendiğinde eğitime erişimin kalitesinin belirleyici temel unsurlardan olan okul ve öğretmen başına düşen öğrenci sayılarının Türkiye ortalamalarından daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bölgede genel olarak okul ve öğretmen sayıları açısından eksiklik bulunmadığı görülmektedir. Ancak önümüzdeki yıllarda meydana gelecek nüfus artışının eğitim ihtiyacının göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte 4+4+4 kesintisiz eğitim sisteminin getirdiği yığılmanın karşılanması için Bölgede artacak öğrenci sayısını karşılayacak şekilde okul, derslik ve öğretmen sayılarının artırılarak öğretmen başına düşen öğrenci sayısının ortalamadan fazla olmasının engellenmesi gerekmektedir. Ortaöğretim 2012-2013 eğitim öğretim yılında İl Milli Eğitim Müdürlükleri nden alınan verilere göre ortaöğretim okullaşma oranı Aydın da % 73, Denizli de % 79, Muğla da ise % 82 dir ve her 3 il de Türkiye ortalamasının (% 67,37) üzerinde değerler almaktadır. Aydın ilinde ortaöğretimde öğretmen başına 28

düşen öğrenci sayısı Aydın da 14,5, Denizli de 13,4, Muğla da ise 12,3 tür. İlçeler bazında incelendiğinde, Babadağ (31), Honaz (48), Köşk (20), Acıpayam (19) ilçelerinde Türkiye ortalamasının (16) üzerinde olduğu dikkat çekmektedir. Genel ortaöğretimde eğitime erişimin kolaylaştırılması ve kalitenin yükseltilmesi adına öğretmen başına düşen öğrenci sayılarının yüksek olduğu Babadağ (31), Honaz (48), Köşk (20), Acıpayam (19) ilçelerinde öğretmen ve derslik sayılarının artırılması gerekmektedir. Bununla birlikte ortaöğretim okullaşma oranları Türkiye ortalamasının üzerinde olmasına rağmen 2023 hedefi olan % 100 e uzak kalmaktadır. 2023 yılında hedeflenen % 100 ortaöğretim okullaşma oranlarına ulaşılabilmesi adına ortaöğretime geçişin teşvik edilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda 4+4+4 kesintisiz eğitim sistemiyle birlikte meydana gelecek okullaşma oranlarının artmasıyla birlikte öğrenci sayısındaki artışın karşılanması adına öğretmen ve derslik sayılarının bu oranda artırılması gerekmektedir. Mesleki ve Teknik Eğitim: Mesleki ve teknik eğitimin amacı, genel olarak, bireyleri sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinde istihdam için nitelikli iş gücü olarak eğitmek ve yetiştirmek, mesleklerinin devamı olan yükseköğretim kurumlarına geçiş için gerekli temel eğitimi vermektir. Sayısal açıdan Bölgede mesleki eğitim kalitesinde eksiklik bulunmadığı görülmektedir. AB ülkeleri, ABD ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerde nitelikli insan gücü yetiştirmeye yönelik olarak mesleki eğitime gerekli önemin verildiği görülmektedir. AB ülkelerinde Mesleki Eğitimin Ortaöğretim içindeki payı % 60 ları bulurken bu oran TR32 Bölgesi nde % 46 civarında kalmaktadır ve Türkiye genelinde ise % 40 olduğu görülmektedir. Bölgede 2002-2012 yılları arasında mesleki eğitimin orta öğretim içindeki payında yaşanan değişim incelendiğinde 2002-2003 eğitim- öğretim yılında % 33,2 olan bu oranın 2011-2012 eğitim - öğretim yılına gelindiğinde % 46,1 e yükseldiği, mesleki eğitimin ortaöğretim içindeki payının doğrusal şekilde artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Mesleki Eğitimde Muğla da öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 13, Aydın da 15,5, Denizli de ise 14 tür ve Türkiye ortalamasından (18,5) daha düşüktür. Bölge genelinde mesleki eğitime erişim açısından yetersizlik bulunmadığı görülmektedir. Ancak ilçeler bazında incelediğimizde Didim (21), Germencik (22), Koçarlı (19), Karacasu (18) ilçelerinde öğretmen başına düşen öğrenci sayısının Türkiye ortalamasına göre yüksek olduğu görülmektedir. Mesleki eğitime erişimde sorun olmamasına rağmen sektörler için nitelikli işgücü sağlanması açısından büyük önem taşıyan mesleki eğitim liseleri yetersiz kalmakta ve beklentiyi karşılayamamaktadır. Zira Bölgede turizm ve sanayi sektörlerinde en fazla karşılaşılan sorunların başında nitelikli işgücü eksikliği bulunmaktadır. 29

Bu bağlamda mesleki ve teknik liselerin altyapılarının güçlendirilmesi ve nitelikli eleman yetiştirilebilmesi için uygulamalı eğitim sağlanmasına yönelik gerekli teçhizatın sağlanmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmeli, mezunların işe yönlendirilmesinin kolaylaştırılması açısından Bölge de öne çıkan sektörler ile işbirliği içerisinde olunması sağlanmalıdır. Aynı zamanda işgücü talebine uygun eğitim sağlanabilmesi açısından işgücü ihtiyaç analizi ile illerde belirlenen sektörel ihtiyaçların karşılanmasına yönelik planlamalar yapılması sağlanmalı ve mesleki eğitim Bölgedeki ekonominin gereksinimleri doğrultusunda şekillendirilmelidir. Bunun yanı sıra toplumda var olan meslek liseleri ile ilgili önyargının yıkılmasına yönelik mesleki eğitim hakkında toplumun bilgilendirilmesi ve mesleki eğitime özendirilmesine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Yükseköğretim TR32 Bölgesi nde Denizli de Pamukkale Üniversitesi, Aydın da Adnan Menderes Üniversitesi, Muğla da ise Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi bulunmaktadır. 1992 yılında kurulan Pamukkale Üniversite sinde 9 fakülte, 4 enstitü, 6 yüksekokul ve 11 meslek yüksekokulunda eğitim verilmektedir. Ayrıca üniversitede toplam 17 Araştırma ve Uygulama Merkezi yanı sıra 1 Teknokent bulunmaktadır. Adnan Menderes Üniversitesi nde yüksek lisans ve doktora eğitimi veren 3 enstitü, lisans eğitimi veren 11 fakülte, 6 yüksekokul, 1 konservatuvar; ön lisans eğitimi veren 16 meslek yüksekokulu, 17 Araştırma ve Uygulama Merkezi bulunmaktadır. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi nde ise 13 fakülte, 4 enstitü, 5 yüksekokul ve 13 meslek yüksekokulunda eğitim verilmektedir ve 18 Araştırma ve Uygulama Merkezi bulunmaktadır. Bölgedeki üniversiteler akademik kadrolarıyla birlikte araştırma ve uygulama merkezleri, Pamukkale Üniversitesi nde yer alan Teknokent, laboratuvarlar gibi kaynaklarıyla Bölgedeki araştırma ve geliştirme etkinliklerinin merkezi olarak ön çıkmaktadır. Bölgenin insan kaynağı kapasitesinin artırılmasında önemli roller üstlenen üniversiteler ile sanayi işbirlikleri kurulması; sektörel uzmanlaşmayla birlikte istihdamın ve üretimin gelişmenin önünün açılmasını sağlayacaktır. Özellikle mesleki eğitimin öne çıktığı meslek yüksekokullarının planlamasının yerel sektörel ihtiyaçlar doğrultusunda şekillendirilmesi Bölgenin insan kaynağı ihtiyacı açısından daha verimli olmasını sağlayacaktır. Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin en önemli ihtiyaçlarından barınma ihtiyacının karşılanmasına yönelik bölgede pek çok yurt bulunmaktadır. Aydın ilinde Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumuna bağlı olarak 8 yükseköğrenim öğrenci yurdunda 4.188 öğrenci, 22 özel yükseköğrenim öğrenci yurdunda ise 1.739 öğrenci olmak üzere, toplam 30 yurtta 5.927 öğrenci kalmaktadır. Denizli İlinde ise toplam 98 adet özel yurtta toplam 5.893 öğrenci Yüksek Öğrenim Kredi ve 30

Yurtlar Kurumuna bağlı 5 yurtta 5.592 öğrenci barınmaktadır. Muğla ilinde Kredi Yurtlar Kurumu na bağlı 4 adet yurt bulunmaktadır. Bu yurtlarda toplam 4.576 öğrenci barınmaktadır ve tüm yurtların dolu olduğu, tam kapasite ile hizmet verdikleri görülmektedir. Her bir il için yurt kapasiteleri, potansiyel barınacak öğrenci sayıları ve buradan doğacak ihtiyaçlar tespit edilerek illerin ve ilçelerin yurt ihtiyaçları tespit edilmeli, gerekli yurt inşası desteklenmeli ve mevcut yurtların eksiklikleri tespit edilerek nitelik açısından iyileştirilmeleri teşvik edilmelidir. Yaygın Eğitim Yaygın eğitim kapsamında il Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından düzenlenen kurslar, ilde sosyal ve kültürel gelişime katkı sağlayıcı mesleki ve teknik, yabancı dil kursları, okuma yazma kursları, kadınlar, yaşlılar, engelliler, yoksullar gibi dezavantajlı grupların sosyal bütünleşmesinin sağlanması açısından da büyük öneme sahiptir. Halk Eğitim Merkezleri aracılığıyla sağlanan yaygın eğitim sisteminden Aydın ili ilçelerinin tümünde açılan toplam 3.054 adet kurs aracılığıyla 62.011 kişi yararlanmıştır. Buna göre Aydın da nüfusun yaklaşık % 6 sının düzenlenen kurslardan yararlandığını söylemek mümkündür. Halk Eğitim, her yaş ve eğitim düzeyinden bireylere yönelik olarak açılan meslek kurslarını, okuma yazma kurslarını ve sosyo-kültürel kursları kapsamaktadır. Denizli Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre Denizli de yaygın eğitim kapsamında her ilçede bulunan Halk Eğitim Merkezleri nde düzenlenen 702 meslek kursunda 12.213 kişi sertifika sahibi olmuş, bunun dışında 3.840 adet genel kurs düzenlenmiş ve bu kurslardan 54.000 kişi yani nüfusun % 5,6 sı faydalanmıştır. Okuma yazma kurslarına baktığımızda ise Denizli ilinde düzenlenen toplam 1.060 kursta 29.518 kişi okuma yazma öğrenmiştir. Muğla Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre Muğla da toplam 8 adet yaygın eğitim merkezi bulunmaktadır ve 2011-2012 eğitim yılında düzenlenen toplam 1.912 kursa 48.548 kişi yani nüfusun % 5,7 si katılım sağlamıştır. KÜLTÜREL ALTYAPI Kültür ve turizm açısından seçkin bir yere sahip olan TR32 Bölgesi, Türkiye nin azımsanamayacak sayıdaki kültür varlığını barındırmaktadır. Gerçekleştirilen kültür sanat etkinlikleri, antik kültürel mirası, müze ve ören yerleriyle ülkenin kültürel varlıklar açısından gelişmiş illeri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Aydın, Denizli ve Muğla illerinde turizme hizmet eden önemli kültürel miraslardan müzeler, yıl boyunca pek çok ziyaretçi kabul etmekte, ilin kültürel mirasının önemli parçalarını sergilemektedir. Aydın ili müzeler bakımından oldukça zengindir ve Türkiye genelinde yer alan müzelerin % 6,28 ine ev sahipliği yapmaktadır. (Tablo 14). 31

Tablo 14. Aydın ili müze ziyaretçi sayıları, 2011 GÜNEY EGE BÖLGESİ Afrodisias Aydın Yenipazar Yörük Ali Efe Milet Karacasu Etnografya Toplam Müzesi Evi Müzesi Müzesi 155.160 8.545 9.589 11.363 4.544 189.201 Kaynak: Aydın Kültür ve Turizm il Müdürlüğü, 2011 Denizli ilinde Kültür ve Turizm Bakanlığı na bağlı 2 adet müze bulunmaktadır. Denizli Hierapolis Arkeoloji Müzesi 2011 yılında en fazla ziyaretçi kabul eden 2. ören yeri olarak ön plana çıkmaktadır. Tablo 15. Denizli ili müze ziyaretçi sayıları, 2011 Hierapolis Arkeoloji Müzesi Atatürk ve Etnografya Müzesi Toplam 103.343 16.292 119.635 Kaynak: Denizli Kültür ve Turizm il Müdürlüğü, 2011 Muğla Bodrum ilçesinde yer alan Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi 2011 yılında Türkiye genelinde en fazla ziyaretçi kabul eden 9. müze olmuştur. Tablo 16. Muğla ili müze ziyaretçi sayıları, 2012 Muğla Müzesi Marmaris Müzesi Fethiye Müzesi Milas Müzesi Bodrum Sualtı ve Arkeoloji Müzesi Zeki Müren Müzesi Toplam 2.918 60.449 11.997 5.727 214.836 58.422 354.349 Kaynak: Muğla Kültür ve Turizm il Müdürlüğü, 2012 TR32 Bölgesi müze ve ören yerleri açısından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Müze ve ören yerleri her yıl yüzbinlerce kişi tarafından ziyaret edilmekte, hem Bölge nin önemli turizm kaynaklarını oluşturmakta, hem de Bölgenin zengin tarihini yansıtarak kültürünün dünya tarafından tanınmasını sağlamaktadır. Kültürel öğelerin en somut yansıtıcısı konumundaki müzelerin ve saklı kalan ören yerlerinin gün yüzüne çıkarılması ve korunmaları, hem toplumsal mirasın tanınması açısından hem de turizmin getirdiği ekonomik bir kaynak olarak büyük önem arz etmektedir. Bununla birlikte yöre halkında bu kültürel öğeler hakkında bilinç yaratılması ve sahip çıkılmasının sağlanması gerekmektedir. 2011 yılı verilerine göre TR32 Bölgesi Türkiye genelinde bulunan tiyatro salonlarının % 7 sine sahip iken, izleyici sayısının ise % 1,9 una sahiptir. Bölgede 16 sı Aydın da, 11 i Denizli de, 9 u Muğla da olmak üzere toplam 36 tiyatro salonu ve 4.745 si Aydın da, 3.982 si Denizli de, 11.526 sı Muğla da olmak üzere 20.163 koltuk bulunmaktadır. Bölgede 2011 yılında sergilenen 338 gösteriyi toplam 102.458 kişi izlemiştir. Denizli ilinde 2010 yılına kadar tiyatro salonu bulunmazken 2010 yılında açılan Devlet Tiyatrosu ile birlikte gerçekleştirilen 79 gösteriyi toplam 26.390 kişi izlemiştir. Denizli İl Kültür Turizm Müdürlüğü nden elde edilen bilgiye göre ilde 2012 yılında 3 adet tiyatro salonu bulunmaktadır. Muğla da da 2010 yılında açılan tiyatro ile hizmete giren 9 tiyatro salonunda sergilenen toplam 104 oyun 42.700 kişi tarafından izlenmiştir. Aydın ilinde ise 2002-2009 yılları arasında tek tiyatro salonu bulunurken 2009 yılında kapatılan sahne sonrası 2010 yılında yeni açılan ve 2011 de 16 ya çıkan salon sayısıyla birlikte izleyici sayısı da 53.851 e yükselmiştir. 32

TR32 Bölgesi Türkiye genelinde bulunan tiyatro koltuk sayısının % 10 una sahip iken, izleyici sayısının ise % 1,9 una sahiptir. Buna göre Bölgede tiyatroya çok büyük ilgi olduğu söylenememektedir. Bölge halkının kültürel faaliyetlere özendirilmesine yönelik tanıtım çalışmalarına destek verilmelidir. Bölgede özellikle tiyatroya olan talep artışı, Bölge de yeni tiyatro salonlarının açılmasını gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda Bölgedeki sanatsal faaliyetlerin hız kazanmasında büyük katkı sağlayacağı düşünülen tiyatro salonu sayısının artırılması gerekliliği öne çıkmaktadır (Tablo 17). Sinema salonu sayısı Tablo 17. Sinema ve tiyatro istatistikleri, 2011 Sinema Gösteri sayısı Sinema Seyirci sayısı Tiyatro salonu sayısı Tiyatro Gösteri sayısı Tiyatro Seyirci sayısı Türkiye 1.917 37.892 37.439.786 511 23.361 5.385.588 TR32 Bölgesi 69 1281 1.231.079 36 338 102.458 Aydın 18 386 369.050 16 217 53.851 Denizli 26 473 637.735 11 82 25.529 Muğla 25 422 224.294 9 39 23.078 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Kültür İstatistikleri Bölge nin zengin geleneksel kültürü, adetleri, şivesi, el sanatları, pek çok kültürel mirası geçmişten günümüze taşımakta ve Bölgenin kültürel zenginliğini yansıtmaktadır. Aydın ın Efeleri, Söke Körüklü Çizmesi, Karacasu çömleği, geleneksel deve güreşleri, el dokuması halı, kilim ve heybeleri, Bozdoğan kıl çadırcılığı aydın ilinin öne çıkan korunması gereken kültürel öğelerinin başında gelmektedir. Denizli nin tarihten günümüze kadar süregelen ve halen önemli bir ekonomik ve kültürel kaynak oluşturan çeşm-i bülbülü, Buldan dokumaları, bakır işlemeleri, Tavas tel kırması ve iğne işleri, Serinhisar ın Yatağan bıçakları, Acıpayam a bağlı Yeşilyuva Beldesinde üretilen deri ürünleri ve ayakkabıları, Çal, Güney ilçelerinde üretilen şarapları ilin sürdürülmesi gereken kültürel öğelerinin başında gelmektedir. Muğla nın Milas Halıları ve evleri, Efe kültürü, günlük ağaçları ve sığla yağı, Kavaklıdere bakır işlemeleri, Yeşilyurt bez dokuması ve el işlemeleri, Datça Bademi, Marmaris Çam balı, Bodrum guleti, pek çok ilçede görülen deve güreşleri ve iğne oyaları bölgenin önemli kültürel mirasları olarak günümüze kadar süregelmiştir. Bölgenin önemli kültürel mirasının yansıtıcısı bu değerlerin korunması, gerek yurt içinde, gerek yurt dışında tanıtılması ve değerlendirilmesi gerekmektedir. SAĞLIK HİZMETLERİ ALTYAPISI VE ERİŞİMİ 1. SAĞLIK GÖSTERGELERİ TR32 Bölgesi illeri temel sağlık göstergelerinin, Türkiye ortalamalarından daha iyi bir durumda olduğu 2007-2012 temel sağlık göstergeleri tablosundan görülebilmektedir. Sağlık sektörü gelişmişlik 33

durumu bakımından önemli belirleyici olan ana ve bebek ölüm hızları 2005-2012 yılları arasında bazı yıllarda Türkiye ortalamasından daha yüksek değerler aldığı dikkat çekmektedir (Tablo 18). Bebek ölüm oranı; illerdeki sağlık hizmetlerinin yaygınlığı, eğitim ve kültür düzeyinin yüksekliği, ekonomik olanakların artması gibi çeşitli sosyo-ekonomik unsurlarla yakından ilgilidir. Bu değişken sosyo-ekonomik gelişmeyle birlikte düştüğü için, gelişmeyle zıt yönde bir bağlantı yapısına sahiptir (İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, DPT, 2003). Bu değişkenin TR32 Bölgesi ndeki durumu incelendiğinde 2011 yılında Denizli 9, Aydın 9, Muğla 9,8 değer ile 7,7 seviyesine düşen Türkiye bebek ölüm hızı ortalamasının üzerinde değerler almaktadır. Son yıllarda Türkiye bebek ölüm oranı ortalaması hızla düşmeye devam ederken TR32 Bölgesi illerinde ise kaba doğum hızı düşerken bebek ölüm oranının yükselme eğiliminde olduğu dikkat çekmektedir. Ana ölüm hızı değeri de Bölge illerinde dalgalanmalar göstermekle birlikte Türkiye ortalamasından yüksek değerler aldığını söylemek mümkündür. Ancak bu değerin Bölgede iyileşme yolunda olduğu 2011 ve 2012 değerlerinin düştüğü görülmektedir. 112 Acil Kurtarma İstasyonu başına düşen nüfus da sağlık hizmetlerine erişim kolaylığı ve sağlık sektörü gelişmişlik durumu açısından fikir vermektedir. Bölge illeri değerlerini incelediğimizde, bu değişkenin Türkiye ortalamalarına göre Bölgede acil sağlık hizmetlerine erişim açısından daha gelişmiş olduğu görülmektedir. Tablo 18. Aydın, Denizli, Muğla illeri sağlık göstergeleri, 2007-2012 ilk 11 Ayı İL SAĞLIK GÖSTERGESİ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 TÜRKİYE* Kaba Doğum Hızı (binde) 18 17,9 17,8 17,5 17,3 16,7 Bebek Ölüm Hızı (binde) 13,9 12,1 10,2 7,8 7,7 - Ana Ölüm Hızı (Yüz binde) 21,2 19,4 18,4 16,4 15,5 - AYDIN Kaba Doğum Hızı (binde) 13,3 13,9 13,9 12,7 12,3 - Bebek Ölüm Hızı (binde) 12 13,9 9,7 10,8 9 - Ana Ölüm Hızı (Yüz binde) 16,1 15,3 30,9 8 0 - DENİZLİ Kaba Doğum Hızı (binde) 14,8 14,5 14,1 13,3 13,1 14,9 Bebek Ölüm Hızı (binde) 10,2 10,4 12,4 7,9 9,02 8,92 Ana Ölüm Hızı (Yüz binde) 59,21 14,6 38,7 16,2 32,48 10,4 MUĞLA Kaba Doğum Hızı (binde) 15,07 14,51 14,33 13,23 12,49 12,5 Bebek Ölüm Hızı (binde) 10,67 11,48 9,94 8,81 9,79 7,2 Ana Ölüm Hızı (Yüz binde) 27,12 0,09 27,61 19,58 9,79 9,5 Kaynak: Aydın, Denizli, Muğla İl Sağlık Müdürlükleri, 2012 * Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2011, T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Ölüm Hızı: Belli bir dönemde meydana gelen anne ölümlerinin o dönemdeki canlı doğumlara oranlanması ile hesaplanır. Bebek Ölüm Hızı: Belli bir yıl içinde meydana gelen bir yaşından küçük bebek ölümlerinin o yıl içinde meydana elen canlı doğumlara oranının binde olarak ifadesidir. Kaba Doğum Hızı: Belli bir yıl içinde meydana gelen toplam canlı doğumların yıl ortası nüfusa oranının binde olarak ifadesidir. 34

2011 yılında Bölge genelinde 9 civarında olan bebek ölüm hızının ve 10 civarında olan ana ölüm hızının 0 a yaklaştırılması için ana-çocuk sağlığı hizmetlerinin kalitesinin artırılması ve erişimin kolaylaştırılmasının sağlanması gerekmektedir. 2. SAĞLIK HİZMETLERİNE ERİŞİM Aydın, Denizli ve Muğla illeri İl Sağlık Müdürlüklerinden elde edilen verilere göre Aydın da 9 Devlet Hastanesi, 5 Özel Hastane, 5 İlçe Entegre Hastanesi ve 1 de Üniversite Araştırma ve Uygulama Hastanesi bulunmaktadır. Bunların yanı sıra 3 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 114 Aile Sağlığı Merkezi, 126 Sağlık evi, 23 adet 112 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu, 3 Verem Savaş Dispanseri, 2 Hemoglobinopati Tanı Merkezi ve 4 Halk Sağlığı Laboratuvarı vardır. Denizli ilinde 14 Devlet Hastanesi, 7 Özel,1 Üniversite Hastanesi, 1 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 28 112 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu, 19 Toplum Sağlığı Merkezi, 7 Özel Tıp Merkezi, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi bulunmaktadır. Muğla İlinde ise 12 Devlet Hastanesi, 1 İlçe Entegre Hastanesi, 12 Özel Hastane, 2 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 2 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi, 41 112 Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu bulunmaktadır. Bölgede sunulan sağlık hizmetlerini yeterlilik bakımından incelediğimizde, verilen hizmetlerin yüz bin kişiye düşen değerini, Türkiye ve Dünya ortalamalarıyla karşılaştırma şansımız bulunmaktadır. Tablo 19 da yüz bin kişiye düşen hekim, hemşire, sağlık memuru, hastane yatak sayısı verileri incelendiğinde Bölgede hizmet veren toplam hekim sayısının Türkiye ortalamalarına göre düşük kaldığı, özellikle Muğla ve Aydın illerinde hekim sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2012 yılı verilerine göre Avrupa Bölgesi nde yüz bin kişiye düşen hekim sayısı 332, Avrupa Birliği nde 326, üst gelir grubu ülkelerde ise 277 dir ve Bölge (159) bu değerlerin çok gerisinde kalmaktadır. Aynı durum diş hekim sayısı açısından da geçerlidir. Bölge (36) ve Türkiye (28) diş hekimi sayısında Avrupa Birliği (61) ve üst gelir grubu ülkelerin (65) oldukça gerisinde kalmaktadır. Bölge de hizmet vermekte olan ebe ve hemşire sayısı (102+170) ise Türkiye ortalamalarından yüksek olmakla birlikte Avrupa Birliği (571) ve diğer üst gelir grubundaki ülkelere (708) oranla çok düşük kalmaktadır. Bölgede yüz bin kişiye düşen hastane yatak sayısı 229 iken 252 olan Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Aydın da 255 olan hastane yatak sayısı Denizli de 227, Muğla da ise 201 dir. Yüz bin kişiye düşen 229 adet hastane yatak sayısı Bölgede sunulan hastane hizmetlerinin nüfus için yetersiz kaldığını göstermektedir. Toplam hekim, sağlık memuru, hemşire, ebe, diş hekimi, hastane yatak sayıları açısından incelediğimiz TR32 Bölgesi nde sağlık hizmetlerine erişimde Türkiye ortalamalarının gerisinde kaldığını ve bu bakımdan sıkıntılar olduğu görülmektedir. Bu sağlık hizmetlerinin sayılarının nüfusa oranla az olması erişimde yığılmalar olmasına ve herkesin eşit oranda sağlık hizmeti alamamasına sebep olmaktadır. 35

Bölgede Aydın ilinde uzman hekim ve sağlık memuru sayısı; Muğla ilinde uzman hekim ve hastane yatak sayısı, Denizli ilinde ise hastane yatak sayısı Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Bu bağlamda hekim ve sağlık personeli ihtiyaçlarının tespitin ilçeler bazında yapılması ve bu eksikliklerin giderilmesi sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması açısından önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye 2023 yılı hedefleri arasında 100 bin vatandaşa düşen hekim sayısını en az 210 seviyesine çıkarılması bulunmaktadır. Bu bağlamda Türkiye genelindeki artışa paralel Bölge de hekim sayısının ve buna bağlı olarak sağlık hizmetlerine yönelik erişimin kolaylaştırılması adına yatak, hastane ve diğer sağlık personeli sayılarının da artırılması gerekmektedir. Böylece Bölge bazında ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerine erişim açısından iyileşmeler meydana geleceği tahmin edilmektedir Tablo 19. Sağlık hizmetlerine erişim göstergeleri, (Yüz bin Kişiye Düşen), 2011 BÖLGE ADI TÜRKİYE TR32 AYDIN DENİZLİ MUĞLA Toplam Hekim 169 159 158 178 139 Uzman Hekim 88 80 78 89 73 Pratisyen Hekim 53 61 63 55 66 Asistan Hekim 27 18 17 34 - Diş Hekimi 28 36 34 38 35 Hastane Yatak Sayısı 252 229 255 227 201 Sağlık Memuru 148 152 134 159 167 Hemşire 167 170 165 166 182 Ebe 69 102 90 112 106 Eczacı 35 47 47 44 52 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler, Sağlık Göstergeleri verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Bölgenin öne çıkan sağlık hizmetlerine erişimde yaşanan sorunları arasında Didim, Kuşadası, Bodrum, Fethiye ve Marmaris gibi turistik faaliyetlerin yoğun olduğu ilçelerde yaz-kış nüfusu arasındaki farktan kaynaklanan personel yetersizliği bulunmaktadır. Yaz aylarında artan nüfusla birlikte sağlık personeli ve sağlık kurumlarının yetersiz kaldığı görülmektedir. Bu bağlamda bu ilçelerde sağlık hizmetlerinin yaz ve kış dönemleri için ayrı ayrı planlanması ve turizm sezonunda sağlık hizmetlerine erişimde yaşanan sorunların önüne geçilmesine yönelik önlemler alınması gerekmektedir. Aile Sağlığı Merkezleri aile hekimleri ve aile sağlığı elemanları tarafından sadece birinci basamak sağlık hizmetinin verildiği kurumlardır. İlçeler bazında aile hekimi başına düşen nüfus Bölgede birinci basamak sağlık hizmetlerine erişim durumunu anlamamızı sağlamaktadır. Türkiye de aile hekimi başına düşen nüfus 3.696 iken Aydın ili ortalaması 3.518, Denizli 3.624, Muğla ortalaması ise 3.583 tür (Tablo 20). Her 3 ilde de Aile hekimi başında düşen nüfus Türkiye ortalamasına göre daha düşüktür, dolayısıyla birinci basamak sağlık hizmetlerine erişimin Türkiye ortalamasına göre daha iyi durumda olduğunu söylemek mümkündür. 36

Aydın Merkez, Didim, Kuşadası, Bodrum, Dalaman, Köyceğiz, Marmaris, Denizli Merkez, Babadağ, Bozkurt, Honaz, Güney ve Sarayköy ilçelerinde aile hekimi başına düşen nüfusun makul seviyelere düşürülmesi bakımından Aile Sağlığı Merkezi ve aile hekimi sayılarının artırılması gerekmektedir. Bununla birlikte Türkiye 2023 yılı hedefleri arasında bir aile hekimi başına en fazla 2.000 nüfus düşmesi planlanmaktadır. Bunun için Türkiye genelinde gerçekleşecek aile hekimi sayısındaki artışa paralel olarak Bölgedeki aile hekimi sayısının aynı oranda artacağı tahmin edilmektedir. Tablo 20. Aydın, Denizli, Muğla ilçeleri aile hekimi başına düşen nüfus, 2012 İlçe Adı Aile Hekimi Başına Nüfus** İlçe Adı Aile Hekimi Başına Nüfus** İlçe Adı Aile Hekimi Başına Nüfus** Türkiye 3.696(2011) Denizli Merkez 3.837 Muğla Merkez 3.472 Aydın Merkez 3.700 Acıpayam 3.363 Bodrum 3.743 Bozdoğan 3.534 Akköy 2.733 Dalaman 3.868 Buharkent 2.492 Babadağ 3.709 Datça 3.401 Çine 3.477 Baklan 3.061 Fethiye 3.507 Didim 4.196 Bekilli 2.676 Kavaklıdere 2.749 Germencik 3.309 Beyağaç 3.542 Köyceğiz 3.703 İncirliova 3.672 Bozkurt 3.975 Marmaris 4.096 Karacasu 3.345 Buldan 3.392 Milas 3.435 Karpuzlu 2.391 Çal 3.109 Ortaca 3.577 Koçarlı 3.587 Çameli 3.288 Ula 3.348 Köşk 3.025 Çardak 3.157 Yatağan 3.518 Kuşadası 3.846 Çivril 3.416 Muğla Toplam 3.583 Kuyucak 2.872 Güney 3.735 Nazilli 3.491 Honaz 3.966 Söke 3.402 Kale 3.568 Sultanhisar 3.515 Sarayköy 3.730 Yenipazar 3.269 Serinhisar 3.022 Aydın Toplam 3.518 Tavas 3.074 Denizli Toplam 3.624 Kaynak: * http://www.muglahsm.gov.tr/websayfalar/ailehekimligiweb/default.asp * http://www.pamukkale.gov.tr/dosya2008/aile_hekimi.doc * http://www.aydinsaglik.gov.tr/topics.asp?i=a0a6a097 **ADNKS/Aile Hekimi Sayısı ile hesaplanmıştır. 37

DEZAVANTAJLI GRUPLAR VE SOSYAL İÇERME GÜNEY EGE BÖLGESİ Sosyal hizmetlerin başlıca amacı birey, grup ve toplulukların gelişmesi, refah ve huzurunun sağlanmasıdır. Bu amaç çerçevesinde aileler, çocuklar, gençler, engelliler, yaşlılar, güç koşullardaki kadınlar, göç edenler, yardıma muhtaç yoksullar gibi birey ve grupların sosyal uyumun sağlanmasına yönelik hizmet ve yardım çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı çalışmakta olan Sosyal Hizmet Merkezleri, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Huzurevleri, Yetiştirme Yurtları ve Çocuk Yuvaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Şimdiye kadar Aile Danışma Merkezleri, Toplum Merkezleri, gündüzlü Çocuk ve Gençlik Merkezleri ile Yaşlı Danışma Merkezleri tarafından sunulan hizmetler, 2013 yılı itibariyle aynı çatı altında birleştirilerek Sosyal Hizmet Merkezleri tarafından verilmeye başlanacaktır. 1. KADININ, AİLENİN VE BİREYİN KORUNMASI Bölgenin, kadın, aile ve toplum hizmetlerine olan ihtiyacı açısından incelendiğinde TR31 (İzmir) ve TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) Bölgeleri nden sonra boşanma oranları en yüksek 3. Düzey 2 Bölgesi olduğu görülmektedir. Bölge içinde ise kaba boşanma hızları 2012 yılında Muğla da 2,56, Denizli de 2,37, Aydın da ise 2,06 dır ve Türkiye ortalamasının ( 1,64) üzerinde değerler almaktadır (Tablo 21). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından boşanma oranlarının düşürülmesine yönelik hâlihazırda yürütülmeye başlanan ASDEP(Aile Sosyal Destek Projesi) projesinin Kırıkkale ve Karabük illerinde uygulanmaktadır ve 2013 ten itibaren Bölge illerinde de yaygınlaşmaya başlayacaktır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından ilçelerde de Sosyal Hizmet Merkezlerinin açılmasına yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Boşanma oranlarının yanı sıra Bölge de intihar hızlarının yüksekliği de dikkat çekmektedir. 2011 yılı TÜİK verilerine göre TR32 Bölgesi Türkiye de en yüksek intihar hızına sahip Bölge olarak öne çıkmaktadır. Bölge yüz binde 6,2 kaba intihar hızına sahiptir ve bu oran Türkiye ortalamasının ( Yüz binde 3,6) oldukça üzerinde değerler almaktadır. 2. GÖÇLE GELEN NÜFUS Tablo 21. TR32 Bölgesi kaba intihar hızı ve kaba boşanma hızı, 2012 Bölge Adı Kaba intihar hızı (%000) Kaba boşanma hızı (%0) Türkiye 3,62 1,64 TR32 Bölgesi 6,27 2,32 Aydın 6,94 2,06 Denizli 6,08 2,37 Muğla 5,68 2,56 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/bolgesel/degiskenleruzerindensorgula.do TR32 Bölgesi 2012 Yılı ADNKS verilerine göre Düzey 2 Bölgeleri arasında en fazla net göç hızına sahip 7. bölgedir. Şekil 14 incelendiğinde, 2008 yılında TR32 Bölgesi nde net göç hızının 7 yi geçtiği 38

gözlenmektedir. Bu yılda TR32 Bölgesi göç alan Düzey 2 Bölgeleri arasında 5. sırada yer alarak İzmir, Ankara ve İstanbul gibi büyükşehir statüsündeki Düzey 2 Bölgelerini geride bırakmıştır. Düzey 2 Bölgesi ni iller bazında incelediğimizde ise Bölgede en fazla göç alan ilin Muğla olduğu görülmektedir. 2008 yılında 14 e yaklaşan net göç hızına sahiptir ve yaklaşık 36.000 kişinin Muğla ya göç ettiği, bununla birlikte ilin 25.000 e yakın göç verdiği görülmektedir. 2008 yılında Muğla ili Türkiye genelinde en fazla göç alan 6. il olmuştur. 2012 yılına doğru Muğla ilinin net göç hızı düşse de Bölge ortalamalarının çok üzerinde değerler almaya devam etmiştir. Bununla birlikte 2012 yılında Muğla ili 81 il içerisinde en fazla göç alan 17. il olmuştur. 2008 yılında Aydın ili de yüksek net göç hızına sahipken 2009-2012 yılları arasında net göç hızının düştüğü gözlenmektedir. Bu yıllar arasında İlin aldığı göç az olmamasına rağmen verdiği göçün de fazla olması sebebiyle net göç miktarı (Aldığı Göç-Verdiği Göç) düşmekte, dolayısıyla net göç hızı da düşük olmaktadır. Bu bağlamda Aydın ilinin de Muğla ili kadar göç aldığını ancak daha fazla göç verdiği için Muğla ili kadar yüksek net göç hızına sahip olmadığını söylemek mümkündür. Denizli ili ise Aydın ve Muğla illerine nazaran daha düşük göç almaktadır. Bölge genelinde net göç hızlarının en yüksek olduğu 2008 yılında dahi Denizli ilinde bu oran 1,02 de kalmıştır. 2009-2011 yıllarında ise il aldığı göçten daha fazla göç vererek negatif net göç hızı değerleri almakla birlikte 2012 yılına gelindiğinde net göç hızının yükselme eğilimine girdiği gözlenmektedir. Şekil 14. Aydın, Denizli, Muğla illeri aldığı, verdiği göç, 2008-2012 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Göç İstatistikleri 39

TR32 Bölgesi illerinin Türkiye genelinde bir çekim merkezi olduğu görülmektedir. Tablo 22 de TR32 Bölgesi illerinin yoğunlukla İzmir, İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerden ve birbirlerinden göç aldıkları görülmektedir. Aydın ilinin aldığı toplam göçün % 18 i İzmir ilinden, % 9 u İstanbul dan, % 7 si Muğla illerinden gelmektedir. Denizli ilinin ise 2012 yılında almış olduğu göçün % 10 unu İzmir den, % 9 unu Aydın dan, % 7 sini, Afyon dan, % 6 sını Antalya illerinden almaktadır. Muğla ili ise en fazla İstanbul (% 13), İzmir (% 10,45), Ankara(% 7,5), Aydın (% 7,9) Antalya (% 6,1), ve Denizli (% 4,5) illerinden göç almaktadır. Aydın Denizli Muğla Tablo 22. Aydın, Denizli ve Muğla illerinin göç aldığı iller ve miktarı İzmir İstanbul Muğla Denizli Ankara Manisa Antalya Bursa Van Konya 6.138 2.816 2.270 1.908 1.739 1.137 902 819 666 659 İzmir Aydın Afyonkarahisar İstanbul Antalya Muğla Manisa Ankara Uşak Burdur 2.462 2.258 1.761 1.555 1.491 1.468 1.219 915 782 738 İstanbul İzmir Aydın Ankara Antalya Denizli Van Manisa Adana Bursa 4.627 3.471 2.648 2.037 1.795 1.510 817 809 767 660 Kaynak: TÜİK, ADNKS Sonuçları, Ülke İçi Göç, İller Arası Göç, 2012 Başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfus da Bölgenin aldığı göçün göstergelerinden biridir. Başka bir ilin nüfusuna kayıtlı olup TR32 Bölgesinde ikamet etmekte olan nüfusun kayıtlı oldukları illere baktığımızda ise çevre illerin yanı sıra Aydın ilinin Ağrı, Bitlis, Muş, Konya, Erzurum, Siirt illerinden; Denizli ilinin Ağrı, Erzurum, Konya, Muş illerinden; Muğla ilinin ise İstanbul, Konya, Ankara, Sivas, Van ve Hatay illerinden yoğunlukla göç aldıklarını söylemek mümkündür (Tablo 23). Bu verilerden görülebildiği gibi, TR32 Bölgesi illeri yalnızca bölge illerinden ve çevre illerinden değil, Türkiye genelindeki pek çok ilden göç almaktadır. Bölge Türkiye genelinde pek çok il için çekim merkezi niteliği taşımaktadır. Aydın Denizli Muğla Tablo 23. Aydın, Denizli, Muğla illeri başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfus, 2012 Denizli İzmir Ağrı Bitlis Muş Konya Afyon Erzurum Muğla Siirt 21.070 19.229 18.329 15.485 13.990 13.739 12.173 10.873 10.478 9.413 Afyon Burdur Aydın Uşak Ağrı Manisa Erzurum Konya Muş İzmir 48.133 20.911 16.120 8.618 8.545 8.108 6.470 6.455 5.588 5.557 Aydın İstanbul Denizli İzmir Konya Ankara Manisa Van Sivas Hatay 24.133 17.656 17.011 13.376 8.502 7.807 7.598 6.974 6.736 6.180 Kaynak: TÜİK, ADNKS Sonuçları, Nüfusa Kayıtlı Olunan İl Aydın ilinin toplam nüfusunun % 30,5 inin, Denizli nin toplam nüfusunun % 32,8 inin Muğla ilinin ise toplam nüfusunun % 35 inin başka bir ilin nüfusuna kayıtlı olduğu görülmektedir. İlçe bazında incelediğimizde ise özellikle Aydın Merkez ( % 36,16), Didim (% 66,44), Germencik(% 32,17), Nazili (% 27,18) Kuşadası (% 59,32), Söke (% 32,63), Denizli Merkez (% 31,53), Muğla Merkez (% 30,46), Bodrum (% 64,17), Dalaman (% 31,44), Datça (% 48,8), Marmaris (% 63,45) ilçelerinde başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfusun yoğun olarak yaşadığı görülmektedir. Bu ilçelerin Bölgenin en yoğun göç alan ilçeleri olarak öne çıktıkları söylenebilmektedir. Aydın ve Muğla illerinde turizm sektörünün yoğun olduğu ilçelerdeki başka 40

ilin nüfusuna kayıtlı nüfusunu yoğun olarak yaşadığı görülmektedir. Bu oranlar sanayinin geliştiği diğer ilçelerin de aldığı göç oranları hakkında fikir vermektedir. İlçeler Başka İlin Nüfusuna Kayıtlı Nüfus Oranı* (%) Tablo 24. Başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfus oranı (%), 2011 İlçeler Başka İlin Nüfusuna Kayıtlı Nüfus Oranı* (%) İlçeler Aydın Merkez 36,16 Denizli Merkez 31,53 Muğla Merkez 30,46 Bozdoğan 4,67 Acıpayam 4,94 Bodrum 64,17 Buharkent 18,74 Akköy 15,69 Dalaman 31,44 Çine 6,78 Babadağ 6,59 Datça 48,80 Didim 67,54 Baklan 3,11 Fethiye 22,43 Germencik 31,46 Bekilli 8,43 Kavaklıdere 8,26 İncirliova 14,60 Beyağaç 4,31 Köyceğiz 14,34 Karacasu 6,89 Bozkurt 14,20 Marmaris 63,45 Karpuzlu 3,14 Buldan 8,63 Milas 23,78 Koçarlı 6,86 Çal 4,95 Ortaca 29,22 Köşk 9,06 Çameli 3,13 Ula 20,13 Kuşadası 59,98 Çardak 15,12 Yatağan 17,55 Kuyucak 11,96 Çivril 6,69 Muğla Toplam 35,18 Nazilli 26,60 Güney 4,70 Söke 32,10 Honaz 23,12 Sultanhisar 18,63 Kale 4,92 Yenipazar 7,30 Sarayköy 20,76 Aydın Toplam 30,54 Serinhisar 2,57 Tavas 3,90 Denizli Toplam 21,83 Kaynak: TÜİK, ADNKS Başka İlin Nüfusuna Kayıtlı Nüfus Oranı* (%) Öncelikli olarak başka ilin nüfusuna kayıtlı nüfusun yoğun olarak yaşadığı Aydın Merkez, Didim, Germencik, Kuşadası, Söke, Denizli Merkez, Muğla Merkez, Bodrum, Dalaman, Datça, Marmaris ilçelerinde doğu ve güneydoğu bölgelerinden göçle gelmiş nüfusun bulundukları kentlere uyum sağlayabilmeleri için eğitim, meslek edindirme, sağlık, yerleşim, iş sorunu gibi temel sorunların çözülebilmesi için gerekli politikaların uygulanması gerekmektedir. Bu politikaların ilk adımlarının istihdamın artırılmasına yönelik iş imkânları yaratılması, eğitim imkânlarının artırılması ve iyileştirilmesi yönünde atılması gerekmektedir. Okul çağındaki çocukların temel eğitiminin yanı sıra, özellikle kadınların ve genç kızların okuma-yazma öğrenebilecekleri ve istihdama yönelik beceri edinebilecekleri kursların yaygınlaştırılması büyük önem taşımaktadır. Diğer yandan 15-64 yaş arası nüfusun oluşturduğu aktif nüfus da TR32 Bölgesi nde Türkiye geneline nazaran yüksek değerler almaktadır. Türkiye genelinde % 67,5 seviyelerinde seyreden 15-64 yaş nüfusu Aydın da % 68,9, Denizli de % 69,1 iken Muğla da % 70,14 tür. Bu durumun en önemli sebebi TR32 Bölgesi ne yoğun bir şekilde çalışma çağındaki aktif nüfusun göç etmesidir. 2023 yılı nüfus projeksiyonu sonuçları da dikkate alındığında illerin aldığı yoğun göçün de etkisiyle çalışma çağındaki aktif nüfusun önümüzdeki yıllarda daha fazla artış göstereceği tahmin edilmektedir. Bölge ye göç eden aktif nüfusun istihdama yönelik beklentilerinin karşılanabilmesi, yükselen işgücü arzının 41

değerlendirilebilmesi adına iş olanaklarının ve istihdam kapasitesinin artırılması gerekmektedir. Bununla birlikte göçle Bölgeye gelen ve genellikle niteliksiz işgücünün eğitilerek Bölge deki tespit edilmiş mevcut işgücü talebine uygun hale getirilmesi, aktif nüfusun istihdam edilebilirliğini kolaylaştıracaktır. 3. GENÇ NÜFUS Türkiye genelindeki 0-14 yaş grubu nüfusu toplam nüfusun % 24,9 unu oluştururken, bu oran TR32 Bölgesi nde % 20,5, Aydın da % 20,17, Denizli de % 21,6, Muğla da ise % 19,8 dir. TR32 Bölgesi nde çocuk nüfusu oranı, Türkiye geneline göre daha düşük değerler almaktadır. Bunun sebebi son yıllarda Bölgede doğurganlık hızının ve doğal nüfus artış hızının gitgide düşüş göstermesidir (Tablo 25). 2011 yılında güvenlik birimine getirilen çocuk sayılarına bakıldığında her üç ilde de mağdur olma ve suça sürüklenme sebepleriyle gelen çocuk sayıları öne çıkmaktadır. Özellikle 15-17 yaş aralığında genç nüfusun suça sürüklenme sebebiyle güvenlik birimine geliş sayıları dikkat çekmektedir. Bölgede çocuk suçluluğunun önüne geçilmesine yönelik neden ve boyutlarının belirlenmesi, elde edilen bilgiler doğrultusunda önleyici, koruyucu ve iyileştirici tedbirlere temel oluşturacak politika ve stratejilere karar verilmesi ve gerekli modellerin oluşturulması gerekmektedir. Tablo 25. Geliş nedenine ve yaş grubuna göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar MUĞLA DENİZLİ AYDIN YAŞ GRUBU -11 11-14 15-17 Toplam -11 11-14 15-17 Toplam -11 11-14 15-17 Toplam Suça 43 195 628 866 22 376 1090 1488 86 328 878 1292 sürüklenme Kabahat 9 9 1 3 35 39 2 5 31 38 Evden kaçma 1 22 56 79 5 37 42 4 6 10 Mağdur 350 256 638 1244 813 652 1333 2798 490 361 890 1741 Toplam 409 529 1443 2381 951 1263 2980 5194 638 868 2207 3713 Kaynak: TÜİK, 2011 Genç nüfus ve çocuk nüfusunun sağlıklı bireyler olarak yetişmelerinin sağlanması, toplumsal değişimlerden ve kent yaşamının gençleri yönlendirdiği kötü alışkanlıklardan korunmaları ve sosyalleşmenin sağlanması açısından çocuk ve gençlik merkezleri büyük önem kazanmaktadır. Çocuk ve gençlik merkezleri açısından incelendiğinde ise yine Denizli ve Aydın illerinde çocuk ve gençlik merkezleri bulunurken, en fazla göç alan illerden biri olan ve bölge genelinde boşanma hızının en yüksek olduğu il olan Muğla da bulunmadığı görülmektedir. 4. YAŞLI NÜFUS Yaşlı bağımlılık oranı, 15-64 yaş aktif nüfusun bakmakla yükümlü olduğu yaşlı nüfusa oranıdır. Yaşlı nüfus oranının ve yaşlı bağımlılık oranının yüksek olduğu toplumlarda yaşlı nüfusun sağlık ve sosyal güvenlik harcamalarının karşılanması açısından gerekli payın artması sebebiyle çalışan nüfus üzerindeki yük artmaktadır. Bir diğer yandan yaşlı nüfusun artması yaşlılara götürülmesi gereken hizmet 42

beklentisinin de artmasına sebep olmaktadır. Ülkede genel olarak yaşlı nüfusta gözlenen artış ve aile yapısının değişime uğraması gibi nedenler, yaşlı kesime götürülecek hizmetlerin önemini artırmaktadır. TR32 Bölgesi ilçeleri yaşlı bağımlılık oranları açısından incelendiğinde hemen hemen tüm ilçelerin Türkiye ortalaması olan % 10,9 un üzerinde değerlere sahip olduğu dikkat çekmektedir. Koçarlı, (% 24,31), Karpuzlu (% 27,43), Yenipazar (% 29,44), Baklan (% 33,32), Bekilli (% 33,76), Çal (%33,93), Çameli (% 25,55), Güney (% 27,37) ilçelerinde bu oranının % 25 in üzerinde olduğu görülmektedir buna göre bu ilçelerde her bir yaşlıya karşılık 4 aktif çalışan birey bulunmaktadır. Bu ilçelerde yaşlı nüfus bağımlılık oranının yüksek olmasının bir başka nedeni olarak ilçelerden kent merkezlerine doğru gerçekleşen genç işsiz nüfus göçleri olarak değerlendirilebilmektedir. Genç nüfusun büyük kent merkezlerine göç etmesiyle ilçelerde azalan aktif nüfus sebebiyle yaşlı bağımlılık oranları yüksek değerler almaktadır. Özellikle yaşlı bağımlılık oranının % 25 in üzerinde değerler Koçarlı, Karpuzlu, Yenipazar, Baklan, Bekilli, Çal, Çameli, Güney ilçelerinde ortaya çıkacak gereksinimlerin karşılanmasına yönelik sosyal ve teknik altyapının tamamlanması gerekmektedir. TÜİK nüfus projeksiyonu çalışması sonuçlarına göre Ortanca yaş düzeylerinin Aydın da 34,8 den 39,5 e, Denizli de 33,2 den 38 e, Muğla da ise 35,1 den 40,3 e yükselmesi beklenmektedir. Buna göre 2023 yılına kadar nüfusun geçireceği dönüşümle nüfusun daha da yaşlanmaya başlaması beklenmektedir. Türkiye genelinde doğurganlık oranlarının düşeceği, sağlık koşullarındaki iyileşmeden dolayı yaşam süresinin uzayacağı ve yaşlı nüfus oranının artarak nüfus yapısında değişimlere yol açacağı tahmin edilmektedir. Türkiye genelinde hâlihazırda % 7,35 olan yaşlı nüfus oranının % 10 lar seviyesine gelmesi, bu durumda 2013 yılında % 10 civarında olan TR32 Bölgesi yaşlı nüfus oranının ise % 13-14 seviyelerine gelmesi ve daha belirgin bir yükseliş göstermesi beklenmektedir. Bu durumda gelecek yıllarda yaşlı nüfus ile ilgili politikaların önemi ortaya çıkmaktadır. Nüfusunun % 15 ini yaşlı nüfusun oluşturduğu bir toplumda ortaya çıkacak gereksinimlerin karşılanmasına yönelik sosyal ve teknik altyapının tamamlanması gerekmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından 2011 yılında gerçekleştirilen Türkiye de Aile Yapısı Araştırması 1 sonuçlarına göre Ege Bölgesi nde hanelerin % 6,3 ünde bakıma muhtaç yaşlı bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye genelinde yaşlandığında huzurevinde yaşamayı düşünenlerin oranı % 9,1 iken evinde yaşlı bakım hizmeti almak isteyenlerin oranının % 18,4 olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi nde ise yaşlılık dönemlerinde huzurevinde kalmayı tercih eden nüfus oranı % 9,3, evde yaşlı bakım hizmeti almayı tercih ederim diyen nüfus oranı ise % 20,3 tür. Bu bağlamda sosyal ve ekonomik yönden yoksunluk içinde bulunan muhtaç yaşlı kişilerin, huzurlu bir ev ortamı içinde yaşantılarını devam ettirmelerini, fiziksel ve ruhsal sağlıklarının korunmasını, sosyal ilişkilerinin geliştirilmesini ve devam ettirilmesini, huzur, güven ve refah içinde 1 Türkiye de Aile Yapısı Araştırması, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 2011, Syf: 362. 43

yaşamalarını 2 sağlamak amacıyla yaşlı nüfusa hizmet veren sosyal hizmet kurumlarının kapasitelerinin artırılması, ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde donanımlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra evde bakım hizmeti gibi hizmet olanaklarının artırılması, yaşlıların sosyal bütünleşmesinin sağlanması adına faaliyetlerin geliştirilmesi ve sosyal hizmet ve bakım kurumlarının altyapılarının geliştirilerek sadece il Merkezleri ve çevre ilçelerde hizmet verilmesi yerine Bölge geneline yayılması gerekmektedir. 5. ENGELLİ NÜFUS Özürlüler İdaresi Başkanlığı ile yapılan protokol kapsamında; Ulusal Özürlüler Veri Tabanında kayıtlı olan özürlü bireylere yönelik olarak, Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması, 2010 ülke genelinde ilk kez gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma ile özürlü bireylerin günlük yaşam içindeki sorun ve beklentileri tespit edilerek, bu alandaki politikaların etkin bir biçimde oluşturulabilmesi hedeflenmektedir. Araştırmada, Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından oluşturulan Ulusal Özürlüler Veri Tabanı çerçeve olarak kullanılmış, çalışmanın alan uygulaması ise Haziran 2010 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu araştırma sonuçları şu şekildedir: Kayıtlı olan özürlü bireylerin % 77 si sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, % 40,4 ü bakım hizmetlerinin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılması, % 28,7 si iş bulma olanaklarının arttırılması, % 25,6 sı eğitim olanaklarının arttırılması, % 17,7 si fiziksel çevre ve ulaşım imkânları konusunda düzenlemelerin yapılması yönünde kamu kurum ve kuruluşlarından beklentileri olduğunu belirtmektedir. Yaşadıkları yerdeki fiziksel çevre düzenlemeleri ile ilgili olarak, kayıtlı olan özürlü bireylerin % 66,3 ü oturdukları binanın, % 59,5 i dükkân, market, mağaza ve lokantaların, % 58,4 ü kamu binalarının, % 55,4 ü postane ve banka benzeri yerlerin özürlü bireyin kullanımına uygun olmadığını belirtmiştir. Aydın, Denizli ve Muğla illerinde Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezleri bulunmaktadır. Türkiye genelinde bulunan toplam 135 Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezinin 7 si TR32 Bölgesi nde bulunmaktadır. Aydın da bulunan 2 eğitim merkezinde 2011 yılı verilerine göre 23 kadın, 56 erkek toplam 79 öğrenci eğitim görmüştür. Denizli ilinde ise 2 adet Öğretilebilir Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezleri vardır ve 75 kadın, 121 erkek toplam 196 zihinsel engelli öğrenci eğitim görmüştür. Muğla ilinde 3 adet Zihinsel Engelli İş Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Bu eğitim kurumlarında 22 kadın, 42 erkek öğrenci toplam 64 engelli iş eğitimi almıştır. Engelliler işgücü piyasasındaki dezavantajlı kabul edilen bir gruptur ve engelli vatandaşların toplumsal hayata entegrasyonunu sağlamakta en güçlü araçlardan biri olan işgücüne katılımın önündeki engellerin kaldırılması toplumsal sorumluluğun bir gereğidir. Ayrıca engellilerin işgücü piyasasına 2 Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı, Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, 2007. Syf: 22. 44

entegrasyonunun sağlanamaması bu grubun sosyal yardımlara olan bağımlılığını arttıracak, dolayısıyla kamu üzerinde ek bir kaynak talebi yaratacaktır. Engelli işgücüne katılımının ve engelli istihdamının arttırılması oldukça kritik öneme sahiptir. Engelli istihdamının artırılmasına yönelik fiziksel altyapı yatırımları teşvik edilmeli, engellilerin mesleki eğitimi desteklenmelidir. 6. YOKSUL NÜFUS TÜİK 2010-2011 yıllarında eşdeğer hane halkı kullanılabilir gelire göre oluşturulan % 20 lik gruplarda en düşük gelire sahip ilk % 20 lik dilim ve en yüksek gelire sahip son % 20 lik dilimdeki grupların toplam gelirden aldıkları payların Bölge de Türkiye geneline göre daha geniş gruplar tarafından paylaşıldığı görülmektedir. İkinci, üçüncü ve dördüncü % 20 lik dilimdeki nüfus oranları ise Türkiye geneli ile hemen hemen birbirine yakındır (Tablo 26). Gelir dağılımındaki eşitsizliği ortaya çıkaran gini katsayısını incelediğimizde gelir dağılımının adaletli olmasını ifade eden sıfır değeri ile karşılaştırıldığında, Bölgenin sahip olduğu 0,397 değeri, Türkiye geneline (0,404) göre gelirin daha adaletli dağıldığını göstermektedir. Tablo 26.Ege Bölgesi % 20'lik fert grupları gelir dağılımı ve gini katsayısı Yüzde 20'lik fert grupları İlk % 20 (*) İkinci %20 Üçüncü %20 Dördüncü %20 Son %20 (*) Gini katsayısı 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 TÜRKİYE 5,8 5,8 10,6 10,6 15,3 15,2 21,9 21,7 46,4 46,7 0,402 0,404 TR3 Ege Bölgesi 6,7 6,6 10,8 10,6 15,2 14,7 21,7 21,0 45,7 47,1 0,387 0,397 Kaynak: TÜİK, Gelir, Tüketici ve Tüketim ve Yoksulluk İstatistikleri, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2010-2011 Ege Bölgesi nüfusunun yoksulluk sınırı, yoksul sayısı ve yoksulluk oranı verileri incelendiğinde, 2011 yılında Bölge de yaşayan nüfusun % 19,4 ünün yoksul olduğu ve yoksulluk oranının Türkiye geneline (% 22,9) göre daha düşük olduğu, yıllık yoksulluk sınırı gelirinin ise daha yüksek olduğunu söylemek mümkündür (Tablo 27). Yoksulluk oranının ve yoksul nüfusun azalışı, gelir dağılımı adaletsizliğini azaltmamakla birlikte Bölge de ekonomik büyümenin bir işareti olarak algılanmaktadır. Yoksulluk riski TÜRKİYE Ege Bölgesi Tablo 27. Ege Bölgesi yoksulluk riski Yoksulluk sınırı (TL) Yoksul sayısı (Bin kişi) Yoksulluk oranı (%) 2010 2011 2010 2011 2010 2011 % 50 3.714 4.069 12.025 11.670 16,9 16,1 % 60 4.457 4.883 16.963 16.569 23,8 22,9 % 50 4.196 4.714 1.121 1.124 12,1 11,9 % 60 5.035 5.657 1.913 1.823 20,6 19,4 Kaynak: TÜİK, Gelir, Tüketici ve Tüketim ve Yoksulluk İstatistikleri, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2010-2011 Gelir dağılımı eşitsizliği ve yoksulluğun sosyal dışlanma sebeplerinden biri olarak karşımıza çıktığı günümüzde yoksulluğun önlenmesi, etkilerinin en aza indirilmesi ve gelir dağılımı eşitsizliğinin 45

giderilmesi için geliştirilen uygulamalar arasında sosyal hizmetler ve yardımlar önemli bir role sahiptir. Bunlar, yoksullara ücretsiz sağlık yardımı ve bakımı, aile ödenekleri, yemek dağıtımı, yaşlılara ve özürlülere aylık bağlanması, eğitim yardımı, işsizlik yardımı gibi programları kapsamaktadır. 2012 yılında Denizli ilinde 520 kişi, Aydın 449 ilinde kişi, Muğla ilinde ise 291 kişi ile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerinden nakdi yardım almıştır. Bunların yanı sıra illerde ve İlçelerde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından yoksullara yönelik yardımlar sağlanmaktadır. Bölgede gelir dağılımı eşitsizliğinin giderilmesine ve yoksulluk oranının düşürülmesine yerel düzeyde atılması gereken adımlar istihdam artışının sağlanması ve sosyal yardımların ve dayanışmanın güçlendirilmesidir. Bunların yanı sıra yoksulluğun önlenmesine yönelik mikro kredi uygulamalarının yaygınlaştırılması ve halkın bu kaynaklar konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Dezavantajlı gruplara yönelik, bu grupların sosyal hayata entegrasyonu ve sosyal uyumun sağlanması adına, ülke çapında Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüklerine bağlı pek çok kurum görev yapmaktadır. Bölge açısından incelendiğinde, bu kurumların bölge genelinde hizmet vermekte olduğunu, ancak bazı eksikliklerin bulunduğunu fark etmekteyiz. Bölgede, aile danışma merkezleri, çocuk yuvaları, yetiştirme yurtları, yaşlı bakımevleri, toplum merkezleri gibi kurumlar, dezavantajlı gruplara yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Ancak bu konuda dikkat çeken en önemli nokta, bu sosyal hizmetler yatırımlarının merkez ve çevre ilçelerde gerçekleştirilmiş olmasıdır. Aydın da Merkez, Nazilli ve Kuyucak ilçesi Pamukören kasabasında, Denizli de Merkez, Çivril ve Buldan da, Muğla da ise Merkez, Fethiye ve Milas da bu yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Daha kapsamlı bir çerçevede faaliyet göstermek üzere koruyucu ve önleyici hizmetler sunan Aile Danışma Merkezleri, Toplum Merkezleri, Çocuk ve Gençlik Merkezleri ile Yaşlı Danışma Merkezlerini aynı çatı altında birleştiren Sosyal Hizmet Merkezleri (SHM) yönetmeliğinin Resmi Gazete de yayımlanmasıyla mevzuat alt yapısı tamamlanan süreçte son aşamaya gelindiği bildirilmiştir. İhtiyaç sahiplerinin tespit edilerek sosyal hizmet müdahalesinin ve takibinin gerçekleştirilmesi; çocuk, genç, kadın, erkek, engelli, yaşlı bireylere ve ailelerine koruyucu, önleyici, destekleyici, geliştirici hizmetler ile rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin bir arada ve kolay ulaşılabilir biçimde, gerektiğinde kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve gönüllüler ile işbirliği içinde sunulması gerekmektedir. Bu hizmetlerin koordinasyonundan sorumlu gündüzlü sosyal hizmet kuruluşları şeklinde tanımlanan Sosyal Hizmet Merkezleri yaygınlaştırılmalıdır. Yaşanan sosyal sorunların yoğunluğunun yanı sıra nüfus, ulaşım vb. kriterler göz önünde bulundurularak yapılan planlamalar neticesinde ülke genelinde kurulacak 400 ü aşkın SHM ile çocuk, genç, kadın, erkek, engelli, yaşlı, şehit yakını ve gaziler ile ailelerine koruyucu, önleyici, destekleyici, geliştirici hizmetler ile rehberlik ve danışmanlık hizmetleri bir arada verilecektir. 46

Benzer hizmetlerin farklı kuruluşlar tarafından farklı mekânlarda verildiği koruyucu önleyici hizmetler hem daha yaygın bir şekilde hem de tek kapıdan sunulması planlanmaktadır. Hizmet vereceği nüfusun büyüklüğüne 4 farklı büyüklükte tasarlanan Sosyal Hizmet Merkezleri 50.000 den az nüfustan başlayarak ve her 50.000 nüfus artışında artacak şekilde planlanmıştır. Böylece Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri tarafından sunulan hizmetler sadece merkez ve çevre ilçelerle sınırlı kalmayacak, tüm Bölge bazında 50.000 den az nüfusa sahip yerleşim yerlerinde de sosyal hizmetlere ulaşmak mümkün olacaktır. 47

YÖNETİŞİM VE SİVİL TOPLUM Sosyal sermaye sağladığı sosyal bağlar ve güvene dayalı ilişkiler sayesinde ekonomik büyümenin sağlanmasında ve bölgesel rekabet gücünün artırılmasında ekonomik sermaye kadar büyük öneme sahiptir. Sosyal sermaye, ilişkilere dayalı olması nedeniyle bir yönüyle sosyal; üretime katkı veren bir unsur olması ve ekonomik büyümeyi etkilemesi yönüyle de sermaye olarak ele alınabilmektedir. Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması çalışmasının sonuçlarına göre TR32 Bölgesinin Sosyal Sermaye Endeksinin 0,79 olduğu ve sosyal sermaye açısından en gelişmiş 3. Bölge olduğu görülmektedir. Bir bölgedeki kurumsal yapı o bölgenin sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmişliği ile doğrudan bağlantılıdır. Bu bakımdan incelendiğinde bölge, Düzey 2 Bölgeleri arasında kurumsal yapı açısından gelişmiş bölgelerdendir. Bölgede faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları, kamu kurumları, yerel yönetimler, odalar ve borsalar Bölge nin sosyal sermaye unsurlarının başında gelmektedir. Bu kurumların sayıları, faaliyetleri, kapasiteleri ve nitelikleri etkinlikleri yönünden büyük önem taşımaktadır. Sosyal sermayenin en büyük kaynaklarından birini oluşturan sivil toplum kuruluşları toplumsal ilişkileri ve bağları kuvvetlendirerek sosyal kalkınmayı desteklemektedir. Yerel ve bölgesel STK ların işleyişinin yanı sıra, bölgede bulunan sanayi ve ticaret odaları, esnaf ve sanatkârlar odaları, sanayici ve işadamları dernekleri ve ülkede yer alan diğer ulusal STK temsilcilikleri de büyük önem taşımaktadır. Kurumsal yapının bir diğer önemli ayağını da bölgede yer alan başta yerel yönetimler olmak üzere kamu kurumları oluşturmaktadır. Tüm bu kurumlar geliştirmekte oldukları stratejiler, faaliyetler, geliştirilecek projeler ile bölgenin gelişmesinde öncü rol üstlenmektedirler. Halihazırda kabul edilmiş Büyükşehir Belediyesi Kanunu yla Büyükşehir Belediyesi ne dönüştürülen Aydın, Denizli ve Muğla illeri, güçlenen yerel yönetimleriyle kalkınma açısından büyük bir ivme kazanmış durumda oldukları düşünülmektedir. 1. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI VE DERNEKLER İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı verilerine göre bölge 3.708 sivil toplum kuruluşuyla Türkiye de kurulmuş dernek ve sivil toplum kuruluşlarının % 3,93 üne sahiptir. Bölge illeri açısından incelendiğinde Aydın 1.294 dernekle Türkiye de bulunan tüm derneklerin % 1,37 sine, Denizli 1.357 dernekle % 1,44 üne, Muğla ise1.057 dernekle % 1,12 sine sahip olduğu görünmektedir. Dernekleri kuruluş amaçları ve faaliyet gösterdikleri alanlara göre sınıflandırdığımızda, başlıcalarının sosyal dayanışma, dini ve spor amaçlı dernekler olduğu görülmektedir. Eğitim, çevre, kültür ve turizm dernekleri de bu derneklerin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Aynı zamanda, ilçeler dâhil olmak üzere Aydın da 14, Denizli de 25, Muğla da ise 12 tane iş adamları tarafından kurulan dernek bulunmaktadır. Bölgede kurulan sektörel dernekler de önemli yer tutmaktadır. Sektörel 48

dernekler çeşitleri bakımından illerin öne çıkan sektörlerine göre çeşitlilik göstermektedir. Örneğin Muğla daki sektörel derneklerin oldukça büyük çoğunluğunu turizm dernekleri oluşturmaktadır. Aydın ve pek çok ilçesinde tarım sektörüne yönelik derneklerin yanı sıra Kuşadası ve Didim de turizm dernekleri, Denizli de ise yoğunlukla sanayi, tekstil ve az da olsa turizm derneği bulunmaktadır. 2012 yılında bölgesel kalkınmayı desteklemek ve işadamları arasında işbirliğini artırmak amacıyla Aydın, Denizli ve Muğla illerinde bulunan bazı derneklerin iştiraki ile kurulan Güney Ege Sanayici ve İşadamları Bölgenin kalkınmasına yönelik önemli dinamiklerden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Kurumsal yapının bir diğer önemli ayağını oluşturan sanayi ve ticaret odaları, esnaf ve iş adamları dernekleri ve çeşitli meslek kuruluşları bölgede önemli bir yer tutmaktadır. Sivil toplum örgütü niteliğindeki meslek kuruluşları olan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne bağlı Ticaret Odası, Sanayi Odası ve Ticaret Borsası il için gerekli girişim ve projelerin gerçekleştirilmesinde önemli adımlar atarak ilin gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Bir diğer yandan ilde pek çok meslek odaları bulunmaktadır. Sektörel bazda bulunulan girişimlerle bölgenin sanayi, ticaret alanlarında ve sosyal bakımdan gelişiminde büyük paya sahiptirler. Gerçekleştirilen pek çok proje ve faaliyetle bölgenin gelişimine katkı sağlamaktadırlar. 2. YEREL YÖNETİMLER VE KAMU KURUMLARI Yerel kalkınmada önemli bir role sahip olan yerel yönetimler, toplumsal ve ekonomik gelişmeye ilişkin plan ve programlarının hazırlanması sürecinde, bölge halkının da katılımcılığını sağlayarak etkin bir rol üstlenmelerini sağlamaktadır. Bölgedeki toplam yerel yönetim sayılarına bakıldığında, toplam 49 ilçe ve 154 belde belediyesi olduğu görülmektedir. Aydın da 17 ilçe ve 36 belde, Denizli de 19 ilçe ve 69 belde, Muğla da ise 12 ilçe ve 49 belde bulunmaktadır. Bölgenin yerel yönetim kademeleri ve bölge müdürlükleriyle birlikte katılımcı yönetim anlayışının gerçekleştirilmesini amaçlamaktadırlar. İllerde kurulan kent konseyleri bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Kent Konseyleri 5393 sayılı Belediye Yasası nın 76.maddesine göre Kent Konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır. Belediyeler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasi partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda 49

yardım ve destek sağlar. Kent konseyinde oluşturulan görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilir. Kent konseyinin amaçlarından birisi hemşehrilik bilincini geliştirmek, bir diğeri ise katılımı sağlamak olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda kent konseyleri yerel kalkınmada yönetişim ilkesinin hayata geçirilmesinde önemli paya sahiptir. Aydın, Denizli ve Muğla illerinde de kent konseylerinin aktif olarak çalışmalarını sürdürdükleri gözlenmektedir. Her 3 ilde de yer alan Engelli, Kadın, Genç ve Çocuk Meclisleri bölgedeki sivil toplum kuruluşları, kamu kurumları, üniversiteleri gibi yerel aktörleri bir araya getirmektedir. Aynı zamanda kent konseyi üyeleri tarafından kurulan çalışma komisyonlarıyla İllerin sorunları ve çözüm önerileri üzerine çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Büyükşehir Belediyesi Kanunu İçişleri Bakanlığı'nca hazırlanan "Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı" ile TR32 Bölgesi Aydın, Denizli ve Muğla Belediyeleri Büyükşehir Belediyesine dönüştürülmüştür. Büyükşehir Belediye Kanunun genel gerekçesine göre Büyükşehir Belediyesi sınırlarında bulunan yerel yönetimler küçük ölçekli planlar yapabilseler de bu planların geniş bir çerçeve içinde bütüncül olarak tüm büyükşehir bölgesini kapsayan ve makro politikaları belirleyen bir çerçeve içerisinde ele alınmasına ihtiyaç duyulmuştur. Belli bir coğrafi alanda birçok yerel yönetimin etkin olması halinde planlama ve koordinasyonun sağlanamayışı ve ölçek ekonomisinden yeterince yararlanılamaması sebebiyle kaynak israfına yol açmaktadır. Bu bağlamda kaynakların etkin ve yerinde kullanımı, kamu sunumunda koordinasyonun sağlanması, uygun büyüklükte hizmet üretecek güçlü yerel yönetim ihtiyacı sebebiyle Büyükşehir Belediye modeli gerekli görülmüştür. Büyükşehir Belediyesi Kanunu na göre ilçelerin mülki sınırları içerisinde yer alan köy ve belde belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılmış, köyler mahalle olarak, belediyeler ise mahalleleriyle birlikte bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılmıştır. Bununla birlikte görevleri bakımından merkezi yönetim ile belediye ve köyler arasında "ara düzey" niteliğe sahip idari birim İl Özel İdareleri nin de tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Aydın Merkez ilçesinde Efeler ilçesi kurularak köy, mahalle ve belediyeler bu ilçeye dahil edilmiştir. Denizli Merkez ilçede mahalle, köy ve belediyelerin bir kısmı Merkezefendi İlçe Belediyesine ve diğer kısmı Pamukkale İlçe Belediyesi ne dahil edilmiştir. Muğla Merkez ilçesinde ise Menteşe İlçe Belediyesi ve Kemer İlçe Belediyeleri kurularak mahalle, köy ve belediyeler bu ilçelere dahil edilmiştir. 50

Yerel Yönetimlerde Kurumsal Kapasite Araştırması Güney Ege Kalkınma Ajansı tarafından Bölgedeki belediyelerin kurumsal kapasitelerinin ölçülmesine yönelik tüm ilçe ve belde belediyelerine yönelik düzenlenen ankette, Belediye başkanının ve personelin mezuniyet durumları ile belediye personelinin ihtiyaç duyduğu eğitimler sorulmuştur. Aydın ilinde bulunan 53 belediyenin 40 ından geri dönüş alınmıştır. Anket sonucuna göre Aydın iline bağlı ilçe ve belde belediye başkanlarının % 43 ü ilköğretim, % 30 u yüksekokul veya fakülte, % 27 si de lise mezunudur. Aydın ilçeleri belediye personelinin ise % 47 si ilköğretim, % 30 u lise, % 22 si yüksekokul veya fakülte mezunu, % 1 i ise yüksek lisans veya doktora mezunu olduğu görülmektedir. Şekil 15. Aydın İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları Belediye personelinin eğitim ihtiyacı ile ilgili soruyu cevaplayan Aydın iline bağlı 33 belediyenin 15 i proje yönetimi, 5 i stratejik planlama, 4 ü mali yönetim, 4 ü insan kaynakları, 3 ü bilgisayar uygulamaları, 2 si de kalite yönetimi eğitimi ihtiyaçlarını belirtmişlerdir. Denizli ilinde bulunan 88 belediyenin 61 inden geri dönüş alınmıştır. Anket sonucuna göre Denizli iline bağlı ilçe ve belde belediye başkanlarının % 60 ı ilköğretim, % 30 u lise, % 5 i yüksekokul ve ya fakülte ve % 5 i de Yüksek lisans veya doktora mezunudur. Denizli ilçeleri belediye personelinin ise % 42 si ilköğretim, % 29 u lise, % 28 i yüksekokul veya fakülte mezunu, % 1 i ise yüksek lisans veya doktora mezunu olduğu görülmektedir. 1% Denizli İlçeleri Belediye Personeli Mezuniyet Durumu 28% 42% İlköğretim 29% Lİse Şekil 16. Denizli İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları 51

Belediye personelinin eğitim ihtiyacı ile ilgili soruyu cevaplayan Denizli İlçe ve Belde belediyelerinin 21 i proje yönetimi, 8 i stratejik planlama, 12 si mali yönetim, 5 i insan kaynakları, 10 u bilgisayar uygulamaları, 11 i de kalite yönetimi eğitimi ihtiyaçlarını belirtmişlerdir. Muğla ilinde bulunan 61 belediyenin 49 undan geri dönüş alınmıştır. Anket sonucuna göre Muğla iline bağlı ilçe ve belde belediye başkanlarının % 23 ü ilköğretim, % 26 sı lise, % 44 ü yüksekokul veya fakülte ve % 7 si de yüksek lisans veya doktora mezunudur. Muğla ilçeleri belediye personelinin ise % 51 i ilköğretim, % 29 u lise, % 20 si yüksekokul veya fakülte mezunu, % 1 e yakının ise yüksek lisans veya doktora mezunu olduğu görülmektedir. Şekil 17. Muğla İlçeleri Belediye Başkanları ve Belediye Personeli Mezuniyet Durumları Belediye personelinin eğitim ihtiyacı ile ilgili soruyu cevaplayan Aydın iline bağlı ilçe ve belde belediyelerinin 15 si proje yönetimi, 6 sı stratejik planlama, 6 sı mali yönetim, 3 ü insan kaynakları, 3 ü bilgisayar uygulamaları, 5 i de kalite yönetimi eğitimi ihtiyaçlarını belirtmişlerdir. Bölgedeki yerel yönetimlerin eğitim ihtiyaçları hakkında fikir veren bu çalışma sonucunda belediyelerde insan kaynaklarının niteliğinin artırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilmesi gerektiği görülmektedir. Buna göre ilçe ve belde belediyelerinin çoğunluğunun proje yönetimi, mali yönetim ve stratejik planlama eğitimlerine ihtiyaç duymaktadır. 52