METEOROLOJĠK KARAKTERLĠ DOĞAL AFETLER VE ERKEN UYARI SĠSTEMLERĠ

METEOROLOJĠK KARAKTERLĠ DOĞAL AFETLER VE ERKEN UYARI SĠSTEMLERĠ Hayreddin BACANLI AraĢtırma ve Bilgi ĠĢlem Daire BaĢkanı ġubat 2011 - Trabzon

SUNUM PLANI Meteorolojik Karakterli Doğal Afetler Tanımı, nedenleri ve çeģitleri Sel Afeti ve Türkiye DMĠ de Erken Uyarı Sistemleri Teknolojisi DMĠ de Ani TaĢkın Erken Uyarı ÇalıĢmaları Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesi Ani TaĢkın Erken Uyarı Merkezi TaĢkın Tahmini ve Erken Uyarı Sistemi Fizibilite ÇalıĢması Sonuç ve Öneriler

AFET TANIMI İnsanların yaralanmalarına ya da hayatlarını yitirmelerine neden olan ve çevreye zarar veren tehlikeli durumlar veya hadiselerdir.

ETKĠLERĠ Doğal Afetlerin Etkileri Doğrudan Etkileri İnsan kaybı Hayvan kaybı Mesken hasarı İşyeri hasarı Tarımsal ürün kaybı Toprak kaybı Ulaşım yapılarının tahribi Ulaşım ve nakliyenin aksaması Haberleşme yapılarının tahribi Eşya kaybı ve tahribi Dolaylı Etkileri İşsizlik Psikolojik etki Fakirlik Salgın hastalık

METEOROLOJĠK KARAKTERLĠ DOĞAL AFETLER Sel Su baskını Çığ Don AĢırı soğuk Fırtına Tipi Yıldırım Kuraklık AĢırı sıcak Dolu Sis AĢırı kar Orman yangını

ZAMANSAL DAĞILIM Zamansal dağılımda afet sayılarında bir artış gözleniyor olmasının çok farklı nedenleri vardır. Bunlar; hızlı nüfus artışı, iklim değişikliği ve afetlere karşı dayanıksız yapılaşmanın sürmesidir.

ALANSAL DAĞILIM Ülkemizin coğrafi konumu, demografik ve iklimsel yapısına bağlı olarak farklı bölgelerde belirli afetler daha yaygın gözlenmektedir.

METEOROLOJĠK KARAKTERLĠ DOĞAL AFETLER ve TÜRKĠYE Tüm dünyada olduğu gibi, büyük bir coğrafya ve farklı iklim bölgelerine sahip ülkemizde de, başta kuraklık ve seller olmak üzere meteorolojik ve hidrolojik afetler oldukça sık meydana gelmekte ve ciddi can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. SEL felaketi, %30 luk oranla, ülkemizde en fazla gözlenen hidrometeorolojik afetlerin başında gelmektedir.

SEL AFETĠ ve TÜRKĠYE Selin en sık rastlanan sebebi, kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda da meydana gelebilir. Günümüzde rastlanılan en yaygın sebep ise; kuvvetli yağmur fırtınalarında drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarının tamamen dolu olması ile meydana gelen taşmalar sonucu oluşan sellerdir. Dağlık bölgelerde ise seller kar erimesi veya yağışla birleşen kar suyundan meydana gelir. Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır.

SEL AFETĠ ALANSAL DAĞILIMI Ülkemizde her yıl ortalama 200 civarında sel-taşkın felaketi yaşanmakta ve bu felaketler sonucu yılda ortalama 100 milyon dolar maddi kayıp meydana gelmektedir.

SEL AFETĠ ZAMANSAL DAĞILIMI Kış İlkbahar KARADENİZ 3% MARMARA 28% İÇ ANADOLU 8% GÜNEYDOĞU ANADOLU 8% EGE 22% AKDENİZ 29% DOĞU ANADOLU 2% KARADENİZ 12% İÇ ANADOLU 22% MARMARA 9% GÜNEYDOĞU ANADOLU 14% AKDENİZ 10% EGE 9% DOĞU ANADOLU 24% Yaz Sonbahar MARMARA 14% AKDENİZ 7% DOĞU ANADOLU 17% MARMARA 23% AKDENİZ 14% DOĞU ANADOLU 9% KARADENİZ 24% İÇ ANADOLU 27% EGE 10% GÜNEYDOĞU ANADOLU 1% KARADENİZ 20% İÇ ANADOLU 9% GÜNEYDOĞU ANADOLU 4% EGE 21%

0 50 100 150 200 250 ġġddetlġ YAĞIġLAR Kısa Süreli Maksimum Şiddetli Yağışlar 15 Dakika 28 32 36 40 44 EDİRNE İSTANBUL MARMARA DENİZİ İZMİT YALOVA 40 ÇANAKKALE ANKARA IĞDIR 40 İZMİR ISPARTA ADANA 36 UZUN YILLAR 15 DAKİKALIK MAXIMUM YAĞIŞ HARITASI (mm) km 105.00 80.00 52.00 70.00 102.00 104.00 55.00 50.00 45.00 75.00 66.00 95.00 65.00 73.00 78.00 60.00 88.00 51.00 54.00 64.00 40.00 71.00 90.00 25.00 48.00 45.00 28 32 36 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

0 50 100 150 200 250 ġġddetlġ YAĞIġLAR Uzun Süreli Maksimum Şiddetli Yağışlar 24 Saat 28 32 36 40 44 EDİRNE İSTANBUL MARMARA DENİZİ İZMİT YALOVA 40 ÇANAKKALE ANKARA IĞDIR 40 İZMİR ISPARTA ADANA 36 24 SAATLİK UZUN YILLAR MAKSİMUM ŞİDDETLİ YAĞIŞ DAĞILIMI km 105.00 80.00 52.00 70.00 102.00 104.00 55.00 50.00 45.00 75.00 66.00 95.00 65.00 73.00 78.00 60.00 88.00 51.00 54.00 64.00 40.00 71.00 90.00 25.00 48.00 45.00 28 32 36 40 70 100 130 160 190 220 250 280 310 340 370 400 430 460

ERKEN UYARI NEDĠR? Erken uyarı, afete maruz kalan insanların, afetten korunacak ya da karşılaşacakları riskleri azaltacak şekilde hazırlıklı olmalarını sağlayacak bilgilerin, yetkili kurumlar tarafından, zamanında ve etkili şekilde duyurulması olarak tanımlanmaktadır. U!

ERKEN UYARI BĠLEġENLERĠ Etkili bir erken uyarı sistemi dört temel bileşenden oluşur: Gözlem, tespit, izleme, analiz, tahmin ve afet uyarı mesajlarının hazırlanması, Potansiyel risklerin değerlendirilmesi ve risk bilgilerinin uyarı mesajlarına entegrasyonu, Zamanında, güvenilir ve anlaşılabilir uyarı mesajlarının yetkili kurumlar ve risk altındaki insanlara ulaştırılması, Can ve mal üzerindeki potansiyel etkileri azaltıcı şekilde uyarılara etkin müdahale sağlayacak toplum tabanlı acil durum planlaması, hazırlık ve eğitim programlarının uygulanmasıdır.

METEOROLOJĠ RADAR SĠSTEMLERĠ Meteorolojik Tahmin ve erken uyarılar için ülke genelini kapsayacak, meteoroloji radar sistemleri kurulmaya başlanmıştır. Muğla ve İzmir Radarları 2011 yılında işletmeye alınmıştır Antalya, Adana, Samsun ve Trabzon radarları 2012 de hizmete 2001 2003 2009-2012 alınacaktır. Radar Sayısı 12 10 10 8 6 4 4 2 0 1 2001 2003 2009-2012

OTOMATĠK METEOROLOJĠ GÖZLEM ĠSTASYONU (OMGĠ) 2011 yılında kurulacak olan 240 adet Otomatik Meteoroloji Gözlem Sistemi (OMGİ) ile birlikte toplam OMGİ sayımız 596 ya ulaşacaktır.

YÜKSEK PERFORMANSLI BĠLGĠSAYAR SĠSTEMĠ Otomatik istasyon bilgileri dakikalık düzeyde güçlü bilgisayar sistemleri ile toplanabilmektedir. Yüksek Performanslı Bilgisayar Sistemi; daha doğru hava tahmini için sayısal hava ve deniz tahmin modellerinin çalıştırılması, iklim değişikliğinin izlenmesi, rüzgar enerjisi, sel erken uyarı çalışmaları gibi alanlar için gerekli meteorolojik ürünlerin elde edilmesinde kullanılmaktadır.

UYDU YER ALICI SĠSTEMLERĠ Daha isabetli hava tahmini, erken uyarılar için uydu yer alıcı sistemleri kurulmuştur. Bu sistemden; sıcaklık, kar örtüsü, bitki örtüsü, orman yangınları, deniz durumu, toz miktarı gibi veriler elde edilmektedir.

HAVA TAHMĠNĠ ve ERKEN UYARILARI ĠLK ELDEN HALKIMIZA DUYURMAK ĠÇĠN METEOROLOJĠNĠN SESĠ RADYOSU YENĠLENDĠ Yayın akışı yenilenen ve içeriği zenginleştirilen Meteorolojinin Sesi Radyosu yurt genelinde 40 ilden gerçekleştirdiği yayınlarla 60 milyonu aşkın bir dinleyici potansiyeline hizmet veriyor. Yayınlarımız, Türksat-1 C uydusu ve internet üzerinden tüm dünyaya ulaştırılıyor.

WEB SĠTEMĠZ - dmi.gov.tr Meteorolojik hizmetlere www.dmi.gov.tr adresinden ulaşım daha kolaylaşmıştır. Meteoroloji web sayfasının günlük ziyaretçi sayısı 3 milyonu aşmıştır.

KARADENĠZ ve ORTADOĞU BÖLGESĠ ANĠ TAġKIN ERKEN UYARI MERKEZĠ Projenin Arkaplanı 2007 yılında yapılan Dünya Meteoroloji Teşkilatının (WMO) XV kongresinde Dünya genelinde Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemlerinin oluşturulması kararı alınmıştır. Proje, WMO Hidroloji ve Temel Sistemler Komisyonları tarafından, ABD, Meteoroloji Servisi (NOAA), Hidroloji Araştırma Merkezi (HRC) ve Birleşik Devletler Yardım Kurumu (USAID) ile işbirliği yapılarak geliştirilmiştir.

PROJEYE KATILAN ÜLKELER 29-31 Mart 2010 tarihinde İstanbul da yapılan ilk çalıştayda, projenin başlangıç fazına Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Irak, Suriye, Lübnan, Romanya ve Bulgaristan katılmışlardır. Toplantı sonucunda alınan kararla Türkiye Batı Karadeniz ve Ortadoğu bölgesi ani taşkın erken uyarı merkezi olarak belirlenmiştir.

PROJE SÜRESĠ Proje beş yıl içinde iki aşamalı olarak uygulamaya konacaktır. Projenin temel geliştirme ve uygulamaya konma aşaması ilk üç yıl içinde gerçekleşecektir. Projenin son iki yılında ise eğitim, sistem değerlendirmesi ve sistemin doğrulanması çalışmaları yapılacaktır.

PROJENĠN BÖLGESEL AMAÇLARI Dünya genelinde Hidrometeorolojik hadiselere, özellikle Ani Taşkınlara maruz kalan alanlarda meydana gelebilecek hasarların azaltılması için, bölgesel kapasiteleri artırmak, gerçek zamanlı ve doğruluğu yüksek Ani Taşkın Uyarıları yapmak için Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemleri geliştirmektir.

PROJENĠN GENEL AMAÇLARI Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesi için Ani Taşkın ve Erken Uyarı sistemi geliştirmek ve uygulamaya koymak. Ani Taşkınların etkilerini azaltmak için küresel ve bölgesel boyutta, ilgili teknolojilerin uygulamaya konulmak üzere geliştirilmesi, eğitim verilmesi yanında gerekli protokol ve prosedürlerin hazırlıklarını yapmak.

PROJENĠN YAPISI WIS (GTS) Metin Küresel Veri Girişi ve İşleme Hesaplama Modülü Bölge 1 Linux Sunucu Veri Değişimi Bölgesel Kaynaklar Hidrometeoroloji Servisi 1 Linux Sunucusu/Arşivleme/Yedekleme/İletişim... Temel donanım/yazılım Veri değişimi/kapasite geliştirme Afet Yönetim Bşk....... Hidrometeoroloji Servisi i PC Linux PC Bölge 22 Linux Sunucu Hidrometeoroloji Servisi 182 Internet (Güvenli) Resimler Afet Yönetimi Bşk Afet Yönetimi Bşk Afet Yönetimi Bşk

ANĠ TAġKINLARA NEDEN OLAN DOĞAL OLAYLAR Şiddetli yağış bırakan orajlar ve tropik sistemler, Topografyanın çok dik olmasından kaynaklanan şiddetli orografik yağışlar, Toprak ve bitki örtüsü, Kanal özellikleri.

ANĠ TAġKIN Ani Taşkın: Herhangi bir havzada, belirli bir süre içinde drenaj kanalı çıkışında dere ve nehir yataklarının dolu olarak akmasını sağlayan yağış miktarı.

ANĠ TAġKIN UYARI SĠSTEMĠ Uydu Yağış verisi Yağış ölçümleri Yağış verisi kalite kontrolü& Birleştirme Kar Modeli Sıcaklık Günlük potansiyel Evapotranspirasyon RADAR yağış verileri Ani Taşkın Modeli(Gerçek zamanlı güncelleme) Toprak Nemi Topografya verileri Ani Taşkın Uyarıları Eşik Akım Modeli

PROJENĠN GENĠġLETĠLMESĠ Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Merkezine Güney Doğu Avrupa Ülkelerinin dahil edilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir.

TAġKIN TAHMĠNĠ ve ERKEN UYARI SĠSTEMĠ FĠZĠBĠLĠTE ANTLAġMASI Amerika BirleĢik Devletleri Ticaret ve GeliĢme Ajansı ( USTDA ) Tarafından Sağlanan Hibe Ġle Yapılacak TaĢkın Tahmini ve Erken Uyarı Sistemi Fizibilite AntlaĢması 3 Eylül 2010 Tarihinde Ġmzalandı. Türkiye de yüksek riskli alanlarda meydana gelen taşkınlardan dolayı oluşan can, mal ve ekonomik kayıpları azaltmak için Birleşik Devletler Ticaret ve Gelişme Ajansı (USTDA) tam bir operasyonel kapasiteye sahip Taşkın Tahmini ve Erken Uyarı Sistemi geliştirilmesi için ayrıntılı bir yol haritası oluşturmaya yönelik fizibilite çalışmasında kullanılmak üzere Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ne (DMİ) hibe desteği verdi. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ), Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) ve Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) fizibilite çalışmalarını ortak yürütecektir.

TAġKIN TAHMĠNĠ ve ERKEN UYARI SĠSTEMĠ FĠZĠBĠLĠTE ANTLAġMASI Bu fizibilite çalışmasının amacı, taşkın ve sel olaylarından kaynaklanan can ve mal kaybını önlemeye yönelik, operasyonel taşkın tahmini ve erken uyarı sistemi kurmak için gerekli altyapı ihtiyaçlarını belirleyerek ekonomik analizler yapmaktır.

TAġKIN TAHMĠNĠ ve ERKEN UYARI SĠSTEMĠ FĠZĠBĠLĠTE ANTLAġMASI Fizibilite çalışmasında yapılacak çalışmalar şunlardır: 1) Taşkın modelleri için arazi ve hidrometeorolojik verilerin değerlendirilmesi; 2) Mevcut veri toplama metotları ve imkanlarının gözden geçirilmesi (Gözlem şebekesi analizleri); 3) Gelişmiş ülkelerdeki taşkın tahmin sistemlerinin karşılaştırmalı değerlendirilmesi; 4) Dünyada en çok kullanılan taşkın tahmini ve erken uyarı modellerinin karşılaştırmalı analizi; 5) Taşkın önleme alternatifleri ve şebeke geliştirme teknik değerlendirmesi; 6) Proje tasarım ve tanımlamalar; 7) Finansal ve ekonomik analizler; 8) Çevre ve ekonomik gelişmeye etkileri;

SONUÇ ve ÖNERĠLER Zamanında, doğru, güvenilir tahmin ve erken uyarıların risk altındaki bölgelere ulaştırılması can ve mal kayıplarının önlenmesi ve en aza indirilmesi bakımından oldukça büyük öneme sahiptir. Farklı afet türleri için önceden tahminde bulunmada bilimsel yöntemlere dayalı gözlem ve tahmin metotları geliştirilmiş ve önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Erken uyarı sistemleri ile ilgili kurumların koordineli çalışmaları ve bir an önce uygulama programlarını başlatmaları gerekmektedir.

TEġEKKÜR EDERĠM www.dmi.gov.tr