T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Belge Başlığı MAKİNA SEKTÖRÜ RAPORU (2012/1) Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi 1
İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi... 1 Şekiller Listesi... 1 Kısaltmalar Listesi... 1 YÖNETİCİ ÖZETİ... 2 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU... 2 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu... 2 1.2. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu... 2 1.3. Sektördeki Üretim Eğilimleri ve Üretilen Başlıca Ürünler... 3 1.4. Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler... 4 1.5. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler... 4 1.6. Sektörün Kapasite Kullanımı... 4 1.7. Sektörün İşyeri Sayısı ve İstihdamı... 5 1.8. Sektörün Üretim ve Katma Değeri... 6 1.9. Sektörün Cirosu... 7 1.10. Sektörün Sipariş Endeksi... 8 1.11. Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri... 8 1.12. Sektörün Dış Ticareti... 8 1.13. Sektörün Maliyet Bileşenleri... 13 1.14. Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler... 13 1.15. Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu... 14 2. SEKTÖRÜN 2011 YILI DEĞERLENDİRMESİ... 15 2.1. Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi... 15 2.2. Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi... 15 2.3. Sektörün İhracat ve İthalat Değerlendirmesi... 16 2.4. Sektörün Ciro ve Sipariş Endeksi Değerlendirmesi... 18 2.5. Son Dönemdeki Sektöre İlişkin Türkiye ve Dünyadaki Gelişmeler... 19 KAYNAKÇA... 20
Tablolar Listesi Tablo 1. Makine Sanayi İşyeri Sayısı ve İstihdamı... 5 Tablo 2. Üretim ve Katma Değer... 6 Tablo 3. Makine Sanayi Cirosu... 7 Tablo 4. Makina ve Aksamları Fiili İthalat ve İhracat Rakamları... 9 Tablo 5. Ülkelere Göre Makina ve Aksamları Fiili İhracat Rakamları... 10 Tablo 6. Makina ve Aksamları İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı... 10 Tablo 7. Ülkelere Göre Makina ve Aksamları Fiili İthalat Rakamları... 11 Tablo 8. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı... 11 Tablo 9. Makina Sektörünün Tamamına Ait Türkiye Geneli Fiili İhracat-İthalat Rakamları... 12 Tablo 10. Aylık Bazda İhracat Değerleri... 16 Tablo 11. Aylık Bazda İthalat Değerleri... 17 ġekiller Listesi Şekil 1. Kapasite Kullanım Oranı... 5 Şekil 2. İstihdam Endeksi... 5 Şekil 3. Üretim Endeksi... 7 Şekil 4. Ciro Endeksi... 7 Şekil 5. Sipariş Endeksi... 8 Şekil 6. Makina ve Aksamları Fiili İthalat ve İhracatı... 9 Şekil 7. Sektör İhracat Gelir Hedefi... 14 Şekil 8. Üretim Endeksi (Aylık)... 15 Şekil 9. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık)... 15 Şekil 10. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi... 16 Şekil 11. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi... 17 Şekil 12. Ciro Endeksi (Aylık)... 18 Şekil 13. Sipariş Endeksi (Aylık)... 18 Kısaltmalar Listesi BYS Başka Yerde Sınıflandırılmamış GTİP - Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu NACE Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu 1
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Makine Sektörü, sahip olduğu yüksek katma değer oranı, teknoloji üretimini zorunlu kılması, geniş bir yan sanayi ağı oluşturması, yatırım maliyetlerini düşürmesi, nitelikli personele yönelik istihdam alanı oluşturması, dışa bağımlılığı ve dış ticaret açığını azaltmasının yanı sıra pek çok sektöre girdi sağlaması ile tetikleyici güce sahip lokomotif bir sektördür. Ülkemiz makine sektörü, 2011 yılında 39 milyar dolarlık bir dış ticaret hacmine ulaşmış ve makine sektörü ihracatının bu yıl itibariyle toplam ihracattan aldığı pay %9 a yaklaşmıştır. Bu oran Çin için %20, ABD için %14 Almanya için %17 ve Japonya için %20 düzeyindedir. 2023 yılında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracattan makine sektörünün 100 milyar dolar pay alabilmesi zaten bu oranın 2023 yılında %20 olarak hedeflendiğinin somut bir göstergesidir. 2011 yılında sektöre ait, ihracatın ithalatı karşılama oranı %42.7 olarak gerçekleşmiştir. Bu düzeyin arttırılmasına yönelik alınacak tedbirler, makine sektörü ve bu sektörün girdi sağladığı diğer pek çok sektör açısından büyük önem taşımaktadır. 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Ülkelerin gelişme sürecinde makina imalat sanayinin, imalat sanayi içerisinde payı giderek artış göstermektedir. Makina sanayinin üretimdeki payının, başta ileri sanayi ülkeleri olmak üzere tüm ülkeler genelinde artış gösterdiği görülmektedir. Bu artış trendine paralel olarak; 2010 yılı toplam dünya ticareti 30,3 trilyon ABD Doları, toplam dünya makina ticareti ise 3,6 trilyon ABD Doları olmuştur ve makina sektörünün dünya ticaretinden aldığı pay % 11,9 dur. Avrupa Birliği Komisyonunca hazırlatılan EnginEurope raporunda Makina sektörü, mühendislik sanayilerinin önemli bir bölümüdür ve Avrupa Birliği ekonomisinin başlıca dayanağı ve önemli temel direğidir ifadesi yer almaktadır. Raporun yayımlandığı dönemdeki Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Mr Günther Verheugen, yaptığı değerlendirmede Ekonomimizde yer alan birçok sektör, imalat sanayiinin verimliliği ve rekabet gücüne doğrudan veya dolaylı olarak bağımlıdır. Bu kapsamda Avrupa makina sanayinin rekabet gücü, Avrupa sanayilerinin rekabetçi olabilmesinin temel direğidir demiştir. 1.2. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Makina imalat sanayi bütün dünyada olduğu gibi ülkemizin sanayileşmesinin de itici gücüdür ve gelecekte de ülkemizin gelişiminin temel taşı olacaktır. Türk makina sanayi 1990 yılından bu yana yaklaşık % 20 oranında yıllık büyüme oranı göstermiştir. Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de makina imalatçılarının büyük çoğunluğu küçük ve orta ölçekli işletme (KOBİ) niteliğinde olup, bu yapı değişen ekonomik koşullara ve teknolojik gelişmelere karşı daha esnek ve hızlı cevap verme imkânı sağlamaktadır. Sektörde faaliyet 2
gösteren KOBİ lerin sahip olduğu ucuz işgücü avantajı ve gelişmiş mühendislik Belge becerileri, Başlığı makina imalatçılarının uluslararası pazarlarda rekabet şansını arttıran unsurlardır. Türk Makina İmalat Sanayinde, her türlü parça ve aksamın yüksek kalitede ve rekabet edebilir fiyatlarda üretimi yapılmaktadır. Üretim sürecinde yerli girdi oranı % 80 85 civarındadır. 1.3. Sektördeki Üretim Eğilimleri ve Üretilen BaĢlıca Ürünler Makina sanayinde üretilen başlıca ürün grupları: reaktör ve kazanlar; türbinler ve turbojetler; pompalar ve kompresörler; vanalar; klimalar ve soğutma makinaları; ısıtıcılar ve fırınlar; hadde ve döküm makinaları; gıda sanayii makinaları; tarım ve ormancılık makinaları; yük kaldırma, taşıma ve istifleme makinaları; inşaat ve madencilik makinaları; kâğıt ve matbaacılık makinaları; yıkama, kurutma ve ütüleme makinaları; tekstil ve hazır giyim makinaları; deri işleme makinaları; kauçuk ve plastik işleme makinaları; metal işleme makinaları ve takım tezgâhları; motorlar ve yedek parçaları; büro makinaları; rulmanlar, silah ve mühimmat ile ambalajlama makinalarıdır. 3
1.4. Sektörün Alt Sektörleri ve EtkileĢim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Makina ve Aksamları Sektörünün bünyesinde yer alan en önemli alt sektörler İş Makinaları Sektörü, Takım Tezgâhları Sektörü ve Tarım Makinaları Sektörü dür. AB Komisyonunca hazırlanan raporda diğer sektörlerle ilişkiler konusunda şu bilgiler yer almaktadır: Makina sektörü, yatırım malı ekipmanları temin etmesi bakımından bütün önemli sanayi kolları ile stratejik bir işbirliği içindedir. Makinaların ve diğer mekanik ekipmanların performansı, tarım, balıkçılık, madencilik, inşaat, nakliye, proses endüstrileri ve diğerlerinin verimliliğinin artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle de ekonominin gelişmesi, tüm sanayi kollarının rekabet gücünün artmasına katkı sağlamaktadır. Birliğin sanayi geleceği ve sanayii gelişmiş ülkeler gurubunda Birlik sanayinin geleceği, büyük ölçüde makina sektörü ile ilişkilidir. 1.5. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Makina imalat sanayi, bazı iller çevresinde daha fazla yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bunlar; Bursa, İstanbul, Kocaeli, Trakya dâhil Marmara Bölgesi, İzmir, Eskişehir, Ankara, Konya, Gaziantep gibi illerdir. Çukurova bölgesi de bu kapsamda yer almaktadır. Takım tezgâhı imalatı ise, daha çok Bursa, Kocaeli, İstanbul, İzmir ve Konya da ön planda olan imalat konusudur. Gaziantep, daha çok tekstil (halı dokuma dâhil) ve gıda sanayii makinaları ile inşaat makinalarına öncelik veren bir konumdadır. Komşu ülkelere yakınlığı ve işbirliği olanağının artması nedeni ile bu ilimizde, son yıllarda daha değişik makina türlerinin imalatı da gelişim göstermektedir. Öte yandan, OSTİM Organize Sanayi Bölgesi ile Çankaya Üniversitesi arasında 22 Mayıs 2008 tarihinde İş ve İnşaat Makinaları Kümesi (İŞİM) kurulmuş ve bugüne kadar bu küme tarafından çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmiştir. 1.6. Sektörün Kapasite Kullanımı Sektöre ait kapasite kullanım oranından da görüleceği üzere, makine sektörü 2008 yılında elde etmiş olduğu düzeyi, 2011 yılı sonu ile aşmış bulunmaktadır. 4
Şekil 1. Kapasite Kullanım Oranı Belge Başlığı Kaynak: TCMB (NACE Rev.2, Başka yerde sınıflandırılmamış makina ve teçhizat imalatı) 1.7. Sektörün ĠĢyeri Sayısı ve Ġstihdamı TÜİK verilerine göre makina sektöründe 2009 yılı itibariyle 12.780 işletmede yaklaşık 133 bin civarında personel istihdam edilmektedir. Tablo 1. Makine Sanayi İşyeri Sayısı ve İstihdamı NACE Rev.2 2009 Girişim Sayısı Pay (%) Çalışanlar Sayısı Pay (%) BYS Makine ve Ekipman İmalatı 28 12.780 4,0 132.844 5,1 TOPLAM İMALAT SANAYİ C 320.815-2.584.773 - Kaynak: TÜİK Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makina ve Teçhizat İmalatı ortalama sanayi istihdam endeksi son yıllardaki en yüksek değerine 2011 yılı sonu itibariyle ulaşmıştır. Endeks, 2011 yılı ilk üç çeyrek verilerinin ortalaması olan 119,2 seviyesindedir. Şekil 2. İstihdam Endeksi Kaynak: TÜİK, * 2011 yılı için 1 inci., 2 nci ve 3 üncü çeyrek verileri kullanılmıştır (NACE Rev.2 Kod 28) 5
1.8. Sektörün Üretim ve Katma Değeri 2009 yılı TÜİK verilerine göre 15,2 milyar TL düzeyinde gerçekleşen makine sektörü üretim değerinin, aynı yıldaki 420,4 milyar TL lik Türkiye Toplam İmalat Sanayi içerisindeki payı %3,6 civarındadır. Tablo 2. Üretim ve Katma Değer 2009 NACE Rev.2 Kod Üretim Değeri Faktör Maliyetiyle (TL) Katma Değer (TL) 1 Gıda Ürünlerinin İmalatı 10 64.664.373.953 10.571.070.313 2 Ana Metal Sanayii 24 42.521.025.930 4.857.193.800 3 Motorlu Kara Taşıtı, Treyler ve Yarı Treyler İmalatı 29 33.512.673.806 6.571.744.261 4 Tekstil Ürünlerinin İmalatı 13 32.211.115.293 7.217.093.653 5 Giyim Eşyalarının İmalatı 14 28.482.289.825 5.656.462.972 6 Elektrikli Teçhizat İmalatı 27 24.916.592.304 5.848.638.874 7 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 23 24.272.592.462 6.435.788.666 8 Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (makine ve teçhizat hariç) 25 21.927.052.019 5.205.048.582 9 Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 20 21.866.712.214 3.986.446.200 10 Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı 22 21.182.561.843 5.044.180.596 11 Kok Kömürü ve Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 19 16.858.329.376 1.428.188.405 12 BYS Makine ve Ekipman İmalatı 28 15.177.640.706 4.208.711.066 DİĞER - 72.787.739.209 17.704.916.913 TOPLAM İMALAT SANAYİ C 420.380.698.940 84.735.484.301 Kaynak: TÜİK Ayrıca, Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makina ve Teçhizat İmalatı Sektöründe 2005=100 temel yıllı Sanayi Üretim Endeksi yıllık ortalama değeri 2009 yılında küresel daralma neticesinde 85,4 değerine gerilemiş ancak bu yıldan sonra büyük bir artış eğilimi göstermiştir. Endeks, 2011 yılı sonunda büyük bir artış ile 138,3 e yükselmiştir. 6
Şekil 3. Üretim Endeksi Belge Başlığı Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 1.9. Sektörün Cirosu Makina sektörü 2009 yılında toplam 16,5 milyar TL lik ciro yapmıştır. Sektörün toplam imalat sanayi cirosu içerisindeki payı ise % 3,7 dir. Tablo 3. Makine Sanayi Cirosu NACE Rev.2 2009 Ciro (TL) Pay (%) BYS Makine ve Ekipman İmalatı 28 16.468.404.794 3,7 TOPLAM İMALAT SANAYİ C 449.456.575.288 - Kaynak: TÜİK İmalat sanayi alt sektörlerinin Aralık ayındaki cirosunun, 2010 yılının aynı ayına göre yüzde değişim oranları incelendiğinde, en yüksek artışın % 44,8 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatında gerçekleştiği görülmüştür. Şekil 4. Ciro Endeksi Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) 7
1.10. Sektörün SipariĢ Endeksi Avrupa Birliği düzenlemelerine göre, imalat sanayi kısmında siparişle çalışan faaliyetlerde bulunan ve Sanayi Üretim Anketi'nin kapsamına giren iş yerlerinden, 2005=100 temel yıllı oluşturulan Sanayi Sipariş Endeksi nin 2011 yılı Aralık ayında, 2010 yılının aynı ayına göre değişim oranları incelendiğinde, en yüksek artış oranı yüzde 34 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatında görülmüştür. Şekil 5. Sipariş Endeksi Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) 1.11. Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri 2010 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2010 yılında bir önceki yıla göre % 14,6 artarak 9.268 milyon TL olarak hesaplanmıştır. Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) içindeki payı 2009 yılında %0,85 düzeyinde iken 2010 yılında % 0,84 olarak hesaplanmıştır. 1.12. Sektörün DıĢ Ticareti 84. fasıl itibariyle, Makine ve Aksamları Sektörü dış ticaretinde açık verildiği görülmektedir. Dış ticaret açığı, 2011 yılı sonunda, bir önceki yıla göre %31,1 lik bir artışla 15,5 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 8
Şekil 6. Makina ve Aksamları Fiili İthalat ve İhracatı Belge Başlığı Kaynak: TUİK (84. Fasıl) Tablo 4. Makina ve Aksamları Fiili İthalat ve İhracat Rakamları İHRACAT Değişim İTHALAT Değişim YILLAR (%) (%) DIŞ TİCARET DENGESİ 2005 5.246.419.256-16.400.314.593 - -11.153.895.337 - Değişim (%) 2006 6.516.725.596 24,2 18.998.763.088 15,8-12.482.037.492 11,9 2007 8.781.250.664 34,7 22.570.359.331 18,8-13.789.108.667 10,5 2008 10.258.590.486 16,8 22.539.347.921-0,1-12.280.757.435-10,9 2009 8.132.786.712-20,7 17.131.961.889-24,0-8.999.175.177-26,7 2010 9.413.410.924 15,7 21.266.829.661 24,1-11.853.418.737 31,7 2011 11.563.084.793 22,8 27.107.211.415 27,5-15.544.126.622 31,1 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) 9
1.12.1. Makina Sanayi Ġhracatı 84. fasıl itibariyle Türkiye nin, 2011 yılı itibariyle en fazla makina ve aksamları ihraç ettiği ülke Almanya olup, Almanya yı İngiltere, İran, Fransa ve İtalya takip etmiştir. En çok ihracat gerçekleştirilen ilk 10 ülkeye ait ihracat hacmi, 2011 yılı toplam makine ihracatının %58,6 sı düzeyindedir. Tablo 5. Ülkelere Göre Makina ve Aksamları Fiili İhracat Rakamları ÜLKE ADI 2008 2009 2010 2011 DEĞİŞİM (%) 2011/2010 1 ALMANYA 1.593.734.703 1.100.663.249 1.287.669.769 1.971.595.720 53,1 17,1 2 İNGİLTERE 665.010.648 547.720.795 672.136.225 869.823.276 29,4 7,5 3 İRAN 303.090.318 350.957.483 469.300.408 641.655.865 36,7 5,5 4 FRANSA 644.391.990 548.893.774 564.951.389 620.241.584 9,8 5,4 5 İTALYA 520.133.753 395.569.658 406.703.128 503.377.625 23,8 4,4 6 ROMANYA 327.173.729 332.642.206 452.410.849 499.223.180 10,3 4,3 7 RUSYA 461.308.212 217.874.896 276.361.088 498.817.687 80,5 4,3 8 A.B.D. 409.974.222 273.870.598 409.336.750 455.105.403 11,2 3,9 9 IRAK 244.814.914 328.708.557 415.978.401 433.882.830 4,3 3,8 10 İSPANYA 276.828.222 235.850.400 244.334.200 287.465.509 17,7 2,5 11 DİĞER 4.812.129.775 3.800.035.096 4.214.228.717 4.781.896.114 13,5 41,4 TOPLAM 10.258.590.486 8.132.786.712 9.413.410.924 11.563.084.793 22,8 100,0 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) Tablo 6. Makina ve Aksamları İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı TOPLAM İHRACAT MAKİNA İHRACATI TOPLAM İHRACAT YIL İÇERİSİNDEKİ ORAN 2005 73.476.408.143 5.246.419.256 % 7,14 2006 85.534.675.518 6.516.725.596 % 7,62 2007 107.271.749.904 8.781.250.664 % 8,19 2008 132.027.195.626 10.258.590.486 % 7,77 2009 102.142.612.603 8.132.786.712 % 7,96 2010 113.883.219.184 9.413.410.924 % 8,27 2011 134.954.361.571 11.563.084.793 % 8,57 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) 1.12.2. Makina Sanayi Ġthalatı 2011 yılı itibariyle Türkiye nin en fazla makina ve aksamları ithal ettiği ülke 84. fasıl kapsamında Almanya olup, bu ülkeyi sırayla Çin, İtalya, İngiltere Fransa ve Japonya takip etmiştir. İthalat sıralamasında yer alan ilk 10 ülkeden yaklaşık olarak 21,2 milyar dolarlık PAY (%) 10
ithalat gerçekleştirilmiştir. Bu miktar, toplam makina ve aksamları ithalatımızın Belge %78,2 sini Başlığı oluşturmaktadır. Tablo 7. Ülkelere Göre Makina ve Aksamları Fiili İthalat Rakamları ÜLKE ADI 2008 2009 2010 2011 DEĞİŞİM (%) 2011/2010 1 ALMANYA 4.386.237.921 2.901.074.228 3.631.203.934 5.078.180.951 39,8 18,7 2 ÇİN 3.247.283.179 3.305.014.511 3.616.097.149 4.505.218.990 24,6 16,6 3 İTALYA 2.730.998.034 1.858.473.811 2.498.769.031 3.652.315.584 46,2 13,5 4 İNGİLTERE 1.368.098.752 839.345.121 1.152.536.643 1.456.858.030 26,4 5,4 5 FRANSA 1.349.590.539 1.357.314.019 1.399.753.135 1.414.896.818 1,1 5,2 6 JAPONYA 1.384.963.018 909.590.205 1.104.485.374 1.362.255.923 23,3 5,0 7 A.B.D. 1.045.811.356 963.986.090 1.415.515.944 1.217.951.877-14,0 4,5 8 GÜNEY KORE 677.201.447 520.738.379 773.913.654 943.899.446 22,0 3,5 9 POLONYA 485.092.663 509.929.521 622.758.214 894.370.895 43,6 3,3 10 İSPANYA 674.735.236 462.359.087 480.308.788 663.609.003 38,2 2,4 DİĞER 5.189.335.776 3.504.136.917 4.571.487.795 5.917.653.898 29,4 21,8 TOPLAM 22.539.347.921 17.131.961.889 21.266.829.661 27.107.211.415 27,5 100,0 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) Tablo 8. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı TOPLAM İTHALAT MAKİNA İTHALATI TOPLAM İTHALAT YIL İÇERİSİNDEKİ ORAN 2005 116.774.150.907 16.400.314.593 % 14,04 2006 139.576.174.148 18.998.763.088 % 13,61 2007 170.062.714.501 22.570.359.331 % 13,27 2008 201.963.574.109 22.539.347.921 % 11,16 2009 140.928.421.211 17.131.961.889 % 12,16 2010 185.544.331.852 21.266.829.661 % 11,46 2011 240.833.236.364 27.107.211.415 % 11,26 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) PAY (%) 11
Tablo 9. Makina Sektörünün Tamamına Ait Türkiye Geneli Fiili İhracat-İthalat Rakamları MAKİNE SEKTÖRÜNÜN TAMAMINA AİT TÜRKİYE GENELİ FİİLİ İTHALAT-İHRACAT RAKAMLARI Değer ($) İHRACAT (OCAK-ARALIK) İTHALAT (OCAK-ARALIK) (%)Değişim KARŞILAMA ORANI 2010 2011 2010 2011 İhracat İthalat 2010 İHR-İTH KARŞILAMA ORANI 2011 REAKTÖRLER VE KAZANLAR 294.183.049 419.969.858 429.150.016 436.697.652 42,8 1,8 68,6 96,2 TÜRBİNLER-TURBOJETLER, HİDROLİK SİLİNDİR AKS.VE PRÇ. 254.852.648 274.382.042 1.357.646.221 946.921.947 7,7-30,3 18,8 29,0 POMPALAR VE KOMPRESÖRLER 577.765.695 718.589.991 1.675.813.655 2.038.332.436 24,4 21,6 34,5 35,3 VANALAR 320.367.381 395.112.001 709.186.282 962.652.747 23,3 35,7 45,2 41,0 KLİMALAR VE SOĞUTMA MAKİNELERİ 1.801.172.402 2.144.384.902 735.016.870 1.080.432.885 19,1 47,0 245,1 198,5 ISITICILAR VE FIRINLAR 229.066.988 273.765.756 456.554.981 765.959.102 19,5 67,8 50,2 35,7 HADDE VE DÖKÜM MAK., KALIPLAR, AKS. VE PARÇ. 252.290.205 363.760.068 449.666.928 747.162.670 44,2 66,2 56,1 48,7 GIDA SAN. MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ. 379.913.958 462.111.508 678.381.831 918.843.940 21,6 35,4 56,0 50,3 TARIM VE ORMANCILIKTA KULLANILAN MAK., AKS.,PARÇ. 340.193.031 403.415.902 463.072.190 745.261.793 18,6 60,9 73,5 54,1 YÜK KALDIRMA,TAŞIMA VE İSTİFLEME MAK.,AKS.,PARÇ. 153.344.626 203.681.749 699.453.132 889.126.752 32,8 27,1 21,9 22,9 İNŞAAT VE MADENCİLİKTE KULLAN. MAK. AKS. PARÇ. 814.782.972 1.195.089.102 1.625.279.866 2.339.056.592 46,7 43,9 50,1 51,1 KAĞIT İMALİNE VE MATBAACILIĞA MAHSUS MAK. 58.569.484 61.774.320 419.483.709 583.501.399 5,5 39,1 14,0 10,6 KURUTMA, YIKAMA MAKİNELERİ AKSAM VE PARÇALARI 1.056.434.491 1.123.181.450 251.527.580 341.752.276 6,3 35,9 420,0 328,7 TEKSTİL VE KONFEKSİYON MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ. 266.341.153 290.883.896 1.131.525.350 1.813.991.248 9,2 60,3 23,5 16,0 DERİ İŞLEME VE İMALAT MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ. 7.895.840 7.344.276 20.827.060 29.638.207-7,0 42,3 37,9 24,8 KAUÇUK, PLASTİK, LASTİK İŞLEME VE İMALİ MAK. 72.198.603 102.551.630 451.863.164 691.631.488 42,0 53,1 16,0 14,8 TAKIM TEZGAHLARI 505.845.384 625.223.135 1.273.908.986 1.962.900.708 23,6 54,1 39,7 31,9 MOTORLAR, AKSAM VE PARÇALARI 1.425.082.766 1.708.002.183 3.176.030.148 3.898.432.782 19,9 22,7 44,9 43,8 BÜRO MAKİNELERİ 101.751.502 117.463.850 3.128.109.741 3.287.146.387 15,4 5,1 3,3 3,6 RULMANLAR 85.490.075 116.062.031 347.275.755 420.872.218 35,8 21,2 24,6 27,6 SİLAH VE MÜHİMMAT 283.051.548 381.730.183 163.943.833 129.723.723 34,9-20,9 172,7 294,3 AMBALAJ MAKİNELERİ, AKSAM VE PARÇALARI 92.480.662 121.206.831 300.947.099 414.822.175 31,1 37,8 30,7 29,2 DİĞER MAKİNELER, AKSAM VE PARÇALAR 591.064.294 768.123.601 1.960.933.055 2.564.354.799 30,0 30,8 30,1 30,0 TOPLAM 9.964.138.757 12.277.810.265 21.905.597.452 28.009.215.926 23,2 27,9 45,5 43,8 Kaynak:TÜİK verileri 12 İHR-İTH
1.13. Sektörün Maliyet BileĢenleri Ülkemizde makina sektöründe işçilik en büyük maliyet kalemlerinin başında gelmektedir. Diğer bir deyişle, makina üretimi sermaye yoğun olmaktan çok işgücü yoğun bir sektördür. Dolayısıyla işçilik maliyeti ülkemiz için makina sektörü açısından hayati öneme sahip bir rekabet faktörüdür. Emek yoğun karakterini koruyan ülkemiz makina sektörü, bu yapısı ile gelişmiş ülkelerde de benzer karakter göstermektedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda makina imalatına yönelinmesi eğilimi söz konusudur. Bu talepler, ek bir mühendislik çalışması gerektirmektedir, artan maliyetler ise talep edildiği ülkelerde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işçilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanı sıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkân verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır. 1.14. Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler Ülkemizin AB Teknik Mevzuatını uyumlaştırmasıyla, makina imalatçılarımızın üretim aşamasında uymak zorunda olduğu bazı yönetmelikler bulunmaktadır. Başta 2006/42/AT sayılı Makina Emniyeti Yönetmeliği olmak üzere, gereken durumlarda aşağıda belirtilen yönetmeliklere ve imalatçılarımızın sorumluluğunda olmak üzere burada belirtilmemiş olan ilgili diğer mevzuata da uyulması zorunludur. Bu yönetmeliklerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: * 2006/95/AT sayılı Belirli Gerilim Sınırları Dâhilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik, * 2000/14/AT sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik, * 2004/108/AT sayılı Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği, * 94/9/AT sayılı Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (ATEX) * 97/68/AT sayılı Karayolu Dışında Kullanılan Hareketli Makinalara Takılan İçten Yanmalı Motorlardan Çıkan Gaz Ve Parçacık Halindeki Kirletici Emisyonlara Karşı Alınacak Tedbirlerle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği. İlgili yönetmeliklere uygun imalat yapılması ülkemizde bir zorunluluk olmakla birlikte, üreticilerimizin ürünlerini AB ve Dünya pazarlarına açmak için de bir anahtardır. 13
2012 yılı Şubat ayı itibariyle 2006/42/AT sayılı Makine Emniyeti Yönetmeliği kapsamında 5 adet, 94/9/AT sayılı ATEX Yönetmeliği kapsamında ise 2 adet ulusal onaylanmış kuruluş Bakanlığımız tarafından atanmış bulunmaktadır. 1.15. Sektörün 2013-2023 Projeksiyonu Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yürütülen Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılımı Projesi kapsamında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracat rakamına ulaşılabilmek amacıyla 2023 yılında Makina ve Aksamları Sektörü İhracatının 100 milyar dolar olması öngörülmüştür. Dünya pazarından %2,3 lük bir pay sahibi olunması amaçlanan çalışmada Yıllık Ortalama Artış Oranının %17,8, Türkiye İhracatı içerisindeki payın ise %18,34 olması planlanmıştır. Şekil 7. Sektör İhracat Gelir Hedefi Kaynak: TİM - 2023 Türkiye İhracat Stratejisi Projesi 14
2. SEKTÖRÜN 2011 YILI DEĞERLENDĠRMESĠ 2.1. Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi Makine sektörüne yönelik olarak Sanayi Üretim Endeksi aylık bazda incelendiğinde endeks değişiminin bir önceki yılın aynı ayına göre, benzer bir seyir izlediği görülmektedir. Şekil 8. Üretim Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 2.2. Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi Sektöre ait kapasite kullanımı, Mayıs ile Aralık ayları arasında fazla bir değişim göstermemiştir. Şekil 9. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık) Kaynak: TCMB (NACE Rev.2, Başka yerde sınıflandırılmamış makina ve teçhizat imalatı) 15
2.3. Sektörün Ġhracat ve Ġthalat Değerlendirmesi Makine sektörünün bir önceki yıla göre aylık ihracatındaki en yüksek artışın 2011 yılı Ağustos ayında gerçekleştiği dikkat çekmektedir. En yüksek değer ise Aralık ayında sağlanmıştır. Tablo 10. Aylık Bazda İhracat Değerleri Ay 2010 2011 Değişim (%) Ocak 614.089.931 748.227.315 21,8 Şubat 690.252.129 842.219.446 22,0 Mart 786.808.722 999.568.081 27,0 Nisan 811.643.589 1.012.381.065 24,7 Mayıs 756.644.358 989.722.799 30,8 Haziran 784.316.688 1.028.691.263 31,2 Temmuz 816.212.406 979.907.280 20,1 Ağustos 762.591.516 1.018.950.737 33,6 Eylül 765.734.034 903.421.663 18,0 Ekim 888.628.010 1.010.173.290 13,7 Kasım 751.281.200 915.763.516 21,9 Aralık 985.208.341 1.114.058.338 13,1 TOPLAM 9.413.410.924 11.563.084.793 22,8 Kaynak: TUİK (84. Fasıl) Şekil 10. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (84. Fasıl) 16
Makine sektörünün bir önceki yıla göre aylık ithalatındaki en yüksek artışın 2011 Belge yılı Başlığı Haziran ayında gerçekleştiği dikkat çekmektedir. En yüksek değere ise yine Haziran ayında ulaşılmıştır. Tablo 11. Aylık Bazda İthalat Değerleri Ay 2010 2011 Değişim (%) Ocak 1.242.820.839 1.616.722.017 30,1 Şubat 1.367.623.992 1.716.857.541 25,5 Mart 1.687.203.151 2.565.094.490 52,0 Nisan 1.645.019.726 2.596.171.413 57,8 Mayıs 1.663.232.346 2.478.825.791 49,0 Haziran 1.749.179.293 2.816.887.393 61,0 Temmuz 1.856.910.743 2.414.200.341 30,0 Ağustos 1.834.444.786 2.192.158.884 19,5 Eylül 1.830.831.357 2.085.176.541 13,9 Ekim 1.872.663.059 2.143.771.122 14,5 Kasım 1.859.219.385 2.093.378.872 12,6 Aralık 2.657.680.984 2.387.967.010-10,1 TOPLAM 21.266.829.661 27.107.211.415 27,5 Kaynak: TUİK Verileri (84. Fasıl) Şekil 11. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (84. Fasıl) 17
2.4. Sektörün Ciro ve SipariĢ Endeksi Değerlendirmesi Makina sektörüne ait Aylık Ciro ve Sipariş endeksleri bir önceki yıla paralel bir seyir izlemiştir. Şekil 12. Ciro Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) Şekil 13. Sipariş Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) 18
2.5. Son Dönemdeki Sektöre ĠliĢkin Türkiye ve Dünyadaki GeliĢmeler Belge Başlığı Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2011-2014), 2/5/2011 tarih ve 2011/10 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararıyla onaylanarak uygulamaya girmiş ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Nihat ERGÜN tarafından 3 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul Hilton Hotel de, sektör temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilen tanıtım toplantısıyla kamuoyuna açıklanmıştır. Belgenin uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla oluşturulan Yönlendirme Kurulunun ilk toplantısı, 3 Ağustos 2011, ikinci toplantısı ise 7 Şubat 2012 tarihinde Sanayi Genel Müdürü Sayın Süfyan EMİROĞLU başkanlığında yapılmıştır. Yönlendirme Kurulu 2. Toplantısında katılımcılar ile birlikte değerlendirilen ve Haziran - Aralık 2011 dönemi boyunca eylemler nezdinde sağlanan gelişmelerin derlendiği I. UYGULAMA, İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU önümüzdeki günlerde Bakanlığımız (http://www.sanayi.gov.tr) ve Genel Müdürlüğümüz (http://sgm.sanayi.gov.tr) web sayfalarında yayımlanacaktır. 19
KAYNAKÇA 1. Türkiye Makina Sektörü Strateji ve Eylem Belgesi Taslağı (2011-2014) 2. TCMB İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Aylık Toplu Sonuçları 3. Türkiye İstatistik Kurumu Veri Tabanı 4. Trademap Veri Tabanı 5. Türkiye İhracatçılar Meclisi 2023 İhracat Stratejisi Sektörel Kırılımı Projesi 20