ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH KURUMU YÜZEY ARAŞTIRMASI PROJELERİ PROJE RAPORU PROJE KODU ---------- PROJE ADI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ NEVŞEHIR İLİ MIYOSEN DÖNEM FOSIL YATAKLARI YÜZEY ARAŞTIRMASI DOÇ.DR. OKŞAN BAŞOĞLU PROJE EKİBİ Prof. Dr. Uğur Doğan Doç. Dr. Pınar Gözlük Kırmızıoğlu Yrd. Doç. Dr. Mustafa Karabıyıkoğlu Öğr. Gör. Ayhan Yiğit Araş. Gör. Simge Gökkoyun Ant. Özge Kahya FAKÜLTE/ENSTİTÜ/YÜKSEK OKUL EDEBİYAT FAKÜLTESİ BÖLÜM/ANABİLİM/BİLİM DALI ARKEOLOJİ RAPOR TARİHİ 15. 01. 2014
PROJE RAPORU PROJENİN AMACI, ÖNEMİ, KAPSAMI VE YAPILAN ÇALIŞMALARIN BELİRTİLMESİ Planladığımız yüzey araştırmasında Miyosen dönem fosil yataklarının araştırılması ve tespiti, bunun yani sira fosil yataklarindan elde edilen fosil buluntulardan yola çikarak bölgenin miyosen dönem faunasının belirlenmesi amaçlanmaktadir. Bu nedenle bölgenin jeolojik yapılanması ve bunu takip eden coğrafi özellikler göz önünde bulundurularak Nevşehir ili bütünüyle ele alınmıştır. İl olarak Nevşehir birçok arkeolojik zenginliğinin yanı sıra çok önemli fosil yataklarına sahiptir. 2003 MTA raporunda belirtildiği gibi Orta Anadolu nun önemli fosil yataklarından olan Nevşehir Ürgüp formasyonu Kızılırmak havzasının güney bölümünü oluşturur. Kızılırmak havzası Anadolu da hem arkeolojik hem de paleontolojik açıdan oldukça önemlidir. İnsanlık tarihi boyunca bu bölgede çeşitli uygarlıklar doğmuş çok önemli yerleşim yerleri kurulmuştur. Bunun yanı sıra sahip olduğu coğrafi ve jeolojik özelliklerden dolayı da paleontoloji açısından bir fosil deposu halindedir. Bu havzanın batı kenarında yapılan kazılarda bulunmuş fosiller 14 milyon yıl öncesine, Orta Miyosen döneme tarihlendirilmiştir. Yine aynı bölgede Çorakyerler kazısından 8 milyon yıl öncesine tarihlendirilen çok önemli bir hominoid fosilinin yanı sıra çok sayıda hayvan fosilleri bulunmuştur. Bu kadar önemli fosil buluntularının ele geçtiği Kızılırmak havzasının güney bölümünü oluşturan Nevşehir bölgesi de ivedilikle araştırılmalıdır. Çünkü bu bölgeler birbirinin devamı ve birbirini tamamlar niteliktedir. Asya ve Avrupa arasında bir kara köprüsü görevi üstlenen Anadolu nun geçirdiği bu tektonik hareketler fosilleşme ortamları yaratmış ve ele geçen fosiller Anadolu nun doğa tarihine ve biyolojik kültür miraslarına ışık tutmuştur. Günümüzde devam eden birçok omurgalı fosil kazısı Dünya üzerinde görülmüş canlı çeşitliliği açısından önemli buluntular vermektedir. Özellikle Kızılırmak Havzası üzerinde yapılan yüzey araştırmaları sonucunda Miyosen çökellerinde birçok fosil içeren tabaka tespit edilmiştir. Çalışmanın merkezindeki Nevşehir İli, doğudan batıya doğru çukurluğu artan Kızılırmak Vadisi nin ikiye ayırdığı, güney ve kuzey bölgelerine gidildikçe yükselen bir kara konumundadır. Maden Tetkik Arama Enstitüsü nün Nevşehir İli nde daha önce yapmış olduğu yüzey araştırmasında Karain, Taşkınpaşa, Yüksekli bölgelerinde Miyosen çökellerine ait memeli fosil tabakaları tespit edilmiştir. Karain memeli fosil bulgu yeri, Ürgüp-Karain in ortalama 1 km batı-kuzeybatısında yer alan Ören mevkiinde olup (Şenyürek, 1954), yaşı son Saraç ın (2001) gerçekleştirdiği son çalışmalarda Turoliyen (MN 11-12) olarak değerlendirilmektedir. Taşkınpaşa memeli fosil bulgu yeri, Nevşehir-Ürgüp ün yaklaşık 16 km güneydoğusunda bulunan Taşkınpaşa köyü yanındaki tüf tabakaları içerisinde yer almaktadır. Şenyürek (1954) faunayı Ponsiyen e (Alt Pliyosen) tarihlendirirken, Sickenberg ve ark. (1975) bulgularındaki Hipparion ların Kınık fauna grubununkilere benzemesi esasına dayanarak, burayı Alt Turoliyen olarak değerlendirmiştir. Son araştırmalara göre (Saraç, 2001) ise, Taşkınpaşa memeli fosil bulgu yerinin yaşı Turoliyen (MN 13) olarak belirlenmiştir.yüksekli Köyü memeli fosil bulgu yeri, Nevşehir-Gülpınar da Yüksekli köyünün Mahmutlar Deresi mevkiinde olup (Tekkaya, 1974b), lokalitenin yaşı son çalışmalarda (Saraç, 2001) Vallesiyen ve Turoliyen (MN 9-12) katları arasına tarihlendirilmiştir. Bütün bu bilgiler ışığında, Orta Kızılırmak Havza sını içeren Nevşehir Neojen Dönem Fosil tabakaları yüzey araştırması ile doğa tarihine ışık tutacak önemli fosillerin bulunması amaçlanmıştır.
Böylece yapılan araştırmalarla Anadolu nun doğa tarihi açısından önemi ve bu fosillerin birbiri ile olan bağlantısı saptanmaya çalışılmış ve bu tür kültürel miraslar kayıt altına alınmaya çalışılacaktır. PROJENİN YÖNTEMİ Amaçlanan sonuca ulaşmak için izlenecek teknik yol öncelikle arazi taramasıdır. Araştırma ekibi ile eşzamanlı yürütülen taramada yönetmeliğe göre yüzeye çıkmış olan materyal örnek olarak toplanabilmekte, sedimana gömülü halde olan materyal ise alınamamaktadır. Bu durumda, yüzeyden alınabilecek durumda olan örnekler alındıkları yer, tarih ve özellik açısından kayıt altına alınarak paketlenmektedir. Sedimana gömülü halde tespit edilenler ise fotoğraflanmakta ve koordinatları kaydedilmektedir. Yüzey araştırması süresi bitiminde, toplanan fosil örneklerin listesi Nevşehir Müzesi ne teslim edilip; yine müzeden alınan resmi izinle üniversitedeki çalışma merkezine taşınmaktadır. Bu, çalışmanın arazi çalışması süresince uygulanan yöntemini oluşturmaktadır. Merkeze getirilen fosillerden ilk aşamada radyoaktif yaşlandırma (ESR ve C14) için örnekler alınmaktadır. Daha sonra laboratuvar ortamında temizlenmekte ve onarılmaktadır. Ardından gerekli görüldüğü durumda çizimi yapılmakta ve her birinin fotoğrafı çekilmek suretiyle kayıt altına alınmaktadır. İkinci aşamada onarılan kemiklerden tanımlanabilir durumda olanlar için cins \ tür bazında saptamalar yapılmaya çalışılmaktadır (Schmid 1972, Hesse ve Wapnish 1985, Hillson 1992, Hillson 2005, Davis 1995). Daha sonra toplanan materyal ile ilgili iki farklı literatür taraması yapılmaktadır: -Materyalin ele geçtiği bölgenin baz alındığı literatür taraması, -Materyalin cins/türünün baz alındığı literatür taraması. Yapılan bu çalışmaların sonucunda elde edilen relativ (Bir materyali diğerine göre ya da bir referans noktasına göre yerleştirip, bir şeyin ötekine göre eski ya da eski ya da yeni olduğunu saptar) ve kronometrik sonuçlar karşılaştırılarak bulgularımızın dünya ve Anadolu da yeri ve önemi belirlenir. Tanımlanabilen yeni cins/türler faunaya eklenmektedir. PROJENİN BULGULARI Nevşehir İli ve İlçelerinde gerçekleştirmiş olduğumuz Miyosen Dönem fosil yatakları yüzey araştırmasının en önemli sonucu Ürgüp- Sofular da yoğun buluntu veren yeni bir lokalite tespit edilmiş olmasıdır. İlk bulgularımıza göre çeşitli hayvan türlerinden örnekler içermesi de oldukça dikkat çekicidir. Bunun yanı sıra Ürgüp- Taşkınpaşa, Gülşehir-Yüksekli ve Ürgüp-Cemil Köy zengin fosil yatakları içermektedir. Tespit edilen lokalitelerin ve elde edilen buluntuların analiz çalışmaları yıl boyunca devam edecektir. Tanımlanabilen yeni cins/türler faunaya eklenecektir. Belirlenen fauna listesi aşağıda verilmiştir. Ancak en önemli nokta bölgenin Miyosen Dönem fosil yatakları açısından oldukça zengin göründüğüdür. Bölgenin paleontolojik ve paleocoğrafik açıdan önemini ortaya koyma amacımızı gerçekleştirmek ancak böyle zengin lokalitelerin tespiti ile mümkün olabilecektir. Çünkü Miyosen Dönem büyük memelilerin ve primat ailesinin gelişimi açısından oldukça önemlidir. Anadolu, miyosen dönemde Asya-Afrika-Avrupa kıtaları arasında bir köprü oluşturduğundan canlıların özellikle de büyük memelilerin göçlerinin iz sürdüğü bir yarımada olarak önemini korumaktadır. Yapılan araştırmalar Nevşehir bölgesinin oldukça önemli olduğunu ortaya koymuştur. Nevşehir formasyonu Kızılırmak havzasının güney bölümünü oluşturur. Bu bölge sahip olduğu coğrafi ve jeolojik özelliklerden dolayı paleontoloji açısından bir fosil deposu halindedir. Bu havzanın batı kenarında yer alan ve paleontoloji açısından dünya literatüründe yer alan Çandır ve Çorakyerler in devamı niteliğindedir.
1. Tespit edilen miyosen dönem fosil yatakları Yüzey araştırmaları sonunda Nevşehir de paleontolojik bir kazı çalışmasının başlatılması gerektiği sonucuna varılmış ve girişimler başlatılmıştır. Ayrıca bulunan tüm lokalitelerin koordinatları alınarak harita üzerinde yerleri belirlenmiştir. Araştırmamız süresince bulunan bütün lokaliteler bu şekilde koordinatlanarak Nevşehir İli nin ve Kızılırmak havzasının fosil yatakları açısından genel bir görüntüsünün elde edilmesi amaçlanmaktadır. Nevşehir İli ve İlçeleri Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey Araştırması Buluntu Noktalarını Gösterir Harita 2. Tanımlaması yapılan fauna listesi ve fotoğraflar ÜRGÜP / TAŞKINPAŞA: Örnek olarak tek toynaklılar takımından at ailesine ait alt çene fosil parçaları tespit edilmiş ve fotoğraflanmıştır. ( Fotoğraf 1-2 ) Fosil yatağı, derin ve peri bacalarıyla çevrili vadi yamaçlarının üst kısımlarında yer yüksek platolarda bulunmuştur. Fotoğraflama ve koordinat alma çalışmaları yapılmış, fosillerin bulunduğu yer haritada işaretlenmiştir. Tanımlanan fauna aşağıda sıralanmıştır: Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar )
Bovidae (inek, koyun, geyik vb.) Giraffidae (zürafa) Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar ) Equidae (at) Hipparion sp. Takım: Proboscidea ( Hortumlular ). Gomphotheriidae (fil)
Ürgüp / Taşkınpaşa dan Görüntüler Fotoğraf 1: Taşkınpaşa dan Hipparion sp. ye Ait alt Çene ve Diş Parçaları
Fotoğraf 2: Taşkınpaşa dan Hipparion sp. ye Ait Alt Çene ve Diş Parçaları ÜRGÜP / CEMİL KÖY: Araştırdığımız alanlar içinde bulunan Cemil Köy de yeniden gözden geçirilmiş, fakat in situ olarak bir buluntu ele geçmemiştir. Sürüklenmiş ve yüzeyden elde edilen fosillerin incelenmesi sonucu belirlene fauna aşağıda sıralanmıştır. Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar ) Bovidae (inek, koyun, geyik vb.)
Giraffidae (zürafa) Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar ) Equidae (at) Hipparion sp. Rhinocerotidae (gergedan) Takım: Carnivora ( Etoburlar) Mustelidae ( kedigiller ) Takım: Proboscidea ( Hortumlular ) Gomphotheriidae (fil) Ürgüp / Cemil Köy den Görüntüler
ÜRGÜP / SOFULAR: Buluntular Geç Miyosen yeşil killi tabakadan elde edilmiş, in situ olmayanlardan örnekler toplanmıştır ( fotoğraf 3,4,5 ). Fosil lokalitesinin az kalınlıklı sediman içinde çok geniş alanlara yayıldığı ve oldukça verimli olduğu saptanmıştır. Bulunan fosil kemiklerin ilk incelemesine göre tanımlanan fauna aşağıda sıralanmıştır: Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar ) Bovidae (inek, koyun, geyik vb.) Giraffidae (zürafa) Suidae (domuz) Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar ) Equidae (at) Hipparion sp. Rhinocerotidae (gergedan) Takım: Carnivora ( Etoburlar) Hyaenidae ( sırtlan) Takım: Proboscidea ( Hortumlular ) Gomphotheriidae (fil)
Fotoğraf 3: Sofular dan Genel Görünüm ve Buluntu Yeri Fotoğraf 4: Gergedana Ait Alt Çene Örneği
Fotoğraf 5: Sofular dan Fosil Örnekleri
GÜLŞEHİR / YENİYAYLACIK: Gülşehir ilçesinde yer alan Yeniyaylacık köyü daha önceki yıllarda olduğu gibi tekrar incelenmiştir. İnsitu olarak fosil bulgusuna rastlanmamıştır. Yeniyaylacık Köyü Miyosen Tabakaları Gülşehir Yeniyaylacık Köyü Devkemiği Mevkii Görüntüleri
BİLİME SAĞLANAN KATKILAR Yapılan araştırmalar Nevşehir bölgesinin oldukça önemli olduğunu ortaya koymuştur. Nevşehir formasyonu Kızılırmak havzasının güney bölümünü oluşturur. Bu bölge sahip olduğu coğrafi ve jeolojik özelliklerden dolayı paleontoloji açısından bir fosil deposu halindedir. Bu havzanın batı kenarında yer alan ve paleontoloji açısından dünya literatüründe yer alan Çandır ve Çorakyerler in devamı niteliğindedir. Yüzey araştırmaları sonunda Nevşehir de paleontolojik bir kazı çalışmasının başlatılması gerektiği sonucuna varılmış ve girişimler başlatılmıştır. Bu çalışmalar sonucu Nevşehir bölgesi sahip olduğu zengin yataklar sayesinde dünya literatürüne girecek ve bölgenin doğa tarihi tespit edilip korunacaktır. Doç. Dr. Okşan BAŞOĞLU