T.C. MERKEZ BANKASI PARA POLĐTĐKASI UYGULAMALARI OCAK 2002 1
Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı Para politikası açısından veri koşullar: - Merkez Bankası özerk - Dalgalı kur rejimi 1- Sıkı para ve maliye politikaları 2- Bankacılık ve kamu finansmanı reformları 2
Ancak, Sorunlar: 1- Yapısallar ile ilgili tartışmalar Đç borcun sürdürülebilirliği? Bekleyişler yeniden olumsuz TL aşırı değer kaybetti, faizler yükseldi 3
Ocak 1999 - Temmuz 2001, Bekleyişler: Genel Gidişat Eğilimi (Sanayi dalındaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla görüşler (iyimser eksi kötümser, yüzde) 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 9901 9903 9905 9907 9909 9911 0001 0003 0005 0007 0009 0011 0101 0103 0105 0107 4
Bekleyişler Neden Önemli? Aynı iktisadi temeller çok farklı sonuçlara yol açabilir. Neden? Bekleyişler Đki ekonomi; Birinde bekleyişler olumlu, diğerinde olumsuz. Olumsuz ekonomi: Yerli para değersiz, faizler yüksek, enflasyon yüksek. 5
Ancak, Sorunlar: 2- Dalgalı kur rejimine uyum sorunları Đstikrarlı bir ekonomik ortam için, iktisadi temellerin düzgün olması gerekir. Değilse, herhangi bir para politikası ya da kur rejimi ile istikrarlı bir ortam yaratılamaz. Bu gerçek, kur rejimi tartışmalarında gözardı edilmiştir. Geçmişinin olmaması; Piyasa oyuncuları nasıl davranacaklarını bilmiyorlar, MB davranışını kestiremiyorlar Açık pozisyon Müdahale ikilemi Spekülasyon Yerli yabancı banka ayrımı? Değişen uyum hızı 6
Ancak, Sorunlar: 3- Çapa sorunu Ekonominin bir nominal çapaya ihtiyacı vardır Ekonomik birimlerin önlerini görmeleri, geleceğe yönelik hesap yapmaları için bir çapa gereklidir. Çünkü, nominal çapa bekleyişleri şekillendirir, geleceğe yönelik belirlilik sunar, karar alım süreçlerine yardım eder. Döviz kuru Denenmiştir, mümkün değildi. Enflasyon çapası Enflasyon hedeflemesi rejiminde bir çapadır: Ama ön koşulları oluşmadı Parasal büyüklükler Đlişki zayıf ama başka çare yok. 7
Sorunlar Aşılıyor: 11 Eylül e rağmen... Đktisadi temeller kuvvetlenmiş, reform sürecine ve programın sürdürülemeyeceğine ilişkin gereksiz tartışmalar sona ermiştir. Đç borcun sürdürülebilirliği anlaşılmıştır. Bekleyişler hak ettiği olumluluk düzeyine ulaşmaya başlamıştır. Döviz kuru istikrar kazanmıştır. Dış dünya politikalarımızı benimsemiş, Arjantin ile farkımız anlaşılmıştır. Bu eğilim yurtdışı spreadlerimizden kolaylıkla görülmektedir. 8
Ocak 1999 - Aralık 2001, Bekleyişler: Genel Gidişat Eğilimi (Sanayi dalındaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla görüşler, (iyimser eksi kötümser, yüzde) 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 9901 9903 9905 9907 9909 9911 0001 0003 0005 0007 0009 0011 0101 0103 0105 0107 0109 0111 9
Enflasyon Üzerine Tüm dünyada enflasyon hızla düşmektedir. Oranlar son 25 yılın en düşük seviyeleridir. Türkiye hariç 10
180 Ülke Grupları Đtibarı ile Ortalama TÜFE Oranları 180 160 160 140 140 T Ü F E 120 100 80 Gelişmekte Olan Latin Amerika Ülkeleri Türkiye 120 100 80 60 60 40 Doğu Bloku Ülkeleri 40 20 0 Gelişmiş Ülkeler Kaynak: World Development Indicators, World Bank Gelişmekte Olan Asya Ülkeleri 1983-1992 1993-2002 2001 Dönemler 11 20 0
Enflasyon Üzerine Dünyada para politikaları enflasyonla mücadelede başarılı olmuşlardır. Nasıl? 1- Bir Hedefin Gözetilmesi. Belli bir büyüklük; döviz kuru, parasal büyüklükler veya enflasyonun kendisi tek başına veya birlikte doğrudan hedeflenmektedir. Bu kapsamda, giderek daha çok sayıda ülke enflasyonun kendisini hedeflemeye yönelmektedir. 12
Para Politikası Çerçevesinde, 91 Ülke Đçinde Enflasyon, Parasal Büyüklükler veya Döviz Kuru Hedeflemesi Yapan Ülkelerin Yüzde Payları 1990 Yılı 14% Enflasyon 54% 32% Parasal Büyüklük Döviz Kuru Döviz Kuru 1999 Yılı Enflasyon 34% 40% 26% Parasal Büyüklük 13 Kaynak: Bank of England web sitesi
2- Hedeflerin Açıklanması Hedefler açık ve net bir biçimde, bir büyüklük veya bu büyüklüğün içinde yer alacağı bir band şeklinde, kamuoyuna duyurulmaktadır. 14
91 Ülke Đçinde Para Politikası Uygulamasında Hedeflerini Açıkça Kamuoyuna Duyuran ve Duyurmayan Ülke Sayıları 1990 Yılı Açık bir hedef belirten ülke sayısı 50 Açık bir hedef belirtmeyen ülke sayısı 41 1999 Yılı Açık bir hedef belirtmeyen ülke sayısı 2 Açık bir hedef belirten ülke sayısı 89 Kaynak; Bank of England web sitesi 15
3- Sorumluluk Paylaşımı Parasal büyüklük hedeflemesinin yapıldığı ülkelerde, hedef ile ilgili sorumluluk büyük oranda merkez bankasına ait olmaktadır. Enflasyon hedeflemesi yapan ülkelerde ise sorumluluk, ağırlıklı olarak, hedefin, toplumun hemen hemen tüm kesimlerini doğrudan ilgilendirmesi ve kapsamının genişliği itibarı ile hükümet ile birlikte merkez bankasına aittir. 16
Açık Bir Biçimde Hedefleme Yapan Ülkelerde, Hedeflemeyi Kim Yapıyor? Merkez Bankası MB+Hükümet Beraber Hükümet Döviz Kuru 48 Ülke 10 14 18 Merkez Bankası MB + Hükümet Beraber Parasal Büyüklük 37 Ülke 28 10 1 Hükümet Merkez Bankası MB + Hükümet Beraber Hükümet Enflasyon 17 23 15 55 Ülke 0% 20% 40% 60% 80% 100% Kaynak; Central Banking, cilt 11, sayı 3, Şubat 2001 17
Merkez Bankalarının Kurumsal Tasarımlarında Ön Plana Çıkan Hususlar Bağımsızlık Şeffaflık Hesapverebilirlik 18
Nasıl Bir Ortamdayız? Dalgalı kur rejiminde kur istikrarı Ters para ikamesi başlamıştır. Dünya ekonomilerinde olumlu bekleyişler Türkiye ekonomisinde olumlu bekleyişler 19
Nasıl Bir Ortamdayız? Enflasyon Gerçekleşmeler: Döviz kuru, Tarım fiyatları, Kamu fiyatları, Bekleyişler; gerçekleşmeler üzerinde etkili olmuştur. Đç talep daralmasına rağmen. Beklentiler: -Şirketler kesimi 12 aylık enflasyon beklentisi TEFE yıllık % 58.4 de - 3 aylık dönem için olumlu gelişmeler - Finans sektörü beklentileri 20
65 60 55 50 45 40 35 30 25 Gelecek 12 Aylık Dönemde Enflasyon Beklentileri 12.99 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 2.01 4.01 6.01 8.01 10.01 12.01 12.99 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00 12.00 2.01 4.01 6.01 8.01 10.01 12.01 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80 Gelecek 3 Aylık Dönemde Enflasyon Beklentisi Eğilimi (TEFE, yukarı-aşağı farkı, yüzde) 21
Nasıl Bir Çerçeve? (1) Kamu kesiminin yeniden yapılanması Gevşek kamu harcamalarışirketler kesimine destek mi? Bu tür bir uygulama ile; Reel faiz yukarı, faiz dışı fazla aşağı, net dış borç ödemeleri yukarı: Đç borç reel olarak büyür, sürdürülemezlik gündeme gelir Artan risk primi kuru etkiler, Bekleyişler olumsuza döner. Dış finansal destek Bankacılık reformuna devam Şirketler kesimi için önemli Merkez Bankası destek olmuştur Fiyat istikrarını amaçlayan bir Merkez Bankası Yasamız ile; özerklik; amaç-araç bağımsızlığı, Maastrich kriterleri dikkate alınmıştır, şeffaflık; duyurular, istatistikler, PPK çalışmaları, hesapverebilirlik; Meclis, Hükümet, kamuoyu sunumları 22
Nasıl Bir Çerçeve? (2) Geçmiş alışkanlıkların aşılması Döviz kuru: neden - sonuç Geçmiş enflasyon, gelecek enflasyon - Geçmişin sonucu bugünkü enflasyon - Geçmişin koşulları aynen devam ediyor mu? - Endeksleme Kısa vadeli faizler uzun vadeli faizler 23
Nasıl Bir Para Politikası? (1) Parasal hedefleme Enflasyon hedeflemesi Örtük EH, gelecek dönem enflasyonuna odaklanılacak Para Tabanı: Nominal çapa, Performans kriteri olacak Para Tabanı nasıl artacak? Reel büyüme ve enflasyon hedefine paralel % 40 artış söz konusu Ters para ikamesi revizyon gerektirebilir Enflasyon? 24
Nasıl Bir Para Politikası? (2) Kısa vadeli faizler nasıl belirlenir? Geleceğe bakarak: Unsurlar? Ücretler Toplam arz ve talep Döviz kuru Enflasyonist beklentiler Kamu fiyatları Ödemeler dengesi Uluslararası gelişmeler 25
Nasıl Bir Para Politikası? (3) Kur politikaları - Bir miktar reel değer artışı; Ancak bu hedef değil bir tahmindir. - Ayrıca, ters para ikamesi + güçlü ödemeler dengesi > döviz arz fazlası > rezervler artıyor - Kısa vadeli oynaklığa müdahale edilecek. - Uzun dönem denge değerine karışılmayacak. Piyasalar - Aracılıktan çekilme: Kur ve faiz riskleri Karşı taraf riski Piyasa tarafından, piyasa koşulları altında dikkate alınmak zorundadır. 26
Nasıl Bir Para Politikası? (4) TL piyasaları APĐ, BPP, geç likidite penceresi Döviz piyasaları MB dışında vadeli işlem piyasalarının geliştirilmesi - TĐBOR uygulaması - SPK, ĐMKB ile işbirliği - BDDK: muhasebe sorunlarının çözümü - Maliye Bakanlığı: vergi konusu açıklığı KĐT lerin uyum sorunu, piyasa üzerinde etkileri 27
Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Güçlü bir çapadır. Fiyat istikrarına yönelik Merkez Bankası taahhüdünü güçlü bir biçimde içermektedir. Merkez bankasının bütün para politikası araçları, kamuoyuna açıklanmış bulunan enflasyon hedefini gerçekleştirmeye yönelik olarak kullanılacaktır. Hedefe yönelik araçların belirlenmesinde, parasal büyüklükler, kurlar da dahil olmak üzere, enflasyon hakkında bilgi içeren diğer tüm veri setleri aynı önemle kullanılacaktır. 28
Enflasyon Hedeflemesi 2002 yılı başında geçilecekti? Ne oldu? Đç konjonktür: Kamu maliyesi baskısı sürdü, enflasyon yüksek seyretti. Kur ve tarım fiyatları etkili oldu. Dış konjonktür: 11 Eylül, finans piyasalarında yaşanan belirsizlikler Ön koşulları oluştuğunda enflasyon hedeflemesine geçilecektir. 29
Ön koşullar? Kamu maliyesi baskısının azaltılması Kamu maliye politikası disiplininin sürmesi Kurun enflasyon üzerindeki etkisinin zayıflaması ve istikrara kavuşması Finansal derinleşme Geçmişe endeksleme alışkanlıklarından vazgeçilerek, ileriye dönük endeksleme sistemine geçilmesi. Bu noktada kamu kesimine önemli bir rol düşmektedir. Mal ve hizmet piyasalarının göreceli fiyat değişmelerine karşı esnek bir yapıya kavuşması Başarı önemli ölçüde diğer politikalarla desteklenmesine bağlıdır. 30
Yasal Hazırlıklar Teknik Hazırlıklar Yeni yönelim anketleri hazırlanmış, kısa ve orta vadeli tahmin grupları oluşturulmuş enformasyon bazı genişletilmiştir. Đletişimi artırmak, kamuoyunu bilgilendirmek amacı ile hedeflere, faiz değişikliklerine ve operasyonlara ilişkin halen yapılmakta olan basın duyuruları devam edecek, para politikası raporu adı altında ilki Kasım ayında yayımlanan rapor daha sonra enflasyon raporu adı altında dönemsel olarak yayımlanacak ve karar alma süreçlerine ilişkin her türlü bilgiyi içerecektir. 31
T.C. MERKEZ BANKASI PARA POLĐTĐKASI UYGULAMALARI OCAK 2002 32