) ) 2014 kpss eğitim bilimleri Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları REHBERLİK ve ÖZEL EĞİTİM Mustafa Alkan ogretiyoruz serisi ogretiakademi
) ogretiakademi Mustafa ALKAN Eğitim Bilimleri Rehberlik ve Özel Eğitim ISBN 978-605-4966-06-6 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Öğreti Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Öğreti Akademi ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Türkçe Redaksiyon: Cansel Işık Demir Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA (0312-384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25744 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 425 90 90 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 İnternet: www.ogretiakademi.com E-ileti: info@ogretiakademi.com
ÖN SÖZ Arkadaşlar Öğretiyoruz serisi adını verdiğimiz ve Öğreti Akademi yayınları ile size ulaştırdığımız bu kitaplarımız değişen sınav sisteminde KPSS eğitim bilimleri yükünü azaltacak kalın modüler setlere ihtiyaç gerektirmeyecektir. Öğretiyoruz serimizde eğitim bilimlerini ders anlatımı tarzında özellikle pratik ve uyarıları ile daha iyi anlayacak ve kafanızdaki soru işaretlerini gidermiş olacaksınız. Bizi izlemeye devam edin eğitim bilimlerin de istediğimiz netleri yakalayın. Hepinize 2014 KPSS ve diğer sınavlarınızda başarılar, huzurlu mutlu yarınlar diliyor, bana katlanan ve zamanını ayıran eşim, Neslihan ALKAN a ve oğlum Ahmet Bilal ALKAN a ithaf ediyorum... Mustafa ALKAN
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Çağdaş Eğitim Sistemi...5 2. BÖLÜM Rehberliğe Giriş... 11 3. BÖLÜM Rehberlik Türleri...21 4. BÖLÜM Rehberlik Hizmet Alanları...49 5. BÖLÜM Psikolojik Danışma Kuramları...61 6. BÖLÜM İletişim ve Çatışma Çözme Becerileri...67 7. BÖLÜM Bireyi Tanıma Teknikleri...81 8. BÖLÜM Rehberlikte Örgüt ve Personel...105 9. BÖLÜM Özel Eğitim ve Kaynaştırma... 115 KAYNAKÇA...127
Öğretı yoruz Eğı tı m Bilimleri Serisi Rehberlik ve Özel Eğitim
1. Bölüm Çağdaş Eğitim Sistemi
Rehberlik ve Özel Eğitim Çağdaş Eğitim Sistemi Rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetleri çağdaş eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Çağdaş eğitimi geleneksel eğitimden ayıran öğrenci kişilik hizmetleridir. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleride öğrenci kişilik hizmetlerindendir. Rehberlik hizmetlerini daha iyi anlayabilmek için eğitimi işlev ve amaçlarını, eğitim anlayışlarını şöyle bir hatırlamakta fayda var diyerek başlayalım. EĞİTİM, bireyin kendi yaşantıları yoluyla davranışlarında kasıtlı kültürleme ile istendik değişiklikler oluşturma sürecidir. (Kasıtlı, planlı bir şekilde istendik; hedefe uygun bir şekilde.) EĞİTİM AMACI, bireyi bir bütün olarak (bilişsel, bedensel, sosyal, duygusal) kendisine ve topluma yararlı bir şekilde geliştirmektir. EĞİTİMİN İŞLEVLERİ Bireyselleştirme (Bağımsız Özerk Birey) Toplumsallaştırma (Sosyal Birey) Bireyi kendisi için yetiştirme Bireyi toplum için yetiştirme Kendisini gerçekçi bir şekilde tanıyan potansiyellerinin farkında olan, kendi ayakları üzerinde durabilen, kendi kararlarını verebilen karşılaştığı problemleri çözebilen özerk bireyler yetiştirmek İçinde yaşadığı toplumu iyi tanıyan, kültürünü ve değerlerini, içselleştiren, toplumsal sorumluluklarını bilen toplumun düzeni ve sorumluluğu için iyi insan, iyi vatandaş, nitelikli insan gücü yetiştirmek, iş yaşamı için yaratıcı, esnek, gelişmeye açık verimli, üretken bireyler yetiştirmek. EĞİTİM ANLAYIŞLARI Geleneksel Eğitim Anlayışı Öğretmen ve konu merkezli olan, Daimici ve esasici felsefeye dayalı, Bireyin sadece zihinsel ve akademik gelişimine önem veren, onu bilgi yüklenilmesi gereken bir varlık olarak gören, Bireysel farklılıkları gözardı ederek herkes için aynı standart bir programı savunan, Öğretmeni aktif, öğrenciyi pasif kılan ve öğretimi vurgulayan rehberlikten ve öğrenci kişilik hizmetlerinden yoksun olan, Sadece öğretim ve yönetimden oluşan bir anlayıştır. Çağdaş Eğitim Anlayışı Öğrenciyi merkeze alan ve öğretmeni rehber olarak gören, İlerlemeci felsefeye dayalı olan, Bireyin bir bütün olarak gelişimini amaçlayan, Bireysel farklılıkları önemseyen ve buna uygun ortamlar hazırlayan, Öğretim, yönetim ve öğrenci kişilik hizmetlerinden oluşan, Bireyi kendisi ve toplum için yetiştirmeyi amaçlayan, Fırsat eşitliğine önem veren Akılcı, yaratıcı, üretken, öğrenmeyi öğrenen bireyler yetiştirmeyi amaçlayan kişilik ve benlik gelişimine önem veren anlayıştır.
Öğretiyoruz Eğitim Serisi ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖGELERİ ÖĞRETİM YÖNETİM ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ Öğrencilere çeşitli alanlarda bilgi beceri ve tutum kazandırmayı zihinsel güçleri geliştirmeyi amaçlayan planlı ve programlı faaliyetlerin bütünüdür. Öğretim ve öğrenci kişilik hizmetlerinin etkili yürütülmesinden sorumlu yönetimsel hizmetlerdir. Personel ve araç gereç sağlamak, Programlar için uygun ortam oluşturmak önemli görevleridir. Öğrencilerin eğitim ve öğretimden etkili bir şekilde yararlanmalarını kendilerini bir bütün olarak geliştirmelerini sağlamaya yönelik profesyonel hizmetler grubudur. Öğretim ve yönetim geleneksel ve çağdaş eğitimin ortak ögeleridir ama aynı şekilde işlemezler. Okullarda öğretim hizmetlerinden birinci derecede öğretmenler sorumludur. Yönetim hizmetlerinden idareciler (Müdür, müdür yrd.) sorumludur. Öğrenci kişilik hizmetlerinden uzmanlar sorumludur.yönetici ve öğretmenlerle iş birliği de önemlidir. Çağdaş eğitimi geleneksel eğitimden ayıran en önemli unsur öğrenci kişilik hizmetleridir. Öğrenci kişilik hizmetleri öğretim ve yönetimden ayrı ama onlara paralel olan hizmetlerdir. AMAÇLARI ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ Bireyin bütün kapasitesini kendisi ve toplum için uygun düzeyde geliştirmek Bireyde istenen davranış değişikliği oluşturmak Bireyi bir bütün olarak geliştirmek İstenmeyen durumları engelleyerek uygun eğitim ortamı hazırlamak Eğitim ve öğretimi tamamlamak Eğtimde bireysel farkları dikkate almak ve bireysel farklara hizmet etmek 1. Sağlık Hizmetleri Daha çok ruh ve beden sağlığını önlemeye yönelik hizmetlerdir: Sağlık eğitimleri ve seminerleri Aşı ve taramalar Sağlık kontrolleri Sağlıkla ilgili araştırmalar Tedavi hizmetleri İlk yardım ve acil hizmetleri 6
Rehberlik ve Özel Eğitim ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ 2. Sosyal Yardım Hizmetleri Öğrencilerin çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması eğitim öğretimden en iyi şekilde yararlanmasını sağlar. Bu amaçla verilen yardım hizmetleridir. Parasal yardım hizmetleri (Burs, Kredi) Barınma hizmeti (Yurt, Pansiyon) Beslenme hizmeti (Yemekhane, kantin, mediko) Ulaşım hizmetleri (Öğrenci pasoları, indirim) Ek görev iş ve yarı zamanlı çalışmalar ayarlamak 3. Sosyo-Kültürel Hizmetler Boş zamanları değerlendirme boş zaman eğitimi verme Sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler Eğitsel kulüp çalışmaları (Sinema, konser, turnuva, tiyatro etkinlikleri.) 4. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Doğrudan Dolaylı Hizmetler Bireyi tanıma Müşavirlik Psikolojilk danışma Araştırma değerlendirme Oryantasyon Bilgi toplama ve yayma Çevre ile ilişkiler Yöneltme Yerleştirme Veli ile ilişkiler İzleme - Değerlendirme Sevk (Refere) PDR programı hazırlama Süpervizyon 5. Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri Özel Eğitim Herhangi bir engeli ve farklılığı olan bireylere yönelik eğitim hizmetleridir. Zihinsel, bedensel, ortopedik, görme, işitme, engelliler Down sendromu, otizm Hiperaktivite, dikkat eksikliği Öğrenme güçlüğü yaşayanlar Kaynaştırma eğitimine ihtiyacı olanlar Üstün zekâlılar Özel Yetiştirme Özel bir yeteneği ve becerisi olan öğrencileri geliştirme, yetiştirme, öğrencileri geliştirme, yetiştirme, öğrencileri çeşitli etkinliklere hazırlama hizmetleridir. Başarısızlığı giderici çalışmalar İhtiyaca göre sınavlara hazırlık kursları (Etütler) Spor, müzik, sanat yeteneklerini geliştirme ve yetiştirme kursları 7
Öğretiyoruz Eğitim Serisi PRATİK: Özel eğitim ve özel yetiştirme farklı hizmetlerdir. Özel eğitim normalden farklı bireylere hizmet etme onları ve farklılıklarını dikkate almaktır. Özel yetiştirme öğrencileri yetenekleri ölçüsünde yetiştirme ve geliştirme adına normal bireylere verilecek hizmetlerdir. PRATİK: Özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencileri yönlendirme psikolojik danışmaların, tanı ve teşhis rehberlik araştırma merkezinin (RAM), tedavi hizmetleri ise özel eğitim uzmanlarının görevidir. PRATİK: Soğuk algınlığı yaşayan öğrencileri tedavi etmek (Sağlık) Ekonomik durumu yetersiz olan öğrencilere burs vermek (Sosyal yardım) Aile sorunları yaşayan öğrencilere yardım etmek (Rehberlik) Okulda turnuva ve konser düzenlemek (Sosyo-Kültürel) Engelli bir öğrenciye kaynaştırma eğitimi vermek (Özel eğitim) Spor yeteneği olan öğrencileri özel yetenek sınavlarına hazırlamak (Özel yetiştirme) PRATİK: Sosyal kültürel hizmetlerle özel yetiştirmeyi karıştırmayalım. Sosyal kültürel hizmetler boş zamanları etkili değerlendirmeye eğlendirmeye yönelik umumi hizmetlerdir. (Konser, sanat, turnuva, yarışma) özel yetiştirme bir öğrenciyi yetenekli olduğu bir alanda yetiştirme ve geliştirmedir. (Müzik ya da spor yeteneği olan bir öğrenciyi eğitme, sınavlara hazırlama gibi.) PRATİK: Rehberlik hizmetleri öğrenci kişilik hizmetlerinin kapsamında psikolojik danışma hizmeti de rehberlik hizmeti kapsamında verilen hizmetlerdir. Çağdaş Eğitim Öğrenci kişilik hizmetleri Rehberlik Psikolojik. Danışma Birey 8