MSPD Çalışma Raporları : 2001/6 Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi Yasemin Türker Kaya Mali Sektör Politikaları Dairesi Eylül 2001
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU MSPD Çalışma Raporları No: 2001/6 Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi Yasemin Türker Kaya * Eylül 2001 Bu çalışma Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. * Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Uzmanı E-Mail: yturker@bddk.org.tr Tel: + 90 312 455 6784 Fax:+ 90 312 424 1749
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi Özet Genel olarak yerinde denetim amacıyla kullanılan CAMELS değerlendirme sistemi, özellikle ABD de uzaktan gözetimin önemli araçlarından biridir. Bankaların düzenli ve emin çalışmalarını teminen uzaktan gözetim ve yerinde denetimin bir aracı olarak kullanılan bu bileşik performans değerinde; C sermaye yeterliliğini (capital adequacy), A varlık kalitesini (asset quality), M yönetim yeterliliğini (management adequacy), E kazanç durumunu (earnings), L likiditeyi (liquidity), S ise piyasa risklerine duyarlılığı (sensitivity to market risk) temsil etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye için oluşturulan CAMELS sistemi üzerinden yapılan çeşitli analizlere yer verilmiştir. Çalışmanın veri seti TBB internet sayfasından sağlanmıştır. Bu yolla, herkese açık bir veri seti dahi kullanılarak yapılacak bir çalışmanın önemli ipuçları verebileceği ortaya konmak istenmiştir. Çalışmada gözlem yılları olarak 1997 ve 2000 kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, oluşturulan CAMELS sisteminin bileşenlerinin 2000 yılında 1997 yılına göre kötüleştiği görülmektedir. Bankaların aktif büyüklüklerine göre oluşturulan grup bazında CAMELS performansları değerlendirildiğinde; 1997 yılında aktif büyüklüğüne göre küçük bankaların daha iyi performans gösterdiği, ancak, bu yapının 2000 yılında büyük bankalar lehine değiştiği görülmektedir. Genel olarak sistemin öngörü gücünün iyi olduğu, CAMELS-1997 sistemi tarafından başarılı bulunan bankaların sadece yüzde 17 sinin şu anda TMSF kapsamında olduğu tespit edilmiştir. Sistemin gözden kaçırdığı bankaları gösteren bu oranın düşüklüğü; CAMELS sisteminin ülkemiz için, diğer ülkelerde olduğu gibi, erken uyarı amaçlı geliştirilme şansını yükseltmektedir. Çalışmada bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS değeri ile TMSF bünyesine alınma olasılıkları arasındaki ilişki araştırılmış ve bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS notu yükseldikçe TMSF bünyesine alınma olasılıklarının düştüğü tespit edilmiştir. Bankaların CAMELS performanslarındaki farklılaşmayı araştırmak için yapılan nonparametrik test sonuçlarına göre; bankaların genel CAMELS değerleri 2000 yılında 1997 yılına göre sistematik olarak farklılaşmıştır. Bu farklılaşmanın kaynağının şu anda TMSF kapsamındaki bankalardan kaynaklandığı tespit edilmiştir. TMSF dışındaki bankaların CAMELS değerlerinde ise bu iki yıl arasında belirgin bir farklılaşma tespit edilememiştir. Dolayısıyla, diğer bankaların genel durumunda belirgin bir değişiklik (iyi/kötü) olmadığı değerlendirmesi yapılabilir. Değerlendirme ve yorumları için Ercan Türkan ve Ahmet Akıncı ya teşekkür ederim.
CAMELS Analysis For Turkish Banking Sector Abstract CAMELS is a supervisory rating system for evaluating banks overall financial condition. It was first introduced in USA for on-site monitoring. Now, it is used both onsite and off-site monitoring purposes. CAMELS has six components, Capital adequacy, Asset quality, Management, Earnings, Liquidity and Sensitivity to market risk. This paper demonstrates a CAMELS rating system developed for Turkey, which is used to analyze banks overall condition and to predict which banks will fail in the near future. It is clear that, very valuable and unique information about a bank s condition can only be obtained by on-site examinations. However banks condition can change between on-site visits. Therefore supervisors also use off-site monitoring to maintain banks safety and soundness between on-site visits. The CAMELS system in this paper can be useful for both on-site and of-site monitoring purposes. The data set is taken from the Turkish Bankers Association web site. In this way, how well CAMELS work using an accessible by everyone data set for bank s performance is investigated. 1997 and 2000 are chosen as an observation years. This paper shows that all the components of CAMELS have been deteriorated in 2000 compared to 1997. According to the peer group analysis, the smallest peer group banks CAMELS performance was better than the other peer groups in 1997. However this picture is changed in 2000 in favor of the biggest peer group banks. To test ability to predict of the system, the relationship between 1997 CAMELS rating of the banks and probability to undertaken by SDIF within 1998-2001 is investigated by using probit regression. According to the regression result, increasing CAMELS rating of the bank decreases their probability of undertaken by SDIF in the next periods. Furthermore, within the viable banks according to the 1997 CAMELS system, only 17 per cent is now SDIF banks. Therefore it would be useful to develop this CAMELS system for off-site surveillance. Non-parametric test are used to investigate systemic changes of banks performance. According to the test results, there is a systematic difference of banks performance from 1997 to 2000. This change comes from banks that are under the control of the SDIF now and no systematic difference is found for other banks.
İÇİNDEKİLER I. BANKALAR İÇİN CAMELS DEĞERLENDİRME SİSTEMİ: Temel Noktalar... 1 A. CAMELS Değerlendirme Sisteminin Oluşturulması... 1 B. CAMELS Bileşenleri... 2 C. CAMELS Sisteminin Kullanımı... 5 II. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE CAMELS ANALİZİ... 6 III. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE CAMELS DEĞERLENDİRME SİSTEMİ KULLANILARAK YAPILAN ANALİZ SONUÇLARI...8 A. CAMELS Bileşen Analizi: 1997-2000 Karşılaştırması... 8 B. Bankaların Grup Bazında CAMELS Performanslarının Karşılaştırılması... 9 1. 1997 Yılı Değerlendirmesi... 10 2. 2000 Yılı Değerlendirmesi... 10 3. Grup Bazında 1997 ile 2000 Yıllarının Karşılaştırması... 11 C. CAMELS Sisteminin Sınanması...11 D. Bankaların CAMELS Değerleriyle TMSF Bünyesine Alınmaları Arasındaki Olasılığın Araştırılması...13 E. Bankaların CAMELS Performanslarının Gelişiminin Parametrik Olmayan (non-parametric) Testler Kullanılarak Karşılaştırılması...14 1. Genel Performansın Gelişimi... 15 2. TMSF Bankaları ile Diğer Bankalar Arasında Farklılaşma Var mı?... 16 3. TMSF Bankalarının CAMELS Performansı 1997-2000... 17 4. TMSF Bankaları Dışındaki Bankaların CAMELS Performansı 1997-2000.. 17 IV. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ... 18 KAYNAKÇA... 20
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 1 I. BANKALAR İÇİN CAMELS DEĞERLENDİRME SİSTEMİ: Temel Noktalar CAMELS ABD de denetim otoriteleri tarafından oluşturulan ve ticari bankaların risk bazlı denetimi sırasında genel durumunun tespitinde ve uzaktan gözetim faaliyetlerinde kullanılan bir değerlendirme (reyting) sistemidir. CAMELS ilk harflerini aldığı 6 bileşenden oluşmaktadır. Buna göre; C sermaye yeterliliğini, A varlık kalitesini (asset quality); M yönetim yeterliliği (management adequacy); E kazanç durumunu (earnings); L likiditeyi (liquidity); S ise piyasa risklerine duyarlılığı (sensitivity to market risk) temsil etmektedir. 1 A. CAMELS Değerlendirme Sisteminin Oluşturulması CAMELS değerlendirme sistemi oluşturulurken ilk olarak bankalar her bir CAMELS bileşeni için değerlendirilmektedir. Bunun için çeşitli finansal rasyolar kullanılmakta ve değerlendirme 1-5 arası bir ölçek üzerinden yapılmaktadır. Buna göre 1 ilgili bileşende en iyi performans gösteren bankaları temsil etmekte ve artan not kötüleşen durumu göstermektedir. Her bir bileşen bu şekilde hesaplandıktan sonra bu bileşenlerin ağırlıklı bir ortalaması o bankanın genel notunu vermektedir. Bu değerlendirme yapılırken ağırlıklar tamamen denetçinin kontrolünde olup; bankanın yapısı, büyüklüğü, genel ve/veya bankaya özel konular dikkate alınmaktadır. Bankaların hesaplanan CAMELS notu da yine 1 ila 5 arasındadır. Buna göre : 1 her yönden güçlü bankaları (bankanın CAMELS ı oluşturan her bir bileşen için notu 1 ya da 2 olmalı), 2 genel olarak güçlü bankaları (her bir bileşen değeri 3 den kötü olmamalı), 3 Bankanın performansıyla ilgili problemler olduğunu, tatminkar bir yapıda çalışmadığını ve olası şoklara karşı yeterince dayanıklı olmadığını ve denetçilerin sorunlu alanlara eğilmesi gerektiğini, 4 genel olarak ciddi problemleri olan ve finansal/yönetimsel bozulmaların yaşandığı ve dolayısıyla performansı kötü olan bankaları, 1 1997 ye kadar 5 bileşeni olan sistem (CAMEL) bu tarihten sonra piyasa risklerine duyarlılığı gösteren S in eklenmesiyle 6 bileşenden oluşmaktadır.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 2 5 Çok ciddi mali/yönetimsel problemleri olup, yüksek batma riski taşıyan bankaları, temsil etmektedir. CAMELS ı meydana getiren bileşenler oluşturulurken aynı mali rasyo birden fazla bileşende kullanılabilir. Örneğin bankaların varlık yapılarını değerlendirirken kullanılan rasyoların bir kısmı aynı anda hem karlılığı, hem likiditeyi ve hem de varlık kalitesini etkileyebilmektedir. B. CAMELS Bileşenleri C ( apital) Sermaye yeterliliği - Bu bileşen yoluyla bankanın sermaye yeterliliği değerlendirilmektedir. Bu amaçla bankanın sermayesini miktar ve kalite açısından değerlendiren rasyolar kullanılmaktadır. ABD de yetkililerin yerinde denetimde bankaların sermaye yeterliliğini değerlendirirken dikkate aldıkları faktörler aşağıda sunulmaktadır: 2 -Sermayenin düzeyi ve kalitesi, bankanın genel finansal durumunun banka büyüklüğü de dikkate alınarak değerlendirilmesi, -Acil ek sermaye yaratılması gerektiği durumlarda kaynak imkanlarının durumu, -Problemli varlıkların durumu ve bunlara yeterli karşılığın ayrılıp ayrılmadığı, yeniden değerleme koşulları, -Bilançonun varlık yapısının muhtelif riskleri de içerecek şekilde ayrıştırılması. Örneğin, risk yoğunlaşması, ticaret dışı aktivetelerden kaynaklanan riskler, duran varlıkların durumu gibi, -Bilanço dışı işlemlerin yarattığı risklerin değerlendirilmesi, -Karlılık durumu, -Bankanın büyümeye ilişkin planları, -Dağıtılmamış karların büyüklüğü, -Sermaye piyasalarına ve diğer sermaye kaynaklarına erişim imkanları. 2 CAMELS bileşenleri değerlendirilirken gözönüne alınması gereken kriterler konusunda Amerika da yerinde denetimde kullanılan kriterlerin yeraldığı Federal Reserve Bank of Chicago, Supplemental Information, Fedwire February 1997, 1-11 yayınından faydalanılmıştır.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 3 A (Asset) Varlık kalitesi Bu bileşen yoluyla bankanın varlık kalitesi değerlendirilmektedir. ABD de yerinde denetçilerin bankanın aktif kalitesi değerlendirilirken dikkate almaları gereken kriterler aşağıda sunulmaktadır: -Kredi kullandırma sürecinin etkinliği/uygunluğu, şartları, yönetimsel değerlendirme, kredi kullandırırken gerekli risk değerlendirmesinin yapılıpyapılmaması ve buna uygun teminat alınması, -Problemli varlıkların (tahsili gecikmiş, yeniden yapılandırılmış, idari/kanuni takibe alınmış vb) tespiti ve izlenmesi ve bu süreçte gösterilen başarı, -Kredi karşılıklarının durumu, yeterli muhtemel zarar karşılıklıklarının ayrılması, -Kredi riskinin düzeyi ve bilanço dışı faaliyetlerde verilen teminatların, türev işlemlerin, kredi limitlerinin incelenerek değerlendirilmesi, -Kredi ve yatırım portföyünün değerlendirilmesi, -Varlık yoğunlaşmasının değerlendirilmesi, -Sorunlu varlıkların tahsilatındaki başarı, -İç denetim ve yönetim bilgi sistemlerinin durumu. M (Management) Yönetim kalitesi- Yönetimsel kapasiteyi ve performansı temsil etmekte olup, ABD de yerinde denetimde bu bileşen değerlendirilirken gözönüne alınması gereken kriterler aşağıda sunulmaktadır: -Banka kararlarının yönetim kurulu tarafından desteklenme şartları, -Yönetim kurulunun ve üst yönetimin faaliyetlere ait riskleri kontrol etme başarıları, stratejileri ve sektördeki gelişmelere ve yeni ürün ve hizmetlere uyumu ve önderlik etme kapasiteleri, -Faaliyet alanlarındaki iç konrol sistemlerinin yeterliliği, uygun politikaların üretilme düzeyi, -Bankanın yönetim bilgi ve risk sistemlerinin yapısı, büyüklüğü ve faaliyet alanlarına göre yeterliliği, -Mevzuata uygun işleyiş, -Banka yönetiminin denetçilerin değerlendirmelerini ve uyarılarını dikkate alması ve iyi çalışan, mevzuata uygun bir bankacılık sisteminin yaratılmasına katkı yapma istekliliği,
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 4 -Yönetimin derinliği ve başarısı, -Üst yönetim ve yönetim kurulunda otoritenin dağılımı, yönetişim (governance) kalitesi, -Bankanın genel başarısı ve risk profili. E (Earnings) Kazançlar- Bankanın karlılığını değerlendiren bileşen olup, hem tarihsel ve kalite olarak kazançları değerlendirirken hem de mevcut yapının sürdürülebilirliğini dikkate almaktadır. ABD de yerinde denetimde bankanın aktif kalitesi değerlendirilirken dikkate almaları gereken kriterler aşağıda sunulmaktadır: -Kazançların durumunun trende bağlı ve istikrar açısından değerlendirilmesi, -Dağıtılmamış karlar yoluyla banka için yeterli sermayenin yaratılıp yaratılmadığı, -Kazanç kaynakları ve kalitesi, -Bütçelendirme sistemleri ve yönetim bilgi sistemlerin değerlendirilmesi, -Karşılık sisteminin ve yeniden değerlemenin durumu, -Kazançların piyasa riskine duyarlılığı. L (Liquidity) Likidite durumu- Bankanın likidite pozisyonu bu bileşen aracılığıyla değerlendirilmektedir. ABD de yerinde denetimde bu bileşen değerlendirilirken gözönüne alınması gereken kriterler aşağıda sunulmaktadır: -Likidite kaynaklarının bugün ve gelecek için değerlendirilmesi ve likidite ihtiyacının bankanın durumunu ve operasyonlarını olumsuz etkilemeden giderilmesi, -Para piyasaları ve benzeri fon piyasalarına erişim imkanları, -Bankanın fon kaynaklarının farklılaştırılma durumu (bilanço ve bilanço dışı), -Kısa vadeli oynak fonlara bağımlılık düzeyi, -Mevduatların gelişimi ve istikrarı, -Varlıkların menkul kıymetlere dönüştürülebilme durumu ve ihtiyaç halinde satılabilme olanakları, -Bankanın likidite durumunun kaynak yönetimindeki etkinlik, likidite stratejileri ve yönetim bilgi sistemlerini de içerecek şekilde değerlendirilmesi.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 5 S (Sensitivity to market risk) Piyasa riskine duyarlılık- Bu bileşen yoluyla bankanın faiz oranlarında, kurlarda, mal fiyatlarında, hisse senedi fiyatlarında değişimlerden kaynaklanan piyasa riskine duyarlılığı değerlendirilmektedir. Yerinde denetimde bu bileşen değerlendirilirken gözönüne alınması gereken kriterler aşağıda sunulmaktadır: -Bankanın kazançlarının ve sermaye değerinin piyasa koşullarındaki olumsuz değişimlere duyarlılığı, -Banka yönetiminin bankanın maruz kaldığı piyasa riskini tespit ve kontrol etmedeki başarısı, -Bankanın ticari olmayan işlemlerde maruz kaldığı faiz riskinin yapısı, -Bankanın ticaret ve döviz işlemlerinden kaynaklanan piyasa riski durumu. C. CAMELS Sisteminin Kullanımı ABD de yerinde denetim, risk bazlı olup, bankalar CAMELS reyting sistemi aracılığıyla değerlendirilmektedir. CAMELS notunun hesaplanmasında yukarıda özetlenen metot izlenmekle birlikte; denetçilerin denetim sırasında bankaya ilişkin nicel bilgiler kadar kullandıkları nitel bilgiler de (bankaya ilişkin gözlemler, denetçinin deneyimleri gibi) bu notta etkili olmaktadır. Ancak CAMELS sisteminin kullanımı yerinde denetimle sınırlı değildir. Bu sistem, ABD de uzaktan gözetim amacıyla da kullanılmaktadır. CAMEL downgrade models olarak bilinen modeller aracılığıyla şu anda güçlü bir yapıda olan bankaların, gelecek dönemdeki CAMELS notlarının düşme olasılıkları probit regresyon analizi kullanılarak araştırılmaktadır. 3 CAMELS sistemi Hong Kong tarafından denetim politikasını risk bazlı ve ileriye dönük oluşturmak ve bankanın olası problemlerini mümkün olduğunca erken tespit etmek amacıyla 1999 Nisan ayından itibaren FED in eğitim desteğiyle uygulanmaktadır. Benzer şekilde, İngiltere de denetim politikası olarak kullanılan RATE (Risk Assessment, Tools and Evaluation) sisteminde bankaların risk 3 Bu amaçla oluşturulan CAMEL downgrade modeli bir probit denklemdir. Bu denklemin bağımlı değişkeni tahmin yılında notu 1veya 2 den 4-5 veya 6 ya düşen bankalar için 1, diğer bankalar için 0 değerini almaktadır. Açıklayıcı değişkenler CAMEL bileşenlerini temsil eden finansal rasyolardır. Tahmin edilen denklem ile gelecek dönemde hangi bankaların durumunda kötüleşme meydana geleceği olasılığı, 3 er aylık periyotlar halinde tüm bankalar için yayınlanan call report taki veriler kullanılarak her bir banka için araştırılmakta ve elde edilen sonuçlar yerinde denetim yapan ekiplerle paylaşılmaktadır. Böylece denetimler arasında bankanın durumundaki değişmelerin mümkün olan en az gecikmeyle izlenmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. İncelenen çalışmalarda sisteme 1997 yılı sonrasında ilave edilen piyasa riskine duyarlılık (S) değişkeni yer almamaktadır. ABD de uzaktan gözetimde kullanılan araçlar ve genel değerlendirmeler için Cole, Cornyn ve Gunther (1995), Gilbert, Meyer ve Vaughan (1999) ve Gilbert, Meyer ve Vaughan (2000) e bakılabilir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 6 değerlendirmesi CAMELBCOM 4 yoluyla yapılmaktadır. Güney Kore, Şili ve Arjantin de bankacılık sisteminin denetiminde CAMELS reyting sistemini kullanmaktadırlar. II. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE CAMELS ANALİZİ Çalışmada özel sermayeli ticari bankalar, Türkiye de kurulmuş yabancı bankalar, TMSF bankaları (toplam 45 banka) kapsanmaktadır. 5 Çalışmada kullanılan veri seti Bankalar Birliğinin internet sayfasından sağlanmıştır. Herkese açık bir veri setiyle çalışılarak, sadece ilgili denetleyici otoritelerin ulaşabildiği veri setinin tekil/öznel niteliklerine sahip olmadan yapılan bir analizin gücü sınanmaktadır. Metodoloji: Aşağıdaki tablolarda 1997 ve 2000 yılları için oluşturulan CAMELS sisteminde kullanılan rasyolar ve referans değerleri yer almaktadır. Referans değerler, bankaların seçilen göstergeler itibariyle durumlarının karşılaştırılabilmesi amacıyla hesaplanmıştır. Bunun için ilk olarak, TMSF bankaları hariç sistemde yer alan bankaların ilgili her bir gösterge için referans değer olarak kullanılacak veri setinin alt/üst toplam yüzde 20 lik uç değerlerde yer alan banka değerleri çıkarılarak tıraşlanmış ortalama değer (trimmean) hesaplanmıştır. 6 Bu yolla hesaplanan referans değerleri sistemde uçlarda yer alan bankaların genel ortalama üzerinde yapacakları yanıltıcı katkıyı dışlamış olmaktadır. Elde edilen ortalama değerler ilgili yılın referans değeri olmakta ve bankaların değerlendirilmesi referans değerin 100 olduğu bir endeks aracılığıyla yapılmaktadır. Örneğin 2000 yılının sermaye yeterlilik rasyosunda referans değer 17.1 dir. Buna göre, sermaye yeterlilik rasyosu 18 olan bir bankanın endeks değeri 105.3 (18/17.1*100) olmaktadır. Tüm bankaların ilgili göstergeler için endeks değerleri hesaplandıktan sonra gösterge ile ilgili CAMELS bileşeni arasındaki ilişkinin yönüne bağlı olarak bankaların performansı artı değer olarak bulunmaktadır. Bir örnek vermek gerekirse; ilgili bankanın sermaye yeterlilik rasyosu gösterge değeri 105.3 olsun. C bileşeni ile sermaye yeterlilik rasyosu arasındaki ilişki + olduğuna göre artı değer 105.3-100 = 5.3 olmaktadır. Eğer ilişki - yönlü olsaydı bu durumda art değer 100-105.3 = -5.3 olacaktı. 4 C sermayeyi, A varlıkları, M piyasa riskini, E kazançları, L yükümlülükleri temsil etmektedir. B ise işletmeyi temsil etmekte olup, bankanın tam olarak ölçülemeyen itibar, hukuki ve operasyonel riskler ve genel iç konrol mekanizmalarının kalitesini değerlendirmektedir. Diğer üç faktör, C (controls), O (organisation) M (management) olup söz konusu 9 faktör bir genel reyting notuna dönüştürülmekte ve bu nota bankanın nihai RATE i denilmektedir. 5 Kamu sermayeli bankalardan özerk sayılabilecek yapısı nedeniyle yalnızca Vakıfbank çalışmada yer almaktadır. 6 Tıraşlanmış ortalama yerine bankaların aktif büyüklüklerine göre ağırlıklandırılması da düşünülebilir. Ancak bu yöntemin Türk bankacılık sektörünün yoğunlaşmanın yüksek olduğu düşünüldüğünde büyük bankalar yönüne pozitif sapma (bias) yaratacağı ve küçük bankaları cezalandıracağı eleştirisini taşıdığı için tercih edilmemiştir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 7 1997-2000 CAMELS Bileşenleri ve Referans Değerleri Değişkenler C (Capital) Sermaye yeterliliği Kısa İsim İlişkinin Yönü 1997 yılı Referan s Değeri 2000 yılı Referan s Değeri Sermaye Yeterlilik Rasyosu SYR + 12.4 17.1 Döviz Pozisyonu/Özkaynak 7 DPO - 124.4 150.6 Net Dönem Karı/Ortalama Toplam Aktifler NKA + 4.4 0.7 (Özkaynak+Kar) /Toplam Aktifler OKTA + 10.1 11.8 A (Asset) Varlık kalitesi Takipteki Krediler/Toplam Krediler TKK - 1.3 5.2 (İştirakler+Bağlı Değerler+Sabit Kıymetler)/Toplam Aktifler ISTA - 4.7 14.7 Duran Aktifler/Toplam Aktifler DVTV - 5.0 16.3 M (Management) Yönetim kalitesi Takipteki Krediler/Toplam Krediler TKK - 1.3 5.2 Şube Başına Net Kar SBNK + 144.9 260.3 Faaliyet Gideri/T.Aktif FGTA - 2.5 3.5 E (Earnings) Kazançlar Net Dönem Karı/Ortalama Toplam Aktifler NKA + 4.4 0.7 Net Dönem Karı/Ortalama Özkaynaklar NKOO + 67.7 17.8 Vergi Öncesi Kar/Ortalama Toplam Aktifler VOKOTA + 5.6 1.3 Toplam Gelirler/Toplam Giderler TGTG + 128.1 111.7 L (Liquidity) Likidite durumu Likit Aktifler/T.Aktifler LATA + 44.3 43.2 YP Likit Aktifler/YP Pasifler YPLAYPP + 43.7 38.5 Net çalışma sermayesi/toplam Aktifler NSA 5.7 4.2 S (Sensitivity to market risk) Piyasa riskine duyarlılık Menkul Kıymet Cüzdanı/Toplam Aktifler MKCA - 17.2 10.2 Menkul Kıymet Cüzdanı/Toplam Krediler MKCK - 61.6 43.7 YP Aktifler/YP Pasifler YPAYPP - 84.8 71.8 Net Faiz Geliri/Toplam Aktifler NFGTA - 10.03 16.3 Döviz Pozisyonu/Özkaynak DPO - 124.4 150.6 Not: Veriler TBB internet sayfasında yer alan Türk Bankacılık Sisteminde Rasyolar yayınından alınmıştır. 7 Döviz Pozisyonu, Yabancı Para Aktifler-Yabancı Para Pasifler olarak tanımlanmıştır; sadece bilanço içi döviz varlıkları ve döviz yükümlülüklerini içermekte olup Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı standart rasyosunda yer alan Net Genel Pozisyon tanımından farklıdır. Bir banka için döviz pozisyonu/özkaynak rasyosunun hem pozitif hem de negatif olarak büyümesinin olumsuz olarak değerlendirilmesi gerektiğinden, bu rasyoya bağlı artı değerler; referans değerin +/- 0.5 standart sapması ile toplamına kadar olan aralıkta kalan bankalar için 0, referans değerle +/- 1 standart sapma toplamı ile +/- 0.5 standart sapması toplamı aralığında kalan bankalar için 10, bu aralığın dışında kalan bankalar için ise 20 olarak alınmıştır.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 8 İlgili bileşenin tüm göstergeleri için artı değerler hesaplandıktan sonra, bileşen değeri ilgili göstergelerin artı değerlerinin basit ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Böylece 6 bileşen bazında her bir bankanın notları bulunmakta, hesaplanan bu bileşen değerlerinin ağırlıklı/basit ortalaması alınarak bankanın bileşik performans-camels değerine ulaşılmaktadır. 8 Çalışmanın bundan sonraki bölümünde yukarıda sunulan metodoloji kullanılarak 1997 ve 2000 yılları için oluşturulan CAMELS sistemleri çeşitli analizlerle değerlendirilecektir. III. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE CAMELS DEĞERLENDİRME SİSTEMİ KULLANILARAK YAPILAN ANALİZ SONUÇLARI A. CAMELS Bileşen Analizi: 1997-2000 Karşılaştırması Türk bankacılık sektörü için, yukarıda sunulan metadoloji kullanılarak CAMELS sistemi 1997 ve 2000 yılları için oluşturulmuştur. Buna göre CAMELS bileşenlerinin sistem ortalamalarına göre 1997-2000 gelişimi aşağıda özetlenmektedir. C- Sermaye yeterliliği: Sektör genelinde yapılan hesaplama, sermaye yeterliliği bileşeninde kötüleşme yaşandığını göstermektedir. SYR göstergesinde ilerleme sağlanmasına rağmen sermaye yeterliliğini temsil eden diğer rasyolardaki bozulma C bileşeninin değerinin 2000 yılında düşmesine neden olmuştur. 9 A- Aktif Kalitesi: Bankacılık sektöründe Kasım 2000 de yaşanan krizin sektör üzerinde neden olduğu ciddi bozulma aktif kalitesi bileşenin de gözlenmektedir. A bileşenin sektör geneli değeri 2000 yılında 1997 ye göre düşmüştür. Sektörde aktif kalitesinde ciddi bir bozulma referans göstergelere göre incelendiğinde, takipteki kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 1.3 ten yüzde 5.2 ye çıkmıştır. Buna ilavaten sektör genelinde iştirak ve bağlı değerlerde yaşanan artış sonucu duran varlıkların toplam aktifler içindeki payı yüzde 5 ten yüzde 16.3 e yükselmiştir. 8 Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde bankaların CAMELS notları bileşik performans değerleri olarak, 1-5 skalasında sınıflandırılmadan kullanılmıştır. Bankaların sözü edilen 5 kategoriye ayrılması için de aynı bileşik endeks değerinin kullanılacak olması da dikkate alınarak bu sınıflandırmanın çalışmada yapılacak analizler bağlamında ek bir fayda sağlamayacağı düşünülmüştür. 9 CAMELS referans değerlerinin sunulduğu tabloda tıraşlanmış ortalama SYR değeri yükselmiş görünmekle birlikte bazı bankalar için 2000 yılında bu rasyonun verilmemiş olması ve diğer rasyolardaki bozulma C bileşeninin ortalama değerinin 2000 yılında 1997 ye göre düşmesine neden olmuştur.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 9 M- Yönetim Kalitesi: 2000 ve 1997 yılları karşılaştırıldığında, bankacılık sektöründe genel yönetimsel performansı simgeleyen M bileşenin sektör ortalama değeri düşmüştür. Yukarıda sunulan tablodan izlenebileceği gibi, iki yıl arasında takipteki kredilerin toplam krediler içindeki payının arttığı, sube başına net karın reel olarak gerilediği ve faaliyet giderlerinin toplam aktifler içindeki payının arttığı görülmektedir. E- Kazançlar/karlılık durumu: Sektör genelinde kazançları simgeleyen E bileşeninin de karşılaştırma yapılan yıllar arasında kötüleştiği görülmektedir. Bankacılık sektörünün 2000 yılında uygulamaya konulan yeni program ve Kasım ayında yaşanan krize bağlı olarak karlılığının ciddi oranda düştüğü görülmektedir. L- Likidite durumu: 1997 yılına göre 2000 yılında likiditeyi temsil eden L bileşeni değerinde düşme görülmektedir. Yukarıdaki tabloda sunulan referans göstergelerden nakit yönetimindeki başarıyı gösteren net çalışma sermayesinin toplam aktifler içerisindeki payı yüzde 5.7 den yüzde 4.2 ye gerilemiş, benzer şekilde bilanço içinde likit aktiflerin payı azalmıştır. S- Piyasa riskine duyarlılık: Seçilen göstergeler itibariyle bankacılık sisteminin piyasa riskine duyarlılığının arttığı görülmektedir. Faiz riskine duyarlılığı temsilen konulan menkul kıymetler cüzdanının hem toplam aktifler hem de krediler içindeki payında önemli artış meydana gelmiştir. Benzer şekilde kurdaki değişimlere duyarlılık YP aktifler/yp pasifler ve döviz pozisyonu/özkaynak rasyolarıyla izlenmiştir. Bu rasyolara göre sistemdeki bankaların piyasa riskine duyarlılığı artmıştır. B. Bankaların Grup Bazında CAMELS Performanslarının Karşılaştırılması Çalışmanın bu bölümünde, sistemdeki bankaların CAMELS performansları grup analiziyle ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir. Gruplandırma için bankalar aktif büyüklüklerine göre sıralanmış ve 3 grup oluşturulmuştur. Benzer şekilde bankalar ilgili dönemlerde aldıkları CAMELS notlarına göre de üç gruba ayrılmışlardır. Bu gruplar arasındaki ilişkiyi gösteren tablolar aşağıda sunulmaktadır. Aktif gruplandırmada 45 banka 3 eşit gruba ayrılmıştır: 1997 yılı için ilk grup aktif büyüklüğü 1.2 milyar $ ve üstü olan bankalardan, ikinci grup aktif büyüklüğü1.2 milyar $-310 milyon $ arası bankalardan, üçüncü grup ise aktif büyüklüğü 310 milyon $ altındaki bankalardan oluşmaktadır. 2000 yılı için ise ilk grup aktif büyüklüğü 1.5 milyar $ ve üstü, ikinci grup aktif büyüklüğü1.5 milyar $-
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 10 735 milyon $ arası bankalardan, üçüncü grup ise aktif büyüklüğü 735 milyon $ altındaki bankalardan oluşmaktadır. 1. 1997 Yılı Değerlendirmesi Aşağıda sunulan tabloya göre 1997 yılında sistemdeki en küçük 15 bankanın (3. Grup) 7 tanesi CAMELS performansı en iyi 15 banka arasında yer alırken, yine 7 tanesi en kötü CAMELS notu alan bankalar arasında yer almaktadır. Dolayısıyla kimi bankalar küçük ve güçlü banka olmayı başarırıken, kimi bankalar küçük ve zayıf bir yapıda faaliyet göstermeye devam etmektedir. Bankacılık sisteminde aktif büyüklüğüne göre ikinci 15 te (2. Grup) yer alan bankaların diğer iki gruba göre daha kötü bir performans sergilediği gözlenmektedir. Aktif büyüklüğüne göre en büyük 15 banka (1. Grup) CAMELS performanslarına göre benzer bir başarı sergileyememektedirler. Bu bağlamda, büyük bankaların aynı zamanda güçlü bankalar olamayabilecekleri görülmektedir. Banka Gruplarının 1997 Yılı CAMELS Performansı İlk 15 (aktif büy.) Grup % İkinci 15 (aktif büy.) Banka sayısı ve grup yüzdesi Üçüncü Grup 15 Grup % (aktif % büy.) İlk 15 (CAMELS notu) 5 33 3 20 7 47 İkinci 15 (CAMELS notu) 8 53 6 40 1 7 Üçüncü 15 (CAMELS notu) 2 13 6 40 7 47 TOPLAM 15 100 15 100 15 100 2. 2000 Yılı Değerlendirmesi Aşağıda sunulan tabloda 2000 yılında aktif büyüklüğüne göre ilk 15 banka (1. Grup) arasında yer alan bankaların CAMELS performanslarının diğer gruplara göre daha iyi olduğu görülmektedir. Aktif büyüklüğüne göre ikinci 15 te (2. Grup) yer alan bankaların CAMELS performanslarının oldukça kötü olduğu görülürken aktif büyüklüğüne göre üçüncü 15 te (3. Grup) yer alan bankaların ikinci gruptaki bankalardan daha iyi bir performans gösterdikleri görülmektedir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 11 Banka Gruplarının 2000 Yılı CAMELS Performansı Banka sayısı ve grup yüzdesi İlk 15 (aktif büy.) Gru p % İkinci 15 (aktif büy.) Grup % Üçüncü 15 (aktif büy.) Grup % İlk 15 (CAMELS notu) 8 53 2 13 4 27 İkinci 15 (CAMELS notu) 6 40 3 20 4 27 Üçüncü 15 (CAMELS notu) 1 7 10 67 7 47 TOPLAM 15 100 15 100 15 100 3. Grup Bazında 1997 ile 2000 Yıllarının Karşılaştırması 2000 yılında 1997 yılına göre aktif büyüklüğünde ilk 15 olan bankaların CAMELS performanslarının daha iyi olduğu görülmektedir. 1997 yılında bazı küçük bankalar çok iyi CAMELS performansı gösterirken 2000 yılında sistemin en küçüğü 15 bankanın 1997 yılına göre daha kötü bir CAMELS performansı gösterdikleri görülmektedir. Keza aktif büyüklüğüne göre ikinci 15 te yer alan bankaların CAMELS performanslarında önemli bozulma görülmektedir. 2000 yılı sonlarına doğru yaşanan krizde dikkate alındığında sistemdeki büyük bankaların daha güçlü bir yapıda 2000 yılını geçirdikleri diğer bankaların genel performanslarının kötüleştiği ve taşıdıkları risklerin arttığı söylenebilir. C. CAMELS Sisteminin Sınanması Bilindiği gibi CAMELS sistemi bankaların güçlülüğünün ölçülerek yerinde denetim esnasında genel bir değerlendirme yapılmasına ve uzaktan gözetim amacıyla da gelecek dönemlerde hangi bankaya ne yoğunlukta ve sıklıkta denetim uygulanacağının tespitine önemli katkılarda bulunmaktadır. Bu bağlamda, yukarıda sunulan CAMELS sisteminin 1997 yılı banka performansları değerlendirmesi çalışmanın yapıldığı Eylül 2001 tarihi itibariyle bankacılık sisteminin durumuyla karşılaştırılacaktır. 4672 sayılı Kanun ile değişik 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14.maddesinde bankalara karşı denetlemeler sonunda alınacak tedbirler düzenlenmiştir. Eğer bir bankaya karşı 14.maddede sıralanan nedenlerle çeşitli tedbirler uygulanması gerekiyorsa bu bankaların performansıyla ilgili problemler olduğu açıktır. Dolayısıyla bu bankalar CAMELS sisteminde 1 ve 2 notunun verildiği güçlü
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 12 bankalar arasında yer alamaz. Ancak 14.maddenin 1 ve 2 no lu fıkralarına göre çeşitli tedbirler alması istenen bankaların performanslarıyla ilgili problemleri olmakla birlikte bu sorunlarının TMSF kapsamı altına alınmalarını gerektirecek kadar büyük olmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle bu bankalar CAMELS değerlendirmesinde 3 alan bankalara örnek gösterilebilir. CAMELS değerlendirmesinde 4 veya 5 alan bankalar ise performanslarıyla ilgili ciddi problemler olup yüksek batma riski taşıyan Türk Bankacılık sisteminde TMSF kapsamına alınan bankalara karşılık geldiği düşünülmektedir. Daha önce belirtildiği gibi bu çalışmada bankalar bileşik CAMELS performans değerleri üzerinden değerlendirilmiş olup, 1-5 skalasında bir sınıflandırmaya gidilmemiştir. Oluşturulan CAMELS serisinin performansı da bileşik CAMELS performans değerleri üzerinden yapılmıştır. 1997 yılında CAMELS değeri olarak negatif değerler alan bankaların çeşitli boyutlarda sorunlar yaşadığı düşünülmektedir. Dolayısıyla bu bankaların çalışmanın yazıldığı tarih olan Eylül 2001 tarihindeki durumları, kurulan CAMELS sisteminin erken uyarı performansını ölçmekte bir gösterge olarak kullanılabilir. Ancak hakkında TMSF kapsamına alınma dışındaki tedbirler uygulanan bankalar (Bankalar Kanunu 14.1 ve 14.2 kapsamında olan bankalar) bu çalışmanın yazarının da dahil olduğu kamuoyu tarafından bilinmemektedir. Bu nedenle 1997 yılı için hazırlanan CAMELS sisteminin geleceğe yönelik tahmin gücü daha sonraki yıllarda TMSF kapsamına alınan bankalar ile sınırlandırılmıştır. CAMELS-1997 sisteminin gelecek yıllarda alınan kararlara göre performansı aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. CAMELS notları ve TMSF ye alınma arasındaki ilişki CAMELS-1997 sistemine göre Banka sayısı Başarılı Başarısız Toplam 1997-2001 Alınan 4 14 18 TMSF Alınmayan 19 8 27 kapsamına Toplam 23 22 45 1997 yılı başından çalışmanın yapıldığı tarih olan Eylül 2001 e kadar TMSF bünyesine toplam 18 banka alınmıştır. 1997 yılı için yapılan CAMELS değerlendirmesinde negatif not alan 22 bankadan 14 tanesi şu anda TMSF kapsamındadır. Dolayısıyla kullanılan CAMELS sistemi sonraki üç yılda başarısızlığa
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 13 uğrayan bankaların yüzde 60 ını doğru tahmin etmektedir. 10 CAMELS-1997 sistemine göre başarısız olarak değerlendirilen 8 banka TMSF kapsamında değildir. Bu sonucun CAMELS-1997 sisteminin performansının düşüklüğü şeklinde yorumlanması konusunda dikkatli davranılması gerektiği düşünülmektedir. Bu bankalar arasında CAMELS-1997 sistemi tarafından yanlış olarak başarısız değerlendirilen bankalar olabileceği gibi, TMSF kapsamına alınmamakla birlikte, daha önce belirtildiği üzere, çeşitli tedbirler alınmasını gerektiren problem taşıyan bankalar da olabilir. CAMELS sistemine göre başarılı olarak bulunan 23 bankadan 19 tanesi şu anda TMSF kapsamında değildir. Dolayısıyla CAMELS-1997 sistemine göre başarılı bulunan bankaların yüzde 83 ü TMSF kapsamında bulunmaktadır. CAMELS 1997 sistemine göre başarılı bulunan bankaların yüzde 17 si ise TMSF kapsamındadır. Yukarıda sunulan tabloya göre CAMELS sisteminin gelecek dönem performans tahminlerinde iki tür hata ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki CAMELS sistemi tarafından başarısız bulunan ancak TMSF kapsamında olmayan bankalar, ikincisi ise CAMELS sistemi tarafından başarılı bulunan ancak daha sonraki dönemlerde TMSF bünyesine alınan bankalardan dolayı ortaya çıkmaktadır. Bu hata türlerinden ikincisinin sistemin performansının değerlendirilmesinde daha önemli olduğu düşünülmektedir. Çünkü bu hata CAMELS-1997 sisteminin kaçırdığı banka başarısızlıklarının oranını göstermektedir ki bu oran yüzde 17 dir. Diğer hata olan CAMELS-1997 sistemi tarafından başarısız bulunan ancak TMSF kapsamına alınmayan bankalar, daha önce belirtildiği gibi, kurulan sistemin hatasından ya da çeşitli problemler yaşayan ancak TMSF kapsamına alınmayan bankalardan kaynaklanmaktadır. Bununla birilikte bu hatanın maliyeti olmakla birlikte (bankaların güçlü olabilmesine rağmen daha sık ve yoğun denetime tabi olması gibi) bu maliyetin problemli bir bankanın tespit edilememesinden kaynaklananan maliyet kadar büyük olmadığı düşünülmektedir. D. Bankaların CAMELS Değerleriyle TMSF Bünyesine Alınmaları Arasındaki Olasılığın Araştırılması Bu bölümde, bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS notunun daha sonraki üç yılda TMSF bünyesine alınmaları olasılığını nasıl etkileyeceği 10 T.Ticaret Bankası 29.08.1997 tarihinde Fona devredilmiş olduğu için oran 13 banka üzerinden hesaplanmıştır.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 14 sınanacaktır. Bunun için iki değer alan bağımlı değişken modellerinden (binary dependent variable models) olan probit modeli 11 kullanılmıştır. Oluşturulan modelde bağımlı değişken, TMSF bünyesine alınan bankalar için 1, TMSF bünyesine alınmayan bankalar için 0 değeri almaktadır. Açıklayıcı değişken olarak ise bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS notları kullanılmıştır. Denkleme ilişkin tahmin sonuçları aşağıda sunulmaktadır. Bankaların TMSF Bünyesine Alınma Olasılıkları Bağımlı Değişken: PROBTMSF Metot: ML - Binary Probit Gözlem: 1 45 Değişken Katsayı St. Hata z istatistiği Olasılık. CAMELS1997-0.01 0.00-2.4 0.02 Sabit -0.36 0.20-1.80 0.07 McFadden R-squared 0.14 Bağımlı değiş. stand. 0.50 sapma Regresyon st. Hata 0.46 Bağımlı değiş. ortalama 0.40 Gözlem 18 Hata kareleri toplamı 9.14 PROBTMSF=1 Toplam Gözlem 45 Denklem sonuçlarına göre, bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS değeri (CAMELS1997) yükseldikçe, TMSF bünyesine alınma olasılıkları (PROBTMSF) azalmaktadır. Tabloda sunulan z istatistikleri CAMELS-1997 değişken katsayısının istatistiksel anlamlılık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. E. Bankaların CAMELS Performanslarının Gelişiminin Parametrik Olmayan (non-parametric) Testler Kullanılarak Karşılaştırılması Bankacılık sektörünün 1997 den 2000 yılına gelirken genel performansının değerlendirilebilmesi için hangi stokastik yöntemin izleneceğinin tespiti için ilk olarak bankaların CAMELS notlarından oluşan iki serinin (1997 ve 2000 yılları için) dağılım özellikleri araştırılmıştır. Aşağıda serilerin tanımlayıcı istatistikleri sunulmaktadır. Bu temel istatistikler bile bankaların CAMELS değerlerinde dolayısıyla performanslarında bir kötüleşme olduğunu göstermektedir. Çalışmada 11 Probit modeli kullanılarak, yalnızca iki değer alan (0-1) bağımlı değişkenin bilinen en küçük kareler regresyon yöntemiyle tahmin edilmesi durumunda ortaya çıkacak tahmin değerinin 0-1 aralığı dışına taşması gibi çeşitli istenmeyen sonuçlar önlenmektedir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 15 kullanılan bankaların CAMELS değerleri hem ortalama hem de alt/üst uç noktalar itibariyle iki yıl arasında kötüleşmekte, bankalar birbirlerinden ıraksamaktadır. Jarque-Bera istatistiği CAMELS serilerinin normal dağılım özellikleri taşımadığını göstermektedir. CAMELS Serilerinin Dağılımı CAMELS-1997 CAMELS-2000 Gözlem sayısı 45 45 Ortalama -17.0-839.4 Medyan 1.0-9.0 Maksimum 140.0 117.0 Minumum -635.0-18589.0 Standart sapma 108.5 2875.9 Skewness -4.3-5.5 Kurtosis 25.0 33.8 Jarque-Bera istatistiği 1044.8 2007.90 Normal dağılım olasılığı 0.00 0.00 CAMELS serileri normal dağılım özellikleri taşımadıkları için bu dağılım varsayımı altında serilerin özelliklerini araştırma ya da karşılaştırma amaçlı yapılan testleri (t testi, ANOVA testi gibi) geçersiz kılmaktadır. Bu çalışmada eldeki serinin dağılımı konusunda kısıtlayıcı olmayan ve pek çok dağılım için kullanılabilen bu nedenle dağılım bağımsız testler olarak da bilinen parametrik olmayan (non-parametrik) testler kullanılmıştır. 12 1. Genel Performansın Gelişimi 1997-2000 döneminde bankaların genel performansları Wilcoxon Matched Pairs testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Bu test yoluyla aynı gözlem setinden oluşan dolayısıyla aralarında yüksek korelasyon olması beklenen serinin iki ayrı dönem ya da durum için incelenerek belirgin bir değişikliğin oluşup oluşmadığını sınanmaktadır. Test sonuçları aşağıda sunulmaktadır. Wilcoxon Matched Pairs Testi Gözlem sayısı Z Olasılık CAMEL2000 & CAMEL1997 45 2.23 0.025 12 Bu testler dağılım varsayımlarını yumuşatmalarının yanı sıra bu çalışmada olduğu gibi sıralanabilen seriler (ordinal/ranked) için de sıkça kullanılmaktadır.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 16 Yukarıda sunulan test sonuçlarına göre, çalışmada kullanılan 45 bankanın 2000 yılındaki genel performanslarında 1997 yılına göre belirgin bir farklılaşma vardır. 13 Bu farklılaşmanın boyutları parametrik olmayan testler aracılığıyla araştırılacaktır. 2. TMSF Bankaları ile Diğer Bankalar Arasında Farklılaşma Var mı? Bu bölümde, bankaların 1997 yılı CAMELS notlarına göre şu anda TMSF kapsamında olan bankalarla diğer bankalar arasında bir farklılık olup olmadığı sınanacaktır. Bu yolla, şu anda TMSF kapsamında olan bankaların 3 yıl öncesindeki genel durumlarının aynı dönem için diğer bankalardan ayrılıp ayrılmadığı test edilecektir. Bunun için birbirinden bağımsız seriler arasındaki farklılaşmayı test etmek amacıyla kullanılan ve non-parametric bir test olan Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Test sonuçları aşağıda sunulmaktadır. Mann-Whitney U testi-1997 Grup 1 TMSF Bankaları Grup 2 Diğer Bankalar Z Olasılık CAMELS1997 18 27 2.99 0.00 Yukarıda verilen test sonuçlarına göre 18 bankadan oluşan TMSF bankaları ile diğer bankaların 1997 yılı CAMELS notları arasında sistematik bir farklılaşma söz konusudur. 14 Bu bağlamda, TMSF bankalarının genel performanslarındaki kötüleşmenin 1997 yılı verileri üzerinden de izlenebildiğini ve diğer bankalar grubundan farklılaştığını söylemek mümkündür. Mann-Whitney U testi-2000 Grup 1 TMSF Bankaları Grup 2 Diğer Bankalar Z Olasılık CAMELS2000 18 27 5.31 0.00 13 Gözlem sayısı 15 den fazla olduğu için test istatisiği Z normal dağılıma yakınsamakta ve standart normal dağılım tablosu kullanılabilmektedir. Olasılığın küçük bulunması; bankaların 2000 ve 1997 yıllarındaki CAMELS notları arasındaki farkların medyan değerinin sıfır olduğu boşluk hipotezinin reddedilmesi anlamına gelmektedir. 14 Karşılaştırma yapılan gruplardan herhangi birindeki gözlem sayısı 20 nin üzerindeyse Mann-Whitney U istatistiği normal dağılıma yakınsamaktadır. Dolayısıyla test sonucunda elde edilen ve normal dağılıma uyarlanmış olan Z istatistiği kritik değer olan 1.96 dan (α=0.05) büyük olduğu için boşluk hipotezi olan iki gruptaki bankalar arasında sistematik bir farklılığın olmadığı reddedilmektedir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 17 Yukarıda sunulan test sonuçlarına göre 2000 yılında TMSF bankaları ile diğer bankaların CAMELS performansları beklendiği üzere sistematik olarak birbirinden farklıdır. Z değerinin büyüklüğü bu farklılaşmanın 1997 yılından daha belirgin hale geldiğini göstermektedir. 3. TMSF Bankalarının CAMELS Performansı 1997-2000 TMSF bankaların performanslarındaki gelişmeyi test etmek amacıyla Wilcoxon Matched Pairs Testi kullanılmıştır. Test sonuçları aşağıda sunulmaktadır. Wilcoxon Matched Pairs Testi Gözlem sayısı Z Olasılık TMSF2000 & TMSF1997 18 3.33 0.00 Yukarıda sunulan test sonuçlarına göre TMSF bankaların CAMELS değerlerinde test edilen iki yılda belirgin bir farklılaşma söz konusudur. Bu sonuç, TMSF bankalarının genel performanslarındaki bozulmanın sürmesi olarak yorumlanabilir. 4. TMSF Bankaları Dışındaki Bankaların CAMELS Performansı 1997-2000 Sistemdeki TMSF bankaları dışındaki bankaların performanslarında bir farklılaşma olup olmadığını test etmek amacıyla Wilcoxon Matched Pairs Testi kullanılmıştır. Test sonuçları aşağıda sunulmaktadır. Wilcoxon Matched Pairs Testi Gözlem sayısı Z Olasılık TMSF2000 & TMSF1997 27 1.24 0.21 Yukarıda sunulan test sonuçlarına göre TMSF bankaları dışındaki bankaların CAMELS notlarında test edilen iki yılda belirgin bir farklılaşma görülmemektedir. Buna göre, bu bankaların genel performanslarının her iki dönemde aynı kaldığı söylenebilir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 18 IV. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Bu çalışmada Türk bankacılık sektörü için hazırlanan bir CAMELS analizinin sonuçları sunulmuştur. CAMELS değerlendirme sistemi ülke örneklerinde genel olarak yerinde denetim amacıyla kullanılmakla birlikte özellikle ABD de uzaktan gözetimin de önemli araçlarından bir olmuştur. Bankaların durumlarını mümkün olan tüm kriterler dikkate alınarak oluşturulan bir bileşik performans değeri ile ifade etmek hem bankalararası karşılaştırmaları mümkün kılmakta ve hem de bankanın tarihsel gelişimininin izlenmesini kolaylaştırmaktadır. Ayrıca bir erken uyarı sistemi şeklinde çalışarak bankaların sorunlarını büyümeden tespit etme ve buna bağlı daha yoğun ve sık denetimi mümkün kılmaktadır. Türkiye için oluşturulan CAMELS sisteminde literatürde yer alan çalışmalarda kullanılan mali rasyolarla ve Türk bankacılık sektöründe önemli olduğu düşünülen diğer mali rasyolar birlikte kullanılmıştır. Çalışmanın veri seti TBB internet sayfasından sağlanmıştır. Bu yolla herkese açık bir veri seti dahi kullanılarak yapılacak bir çalışmanın önemli ipuçları verebileceği ortaya konmak istenmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde CAMELS değerlendirme sistemi temel noktalar itibariyle tanıtılmıştır. İkinci bölümde Türk bankacılık sektörü için oluşturulan sistem anlatılmaktadır. Türk bankacılık sektörü için CAMELS ın bileşenlerinin 2000 yılında 1997 yılına yılına göre kötüleştiği görülmektedir. 1997 ve 2000 yılları için bankaların CAMELS performansları aktif büyüklükleri bazında karşılaştırıldığında anlamlı sonuçlar bulunmuştur. 1997 yılında aktif büyüklüğüne göre küçük bankaların diğerlerine göre daha iyi performans gösterdikleri ancak bu yapının 2000 yılında büyük bankalar lehine değiştiği tespit edilmiştir. 1997 yılı için oluşturulan CAMELS sisteminin performansı bankaların gelecek dönemlerde (1998-Eylül 2001) TMSF kapsamına alınma durumları bağlamında sınanmıştır. Genel olarak sistemin öngörü gücünün iyi olduğu düşünülmektedir. CAMELS-1997 sisteminin performansını göreli olarak başarılı bulduğu bankalardan sadece 4 tanesi daha sonraki dönemde TMSF kapsamına alınmıştır. Yani CAMELS-1997 sistemi tarafından başarılı bulunan bankaların sadece yüzde 17 si şu anda TMSF kapsamındadır. Sistemin gözden kaçırdığı bankaları gösteren bu oranın düşüklüğü, CAMELS sisteminin ülkemiz için de diğer ülkelerde olduğu gibi erken uyarı amaçlı geliştirilme şansını yükseltmektedir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 19 Çalışmada bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS değeri ile TMSF bünyesine alınma olasılıkları arasındaki ilişki araştırılmış ve bankaların 1997 yılında aldıkları CAMELS notu yükseldikçe TMSF bünyesine alınma olasılıklarının düştüğü tespit edilmiştir. Çalışmanın son bölümünde bankaların CAMELS performanslarındaki farklılaşma hem sektör genelinde hem de TMSF bankaları ve diğer bankalar bazında oluşturulan grup analizi ile karşılaştırılmıştır. Yapılan non-parametrik test sonuçlarına göre bankaların genel CAMELS değerleri 2000 yılında 1997 yılına göre sistematik olarak farklılaşmıştır. Bu sonuç çalışmanın ilk kısmında sunulan genel rasyo analizlerini doğrulamaktadır. Ayrıca sektör içinde TMSF bankalarının CAMELS performanslarının her iki yıl için de diğer bankalardan belirgin bir farklılaşma içinde olduğu bulunmuştur. TMSF bankalarının her iki dönem bağlamında CAMELS performanslarındaki belirgin farklılaşmanın bu bankaların yapılarındaki bozulmanın sonucu olduğu düşünülmektedir. TMSF dışındaki bankaların CAMELS değerlerinde ise bu iki yıl arasında belirgin bir farklılaşma tespit edilememiştir. Dolayısıyla diğer bankaların genel durumunda belirgin bir değişiklik (iyi/kötü) olmadığı değerlendirmesi yapılabilir.
Türk Bankacılık Sektöründe CAMELS Analizi 20 KAYNAKÇA Cole, R.A., B G. Cornyn ve J. Gunther (1995), FIMS: A New Monitoring System for Banking Institutions, Federal Reserve Bulletin, Vol. 18, No. 1, Ocak, 1-15 Cole, R.A. ve J. Gunther (1995), A camel Rating s Shelf Life, FRB of Dallas, Financial Industry, Aralık, 13-20 Federal Financial Institutions Examination Council (1999), U User s Guide for the Uniform Bank Performance Report, Mart Federal Financial Institutions Examination Council (1996), Uniform Financial Institutions Rating System, Federal Register, Vol. 61, No.245, Notices, Aralık, 67021-67029 FRB of Chicago-Fedwire (1997), Uniform Financial Institutions Rating System, February, 1-11 Gilbert, R.A., A. Meyer ve M.D. Vaughan (2000), The Role of Camel Downgrade Model in Bank Surveillance, FRB of St. Lois, Working Paper 2000-021A, Ağustos Gilbert, R.A., A. Meyer ve M.D. Vaughan (1999), The Role of Supervisory Screens and Econometric Models in Off-Site Surveillance, FRB of St. Lois, Review, Aralık, 31-56 Hilbers P., R. Krueger ve M. Moretti (2000), New Tools for Assessing Financial System Soundness, Finance and Development, Vol. 37, No.3, Eylül, 1-6 Hirtle, B. ve J. Lopez (1999), Supervisory Information and the Frequency of Bank Examinations, FRBNY Economic Policy Review, Nisan, 1-19 Scott, Jr., F. David ve E. Raymond (1991), The Secrecy of Camels, Bankers Magazine, Eylül/Ekim, 47-51 Wheelock, D ve P. Wilson (1999), The Contribution of On-site Examination Ratings to an Emprical Model of Bank Failures, FRB of St. Lois, Working Paper 1999-023A, Kasım