TÜRK STANDARDI TS EN 14876 Temmuz 2007 TS yerine ICS 23.020.20 Taşınabilir gaz tüpleri - Kaynaklı çelik basınç dramlarının periyodik muayene ve deneyleri Transportable gas cylinders - Periodic inspection and testing of welded steel pressure drums Bouteilles à gaz transportables - Contrôles et essais périodiques des fûts à pression soudés en acier Ortsbewegliche Gasflaschen - Wiederkehrende Prüfung von geschweißten Fässern aus Stahl Standardının Türkçe Tercümesidir. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
ICS 23.020.20 TÜRK STANDARDI Milli Önsöz TS EN 14876 : 2007-07 - Bu standard; CEN tarafından onaylanan ve Temmuz 2007 tarihinde TS numaralı Türk standardı olarak kabul edilen standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü Makina İhtisas Grubu 'na bağlı Tesisat ve Basınçlı Kaplar Özel Daimi Komitesi marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş, TSE Teknik Kurulu 'nun 19.07.2012 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. - Bu standard yayımlandığında TS yerini alır. - CEN/CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir. - Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. - Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir. TS EN 14876 : 2007 standardı, standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE TÜRK kanalıyla STANDARDLARININ CEN'den yazılı izin TELiF almaksızın HAKKI TSE'YE çoğaltılamaz. AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM izni TSE TARAFINDAN
EN, ISO, IEC vb. Adı TS No 1) Adı No (İngilizce) (Türkçe) EN 14208 Transportable gas cylinders Specification for welded pressure drums up to 1 000 litre capacity for the transport of gases Design and construction TS EN 14208 * EN ISO 11114-1 Transportable gas cylinders Compatibility of cylinder and valve materials with gas contents Part 1: Metallic materials (ISO 11114-1:1997) EN ISO 11114-2 Transportable gas cylinders Compatibility of cylinder and valve materials with gas contents Part 2: Non-metallic materials (ISO 11114-2:2000) EN ISO 11621 Gas cylinders Procedures for change of gas service (ISO 11621:1997) EN ISO 13341 Transportable gas cylinders Fitting of valves to gas cylinders (ISO 13341:1997) EN ISO 13769 Gas cylinders Stamp marking (ISO 13769:2002) TS EN ISO 11114-1:2000 TS EN ISO 11114-2:2002 TS EN ISO 11621:2008 Taşınabilir gaz tüpleri-gazların taşınması için 1000 litre kapasitesinin üzerindeki kaynaklı basınç dramları için özellikler Gaz Tüpleri- Taşınabilir- Tüp ve Vana Malzemelerinin Gaza Uygunluğu Bölüm 1: Metalik Malzemeler Tüpler- Taşınabilir- Tüp ve Vana Malzemelerinin Tüpteki Gaza Uygunluğu- Bölüm 2: Metal OImayan Malzemeler Gaz tüpleri Gaz hizmetinin değiştirilmesi için işlemler TS EN ISO Gaz tüpleri - vanaların gaz tüplerine 13341:2011 * bağlantısı TS EN ISO 13769:2011 Gaz tüpleri Damga işaretleri 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
AVRUPA STANDARDI EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM TS EN 14876 : 2007-07 ICS 23.020.20 Taşınabilir gaz tüpleri - Kaynaklı çelik basınç dramlarının periyodik muayene ve deneyleri Transportable gas cylinders - Periodic inspection and testing of welded steel pressure drums Bouteilles à gaz transportables - Contrôles et essais périodiques des fûts à pression soudés en acier Ortsbewegliche Gasflaschen - Wiederkehrende Prüfung von geschweißten Fässern aus Stahl Bu Avrupa standardı CEN tarafından 11 Kasım 2006 tarihinde kabul edilmiştir. CEN/CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, CEN/CENELEC Yönetim Merkezi ne veya herhangi bir CEN/CENELEC üyesine başvurarak elde edilebilir. Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile tercümesi, CEN/CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN/CENELEC Yönetim Merkezi ne bildirilir. CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır. AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG Yönetim Merkezi : Rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels 2007 CEN Dünya genelinde herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CEN ulusal üyelerine aittir. TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM izni TSE Ref TARAFINDAN No:
İçindekiler Sayfa Önsöz... 3 0 Giriş... 4 1 Kapsam...4 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar...4 3 Periyodik muayene ve deney arasındaki zaman aralıkları...4 4 Periyodik muayene ve deney işlemleri listesi...5 5 Basınçlı dramın tanımlanması ve muayene ve deney için hazırlama...5 6 Basınçsızlandırma ve vana sökülmesi işlemleri...5 7 Görsel dış muayene...6 7.1 Görsel dış muayene için hazırlama...6 7.2 Muayene işlemi...6 8 Görsel iç muayene...6 9 İlave deneyler...6 10 Deliklerin muayenesi...7 10.1 İç muf vida dişleri...7 10.2 Hasarlı iç muf vida dişleri...7 10.3 Flanş delikleri ve montaj bağlantı elemanları...7 10.4 Hasarlı flanş delikleri ve/veya montaj bağlantı elemanları...7 11 Basınç deneyi...7 11.1 Genel...7 11.2 Basınç dayanım deneyi...7 11.3 İşlem ve kabul kriterleri...8 12 Basınçlı dram onarımı...9 12.1 Küçük deliklerin tespiti...9 12.2 Diğer onarımlar...9 12.3 Onarım için gerekler...9 13 Vanaların muayenesi...9 14 Son işlemler...9 14.1 Kurulama, temizleme ve boyama...9 14.2 Montaj vanaları...10 14.3 Flanşların montajı...10 14.4 Boş kütle (dara) kontrolu...10 14.5 Zımbalama işaretlemeleri...10 14.6 Sonraki tarihin belirlenmesi...10 14.7 Kayıtlar...10 15 Reddetme ve basınçlı dramın kullanım dışı bırakılması...11 Ek A (Bilgi için) Ulusal düzenlemelere göre basınçlı dramların imalatı...12 Ek B Muayene periyotları...14 Ek C Görsel muayenede kaynaklı çelik basınçlı dramların ret kararının verilmesi için şartlar ile kusurların değerlendirilmesi ve tarif edilmesi...15 Ek D Vananın tıkalı olmasından şüphelenildiğinde ve vana sökülmesinde yapılabilecek işlem...19 Kaynakça... 22
ICS 23.020.20 TS EN 14876 : 2007-07 Önsöz Bu doküman (), sekreteryası BSI tarafından yürütülen CEN/TC 23 Transportable gas cylinders- Taşınabilir gaz tüpleri Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır. Bu standarda, en geç Temmuz 2007 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu yayınlayarak ulusal standard statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standardlar en geç Temmuz 2007 tarihine kadar yürürlükten kaldırılmalıdır. Bu standard, RID ve/veya ADR teknik eklerine atıf olarak sunulmuştur. Bu nedenle mecburi atıflarda listelenen ve mevcut standard içerisinde değinilmeyen RID/ADR temel gerekliliklerini kapsayan standardlar, sadece RID ve/veya ADR nin teknik eklerinde atıf yapıldığında, mecburidir. CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standard olarak uygulamaya alınmasından sorumlu ulusal standard kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan dır. 3
ICS 23.020.30 TS -07 0 Giriş Basınçlı dramların, kullanım ömrü içinde ileri periyodik dönemlerde, periyodik deneyin tamamlanmasından sonra tekrar kullanıma kazandırılması, deney işlemi ve periyodik muayenenin en önemli hedefidir. Bu standardda tarif edilen basınçlı dramların deneyleri ve muayenelerinde sahip olunan tecrübe, basınçlı dramların tekrar kullanıma kazandırılıp kazandırılmamasına karar verilirken çok önemli bir faktördür. 1 Kapsam Bu standard, su kapasitesi 150 L den 1000 L ye kadar olan basınç altında sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazların taşınması için tasarımlanan kaynaklı çelik taşınabilir basınçlı dramlarını kapsar. Bu standard, basınçlı dramların kullanım ömrü içinde ileri periyodik dönemlerinde tekrar kullanıma kazandırılmasını sağlayacak şekilde bütüncül doğrulama deneyleri ve periyodik muayeneleri için gerekleri belirler. Bu standard, ayrıca, mevcut basınçlı dramların Avrupa Birliği üye devletleri (Ek A) arasında serbest dolaşımı için uygunluğunu sağlamaya yönelik işlemleri tanımlar. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN 14208, Transportable gas cylinders Specification for welded pressure drums up to 1 000 litre capacity for the transport of gases Design and construction (Taşınabilir gaz tüpleri-gazların taşınması için 1000 litre kapasitesinin üzerindeki kaynaklı basınç dramları için özellikler). EN ISO 11114-1, Transportable gas cylinders Compatibility of cylinder and valve materials with gas contents Part 1: Metallic materials (ISO 11114-1:1997) (Gaz Tüpleri- Taşınabilir- Tüp ve Vana Malzemelerinin Gaza Uygunluğu Bölüm 1: Metalik Malzemeler). EN ISO 11114-2, Transportable gas cylinders Compatibility of cylinder and valve materials with gas contents Part 2: Non-metallic materials (ISO 11114-2:2000) (Tüpler- Taşınabilir- Tüp ve Vana Malzemelerinin Tüpteki Gaza Uygunluğu- Bölüm 2: Metal OImayan Malzemeler). EN ISO 11621, Gas cylinders Procedures for change of gas service (ISO 11621:1997) (Gaz tüpleri Gaz hizmetinin değiştirilmesi için işlemler). EN ISO 13341, Transportable gas cylinders Fitting of valves to gas cylinders (ISO 13341:1997) (Gaz tüpleri - vanaların gaz tüplerine bağlantısı). EN ISO 13769, Gas cylinders Stamp marking (ISO 13769:2002) (Gaz tüpleri Damga işaretleri). 3 Periyodik muayene ile deney arasındaki zaman aralıkları Basınçlı dramları, sürekli emniyet altında bulunmasını sağlamak için, Ek B ye uygun olarak periyodik deney ve muayeneye tabi tutulmalıdır. Ek B de tarif edilen zaman aralığı bitimi sonrası doldurucu tarafından basınçlı dramın ilk satın alınmasından itibaren periyodik muayenesi ve deneyi yapılmalıdır. Not 1 - Mevcut RID/ADR düzenlemelerine uygun olan bazı gazlar için periyodik muayeneler arasında aralıkların listesi ve ayrıca RID/ADR düzenlemeleriyle sonradan uyumlaştırılan tavsiyeler çizelge B.1 de verilmektedir. Basınçlı dramın normal kullanım şartlarında kullanılmış olması ve basınçlı dramı emniyetsiz yapan anormal şartlar ve kötü kullanıma maruz bırakılmamış olması şartıyla, deney periyodik aralığı aşılmış olsa bile, muhtevanın kullanılması öncesi bir basınçlı dramı iade için kullanıcı adına zorunluluk yoktur. Ancak, Çizelge B.1 de tarif edilen aralık süresi kuralı iki kez aşılmadan bir periyot döneminde basınçlı dramın tekrar deneye tabi tutulması önerilmektedir. 4
ICS 23.020.30 TS -07 Not 2 - Hidrojen gibi gazların üretilmesi sebebiyle basınç yükselmesi kontrolü yapılabilmesi için muhtevalar ile birlikte hidrojen florür gibi bazı ürünler cidar kalınlığının ara kontrolünü gerekli kılar. Hidrojen bromid gibi diğer ürünler Çizelge B.1 de tarif edilen deney aralığı kuralı nedeniyle bir buçuk defa aralık süresi aşılmasına müsaade etmemektedir. 4 Periyodik muayene ve deney işlemleri listesi Her basınçlı dram periyodik muayene ve deneye tabi tutulmalıdır. Deney ve muayene gerekleri ve işlem biçimi aşağıda (daha sonraki Maddelerde tam olarak) tarif edilmiştir: - Muayene ve deneye hazırlama ve basınçlı dram tanımlanması, - Basınç giderme ve vana sökme işlemi, - Görsel dış muayene, - Görsel iç muayene, - İlave deneyler, - Vana bağlantıları muayenesi, - Basınçlı dramların onarımı, - Açıklıkların muayenesi, - Vanaların muayenesi, - Basınç dayanım deneyi, - Kurulama dahil son işlemler, - Kullanılamaz basınçlı dramların reddedilmesi ve kullanım dışı bırakılması (imhası). Basınçlı dramlar, ulusal düzenlemelere göre imal edilmişse ve Avrupa Birliği üye devetler arasında kullanımı ve serbest dolaşımı için Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Direktifi (TPED) 2 kapsamında olacak şekilde uygunluğu istenmişse, ilave gerekler Ek A da tarif edilmiştir. Yukarda listelenmiş deneylerin önerilen sıklıkta yapılması tavsiye edilmektedir. Çoğu gazlar için görsel iç kontrol (Madde 8) basınç deneyi öncesi yapılmalıdır (Madde 11). Bazı durumlarda (örneğin HCI gibi), ilk olarak hidrolik deneyi yapılması, iç muayenede az risk oluşturan ürün kalıntısını yok edebilir. Muayene veya deneylerde kusurlu bulunan basınçlı dramlar ret edilmelidir. Yukardaki deneyler sonrası, basınçlı dramın kullanım şartları veya kusur derecesi ile ilgili olarak yine de şüpheler varsa, bu şüpheler olumlu sonuçlanana kadar, Madde 9 a göre ilave deneyler yapılabilir veya basınçlı dram kullanılamaz hale getirilmelidir. 5 Basınçlı dramın tanımlanması, muayene ve deney için hazırlama Herhangi bir işlem yapılmadan önce, tasarımın detayları, dramın sahibi ve muhteva belirlenmelidir. Dramın kullanım şeklinin değiştirilmesi isteniyorsa, EN ISO 11621 deki işlemler takip edilmelidir. 6 Basıncın alınması vana sökülmesi işlemleri Basınçlı dram işlem öncesi emniyetli ve kontrollü bir şekilde tahliye edilmeli ve basıncı giderilmelidir. Görsel iç muayenede, riskleri ortadan kaldırmak için zehirli veya korozif, yanıcı-parlayıcı gazları taşıyacak basınçlı dramlara özel dikkat gösterilmelidir. İlave olarak, bazı sıvılaştırılmış ürünlerin havalandırma ile basınçlı dramdan temizlenemediği durumlarda, basınçlı dramın atmosfer kontrolü veya kütle kontrolü gibi ilave kontroller gerekebilir. Tehlikeli ürünleri taşıyan basınçlı dramların emniyetli bir şekilde tahliye edilmesi tavsiye edilmektedir. Ürün muhtevası bilinmeyen, doğru işaretlenmeyen veya emniyetli ürün tahliyesi yapamayan basınçlı dramlar, özel kontrol için bir arada tutulmalıdır. Basınçlı dramın, basınç altında herhangi bir gazı taşımadığından emin olmak için kalan herhangi bir basıncı tahliye etmeden önce aksesuarlar (örneğin, pozitif basınç kontrolü, flanş, vana) kullanılmalıdır. Şekil D.1 de gösterildiği şekilde Ek D de tarif edilen tertibat kullanılarak bu işlem yapılabilir. Not - Yukardaki işlem yapılmaz ise, (örneğin yangın, zehirli gaz kaçağı, vananın atması vb.) şiddetli reaksiyon meydana gelebilir. 2 TSE Notu: Bu direktif, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği olarak, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 5/6/2002 tarihli ve 24776 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 5
ICS 23.020.30 TS -07 Vanaları bloke olan veya çalışmayan basınçlı dramlar Ek D de belirtildiği gibi onarılmalıdır. Yukarıda verilen gereklere uyulması şartıyla, basınçlı dram emniyetli olarak basıncı alınmalı ve vanalar ve/veya flanşlar, (uygun olana göre) devre dışı bırakılabilir. 7 Görsel dış muayene 7.1 Görsel dış muayene için hazırlama Her bir basınçlı dram temizlenmiş olmalı ve mevcut olan bütün etiketler, gevşek kaplamalar, korozyona neden olan maddeler, katran, yağ veya diğer yabancı maddeler, örneğin fırçalama, kumlama (kontrol edilen şartlar altında), aşındırıcı su jeti temizlemesi, kimyasal temizleme veya diğer yöntemler kullanılarak, dış yüzeyden temizlenmelidir. Temizleme uygulaması nedeniyle, basınçlı dram cidarının aşırı miktarlar kaybetmemesini veya basınçlı dramın hasar görmemesini sağlamak için her zaman dikkatli bir özen gösterilmelidir. Polietilen, naylon eritilmesi veya benzer kaplama uygulanmışsa ve hasar vereceği anlaşılıyorsa veya gereken muayeneyi engelliyorsa, kaplamalar kaldırılmalıdır. Isıl işlem sıcaklığı uygulamasıyla basınçlı dramın kaplaması kalkıyorsa, sıcaklık 300 C ı aşmamalıdır. 7.2 Muayene işlemi Her bir basınçlı dramın dış yüzeyi, aşağıda verilen kusurlar için tam bir görsel muayeneden geçirilmelidir: - Girintiler, kesikler, oyuklar, şişkinlikler, çatlaklar, katmanlaşma veya aşırı aşınma; - Isıl hasarlar, hamlaç veya elektrik ark yanmaları, (Çizelge C.1 de tarif edildiği gibi); - Korozyon ( Çizelge C.2 de tarif edildiği gibi). Suyun birikebileceği alanlara özel dikkat gösterilmelidir; - Bütün kaynaklar ve kaynaklı bağlantı elemanları ve bunlara yakın alanlar kusurlar için kontrol edilmelidir; - Okunaksız veya izinsiz zımbalama işaretlemeleri, izinsiz ilaveler veya değişiklikler gibi diğer kusurlar; - Bütün kalıcı bağlantıların ( örneğin takviyeler, kaldırma noktaları, kaldırma cepleri, yuvarlanmalı kuşak) doğruluğu; - Yuvarlanma kuşak hasarı. Muhtemel çatlakları araştırmak için, bazen nüfuz edici (penetran) boyası gibi (NDT) tahribatsız deney teknikleri gerekli olabilir. Reddetme kriteri için Ek C ye bakılmalıdır. Daha uzun sürelerde sürekli kullanım için uygun olmayan basınçlı dramlar kullanım dışı bırakılmalıdır (Madde 15 de tarif edildiği gibi). 8 Görsel iç muayene Madde 6 daki şartlar yerine getirildiğinde, Madde 7.2 de listesi verilen herhangi bir kusuru tespit etmek için her bir basınçlı dramın iç muayenesi yapılmalıdır. Aydınlatma yönteminin, muayeneyi yapan personele hiç bir zarar vermediğinden emin olmak için önlemler alınmalıdır. Tam muayeneye engel olan herhangi iç astarlama veya kaplama kaldırılmalıdır. Korozyonun açık yüzeyinden daha fazla işaretler veya yabancı madde mevcudiyeti gösteren herhangi bir basınçlı dram, kumlama, aşındırıcı su jeti temizleme, kumlama, buhar jeti, sıcak su jeti, parlatma, kimyasal temizleme veya diğer yöntemler ile yakın kontrol şartları altında temizlenmelidir. Basınçlı dramın hasar görmesini önlemek için dikkat gösterilmelidir. Basınçlı dramı temizlemek gerekli ise, temizleme işlemi sonrası tekrar muayene edilmelidir. 9 İlave deneyler Görsel muayenede (Madde 7 ve Madde 8 bkz.) bulunan bir kusurun büyüklüğü / tipi ile ilgili şüphe varsa, veya temizleme işleminde cidar kalınlığı azalması meydana gelmişse, ilave deneyler veya kontrol yöntemleri, örneğin ultrasonik teknikler, kütle kontrolü veya tahribatsız deneyler uygulanabilir. Sadece bütün şüpheler ortadan kaldırıldığında, drama ilave işlem uygulanabilir (Ek C). 6
ICS 23.020.30 TS -07 10 Deliklerin muayenesi 10.1 İç muf vida dişleri İç vida delikleri, dramdaki vida dişleri ile ilgili ölçü aletleri kullanılarak görsel olarak kontrol edilmelidir. Basınçlı dramların aşağıdaki şekilde olduğundan emin olunmalıdır: - Tam şekilde ve kusursuz olması, - Hasarsız, - Çapaksız, - Çatlaksız, - Diğer kusurların olmadığı. Vida dişlerinin durumu konusunda herhangi bir şüphe varsa, vida dişi ölçü aletlerinde eğitimli bir personel tarafından vida dişi ölçü aleti kullanılarak vida dişi kontrol edilmelidir. 10.2 Hasarlı iç muf vida dişleri Gerekli ise ve muf vida dişi tasarımının imkan verdiğini imalatçı veya yetkili kişi doğrularsa, gereken uygun vida dişi sayılarını sağlamak için vida yeri tekrar işlenebilir veya tekrar diş çekilebilir. Tekrar işlem görme sonrası, vida dişleri, vida ölçü aletleri ile kontrol edilmelidir. Hasarlı montaj bağlantı elemanları, taşınması düşünülen gazla uyumluluğu sağlamak için değiştirilmelidir (EN ISO 11114-1 veya EN ISO 11114-2 den ilgili olanına bakılmalıdır). 10.3 Flanş delikleri ve montaj bağlantı elemanları Basınçlı dram, flanş delikleriyle donatılmışsa, basınçlı dramın aşağıdaki şekilde olmasını sağlamak için muayene edilmelidir: - Yüzeyin temiz olması, - Birleşme yüzeylerinin kusursuz olması, - Kesiklerin veya oyukların olmaması. Montaj bağlantı elemanlarının ( örneğin cıvata / saplamalar vb. gibi) aşağıdaki şekilde olması sağlanmalıdır: - İstenilen özelliklere uygun profilde olmalı, - Bütün yüzeyi kusursuz olmalı, - Malzemeler gaz akışı ile temas etmeseler bile, taşınması düşünülen gazla uyumlu olmalıdır (EN ISO 11114-1 bkz). 10.4 Hasarlı flanş delikleri ve/veya montaj bağlantı elemanları Gerekli ise ve tasarımın imkan verdiğini imalatçı veya yetkili kişi doğrularsa, hasarlı flanş yüzeyleri (hem flanş ve hem de dram üzeri), basınç sızdırmazlık elemanının yeniden montajına imkan sağlamak için tekrar işlenebilir. Hasarlı montaj bağlantı elemanları (tutucular), taşınması düşünülen gaza uygunluğu sağlamak için değiştirilmelidir ( EN ISO 11114-1 veya EN ISO 11114-2 den ilgili olanına bakılmalıdır). 11 Basınç deneyi 11.1 Genel Her bir basınçlı dram hidrolik veya pnömatik basınç deneyine tabi tutulmalıdır (Madde 11.2). 11.2 Basınç dayanım deneyi Basınç deneyi yapılırken, deney sıvısı olarak normal su kullanılmalıdır. Dram tasarımına uygun olarak basınç deneyi yapılmalıdır (Madde 11.3). Basınç deneyi, basınç dramı üzerindeki işaretlenmiş bilgiye uygun olarak yapılmalıdır. Not - Pnömatik basınç deneyi, risk değerlendirmesi yapılması kaydıyla yapılabilir. Yapılan pnömatik basınç deneyinde, basınçlı dram yetersiz bulunduğu takdirde ihtiva edilen enerjinin tahliyesi için önlemlerin alınmasını sağlamak gereklidir. Pnömatik basınç deneyi yapılması için gereken enerji, hidrolik basınç 7
ICS 23.020.30 TS -07 8 deneyi için gerekli olandan çok daha fazladır ve yeterli önlemler alınmadığı takdirde basınç dayanım deneyinden yetersiz bulunma durumunda büyük hasarlara neden olabilir. 11.3 İşlem ve kabul kriterleri 11.3.1 Hidrolik deney 11.3.1.1 Genel Basınç dramındaki basınç, deney basıncına ulaşılana kadar kademeli olarak yükseltilmelidir. Basınç kaynağından ayrılan basınç dramında basınç asgari 10 dakika tutulmalıdır. Deney süresi boyunca, herhangi bir sızıntı veya basınçta azalma kaydedilmemelidir. Basınçlı dramda depolanan büyük miktar enerji göz önüne alındığında hidrolik deney için de emniyet önlemleri alınmalıdır. 11.3.1.2 Deney donanımı 11.3.1.2.1 Deney donanımının basınç sistemini meydana getiren esnek olmayan tüm boru tesisatı, esnek borular, vanalar, bileşenler ve bağlantı elemanları herhangi bir basınçlı dramın deneyinde kullanılan azami deney basıncının 1,5 katı bir basınca dayanacak şekilde tasarımlanmalıdır. Esnek borular, bükülme olmasını önlemek için yeterli cidar kalınlığına sahip olmalıdır. 11.3.1.2.2 EN 837-1 de veya EN 837-3 de tarif edildiği gibi en az Sınıf 2,5 i doğruluğunda, deney basıncına uygun bölüntüye sahip iki basınç ölçer olmalıdır. Her durumda ayda en az bir kez düzenli aralıklarda basınç ölçerlerin kalibreleri, basınç ölçümleri doğruluğu için kontrol edilmelidir. Basınç ölçerler, basınç göstergesinde ölçülen değerin yaklaşık 1/3 ve 2/3 arası deney basıncı ve deney personeli için okumalar açıkça görülür olacak şekilde seçilmelidir. 11.3.1.2.3 Donanımların tasarım ve montajı, dramların bağlantıları ve işlem uygulamaları, sıvı maddesi kullanıldığında sistemde hava oluşmasını önleyecek şekilde olmalıdır. 11.3.1.2.4 Sistemdeki bütün birleşme yerleri tam sızdırmaz olmalıdır. 11.3.1.2.5 Hiçbir basınçlı dramın, Madde 11.3.1.3.3 te verilen toleransları aşan bir basınca maruz kalmamasını sağlamak için deney donanımına basınç tahliye tertibatı monte edilmelidir. 11.3.1.3 Deney yöntemi 11.3.1.3.1 Bir muayenede sadece bir basınçlı dram deneye tabi tutulmalıdır. 11.3.1.3.2 Basınçlı dram, dış yüzeyine basınç uygulanmadan önce kuru olmalıdır. 11.3.1.3.3 Uygulanan basınç, deney basıncının altında olmamalı ve deney basıncını %10 veya 10 bar (hangisi küçük ise) aşmamalıdır. 11.3.1.3.4 Deney basıncına ulaşıldığında, basınçlı dram pompadan ayrılmalı ve asgari 10 dakika boyunca basınç sabit tutulmalıdır. 11.3.1.3.5 Basınç sisteminde sızıntı varsa, sızıntının giderilmesi ve basınçlı dramın tekrar deneye tabi tutulması sağlanmalıdır. 11.3.1.3.6 Basıncın sabit tutulduğu 10 dakika boyunca, basınç ölçerde kaydedilen basınç sabit kalmalıdır. 11.3.1.3.7 Basınçlı dramın tüm yüzeyinde görünür bir sızıntı veya görünür kalıcı şekil değişikliği olmamalıdır. Bu kontrol, basınç sabit tutulduğu 10 dakika boyunca veya basınç tahliyesinden hemen sonrası yapılabilir. 11.3.1.3.8 Bu deneyin gereklerine uygunluk için herhangi bir basınçlı dram, basınç taşıyan gövdeden dolayı deneyden başarısız olması halinde Madde 15 e uygun olarak kullanılamaz hale getirilmelidir. Her hangi mekanik birleşme yerlerinden, örneğin flanşlardan olan sızıntılar onarılmalı ve basınçlı dram tekrar deneye tabi tutulmalıdır.
ICS 23.020.30 TS -07 11.3.2 Pnömatik deney Deney basıncına ulaşılana kadar basınçlı dramda basınç kademeli olarak artırılmalıdır. Sıkıştırma ısısı nedeniyle sıcaklık artış etkilerini asgariye indirmek için basınçtaki artış kontrol edilmelidir. Basınç kaynağından ayrılan basınçlı dramda, basınç asgari 20 dakika süreyle sabit tutulmalı, bir kez sabitlenen basınç en az 10 dakika süreyle korunmalı, deney süresi boyunca, herhangi bir sızıntı veya kaydedilen basınçtan azalma olmamalıdır. Emniyet önlemleri alınmalıdır. Basınç kaynağı ayrılmalı ve havalandırılmalıdır. Basınçlı dramın tüm yüzeyinde görünür kalıcı şekil değişikliği veya (sızıntı tespit sıvısı kaynaklara uygulandığı durumlarda) görünür sızıntı olmamalıdır. Basınç tahliyesinden hemen sonra bu kontrol yapılmalıdır. Bu deneyin gereklerine uygunluk için herhangi bir basınçlı dramın deneyde başarısız olması halinde Madde 15 e uygun olarak kullanılamaz hale getirilmelidir. Herhangi bir birleşme yerinden, örneğin flanşlardan olan sızıntılar giderilir ve basınçlı dram Madde 11.3.2 ye uygun olarak tekrar deneye tabi tutulmalıdır. 12 Basınçlı dram onarımı 12.1 Küçük deliklerin tespiti Bir kaynak yerinde, görsel dış muayene veya basınç deneyi sırasında, küçük delik sızıntıları tespit edilirse, basınçlı dram kullanılamaz hale getirilmelidir. Basınç taşıyan kaynak yerlerinin onarılmamasına dikkat edilmelidir. 12.2 Diğer onarımlar Dramın bütünlüğünü bozmamak şartıyla, şişkinlik düzeltmesi dahil olmak üzere bağlantı elemanlarının değiştirilmesi, diğer onarımlar vb. yapılabilir. Tüm korozif ürünler onarım öncesi temizlenmelidir. Şişkinlik düzeltilmesi sonrası, Madde 12.3 de verilen gerekler takip edilmelidir. 12.3 Onarım için gerekler 12.3.1 Madde 12.2'de tanımlandığı gibi büyük onarımlar, onaylanmış bir işlem takip edilerek yetkili onarımcı tarafından yapılmalı ve basınçlı dram tasarımının imalatı ve deney gerekleri için EN 14208 standardı dikkate alınmalıdır. Bu tür onarımlar sonrası, yüksek sıcaklık gerektirebilen (örneğin 300 C tan daha büyük), gerilme giderici veya normalizasyon ısıl işlemi yapılmalıdır. Bu durum, kontrollü bir şekilde yetkili personelin denetiminde yapılmalıdır. Dram, son olarak Madde 11 e uygun basınç deneyine tabi tutulmalı ve taşınması düşünülen gaz için gerekli olan muayeneden geçirilmelidir. 12.3.2 Basınca maruz parçalar üzerinde kaynak veya sıcak işlemi içermeyen çok küçük onarımlar (örneğin bağlantı elemanları hasarı gibi) basınçlı dramın bütünlüğünü bozmamak şartıyla yapılabilir. Her seferde, malzemelerin uygunluğu korunmalıdır (EN ISO 11114-1 e bakılmalıdır). 13 Vanaların muayenesi Vanalar tekrar kullanılacaksa, EN 14189 a uygun olarak yenilenmiş / muayene edilmiş olmalıdır. 14 Son işlemler 14.1 Kurulama, temizleme ve boyama 14.1.1 Kurulama ve temizleme Gerektiğinde, sudan tamamen arınmış şekilde basınç deneyinin hemen sonrası 300 C tı aşmayan sıcaklıkta, birleşme yerlerine özel dikkat edilerek basınçlı dramın iç kısmı tamamen kurutulmuş olmalıdır. Basınçlı dramın iç kısmı, kuru ve diğer kirletici maddelerden temiz olduğundan emin olmak için muayene edilmelidir. 9
ICS 23.020.30 TS -07 14.1.2 Boyamalar Basınçlı dramlar, üzerindeki zımbalanan kalıcı işaretlemeler okunur olacak şekilde gerektiği gibi tekrar boyanmalıdır. Boya tabakası ile tamamen kaplandığından emin olmak için çatlaklara özel dikkat edilmelidir. 14.2 Montaj vanaları Vanalar, EN ISO 13341 e uygun olarak basınçlı drama monte edilmelidir. Uygulanan tork için imalatçının tavsiyesine göre kullanılan sızdırmazlık elemanı malzemesi tipi ve vana malzemeleri, vida dişlerinin şekli ve boyutu dikkate alınmalıdır. Yağlayıcılar / sızdırmazlık elemanı malzemesi kullanımına izin verilen yerlerde, EN ISO 11114-2 göre oksitlenmeye karşı basınçlı dramlara özel dikkat gösterilerek, sadece taşınması uygun bulunan gaz kullanılmalıdır. 14.3 Flanşların montajı Flanşlar, EN ISO 11114-1 ve EN ISO 11114-2 ye göre taşınılan gaz ile uyumlu olan conta malzemeleri ve cıvatalar / saplamaların her ikiside kullanılarak basınçlı dramlara tekrar montaj edilmelidir. Vanalar ve bağlantılar, somunlar, saplamalar kullanım için monte edildiğinde, her dram 6 bar asgari basınçta pnömatik sızdırmazlık deneyine tabi tutulmalıdır. Bağlantılar, sızıntı tespit çözeltileri veya eşdeğer bir hassasiyet yöntemi kullanılarak sızdırmazlık için deneye tabi tutulmalıdır. Sızıntı tespit çözeltisi, vana malzemesiyle (örneğin amonyak çözeltiler kullanılması halinde korozyon çatlama gerilmesi gösteren bronz) ve taşınılan gaz ile uyumlu olmalıdır. 14.4 Boş kütle (dara) kontrolü Bu gerek, sadece sıvılaştırılmış gazları taşıyan dramlara uygulanmalıdır. Dramın boş kütle ağırlığı, hassas bir ölçüm için düzenli kontrol edilen bir tartı aleti üzerinde tartma yolu ile ölçülmelidir. Tartı aletinin tartma kapasitesi dramın boş ağırlığının tartılması için uygun olmalıdır. Vana / vanalar ve bütün sabit bağlantılar, dramın darasına dahil edilmelidir. Dramın boş kütlesi, zımbalama ile işaretlenmiş darasından ± % 2 den daha fazla farklı ise ve bu fark, hasar (örneğin korozyon gibi) nedenine bağlı değilse, bu durumda orijinal dara iptal edilmeli ve doğru boş kütle (dara), EN ISO 13769 a uygun olarak kalıcı ve okunabilir şekilde işaretlenmelidir. Tüm vanalar, dip borular, yuvarlanma kuşakları, koruyucular / takviyeler ve oturak halkaları değiştirildiğinde boş ağırlığa özellikle dikkat edilmelidir. 14.5 Zımbalama işaretlemeleri Periyodik muayene ve deneyi uygun tamamlandıktan sonra her basınçlı dram, klavuz olarak EN ISO 13769 u kullanılarak, deney tarihini takiben, en azından deney istasyonu veya muayene kuruluşunun sembolüyle normalde tanıtım etiketi üzerine, kalıcı olarak işaretlenmelidir. 14.6 Sonraki tarihin belirlenmesi Bir sonraki deney tarihi, basınçlı dram ile vana arasına monte edilmiş plaka veya bir etiketle veya zımba kalıbıyla olacak şekilde, açıkça görülür tarzda gösterilmelidir. 14.7 Kayıtlar Yapılan deneyin ayrıntıları deney istasyonu tarafından kayıt edilmeli ve aşağıdaki bilgiler kayıtta yer almalıdır: - Dram Sahibinin ismi, - İmalatçı veya dram sahibinin seri numarası, - Basınçlı dramın boş kütlesi (darası), - Deney tipi (hidrolik veya pnömatik), - Deney basıncı, - Deney sonuçları (kabul veya ret), - Yapılan deney tarihi, - Bir sonraki deney tarihi, - Muayene kuruluşu veya deney istasyonu tanıma bilgileri, - Muayeneyi yapan personelin tanıma bilgileri, - Herhangi önemli onarım detay bilgileri. Basınçlı dramla ilgili aşağıdaki ilave bilgi maddeleri kayıt edilmelidir (mümkünse): 10
ICS 23.020.30 TS -07 - Dram imalatçısı, - İmalat özellikleri, - Su kapasitesi / boyutu, - İmalat deney tarihi. 15 Reddetme ve basınçlı dramın kullanım dışı bırakılması Deney ve muayene işlemi sırasında her hangi bir safhada bir dramın ret kararı alınabilir. Ret edilen dramın geri kazanılması mümkün değilse, sahibi bilgilendirildikten sonra, basınç altında gaz tutmasının ve tekrar kullanımı mümkün her hangi bir parçasının, özellikle takviye gibi parçalarının geri kullanılması mümkün olmayacak şekilde deney istasyonu tarafından dram kullanım dışı bırakılmalıdır. Herhangi bir anlaşmazlık durumunda, öngörülen işlemin hukuki anlamının tam olarak anlaşılmış olduğundan emin olunmalıdır. Aşağıdaki yöntemlerin biri veya her ikisi, basıncın veya ürünün tahliye edilmesi ve dramın boş olması sağlandıktan sonra basınçlı dramı kullanım dışı bırakmak (imha etmek) için kullanılabilir: - Basınçlı dram ezilmeli ve her iki ucunun ezilmesine özel olarak dikkat edilmelidir; - Farklı iki bölgede eşit olarak, paralel bölüm boyunca yer alan ve uçların her birinde, alanın en az %10 u düzgün olmayan delik açılarak imha edilmeli. Monte edilmişse dramın tanıtım etiketi, dramdan sökülmeli ve basınçlı dram sahibine geri iade edilmelidir. 11
ICS 23.020.30 TS -07 Ek A (Bilgi için) Ulusal düzenlemelere göre basınçlı dramların imalatı A.1 Kapsam Bu Ek, ulusal düzenlemelere göre imal edilen mevcut basınçlı dramların, Avrupa Birliğine üye bütün devletler arasında serbest dolaşımına imkan veren TPED e uygunluklarını ve tekrar yeterliliklerini sağlamak için yapılması gereken deneyleri, muayeneleri ve kontrolleri kapsar, Bu nedenle, EN 14208 e (84/527/EEC 3 sayılı direktifine ayrıca bakılmalıdır) göre imal edilen basınçlı dramlar için bu Ek gerekli değildir ve uygulanmamalıdır. A.2 Tarifler ve semboller ( π ) Avrupa Birliği bütününde kullanılması için TPED gereklerine ve RID/ADR nin 4 teknik gereklerine mevcut dramların uygunluğunu doğrulayan TPED e göre gerekli olan resmi zımbalama işareti. A.3 Genel gerekler A.3.1 Basınçlı dram sahibi, uygunluğun sağlanmasına yönelik işlemler için mevcut dramların sayısını ve tiplerini muayene görevlisine göstermelidir. Her bir dram için aşağıdaki bilgiler, sonraki hesaplamalar ve dokümantasyon için hazır edilmelidir: - İmalatçı, - Seri numara, - İmal tarihi, - İmal edilen drama ait düzenleme veya özellikler, - Dolum oranı, - Deney basıncı, - Dış çap, - Asgari cidar kalınlığı, - Asgari akma gerilmesi, - Su kapasitesi. Muayene kuruluşu, dramı açıkça tarif eden bütün gerekli bilgileri bu listenin kapsadığını doğrulamalıdır. A.3.2 Muayene kuruluşu, herhangi bir dramın herhangi ilgili ulusal emniyetle ilişkili geri çağrılma listesinde olmadığını doğrulamalıdır. İlave olarak, herhangi kullanım sınırlamaları uygulanıyorsa, ileride kullanılmak için kullanım sınırlamaları muhafaza edilmelidir. A.3.3 Muayene kuruluşu, dramın akma gerilmesine uygunluğu için EN 14208 e uygun olarak hesaplanan basınçlı dramın cidar kalınlığının, asgari cidar kalınlığından daha büyük veya eşit olduğunu doğrulamalıdır. A.3.4 Muayene kuruluşu, diğer gevrekleştiren gazlar veya hidrojen gazı taşıma hizmeti kullanımı için tasarımlanan bir dramın EN ISO 11114-1 e uygunluğunu doğrulamalıdır. A.3.5 Muayene kuruluşu, imalat sertifikalarının veya eşdeğer belgelerin uygunluğunu doğrulamalıdır. İmalat sertifikaları uygun değilse, muayene görevlisi, EN 14208 e uygun olarak, bütün ilgili tasarım deneyleri ve imalat parti deneylerinin yapılmış olduğunu doğrulamalıdır. A.3.6 Muayene kuruluşu bu standarda göre periyodik muayeneleri yapmalıdır. 3 TSE Notu: Bu direktif, Dikişli, Alaşımsız Çelik Basınçlı Gaz Tüplerine Dair Yönetmelik olarak Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 25/1/2001 tarihli ve 24298 sayılı Resmî Gazete de yayımlanmıştır. 4 TSE Notu: RID [7], Avrupa Birliği demiryollarında tehlikeli maddelerin taşınmasına dair düzenleme ve ADR [6], Avrupa Birliği karayolunda tehlikeli maddelerin taşınmasına dair sözleşmedir. 12
ICS 23.020.30 TS -07 A.4 Özgün gerekler Madde A.3.1 ila Madde A.3.5 in genel gerekleri tam karşılanmıyorsa, muayene kuruluşu aşağıdaki doğrulamayı uygun olarak yapabilirse, dramın yeterli nitelikte olduğu kabul edilebilir: a) Muayene görevlisi asgari cidar ve tepe kalınlığının hesabını doğrulamalıdır. Bütün dramlar, her bir dramın asgari cidar ve tepe kalınlığının, EN 14208 de tarif edilen temel kalınlık ve asgari kalınlığa eşit veya daha büyük olduğunu doğrulamak için nokta kontroller vasıtasıyla ultrasonik deneye tabi tutulmalıdır; b) Bir dramın deney basıncı yükseltilmiş olmamalıdır. İmalat malzemesi bilgileri mevcut değilse, bu durumda bir temsili dram EN 14208 de tarif edildiği gibi mekanik deneye tabi tutulmalıdır; c) Madde A.3.6 da belirtildiği gibi önceden basınç deneyi yapılmamışsa, dram Madde 11 e uygun basınç deneyine tabi tutulmalıdır. A.5 Özel İşaretlemeler Madde A.3 ve Madde A.4 ün gereklerine göre tam olarak doğrulanmış olması şartıyla, periyodik muayeneden geçen bir basınçlı dram, sadece π işaretiyle zımbalama işaretlemesi olabilir. A.6 Muayene raporu Muayene kuruluşu her bir dram tipi için bir rapor hazırlamalıdır. Bu rapora, yapılan yeni deneylerin ve muayenelerin bütün ilgili sertifikaları eklenmiş olmalıdır. 13
ICS 23.020.30 TS -07 Ek B Muayene periyotları Çizelge B.1 - Periyodik muayene ve deney a aralıkları Tanımlama Gaz tipi (örnekleri) Yıllık periyotlar kural aralıkları c Yıllık periyotlar ADR nin bir sonraki revizyonu için tavsiye bilgiler Sıkıştırılmış Ar, N 2, He vb. 10 10 gazlar Sıvılaştırılmış gazlar H 2 d 10 10 Hava, O 2 10 10 CO e 5 5 C0 2, N 2 O vb. 10 10 h Korozif gazlar f g 5 5 Zehirli gazlar CH 3 Br 5 10 Çok zehirli gazlar ASH 3, PH 3 vb. 5 5 Gaz karışımları a) Bütün karışımlar hariç, b) Aşağıdaki ifade Sınıflandırmaya göre 5 veya 10 yıl a) Herhangi bir bileşenin en düşük deney periyodu b) Zehirli/veya çok zehirli bileşenleri ihtiva eden gazların taşınması beyan edildiğinde tam T, TF, TO, TC, TFC, TOC grupları için 5 yıl karışımlar A, O, F grupları için 10 yıl b) Son karışımın zehirliliği LC 50 < 200 x 10-6 olacak şekilde olan karışımlar için, 5 yıllık periyot ve son karışımın zehirliliği LC 50 > 200 * 10-6 olacak şekilde olan karışımlar için10 yıllık periyot uygulanmalıdır. a Örneğin gaz çiğ noktası, polimerleşme tepkimeleri ve ayrışım tepkimeleri, dram tasarım özelliği, taşınılan gaz değişikliği gibi bazı şartlar her seferde daha kısa bir zaman aralığını zorunlu edebilir. b Gazların bu listeleri ayrıntılı değildir. Gazların tam listeleri RID/ADR de bulunabilir. c Bu aralıklar RID/ADR nin 2005 ilavesine uygundur. d Hizmet değişikliği için EN ISO 11621 e uygun olarak mümkün olan ilave deneylere ve Madde 5 teki gereklere özel dikkat edilmelidir. e Bu ürün çok kuru gazları gerektirir ( EN ISO 11114-1 bkz.). f Dram malzemesi için korozif olabilecek özellik gösteren gaz karışımları içindir, tekli korozif gazlar için ise periyot süresi uygulanmalıdır. 9 RID/ADR amaçları bakımından, korozyon derecesi, insan dokusu ile ilişkili olup, dramın çeliği ile ilişkili değildir. h Bu deney periyodu, ürünün kuruluğu ve doldurulan dramın sudan ari olmayacak şekilde olduğu ve bu şartların, gaz doldurucusunun kalite sistemi içinde dokümante ve tespit edilmesi şartıyla kullanılabilir. Bu şartlar yerine getirilemezse, bu durumda farklı veya daha tekrarlanan, deneyler uyun bulunabilir. 14
ICS 23.020.30 TS -07 Ek C Görsel muayenede kaynaklı çelik basınçlı dramların ret kararının verilmesi için şartlar ile kusurların değerlendirilmesi ve tarif edilmesi C.1 Genel Basınçlı dram kusurları, dramın ömrü süresinde maruz kaldığı hizmet şartları veya çevresel nedenlerden kaynaklanan korozyon sebebiyle veya malzemeden veya fiziksel olabilir. Bu Ekin konusu, ret etme kriterleri uygulaması konusunda dram kullanıcılarına genel rehber bilgileri vermektir. Bu Ek, değişiklik yapılmış kontrolleri gerektirebilen özel karakteristiklere sahip gazları taşıyanlardan başka bütün dramlara uygulanır. Herhangi keskin çentik şeklindeki kusurlar, işleme, taşlama veya diğer onaylı yöntemler ile temizlenebilir. Bu şekildeki onarımlardan sonra, cidar kalınlığının kontrolü, örneğin ultrasonik yöntemlerle yeniden yapılmalıdır. C.2 Fiziksel veya malzeme kusurları Fiziksel veya malzeme kusurlarının değerlendirilmesi, Çizelge C.1 e uygun olarak yapılmalıdır. C.3 Korozyon C.3.1 Genel Basınçlı dram, metalin dış korozyonuna sebep olabilen çevresel şartlara maruz kalabilir. Metalin iç korozyonu kullanım (servis) şartlarından dolayı, ayrıca meydana gelebilir. Dramların kullanım (servis) şartlarında, dramların tipleri ve bütün boyutları için çizelge biçiminde kesin ret etme sınırlarını ortaya koymakta zorluk vardır. Ek C de tarif edilen, ret etme sınırları için önemli saha deneyimi aşağıda verilmiştir. İç bölümü korozyona uğrayan dramların, kullanıma tekrar kazanılması için uygun ve emniyetli olup olmadığının değerlendirmesinde, kararı verme yeterliliği ve geniş deneyim gerektirir. Dramın muayenesinden önce metalin yüzeyinde korozyon etkilerinin temizlenmesi önemlidir. C.3.2 Korozyon tipleri Mümkün olan korozyon tipleri Çizelge C.2 de tarif edildiği gibi sınıflandırılmıştır. 15
ICS 23.020.30 TS -07 Çizelge C.1 - Dram gövdesinde malzeme ve fiziksel kusurlar ile ilgili ret etme sınırları Madde 6 Kusur tipleri Tarifi a ya uygun olarak Kullanılmaz hale getirme ret etme sınırları veya onarım Şişkinlik Dramın görsel şişmesi Böyle kusurlu bütün dramlar Kullanılamaz hale getirilmeli Girinti Kesik veya oyuk (Şekil C.1) Dış çapın % 1 inden daha fazla derinliği olan ve metal kaybına sahip olmayan ve hiç nüfuz etmeyen dramdaki bir çöküntü Dram cidar kalınlığının % 5 ni aşan derinliğindeki ve dağıtılmış olan veya metal kaybının olduğu bölgelerdeki şiddetli darbe izi Çöküntü derinliği, dramın dış çapını %3 ünü aştığında veya Kullanılamaz hale getirilmeli Çöküntü çapı, 15 kat Kullanılamaz hale getirilmeli derinliğinden az olduğunda Çizik veya oyuk derinliği cidar Mümkünse onarılmalı b kalınlığının % 10 nu aştığında, veya Mümkünse onarılmalı b uzunluğu dramın dış çapının % 25 ni aştığında veya Kullanılamaz hale getirilmeli Çatlak (Şekil C.2) Yangın hasarı (Şekil C.3) Basınç alanındaki yarılma veya bir yarık Genellikle aşağıdaki gibi gösterilen dramın, aşırı genel veya yerel ısıtılması: cidar kalınlığı, asgari tasarım (örneğin asgari garanti edilen) kalınlığından az olduğunda Böyle kusurlu bütün dramlar Kullanılamaz hale getirilmeli a) ve b) sınıflarındaki bütün dramlar Kullanılamaz hale getirilmeli Muf ekleri veya tampon a) Dramın kısmi erimesi, b) Dramın şekil bozukluğu, c) Boya yanığı veya kararma, d) Plastik tarih halkasının erimesi, vananın yangın hasarı Dramın ucunda, cidar veya tabanına monte edilen ilave ekler c) ve d) sınıflarındaki bütün dramlar, deney ve/veya muayene sonrası kabul edilebilir İlavesi onaylanan tasarımın parçası olduğu açık bir biçimde tespit edilemeyen bütün dramlar Mümkünse tamir edilmeli Mümkünse onarılmalı Kaldırma noktaları, takviyeler, yuvarlanma kuşakları vb. hasarı Zımbalama ile işaretleme Metal zımba vasıtasıyla işaretleme Ark veya hamlaç yanıkları (Şekil C.4) Şüpheli işaretlemeler Düşey denge Dramın kısmi erimesi, kaynak metal ilavesi veya çukurlaşma veya geçmeli bindirme ile metal kaybı Onaylı onarım veya dram imalat işleminden daha farklı tanıtımın yapılması Böyle kusurlu bütün dramlar Okunamaz, değiştirilmiş veya hatalı veya doğru olmayan şekilde değiştirilmiş işaretlemelere sahip bütün dramlar Böyle kusurlu bütün dramlar Böyle kusurlu bütün dramlar Mümkünse onarılmalı Kullanılamaz hale getirilmeli c Mümkünse onarılmalı İlave muayeneler sonrası sürekli kullanımı mümkün Kullanım hizmeti süresince bir Mümkünse onarımı veya risk gösterebilen düşeylikten kullanılamaz hale getirilmeli sapma (özellikle takviye kenarlar ile yerleştirilmişse) a Çizelge C.1 de verilen ret etme kriterleri uygulanırken, dramın kullanım şartları, tasarımdaki emniyet faktörü ve ciddi kusur dikkate alınmalıdır. b Uygun talaş kaldırma teknikleriyle onarım sonrası, kalan cidar kalınlığının tasarım cidar kalınlığına en azından eşit olması şartı sağlanmalıdır. c Karışıklığa imkan vermemek şartıyla, dramın, şartnamelere tam uygunluğu, açık şekilde belirlenebilirse, başka türlü kullanıma hazır hale getirilen ve değiştirilen işaretlemeler kabul edilebilir ve yetersiz işaretlemeler düzeltilebilir. 16
ICS 23.020.30 TS -07 Çizelge C.2 - Dram cidarının korozyonu için ret etme kriterleri Korozyon tipi Tarif Madde 6 a ya uygun olarak ret etme sınırları Kullanılmaz hale getirme veya onarım Genel korozyon (Şekil C.5) Dram alanının toplam yüzeyinin % 20 sinden daha fazla bir alan üzerinde cidar kalınlığı kaybı Metalin orijinal yüzeyi tanınamıyorsa veya cidar kalınlığı asgari tasarım kalınlığından daha az olduğunda, nüfuziyet derinliği orijinal cidar kalınlığının b % 10 nu aşarsa veya cidar kalınlığı tasarım kalınlığından az ise Mümkünse onarım edilmeli Kullanılamaz hale getirilmeli Mümkünse onarım edilmeli (Madde 6, Madde 7 ve Madde 8 deki gerekler tekrar edilmelidir) Alan korozyonu Aşağıda tarif edilen yerel korozyon diğer tipleri hariç, dram alanının toplam yüzeyinin % 20 sinden daha fazla bir alan üzerinde cidar kalınlığı kaybı Nüfuziyet derinliği orijinal cidar kalınlığının b % 20 sini aşarsa, veya cidar kalınlığı tasarım kalınlığından az ise Mümkünse onarılmalı (Madde 6, Madde 7 ve Madde 8 deki gerekler tekrar edilmelidir) Oyuklaşma zinciri veya Çizgi ya da kanal Korozyonu (Şekil C.6) Hemen hemen birbirine bitişik Herhangi bir yöndeki korozyon Mümkünse onarılmalı c olan oyuklar (Şekil C.7) veya uzunluğu dram çapını aşarsa ve münferit çukurlar, uzunluğu derinliği orijinal cidar boyunca sınırları belli olan dar kalınlığının b % 10 unu aşarsa genişlikteki veya çevresel hat veya şerit şeklindeki korozyon Çatlak korozyonu Korozyonun olduğu yerdeki veya hemen yakınındaki bir açıklık Tamamen temizleme sonrası, nüfuziyet derinliği orijinal cidar kalınlığının % 20 sini aşarsa Mümkünse onarılmalı c a Kusurun kaynağı görülemiyorsa ve genişliği uygun donanım kullanılarak belirlenemiyorsa, dram kullanılamaz hale getirilmelidir. b Korozyon derinliği ve genişliği sınır değerlere ulaşmışsa, kalan cidar kalınlığı ultrasonik cihazla kontrol edilmelidir. Bu çizelgede verilen ret etme kriterleri uygulandığında, dramların kullanım şartları, tasarımdaki emniyet faktörleri ve ciddi kusurlar dikkate alınmalıdır. c Uygun talaş kaldırma tekniğiyle onarımdan sonra, kalan cidar kalınlığı en az tasarım asgari cidar kalınlığına eşit olması şartıyla. 17
ICS 23.020.30 TS -07 Şekil C.1 - Kesik veya oyuk Şekil C.2 - Çatlak Şekil C.3 - Yanma hasarı Şekil C.4 - Ark veya hamlaç yanıkları Şekil C.5 - Genel korozyon Şekil C.6 - Çizgi ya da kanal Korozyonu 18
ICS 23.020.30 TS -07 Şekil C.7 - Oyuk Ek D Vananın tıkalı olmasından şüphelenildiğinde ve vana sökülmesinde yapılabilecek işlem D.1 Aşağıdaki işlemler sadece eğitim almış personel tarafından yapılmalıdır. Basınçlı dramların muhtemel tehlikeleri sebebiyle, bu işlem, depolanmış enerji tahliyesi esnasında yanma ve zehirlenmeden dolayı yaralanmaya neden olabilir, bu nedenle personel iş yerinde alınması gerekli olan ilgili önlemleri almalıdır. Madde 7 de gösterildiği gibi, vana vasıtasıyla serbest geçişin tıkanmadığının tespiti için bir sistematik kontrol yapılmalıdır. Kontrol yöntemi, şart koşulan eş değer emniyet tedbirlerinin biri veya aşağıda verilen işlemlerden biri olmalıdır: a) 5 bardan yukarı bir basınçta asal gaz girişi sağlanmalı ve tahliyesi kontrol edilmelidir; b) Dram içine elle hava pompalamak için Şekil D.1 de gösterilen cihaz kullanılmalıdır. D.2 Vana sadece, drama bağlanmış vanadaki gaz akışının tıkanmadığı tespit edildiğinde sökülebilir. D.3 Vanadaki gaz geçişi tıkalı olan dram tespit edildiğinde, aşağıdaki gibi, bu konuda özel eğitim almış personel tarafından drama gerekli işlem yapılmalı ve bir kenara ayrılmalıdır; a) Sıvılaştırılmış gaz dramları için ilk kontrol olarak, dram kütle ağırlığı ile dram üzerinde işaretlenmiş boş kütlesinin eşit olduğunun tespiti yapılmalıdır. Bir pozitif fark varsa, dram basınç altında sıvılaştırılmış gaz veya atıklar taşıyabilir. Pozitif fark yoksa, basınç altında gaz bulundurması önlenmemelidir; b) Vana mil yuvası ve vana gövde mili arasında gaz geçişi engellenene kadar vana gövdesi delinmeli veya testere ile kesilmelidir; özellikle korozif gazlar ihtiva ediyorsa, soğutma sağlanmalıdır veya c) Kontrollü bir şekilde emniyet tertibatı delinmeli veya gevşetilmelidir. Bu yöntemler, CFC (klorofloro karbon) ve yanıcı- parlayıcı, korozif olmayan gazların dramlarına uygulanabilir. Her hangi artık gazın kontrolsüz boşalmasından tehlike oluşmaması için emniyet önlemleri alınmalıdır. Dramda taşınan gazın muhtevaları, yanıcı - parlayıcı, zehirli, korozif veya CFC gazlar olduğu yerlerde, önerilen yöntem, emniyeti sağlanmış ve drama bağlanmış ve emniyetli tahliye için havalandırılan, salmastralı başlık dahilinde vanayı kısmi sökmektir. Uygun tertibat yöntemleri Şekil D.2 de verilmiştir. Personelin yaralanmasını önlemek konusunda, kontrollü bir şekilde bu yöntem izlenmeli ve yapılmalıdır. Gaz serbest bırakılmışsa veya dram içindeki basıncın atmosferik basınca düşürülmüş olması halinde, sıvılaştırılmış gazlar söz konusu olduğu durumda, dramın dış tarafında çiğ veya kırağı oluşmadığında, vana içinden serbest geçişin olduğunun tespiti için ilave kontrol yapıldıktan sonra, vana sökülebilir. 19
ICS 23.020.30 TS -07 Boyutlar milimetredir. Açıklama 1 Kauçuk boru 8 mm iç çap x 13 mm dış çap, zeytin şekline taşlanmış ve tutturulmuş 2 Bakır boru 3 mm iç çap x 8 mm dış çap 3 Tutturma (birleştirme) 4 Kauçuk haznesi (balonu) 5 El ile basınç uygulama pompası Şekil D.1 - Tıkalı dram vanası tespit etme tertibatı 20
ICS 23.020.30 TS -07 Açıklama 1 Kauçuk salmastra paketi 2 Sökücü mahfaza 3 Kontrol vanası 4 Birleşme halkası Şekil D.2 - Hasarlı dram vanasının sökülmesi için tipik tertibat 21
ICS 23.020.30 TS -07 Kaynakça [1] EN ISO 10297, Transportable gas cylinders - Cylinder valves - Specification and type testing (ISO 10297: 2006) [2] EN 1089-2, Transportable gas cylinders - Gas cylinder identification (excluding LPG) - Part 2: Precautionary labels [3] EN 1089-3, Transportable gas cylinders - Gas cylinder identification (excluding LPG) - Part 3: Colour coding [4] Council Directive 1999/36/EC of 29 April 1999 on transportable pressure equipment (TPED) [5] 84/527/EEC Council Directive of 17 September 1984 on the approximation of the laws of the Member States relating to welded unalloyed steel gas cylinders [6] ADR European agreement on the International Carriage of Dangerous Goods by Road [7] RID Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail [8] EN 837-1, Pressure gauges - Part 1: Bourdon tube pressure gauges - Dimensions, metrology, requirements and testing [9] EN 837-3, Pressure gauges - Part 3: Diaphragm and capsule pressure gauges - Dimension, metrology, requirements and testing [10] EN 14189, Transportable gas cylinders - Inspection and maintenance of cylinder valves at time of periodic inspection of gas cylinders 22